Wynagrodzenia, produktywność pracy i migracje (W świetle badań krajowego rynku pracy w maju 2008 roku)

Wiesław Gumuła (we współpracy z Adrianem Gucwą, Witoldem Nalepą, Zbigniewem Opiołą) Narodowy Bank Polski Wynagrodzenia, produktywność pracy i migracje (W świetle badań krajowego rynku pracy w maju roku) Spis treści Streszczenie 1. Charakterystyka badań 2. Wynagrodzenia a. Wynagrodzenia w opiniach pracodawców b. Wynagrodzenia z perspektywy bezrobotnych 3. Produktywność pracy, sprzedaż oraz ceny 4. Migracje zarobkowe a rynek pracy a. Wyjazdy zarobkowe za granicę w opiniach pracodawców b. Wyjazdy zarobkowe za granicę w opiniach bezrobotnych 5. Inne aspekty rynku pracy ZAŁĄCZNIKI Załącznik 1. Charakterystyka terenowych badań krajowego rynku pracy Załącznik 2. Charakterystyka próby badawczej bezrobotnych Załącznik 3. Charakterystyka próby badawczej przedsiębiorców 1 z 48

Streszczenie Raport zawiera analizę wyników badań ankietowych, które zostały przeprowadzone w maju roku na reprezentatywnych próbach 1600 pracodawców oraz 2000 bezrobotnych. Analiza uwzględnia również wyniki z poprzednich trzech edycji badań terenowych. Przedmiotem analizy są opinie oraz przewidywania obydwu kategorii respondentów na temat zmian w wynagrodzeniach oraz produktywności pracy, a także opinie na temat migracji zarobkowych. Pracodawcy przewidują znacznie mniejszy wzrost przeciętnych wynagrodzeń w ich przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych sześciu miesięcy niż w poprzednich edycjach badań. Przed rokiem w maju średnia ważona wzrostu przeciętnych wynagrodzeń (przy uwzględnieniu wielkości zatrudnienia) wynosiła 6,4%, w listopadzie ubiegłego roku - 7,4%, a w obecnej edycji badań 3,5%. Pracodawcy przewidują, że w mniejszym stopniu będą ulegać presji płacowej, niż to miało miejsce w okresie ostatnich 12 miesięcy, chociaż ich zdaniem osoby świadczące już pracę są skłonne ją kontynuować pod warunkiem uzyskania wynagrodzenia wyższego lub znacznie wyższego niż dotychczas. Warto przy tym dodać, że obecnie pracodawcy oceniają tempo wzrostu oczekiwań płacowych osób już zatrudnionych jako nieznacznie mniejsze, niż wynikało z ocen ferowanych w listopadzie roku, a większe, niż wynikało to z ocen sprzed roku. Z ocen pracodawców wynika również, że nadal rosną oczekiwania płacowe bezrobotnych. Niemniej jednak obecnie rosną wolniej, niż rosły w maju i listopadzie. Podobnie, jak w poprzednich edycjach badań, pracodawcy stwierdzają, że dynamika wzrostu aspiracji płacowych bezrobotnych jest w dalszym ciągu mniejsza niż osób świadczących już pracę. Również z ankiety przeprowadzonej z bezrobotnymi wynika, że utrzymuje się trend polegający na wzroście ich oczekiwań płacowych, jakkolwiek dynamika wzrostu presji płacowej słabnie. Przy dojazdach zajmujących około pół godziny są to następujące przeciętne oczekiwania, wskazywane jako warunek podjęcia pracy: 1226 zł (październik 2006), 1338 zł (maj ), 1486 zł (listopad ) i 1536 zł (maj ). Przy dojazdach zajmujących około jednej godziny jest to odpowiednio: 1558 zł, 1709 zł, 1880 zł i 1929 zł. Przy zmianie miejsca zamieszkania jest to odpowiednio: 2260 zł, 2478 zł, 2667 zł oraz 2776 zł. Powyższe kwoty dotyczą wynagrodzeń netto. 2 z 48

