FINANSOWANIE WPR W POLSCE

FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI ROLNEJ ul. Wspólna 30, Pokój 338 tel. (+48 22) 623 19 81 00-930 Warszawa http://www.fapa.org.pl/saepr e-mail: saepr@fapa.org.pl FINANSOWANIE WPR W POLSCE 2012-2013 (KRAJOWE WYDATKI BUDŻETOWE I ŚRODKI Z UE W LATACH 2012-2013, ZREALIZOWANE PŁATNOŚCI W RAMACH WPR) Autor: Adam Poślednik we współpracy z SAEPR WARSZAWA, MARZEC 2013 R. Wykonano w ramach umowy pn. Kompleksowe wsparcie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakresie polityki rolnej i rozwoju wsi oraz współpracy z OECD

Wstęp Dotychczasowy napływ środków unijnych wymusił, poniekąd, wzrost krajowych wydatków budżetowych na rolnictwo, rynki rolne i rozwój wsi, m.in. ze względu na konieczność współfinansowania niektórych programów unijnych. Wysokość wsparcia unijnego wzrosła w okresie 2003-2012 ponad 6-krotnie (z 4,1 mld zł w 2003 r. do ponad 27 mld zł w 2012 r.). Porównując natomiast średnioroczne dotacje państwa dla sektora rolnego przed (2003 r.) i po akcesji do UE (2004-2012) należy stwierdzić, iż polskie rolnictwo otrzymuje ponad 5-krotnie więcej środków finansowych. Biorąc pod uwagę zaplanowane kwoty wydatków należy podkreślić, że pomimo trudnej sytuacji w budżecie państwa, wsparcie przeznaczone na rolnictwo łącznie z wydatkami na ubezpieczenia społeczne rolników i z dotacjami ze środków unijnych, wzrastało w kolejnych latach średnio o ok. 7% rocznie, osiągając w 2012 r. kwotę ponad 49 mld zł. W dziale budżetu krajowego Rolnictwo i łowiectwo, realizowane są głównie wydatki bieżące i majątkowe związane z działalnością statutową jednostek budżetowych i realizacją projektów pomocowych, a także zadań z zakresu m.in. postępu biologicznego, ochrony roślin i rolnictwa ekologicznego. Środki na realizację części zadań ulegają zmniejszeniu, w wyniku dostosowywania krajowej polityki rolnej do unijnej oraz ze względu na ograniczenia finansowe niektórych działań, jako niezgodnych z WPR. Z puli środków zarezerwowanych na Rozwój wsi, finansowano Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie m.in działań statutowych oraz realizacji PROW 2007-2013. Natomiast w dziale Rynki rolne główne wydatki wiązały się z finansowaniem działalności Agencji Rynku Rolnego, w tym w zakresie interwencji na rynkach rolnych w części finansowanej z budżetu krajowego. Z budżetu krajowego, poza środkami przeznaczonymi na uzupełnienie płatności bezpośrednich oraz współfinansowanie programów z UE, wspierane było i jest rolnictwo w ramach mechanizmów pomocy krajowej. Celem opracowania jest przedstawienie wydatków finansowych na rolnictwo, rozwój wsi oraz rynki rolne w latach 2012-2013 wg pozycji budżetowych. Ponadto w opracowaniu przedstawiono dane dotyczące realizacji finansowania poszczególnych instrumentów WPR w Polsce w 2012 r. wraz z wybranymi pozycjami dotyczącymi krajowego wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich. Informacje dotyczące finansowania WPR, a zwłaszcza udziału środków krajowych wydają się być przydatne dla celów aktualnych rozważań dotyczących szacunków wielkości i możliwości wykorzystania tych środków we współfinansowaniu WPR po 2013 r. 2