W przypadku dojazdów do pracy zajmujących około pół godziny bezrobotni oczekują wynagrodzenia wyższego o 3,4% w stosunku do listopada r., o 14,8% w porównaniu do maja r. oraz o 25,2% w relacji do października 2006 r. Przy dojazdach trwających około jednej godziny oczekiwania płacowe bezrobotnych są większe odpowiednio o 2,6%, 13,1% oraz 23,8%. Natomiast przy zmianie miejsca zamieszkania wzrost wynosi odpowiednio 4,1%, 12,9% i 22,8%. Również odpowiedzi na inne pytania zadawane pracodawcom wskazują na znacznie mniejszą ich gotowość ulegania presji płacowej, niż to było w poprzednich edycjach badań. Obecnie ponad połowa pracodawców (52,8%) przewiduje utrzymanie się wynagrodzeń w ich przedsiębiorstwach na poziomie zbliżonym do dotychczasowego. Jest to istotna zmiana w porównaniu do wyników uzyskanych w ubiegłorocznych badaniach, kiedy to zarówno w edycji majowej, jak i listopadowej mniej niż połowa pracodawców (39,9%) wskazywała na stabilizację wynagrodzeń. O wzroście przeciętnych wynagrodzeń w ciągu najbliższych sześciu miesięcy przekonanych jest obecnie 35,6% przedsiębiorców. W listopadzie r. odsetek ten był znacznie wyższy, wynosił bowiem 48,4%, podobnie w maju r. 49,0%. Znikoma część respondentów (0,2%) sądzi, że nastąpi spadek wynagrodzeń (w listopadzie r. 0,4%, w maju r. 0,3%). Jednocześnie co dziewiąty przedsiębiorca nie potrafi przewidzieć kierunku zmian wynagrodzeń w swoim przedsiębiorstwie (w maju r. 11,2%, w listopadzie r. 11,8%, w maju r. 11,1%). Podobnie jak w maju i listopadzie roku, większość pracodawców uważa, że produktywność pracy w ciągu najbliższych sześciu miesięcy utrzyma się na dotychczasowym poziomie (60,5% w maju r. wobec 62,9% w listopadzie r. oraz 59,4% w maju r.). Ponad 23% przewiduje wzrost produktywności (20,9% w listopadzie r.; 21,4% w maju r.), natomiast 1,7% spadek produktywności pracy (2,5% w listopadzie r.; 1,3% w maju r.). Zdania na ten temat nie ma 13,9% ankietowanych przedsiębiorców (13,1% w listopadzie r.; 17,6% w maju r.). Pracodawcy, wprost pytani o procentowe zmiany produktywności w przedsiębiorstwach, przewidują znacznie mniejszy wzrost produktywności pracy w ciągu najbliższych sześciu miesięcy, niż sądzili w poprzednich edycjach badań. W dwóch wcześniejszych edycjach badań średnia ważona (przy uwzględnieniu wielkości sprzedaży przedsiębiorstw) wzrostu produktywności pracy wynosiła odpowiednio 4,4% (maj r.) i 2,9% ( listopad r.). Obecnie pracodawcy przewidują, że średni wzrost produktywności w ich przedsiębiorstwach wyniesie 1,5%. 3 z 48

Największy wzrost produktywności pracy przewidują przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 pracowników, mające siedzibę w powiatach o stopie bezrobocia niższej od średniej stopy krajowej i działające w handlu i naprawach; najmniejszy przedsiębiorstwa duże, zatrudniające ponad 250 pracowników, mające siedzibę w powiatach stołecznych, działające w przemyśle. Przedsiębiorcy przedstawiają o wiele bardziej optymistyczne, niż we wcześniejszych edycjach badań, prognozy na temat wzrostu sprzedaży w ich przedsiębiorstwach. Ich zdaniem łączne przychody wzrosną w ciągu najbliższych sześciu miesięcy o 10,6%. W poprzednich edycjach badań przewidywali odpowiednio 6,74% (w maju r.) oraz 4,26% (w listopadzie r.). W maju r. 45,7% respondentów uważało, że w ciągu sześciu miesięcy ceny ich produktów nie zmienią się (w maju r. 42,3%, w listopadzie r.- 37,9%); 31,4% respondentów uważało, że ceny produktów wzrosną (w maju i listopadzie r. odpowiednio: 39,3% i 37,8%); natomiast 3,9% przypuszczało, że ceny spadną (w maju r. 3,8%, w listopadzie r.- 3,5%). Odsetek respondentów, którzy nie potrafili sformułować opinii na temat kształtowania się cen ich produktów w okresie najbliższych sześciu miesięcy obniżył się nieznacznie w stosunku do listopada r. (20,1%) i wynosił 18,7% (w maju r. - 14,1%). Zdaniem pracodawców ceny na produkty i usługi, stanowiące podstawowy przedmiot działalności ankietowanych przedsiębiorstw, będą rosły w takim samym tempie, jak pół roku temu. Prognozowany wzrost cen w najbliższych 6 miesiącach wynosi 1,2%. W poprzednich edycjach badań przewidywane wzrosty wynosiły odpowiednio 2,7% w maju r. i 1,2% w listopadzie r. Wskaźnik ujmuje średnią ważoną przy uwzględnieniu wielkości sprzedaży w badanych przedsiębiorstwach. Największy wzrost cen przewidywany jest w przedsiębiorstwach, które mają swoje siedziby w powiatach o stopie bezrobocia wyższej od średniej krajowej, funkcjonują w sekcji handel i naprawy, są przedsiębiorstwami małymi, zatrudniającymi od 10 do 49 pracowników; najmniejszy w przedsiębiorstwach z powiatów stołecznych, reprezentujących pozostałe usługi rynkowe i zatrudniających od 1 do 9 pracowników. Wśród ankietowanych respondentów przeważają ci, którzy przypuszczają, że w ich przedsiębiorstwach marże utrzymają się na dotychczasowym poziomie (59,6% wobec 48,9% w maju r. oraz 55,6% w listopadzie r.). Wzrost marży przewiduje 14,6% pracodawców, natomiast jej spadek 12,8% (w maju r. odpowiednio: 20,0% i 13,7%, w listopadzie r. odpowiednio: 16,4% i 12,3%). W sumie pracodawcy prognozują 4 z 48

utrzymanie się marż na zbliżonym do dotychczasowego poziomie. Mniejsza niż w maju i listopadzie r. liczba pracodawców wskazuje na możliwość wzrostu marż. Pracodawcy obecnie przypisują migracjom zarobkowym mniejszy wpływ na procesy zachodzące na krajowym rynku pracy, niż sądzili w maju i listopadzie ubiegłego roku. Około 42% pracodawców jest przekonanych, że decyzje o podwyżkach nie będą w żadnym stopniu spowodowane migracjami zarobkowymi części pracowników. Obecnie opinia ta jest formułowana przez przedsiębiorców znacznie częściej niż przed rokiem i pół roku temu, kiedy to podobnego zdania było odpowiednio 22,1% i 36,7% respondentów. Ponad jedna czwarta ankietowanych (27,7%) utrzymuje, że spodziewane odejścia pracowników z powodu migracji zarobkowych w niewielkim stopniu oddziaływać będą na politykę płacową w przedsiębiorstwach. W maju i listopadzie r. opinię taką artykułował zbliżony odsetek respondentów: 25,8% i 23,6%. O średnim wpływie migracji zarobkowych przekonany jest co piąty pracodawca 21,4% (w maju r. 23,1%, w listopadzie r. 26,0%). Zaledwie 7,4% przedsiębiorców, którzy przewidują wzrost wynagrodzeń, sądzi, że będzie on w dużej mierze spowodowany zamiarem zatrzymania w kraju wyjeżdżających do pracy za granicę pracowników. Jest to odsetek znacznie mniejszy niż w maju r. (28,1%) i listopadzie r. (12,7%). Najbardziej dotkliwie migracje zarobkowe są nadal odczuwane przez przedstawicieli budownictwa oraz przemysłu; najmniej dotkliwie przez pracodawców reprezentujących pozostałe usługi rynkowe. Ponad jedna piąta bezrobotnych (22,3%) wyjeżdżała już za granicę w poszukiwaniu pracy. W przypadku zdecydowanej większości (90,8%) poszukiwania te zakończyły się sukcesem. Starania około jednej dziesiątej (9,2%) osób migrujących, okazały się bezskuteczne. Zbliżony rozkład odpowiedzi uzyskano w poprzednich badaniach: w listopadzie r. odpowiednio 91,1% oraz 8,9%, a w maju r. 90,4% i 9,6%. W dalszym ciągu zmniejsza się udział bezrobotnych, którzy są gotowi wyjechać za granicę w celach zarobkowych. W maju roku zamiar wyjazdu deklarowało 17,7% bezrobotnych, w listopadzie 15,0% bezrobotnych, a obecnie 12,1% bezrobotnych. Przeciętne wynagrodzenie netto w kwocie 2524 zł, uzyskane od krajowego pracodawcy, skłoniłoby 85,5% bezrobotnych, którzy deklarowali chęć migracji zarobkowej, do pozostania w kraju. Oczekiwania respondentów w tym zakresie nieznacznie zmniejszyły się w porównaniu z listopadem r. (o 2,1%), były jednak wyższe niż w maju ubiegłego roku (o 2,5%). Podobnie, jak w listopadzie r., co ósmy ankietowany (12,8%), który 5 z 48