2. Wydatki budżetowe na rolnictwo, rozwój wsi, rynki rolne oraz środki z UE w 2013 r. Poniżej zaprezentowano najważniejsze informacje dotyczące porównania struktury wydatków budżetowych na rolnictwo, rozwój wsi i rynki rolne oraz wydatków w ramach budżetu środków europejskich na 2013 r. a) wydatki na rolnictwo, rozwój wsi i rynki rolne wraz z budżetami wojewodów oraz rezerwami celowymi (bez środków z UE) w 2013 r. wyniosą 11,587 mld zł, tj. będą realnie niższe o 2,56% niż w 2012 r. Wliczając wydatki budżetowe na KRUS ogólna kwota wydatków wzrasta do 28,094 mld zł, tj. realnie o 0,46% mniej niż w 2012 r. Wydatki te stanowią 3,46% wydatków budżetu państwa bez KRUS (dla porównania w 2012 r. było to 3,52%, w 2011 r. 4,04%, a w 2010 r. 4,45%). b) środki na finansowanie i prefinansowanie wydatków z budżetu środków europejskich w projekcie budżetu rolnego na 2013 r. zostały zapisane w kwocie 24,171 mld zł i są realnie wyższe o prawie 11% niż w 2012 r. W przypadku wydatków zapisanych w budżecie środków europejskich w 2013 r. występuje taki sam podział według części budżetowych tak jak ma to miejsce w przypadku budżetu krajowego w przypadku płatności bezpośrednich kwota z budżetu środków europejskich zapisana w części na rozwój wsi oraz w rezerwach celowych wyniesie łącznie ponad 11,874 mld zł i będzie o ponad 1,9 mld zł wyższa niż w 2012 r. Na uwadze należy mieć fakt, że w 2012 r. pierwszy raz od czasu akcesji zmniejszyło się zaangażowanie budżetu krajowego na współfinansowanie płatności bezpośrednich w związku ze stopniowym zwiększaniem środków na te płatności (SAPS) z budżetu unijnego (do 100% w 2013r.). z kolei środki budżetowe z UE zapisane na PROW 2007-2013 w części budżetowej rozwój wsi oraz rezerwy celowe, wyniosą łącznie w 2013 r. ponad 8,814 mld zł i będą realnie o 3,2% niższe niż w 2012 r. łącznie w 2013 r. na płatności obszarowe i PROW planuje przeznaczyć się w ramach środków z budżetu UE kwotę 20,688 mld zł (wraz z rezerwami celowymi), podczas gdy w 2012 r. była to kwota 18,584 mld zł, tj. realnie o 8,62% niższa niż w 2013 r. realnie większe będzie także prefinansowanie bieżących działań interwencyjnych na rynkach rolnych, które wyniesie 319,19 mln zł. Taka sama kwota na działania interwencyjne na rynkach rolnych została zapisana w części rezerwy celowe. 2013 r. Oprócz tego w 2013 r. planowane są wydatki w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka w wysokości 762 tys. zł, których w 2012 r. nie było oraz wydatki z budżetu UE dotyczące wsparcia producentów owoców i warzyw w kwocie 734,6 mln zł (taka sama kwota została również zaplanowana w części rezerwy celowe). w przypadku finansowania PO Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013, planowane wydatki wraz z rezerwami celowymi w 2013 r. wyniosą 605,371 mln zł, tj. realnie o 5,23% mniej niż w 2012 r. c) łącznie wydatki na rolnictwo, rozwój wsi, rynki rolne i rybołówstwo wraz z wydatkami na KRUS i środkami z budżetu UE wyniosą w 2013 r. 52,265 mld zł (wykres poniżej), tj. realnie o 7% więcej niż w 2012 r. (dla porównania w 2011 r. kwota ta stanowiła 51,249 mld zł, a w 2012 r. było 48,742 mld zł.). Nadmienić należy również, że w 2013 r. środki pomocowe z UE będą stanowić aż 86% łącznych wydatków budżetu krajowego na rolnictwo, rozwój wsi i rynki rolne wraz z KRUS. W poprzednich latach wskaźnik ten wynosił odpowiednio w 2012 r. 77%, w 2011 r. 79%, w 2010 r. 65%, natomiast w 2004 r. było to zaledwie 25%. 3

Rys. Wydatki na rolnictwo, rozwój wsi, rynki rolne i rybołówstwo (wraz z KRUS) oraz środkami z budżetu UE w latach 2010-2013 mld zł 35 30 25 20 15 29.6 19.2 28.5 22.8 27.5 21.3 28.1 24.2 10 5 0 2010 2011 2012 2013 Krajowy budżet rolny (z KRUS) Środki z UE Źródło: MRiRW, Informacja o projektach budżetu państwa i budżetu środków europejskich w latach 2010-2013 3. Zrealizowane wsparcie finansowe w ramach poszczególnych mechanizmów WPR w 2012 r. 3.1. Płatności bezpośrednie W 2012 roku w ramach płatności bezpośrednich Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa realizuje następujące rodzaje płatności: jednolita płatność obszarowa (JPO); krajowe uzupełniające płatności obszarowe (UPO), w tym: - uzupełniająca płatność podstawowa - do powierzchni innych roślin i do powierzchni gruntów ornych, na których nie jest prowadzona uprawa roślin; - płatność uzupełniająca do powierzchni upraw roślin przeznaczonych na paszę, uprawianych na trwałych użytkach zielonych (płatność zwierzęca); - płatność niezwiązana do chmielu (płatność do chmielu); - płatność niezwiązana do skrobi ziemniaczanej (płatność do skrobi); - płatność niezwiązana do tytoniu (płatność do tytoniu); płatności oddzielne - oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów); - oddzielna płatność z tytułu owoców miękkich; - płatność cukrowa; pomoc w ramach wsparcia specjalnego - płatność do surowca tytoniowego wysokiej jakości (płatność do tytoniu); - płatność do krów; - płatność do owiec; - specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych. 4