zamierza wyjechać za granicę, oświadczył, że żadne wynagrodzenie nie zatrzyma go w kraju (w maju r. odsetek ten wynosił 10,4%). W porównaniu z dwiema poprzednimi edycjami badań zmniejszyła się liczba pracodawców, którzy stwierdzają, że mają problemy ze znalezieniem odpowiednich pracowników. Obecnie twierdzi tak 48,2% pracodawców (w październiku 2006 r. 63,2%, w maju r. 69,8%, w listopadzie r. 53,9%). 1. Charakterystyka badań Celem badań było zebranie opinii i przewidywań pracodawców oraz bezrobotnych dotyczących: 1) oczekiwań płacowych pracobiorców, 2) gotowości pracodawców do ulegania naciskom płacowym, 3) zmian w produktywności pracy, 4) wpływu migracji na wybrane aspekty krajowego rynku pracy. Badania terenowe zostały przeprowadzone w maju roku we wszystkich województwach. Była to czwarta edycja badań krajowego rynku pracy, prowadzonych przez Narodowy Bank Polski. Powtarzające się w kolejnych edycjach pytania ankietowe pozwalają na dokonywanie analiz porównawczych zebranych informacji przy uwzględnieniu perspektywy czasowej. W zależności od województwa badaniami zostały objęte trzy lub pięć powiatów. Był to jeden lub dwa powiaty o wskaźniku bezrobocia niższym niż przeciętna stopa bezrobocia w województwie (według stanu na koniec marca roku), jeden lub dwa powiaty o wskaźniku bezrobocia wyższym niż przeciętna stopa bezrobocia oraz stołeczny powiat grodzki. Stołeczne powiaty grodzkie należą do grupy powiatów o niskiej stopie bezrobocia. Badaniami zostały objęte: próba bezrobotnych licząca 2 000 respondentów oraz próba pracodawców reprezentująca 1 600 przedsiębiorstw. Struktura próby bezrobotnych według czasu pozostawania na bezrobociu jest następująca: do 6 miesięcy 41,6%; od 6 do 12 miesięcy 14,0%; powyżej 12 miesięcy 44,5 %. Struktura pracodawców według wielkości przedsiębiorstw jest następująca: mikro 41,2%, małe 33,1%, średnie 18,3% i duże 7,4%. Ogółem w badanych przedsiębiorstwach było zatrudnionych 178 181 pracowników. Dobór prób badawczych miał charakter celowo-warstwowy. Próby charakteryzują się wysokim poziomem reprezentatywności z punktu widzenia istotnych dla badań zmiennych niezależnych. 6 z 48

Załączniki nr 1, 2 i 3 zawierają opis organizacji badań terenowych, zasady doboru prób badawczych oraz charakterystykę prób badawczych. W wyniku analizy zebranych materiałów powstał raport syntetyczny, który dotyczy polskiego rynku pracy, oraz 16 raportów na temat wojewódzkich rynków pracy. 2. Wynagrodzenia a. Wynagrodzenia w opiniach pracodawców Zdecydowana większość pracodawców uważa, że pracownicy, którzy świadczą już pracę, będą skłonni ją kontynuować, bądź zdecydują się na pracę u innego pracodawcy, jeśli uzyskają wynagrodzenie trochę wyższe lub zdecydowanie wyższe niż sześć miesięcy temu. Ocena ta dotyczy wszystkich grup społeczno-zawodowych. Opinię taką w odniesieniu do wysokiej klasy specjalistów oraz robotników wykwalifikowanych formułuje prawie trzy czwarte ankietowanych pracodawców (odpowiednio 74,5% i 71,7%). W przypadku robotników niewykwalifikowanych pogląd ten wyraża nieco ponad połowa przedsiębiorców (51,6%). Znacznie mniej pracodawców uważa, że oczekiwania płacowe pracowników nie zmieniły się w stosunku do wynagrodzeń sprzed pół roku. W największym stopniu opinia ta dotyczy robotników niewykwalifikowanych (27,1% przedsiębiorców), następnie robotników wykwalifikowanych (22,4% przedsiębiorców) oraz wysokiej klasy specjalistów (15,4% przedsiębiorców). Niewielki odsetek przedsiębiorców (mniej niż 2%) ocenia, że osoby świadczące już pracę są skłonne zaakceptować wynagrodzenie niższe niż sześć miesięcy temu (Tabela 1). Zestawienie opinii pracodawców