W ramach kampanii 2012 r. obowiązywały następujące stawki płatności bezpośrednich: jednolita płatność obszarowa (JPO) 732,06 zł/ha krajowe uzupełniające płatności obszarowe (UPO), w tym: - uzupełniająca płatność podstawowa - do powierzchni innych roślin i do powierzchni gruntów ornych, na których nie jest prowadzona uprawa roślin - 211, 80 zł/ha, - płatność uzupełniająca do powierzchni uprawy chmielu, do której przyznano płatność uzupełniającą do powierzchni uprawy chmielu za 2006 r. (płatność niezwiązana z produkcją) - 1276,38 zł/ha, - płatność do powierzchni roślin przeznaczonych na paszę, uprawianych na trwałych użytkach zielonych (płatności zwierzęce) - 306,99 zł/ha; - płatność uzupełniająca dla producentów surowca tytoniowego (płatność niezwiązana do tytoniu - Virginia) - 5,62 zł/kg, - płatność uzupełniająca dla producentów surowca tytoniowego (płatność niezwiązana do tytoniu - Burley) - 3,93 zł/kg, - płatność uzupełniająca w zakresie produkcji ziemniaka skrobiowego (płatność niezwiązana do skrobi) - 463,39 zł/tonę płatności oddzielne, w tym: - oddzielna płatność z tytułu owoców miękkich - 2670,66 zł/ha; - oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów) 162,09 zł/tonę; - płatność cukrowa 52,44 zł/tonę; pomoc w ramach wsparcia specjalnego - płatność do krów - 584,79 zł/szt; - płatność do owiec - 123,11 zł/szt; - specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych - 672,56 zł/ha. Od 3 grudnia 2012 r. ARiMR rozpoczęła wypłatę płatności bezpośrednich i płatności rolnośrodowiskowych za 2012 rok. Wiosną zeszłego roku wnioski o przyznanie dopłat bezpośrednich złożyło w ARiMR 1,359 mln rolników. W okresie od 3.12.2012 r. do 31.12.2012 r. w ramach płatności bezpośrednich na rachunki bankowe ponad 214 tys. rolników przekazana została kwota ponad 1,2 miliarda złotych. Tabela. Realizacja poszczególnych płatności z kampanii 2012 r. (stan na dzień 31.12.2012 r.) 1 Rodzaj płatności Kwota zrealizowanych płatności [w zł] Liczba beneficjentów Jednolita płatność obszarowa (JPO) 961 744 218,68 214 873 Uzupełniająca płatność obszarowa inne rośliny 179 271 150,93 182 027 Uzupełniająca płatność obszarowa płatności zwierzęce 42 360 795,63 55 170 1 Według informacji ARiMR z dnia 27 marca 2013 r. od rozpoczęcia realizacji wypłaty płatności bezpośrednich za 2012 r. do 26 marca 2013 r. ARiMR wypłaciła blisko 11 mld zł dla blisko 1,2 mln rolników. 5

Rodzaj płatności Uzupełniająca płatność obszarowa płatność do powierzchni upraw chmielu, do której rolnikowi przyznano płatność uzupełniającą do powierzchni uprawy chmielu za 2006 rok Kwota zrealizowanych płatności [w zł] Liczba beneficjentów 271 141,42 92 Płatność niezwiązana do skrobi 75 308,91 6 Płatność niezwiązana do tytoniu - tytoń Virginia 0,00 0 Płatność niezwiązana do tytoniu - tytoń pozostały 0,00 0 Oddzielna płatność z tytułu cukru 36 826 950,07 5 842 Oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów) 992 797,29 138 Oddzielna płatność z tytułu owoców miękkich 0,00 0 Specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych 20 862,81 1 Płatność do krów 0,00 0 Płatność do owiec 0,00 0 Płatność do tytoniu -Virginia 0,00 0 Płatność do tytoniu - Burley 0,00 0 Płatność do tytoniu - tytoń ciemny 0,00 0 Razem 1 221 563 225,74 x Źródło: ARiMR 3.2. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 Budżet PROW 2007-2013 to ponad 17,2 mld EUR, z czego ok. 13,2 mld stanowią środki pochodzące z UE. Część przewidzianych w Programie działań jest kontynuacją instrumentów wdrażanych w latach 2004-2006. Poniżej została przedstawiona informacja dotycząca zrealizowanych płatności w 2012 r. w ramach poszczególnych działań PROW 2007-2013. Nazwa działania Zrealizowane płatności w 2012 r. (w zł) Środki UE Środki Krajowe Razem Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie 22 963 948,88 8 253 341,61 31 217 290,49 Ułatwienie startu mlodym rolnikom 336 080 960,26 112 522 030,99 448 602 991,25 Renty strukturalne 1 142 249 627,52 381 288 893,40 1 523 538 520,92 Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów 39 180 899,18 13 060 641,12 52 241 540,30 Modernizacja gospodarstw rolnych 1 417 862 760,49 431 912 317,53 1 849 775 078,02 Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej 425 453 744,06 142 047 694,26 567 501 438,32 Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych 223 937 086,22 74 648 364,33 298 585 450,55 83 266 216,29 27 753 455,73 111 019 672,02 6

Nazwa działania Zrealizowane płatności w 2012 r. (w zł) Środki UE Środki Krajowe Razem Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności 6 244 192,33 2 079 749,11 8 323 941,44 Grupy producentów rolnych 83 658 433,39 29 634 376,57 113 292 809,96 Działania informacyjne i promocyjne 1 782 741,55 594 247,22 2 376 988,77 Wspieranie gospodarstw niskotowarowych 346 669,06 171 114,80 517 783,86 ONW 1 066 135 304,62 266 751 156,64 1 332 886 461,26 Płatności rolnośrodowiskowe 867 467 435,58 217 789 486,57 1 085 256 922,15 Zalesianie gruntów rolnych 111 309 756,52 27 897 816,31 139 207 572,83 Zalesianie gruntów innych 2 399 758,33 605 492,99 3 005 251,32 Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie 88 876 870,29 22 219 217,60 111 096 087,89 instrumentów zapobiegawczych Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej 195 840 834,33 65 284 056,97 261 124 891,30 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw 289 370 563,85 96 545 274,67 385 915 838,52 Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej 1 209 140 232,10 621 672 377,60 1 830 812 609,70 Odnowa i rozwoj wsi 376 514 466,89 204 361 272,96 580 875 739,85 Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju 318 803 221,36 155 391 646,12 474 194 867,48 Wdrażanie projektów współpracy 2 457 005,01 654 582,22 3 111 587,23 Funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania 66 860 893,95 15 996 953,43 82 857 847,38 Pomoc techniczna 179 648 693,12 59 884 199,18 239 532 892,30 Razem 8 557 852 315,18 2 979 019 759,93 11 536 872 075,11 Źródło: MRiRW (na podstawie zapotrzebowań ARiMR) Do 31 grudnia 2012 r. w ramach PROW 2007-2013 ARiMR wypłaciła beneficjentom 41,28 mld zł (w tym w 2007 r., wypłaciła 130,58 mln zł, w 2008 r., było to ok. 4,7 mld zł, w 2009 r., 6,54 mld zł, w 2010 r., wypłacono kwotę 8,42 mld, w 2011 r. wypłacono kwotę 9,96 mld zł oraz w 2012 r. 11,53 mld zł) 2. 3.3. Program Operacyjny Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013 Program finansowany jest z Europejskiego Funduszu Rybackiego (EFR) i stanowi jeden z komponentów wspólnej polityki rybołówstwa Unii Europejskiej. Na realizację Programu w Polsce przeznaczono 978,8 mln euro, w tym 734,1 mln euro ze środków unijnych i 244,7 mln z budżetu krajowego. Do końca grudnia 2012 r. w ramach Programu zostało wypłacone beneficjentom ponad 1,62 mld zł. 3.4. Mechanizmy WPR realizowane przez ARR Agencja Rynku Rolnego prowadzi działalność związaną z administrowaniem mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej, w tym interwencyjną, w zakresie zakupu towarów, dopłat, refundacji, wsparcia na określonych rynkach rolnych WPR i współfinansowania mechanizmów WPR z budżetu krajowego. W 2012 r. ARR na realizację mechanizmów WPR wydatkowała kwotę ponad 640 mln zł czyli o prawie 11% więcej niż w 2011 r. (tabela poniżej). 2 Według informacji ARiMR od momentu rozpoczęcia realizacji wypłat do 21 marca 2013 r. ARiMR wypłaciła ponad 44,2 mld zł wsparcia w ramach PROW 2007-2013. 7