zebranych w dotychczasowych edycjach badań rynku pracy, dotyczących zmian oczekiwań płacowych osób już zatrudnionych, pokazuje, że w porównaniu z listopadem r. nastąpił niewielki spadek szacowanego tempa, w jakim rosną oczekiwania płacowe osób świadczących już pracę. Natomiast w porównaniu z edycją badań z maja r. pracodawcy przewidują większą presję płacową. W obecnej edycji badań udział pracodawców, wskazujących na wyższe aspiracje płacowe wysokiej klasy specjalistów, wynosił 74,5%, podczas gdy w listopadzie r. 76,0%, a w maju r. 69,8%. W przypadku robotników wykwalifikowanych opinię tę prezentowało 71,7% pracodawców wobec 74,0% w listopadzie r. i 68,5% w maju 7 z 48

r., natomiast w odniesieniu do robotników niewykwalifikowanych - odpowiednio: 51,6% (maj r.), 53,8% (listopad r.) i 50,5% (maj r.). Warto porównać wyniki obecnej edycji badań z wynikami z października 2006 r. W porównaniu z październikiem 2006 r. nieznacznie spadła liczba wskazań na wzrost aspiracji płacowych ze strony wysokiej klasy specjalistów (74,5% wskazań w maju r. wobec 75,5% w październiku 2006 r.) oraz w przypadku robotników wykwalifikowanych (71,7% wskazań w maju r. wobec 75,2% w październiku 2006 r.). Jest jednak większa w odniesieniu do robotników niewykwalifikowanych (51,6% wskazań w maju r. wobec 45,4% w październiku 2006 r.). Porównując wyniki badań i dokonując analiz należy jednak pamiętać, że w październiku 2006 r. pracodawcy proszeni byli o ocenę oczekiwań płacowych osób świadczących już pracę w relacji do poprzedniego roku, natomiast w następnych edycjach badań o odniesienie się do stanu sprzed sześciu miesięcy. Tabela 1. Oczekiwania płacowe ze strony osób świadczących już pracę w październiku 2006 r., maju i listopadzie r. oraz w maju r. w ocenie pracodawców Osoby świadczące już pracę są skłonne ją kontynuować lub podjąć pracę u innego pracodawcy za wynagrodzenie: Zdecydowanie niższe Wysokiej klasy specjaliści Robotnicy wykwalifikowani Robotnicy niewykwalifikowani X 2006 X 2006 X 2006 1,3% 1,4% 0,6% 0,6% 0,5% 1,1% 0,5% 0,6% 0,6% 0,9% 0,7% 0,3% Trochę niższe 0,5% 0,6% 0,6% 0,6% 0,7% 0,9% 0,8% 0,6% 1,9% 1,4% 1,3% 1,1% Na podobnym poziomie 7,0% 7,4% 7,4% 8,5% 9,6% 10,5% 10,1% 12,9% 29,6% 19,4% 22,1% 24,2% Trochę wyższe 28,6% 26,3% 31,2% 29,9% 37,9% 35,2% 42,3% 45,8% 31,3% 30,4% 36,3% 37,2% Zdecydowanie wyższe Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi 46,9% 43,5% 44,8% 44,6% 37,3% 33,3% 31,7% 25,9% 14,1% 20,1% 17,5% 14,4% 15,5% 15,0% 11,3% 12,9% 13,7% 14,5% 10,8% 11,8% 21,8% 20,0% 16,4% 18,2% 0,2% 5,9% 4,1% 2,8% 0,4% 4,7% 3,8% 2,4% 0,7% 8,0% 5,8% 4,7% Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Wyniki ostatnich badań wskazują także na wzrost oczekiwań płacowych ze strony poszczególnych grup społeczno-zawodowych spośród bezrobotnych. W przypadku bezrobotnych, którzy są wysokiej klasy specjalistami, zdanie takie wyraża 54,2% pracodawców; w przypadku bezrobotnych, którzy są robotnikami wykwalifikowanymi 50,5% pracodawców; natomiast w przypadku bezrobotnych robotników niewykwalifikowanych 38,1% pracodawców. Znacznie mniej przedsiębiorców uważa, że oczekiwania płacowe bezrobotnych pozostają nadal na poziomie zbliżonym do wynagrodzeń sprzed pół roku. Opinię tę 8 z 48

w odniesieniu do wymienionych grup społeczno-zawodowych bezrobotnych prezentuje odpowiednio: 15,4%, 22,4% i 27,1% pracodawców. Mniej niż 4% przedsiębiorców sądzi, że bezrobotni podejmą pracę za wynagrodzenie niższe niż pół roku temu (Tabela 2). Porównanie wypowiedzi udzielonych przez pracodawców w trzech ostatnich edycjach badań pokazuje, że chociaż zdaniem pracodawców oczekiwania płacowe bezrobotnych stale rosną, to jednak szacowane tempo wzrostu obecnie spadło. O wzroście oczekiwań płacowych bezrobotnych wysokiej klasy specjalistów informowało w maju r. 54,2% pracodawców, podczas gdy w listopadzie r. 56,8%, a w maju ubiegłego roku 55,2% pracodawców. Podobną opinię w stosunku do bezrobotnych robotników wykwalifikowanych wyrażało odpowiednio 50,5%, 54,2% i 52,4% przedsiębiorców, a wobec bezrobotnych robotników niewykwalifikowanych 38,1%, 40,3% oraz 40,0% przedsiębiorców. Dynamika wzrostu aspiracji płacowych bezrobotnych jest jednak nadal większa, niż wynika to z pierwszej edycji badań rynku pracy, przeprowadzonej w październiku 2006 r., kiedy to niecała jedna trzecia pracodawców (30,5%) wskazała na wyższe oczekiwania płacowe bezrobotnych (w październiku 2006 r., w odróżnieniu od następnych edycji badań, pracodawcy pytani byli o oczekiwania płacowe bezrobotnych bez wnikania w ich kwalifikacje) (Tabela 2 i 3). Przeprowadzone badania pokazują ponadto, że pracodawcy odnotowują mniejsze tempo wzrostu aspiracji płacowych bezrobotnych, niż tempo wzrostu oczekiwań płacowych osób świadczących już pracę. Tabela 2. Oczekiwania płacowe bezrobotnych w maju i listopadzie roku oraz w maju roku w ocenie pracodawców Osoby bezrobotne są skłonne podjąć pracę za wynagrodzenie Zdecydowanie niższe Bezrobotni wysokiej klasy specjaliści Bezrobotni robotnicy wykwalifikowani Bezrobotni robotnicy niewykwalifikowani 1,0% 0,4% 0,5% 0,8% 0,4% 0,3% 1,1% 0,9% 0,7% Trochę niższe 1,2% 0,9% 1,3% 1,8% 1,1% 1,7% 2,6% 2,7% 3,2% Na podobnym poziomie 13,3% 16,0% 15,4% 18,0% 20,4% 22,4% 23,4% 25,2% 27,1% Trochę wyższe 25,7% 27,5% 28,4% 30,6% 32,6% 31,9% 24,0% 26,2% 25,8% Zdecydowanie wyższe Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi 29,5% 29,3% 25,8% 21,8% 21,6% 18,6% 16,0% 14,1% 12,3% 23,4% 20,5% 25,8% 22,2% 19,2% 22,6% 25,3% 24,6% 26,8% 6,2% 5,4% 2,9% 5,0% 4,6% 2,5% 7,7% 6,4% 4,3% Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 9 z 48

Tabela 3. Oczekiwania płacowe bezrobotnych w październiku 2006 roku w ocenie pracodawców Bezrobotni są skłonni podjąć pracę za wynagrodzenie (październik 2006 r.)*: Bezrobotni Zdecydowanie niższe niż przed rokiem 1,2% Trochę niższe niż przed rokiem 2,6% Zbliżone do wynagrodzeń sprzed roku 28,8% Trochę wyższe niż przed rokiem 19,3% Zdecydowanie wyższe niż przed rokiem 11,2% Trudno powiedzieć 35,9% Brak odpowiedzi 1,0% Ogółem 100,0% *W X 2006 r. pracodawcy pytani byli o oczekiwania płacowe bezrobotnych bez wnikania w kwalifikacje bezrobotnych, natomiast w i r. oraz w r. w podziale na trzy grupy społeczno-zawodowe. W celu poznania stopnia gotowości pracodawców do ulegania presji płacowej, zapytano przedsiębiorców o ich przypuszczenia dotyczące kształtowania się przeciętnego wynagrodzenia w kierowanych przez nich przedsiębiorstwach, w ciągu najbliższych sześciu miesięcy. Z otrzymanych odpowiedzi wynika, że obecnie większość pracodawców (52,8%) przewiduje utrzymanie się wynagrodzeń na poziomie zbliżonym do dotychczasowego. Jest to istotna zmiana w porównaniu do wyników uzyskanych we wcześniejszych edycjach badań, kiedy to mniej niż połowa pracodawców wskazywała na stabilizację wynagrodzeń (w maju i listopadzie r. 39,9%, w październiku 2006 r. 30,6%). O wzroście przeciętnych wynagrodzeń w ciągu najbliższych sześciu miesięcy przekonanych jest obecnie 35,6% przedsiębiorców. W listopadzie r. odsetek ten był znacznie wyższy 48,4%, podobnie w maju r. 49,0% i październiku 2006 r. 57,3% (przewidywania pracodawców w pierwszej edycji badań dotyczyły jednak najbliższych dwunastu miesięcy). Znikoma część respondentów (0,2%) sądzi, że nastąpi spadek wynagrodzeń (w listopadzie r. 0,4%, w maju r. 0,3%, w październiku 2006 r. 0,6%). Jednocześnie co dziewiąty przedsiębiorca nie potrafi przewidzieć kierunku zmian wynagrodzeń w swoim przedsiębiorstwie (w maju r. 11,2%, w listopadzie r. 11,8%, w maju r. 11,1%, w październiku 2006 r. 10,7%) (Tabela 4). 10 z 48