Poniżej przedstawiono zestawienie zrealizowanych płatności ARR związanych z administrowaniem mechanizmów WPR na rynkach rolnych w 2012 r. (m.in. interwencja, dopłaty, pomoc żywnościowa). Wyszczególnienie Zrealizowane płatności w 2012 r. (mln zł) Zrealizowane płatności w 2011 r. (mln zł) 1. Rynek zbóż w tym: - interwencja 0 12,4 2. Rynek mięsa, drobiu i jaj w tym: - refundacje - dopłaty 3. Rynek mleka i przetworów mlecznych w tym: - interwencja - dopłaty 74,1 0 0 146,9 53 14,9 0,536 133,3 4. Rynek lnu i konopi w tym: - dopłaty 0,199 0,464 5. Rynek suszu paszowego w tym: - dopłaty 0,262 0,420 6. Płatności dla producentów tytoniu oraz w 49,3 253,6 2012/2011 % sektorze skrobi 7. Dywersyfikacja przemysłu cukrowniczego w tym: - dopłaty 48,2 48,7 8. Dostarczanie nadwyżek żywności uboższej ludności UE w tym: - dopłaty 259,4 11,7 9. Program działań promocyjnych i informacyjnych na rynkach wybranych produktów rolnych w tym: - dopłaty 25,6 8,4 10. Program Owoce w szkole w tym: - dopłaty 36,8 40,4 Razem 640,76 577,82 +10,9 Źródło: obliczenia własne na podstawie informacji ARR o zrealizowanych zadaniach w zakresie administrowania mechanizmami WPR i krajowymi. 3.5. Pozostałe, wybrane instrumenty wsparcia krajowego Preferencyjne kredyty inwestycyjne i klęskowe W planie finansowym ARiMR na 2012 r., przewidziano na dopłaty do oprocentowania inwestycyjnych kredytów bankowych środki w wysokości 849,4 mln zł. W 2012 r. banki udzieliły 12058 kredytów inwestycyjnych na kwotę 2.928 mln zł, a ARiMR przekazała bankom kwotę 699 mln zł na dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych. Ponadto stosowane były preferencyjnie oprocentowane kredyty dla rolników poszkodowanych przez przymrozki, powodzie, gradobicia, deszcze nawalne, susze, huragany, ujemne skutki przezimowania, pioruny, obsunięcie się ziemi. W 2012 r. banki udzieliły 8287 kredytów klęskowych na kwotę 463,7 mln zł, a ARiMR przekazała bankom kwotę 63,2 mln zł na dopłaty do oprocentowania tych kredytów. 8

Dopłaty do materiału siewnego W 2012 r. kontynuowano realizację dopłat do materiału siewnego dla producentów rolnych, którzy zużyli do siewu lub sadzenia materiał siewny kategorii elitarny lub kwalifikowany. Dopłaty te miały charakter pomocy de minimis w rolnictwie. Na podstawie złożonych wniosków przez rolników (62 tys.) w 2012 r. zostało wypłacone wsparcie finansowe w wysokości 98 mln zł. Ubezpieczenia upraw i zwierząt, postęp biologiczny, paliwo rolnicze, programy zwalczania chorób zakaźnych Od 2006 roku funkcjonuje w Polsce system ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich z dofinansowaniem z budżetu państwa do składek producentów rolnych z tytułu zawarcia umów ubezpieczenia od wystąpienia zdarzeń losowych. Na ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich w 2012 r. zaplanowano wydatki w kwocie 203,8 mln zł, w tym w rezerwach celowych 100 mln zł. Wydatki związane z postępem biologicznym w 2012 r. wyniosły ponad 120 mln zł, na dopłaty do paliwa rolniczego przeznaczono kwotę 720 mln zł, a na realizację programów zwalczania chorób zakaźnych zwierząt została wyasygnowana łączna kwota 287 mln zł. 9