Tabela 4 Przewidywania pracodawców na temat kształtowania się, w ciągu najbliższych 6 miesięcy, przeciętnego wynagrodzenia w kierowanych przez nich przedsiębiorstwach Kategorie odpowiedzi X 2006* Przeciętne wynagrodzenie wzrośnie 57,3% 49,0% 48,4% 35,6% Będzie na zbliżonym poziomie 30,6% 39,3% 39,3% 52,8% Przeciętne wynagrodzenie spadnie 0,6% 0,3% 0,4% 0,2% Trudno powiedzieć 10,7% 11,1% 11,8% 11,2% Brak odpowiedzi 0,8% 0,4% 0,1% 0,2% Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% * dotyczy najbliższych 12 miesięcy Pracodawcy, którzy przewidują w ciągu najbliższych sześciu miesięcy wzrost przeciętnych wynagrodzeń, poproszeni zostali o oszacowanie skali planowanych podwyżek w kierowanych przez nich przedsiębiorstwach. Najwięcej, bo prawie połowa respondentów (48,5%), przewiduje, że wzrost ten zamknie się w przedziale od 6% do 10%. Ponad jedna czwarta (26,5%) uważa, że wzrost wynagrodzeń przekroczy 10%. Co czwarty ankietowany (25,0%) twierdzi, że wynagrodzenia w kierowanych przez nich przedsiębiorstwach wzrosną nie więcej niż o 5% (Tabela 5). Tabela 5. Przewidywany przez pracodawców wzrost przeciętnych wynagrodzeń w ciągu najbliższych 6 miesięcy w ankietowanych przedsiębiorstwach Przewidywany wzrost Sekcje według PKD wynagrodzeń (O ile procent?) Przemysł Budownictwo Handel i naprawy Pozostałe usługi rynkowe Ogółem Do 5 % 26,7% 18,1% 30,5% 22,3% 25,0% Od 6% do 10% 59,2% 39,8% 46,3% 50,2% 48,5% Powyżej 10% 14,1% 42,1% 23,2% 27,5% 26,5% Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Dane zawarte w tabeli nie uwzględniają braków odpowiedzi. Na 570 respondentów, których dotyczyło pytanie, nie odpowiedziało 15. Przedsiębiorcy, którzy przewidują wzrost wynagrodzeń (35,6%), sądzą, że będzie to wzrost średnio o 10,8% (w listopadzie r. 12,7%, w maju r. 12,3%). Po uwzględnieniu tych pracodawców, którzy twierdzą, że wynagrodzenia w ich przedsiębiorstwach pozostaną na zbliżonym poziomie (52,8%) lub nastąpi ich spadek (0,2%) uśredniony przewidywany wzrost przeciętnych wynagrodzeń, zważony liczbą zatrudnionych w badanych przedsiębiorstwach, wynosi 3,5% (wobec 7,4% w listopadzie r. i 6,4% w maju r.) (Tabela 6). 11 z 48

Tabela 6. Uśrednione wypowiedzi pracodawców na temat procentowego wzrostu przeciętnych wynagrodzeń w ankietowanych przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych 6 miesięcy (średnia ważona przy uwzględnieniu wielkości zatrudnienia - na podstawie badań przeprowadzonych w maju i listopadzie r. oraz w maju r.) Typ powiatu Wzrost wynagrodzeń Przeciętny przewidywany wzrost wynagrodzeń w badanych przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych 6 miesięcy (w%) Sekcje wg PKD Wzrost wynagrodzeń Przeciętny przewidywany wzrost wynagrodzeń w badanych przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych 6 miesięcy (w %) Wielkość przedsiębiorstwa (liczba pracowników) Wzrost wynagrodzeń Przeciętny przewidywany wzrost wynagrodzeń w badanych przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych 6 miesięcy (w %) Powiaty o stopie bezrobocia niższej od średniej stopy krajowej Powiaty o stopie bezrobocia wyższej od średniej stopy krajowej Powiaty stołeczne Ogółem 5,8 7,4 2,6 6,7 5,6 4,1 6,5 8,0 4,0 6,4 7,4 3,5 Przemysł Budownictwo Handel i naprawy Pozostałe usługi rynkowe Ogółem 6,4 4,9 2,5 5,7 5,5 5,8 6,1 7,2 3,1 6,7 9,2 3,7 6,4 7,4 3,5 1 9 10 49 50 249 250 i powyżej Ogółem 6,7 7,1 4,3 7,9 7,1 4,1 5,9 5,5 4,1 6,4 7,8 2,2 6,4 7,4 3,5 Podobnie jak rok temu, największy przeciętny wzrost wynagrodzeń w ciągu najbliższych sześciu miesięcy przewidują respondenci mający siedzibę w powiatach o stopie bezrobocia wyższej od średniej krajowej (w listopadzie r. byli to ankietowani ze stołecznych powiatów grodzkich). Ze względu na wielkość przedsiębiorstwa największy wzrost przeciętnych wynagrodzeń zakładają przedsiębiorcy zatrudniający do 9 osób. Z kolei w maju r. zamiar ten deklarowali najczęściej pracodawcy zatrudniający od 10 do 49 pracowników, a w listopadzie r. przedstawiciele dużych przedsiębiorstw, którzy zatrudniają powyżej 250 osób. Biorąc pod uwagę sekcje gospodarki, największe podwyżki wynagrodzeń planowali w trakcie ostatniej edycji badań pracodawcy działający 12 z 48

w budownictwie, natomiast zarówno w maju r., jak i w listopadzie r., przedsiębiorcy reprezentujący pozostałe usługi rynkowe. Najmniejszy wzrost wynagrodzeń, według respondentów, którzy wzięli udział w ostatnich badaniach, będzie miał miejsce w przedsiębiorstwach usytuowanych w powiatach o stopie bezrobocia niższej od średniej krajowej. Podobne wskazania pracodawców odnotowano w maju ubiegłego roku, natomiast w listopadzie r. najmniejsze podwyżki planowane były przez respondentów z powiatów o wysokiej stopie bezrobocia. Zarówno w bieżącej edycji badań, jak i w listopadzie r. najniższy wzrost wynagrodzeń przewidywany był przez pracodawców reprezentujących przemysł. Natomiast w edycji z maja r. reprezentujących budownictwo. Zdaniem pracodawców wynagrodzenia w najmniejszym stopniu wzrosną w przedsiębiorstwach dużych (zatrudniających powyżej 250 pracowników). W maju oraz w listopadzie r. najmniejszy wzrost wynagrodzeń typowali pracodawcy ze średnich przedsiębiorstw (zatrudniających od 50 do 249 pracowników). Tabela 7. Przyczyny przewidywanego wzrostu wynagrodzeń w badanych przedsiębiorstwach w październiku 2006 r., maju i listopadzie r. oraz w maju r. w ocenie pracodawców Kategorie odpowiedzi X 2006 Żądania pracowników 8,9% 13,4% 12,7% 16,9% Coroczna waloryzacja (wynikająca np. z układu zbiorowego) 13,6% 8,5% 12,4% 11,0% Chęć zatrzymania najlepszych pracowników 32,3% 30,2% 30,8% 29,4% Dobre wyniki przedsiębiorstwa 31,0% 21,1% 20,3% 18,0% Podwyżki w innych przedsiębiorstwach w regionie 11,3% 14,1% 11,2% 12,0% Wzrost wydajności pracy pracowników b.d. 10,1% 10,3% 10,5% Innymi przyczynami 1,7% 2,1% 2,2% 1,6% Brak odpowiedzi 1,1% 0,4% 0,3% 0,6% Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Pracodawcy w każdej z dotychczasowych edycji badań wskazują na te same główne powody wzrostu przeciętnych wynagrodzeń w kierowanych przez nich przedsiębiorstwach. Najistotniejszą przesłankę podwyżek stanowi wciąż chęć zatrzymania najlepszych pracowników. Czynnik ten typowało każdorazowo około 30% respondentów. Na drugim 13 z 48

miejscu pracodawcy wymieniają dobre wyniki finansowe przedsiębiorstw. Należy jednak zaznaczyć, że udział wskazań na tę przyczynę wzrostu wynagrodzeń z edycji na edycję badań systematycznie maleje. W październiku 2006 r. było to 31,0%, w maju r. 21,1%, pół roku temu 20,3%, a obecnie 18,0% wskazań. Respondenci obecnie częściej wymieniali, jako czynnik wzrostu wynagrodzeń, żądania pracowników. W październiku 2006 r. odsetek wskazań wynosił bowiem 8,9%, w maju r. 13,4%, w listopadzie r. 12,7%, a w maju r. 16,9%. Pracodawcy wśród powodów planowanego wzrostu wynagrodzeń wymieniali również podwyżki w innych przedsiębiorstwach w regionie (11,3% wskazań w październiku 2006 r., 14,1% w maju r., 11,2% w listopadzie r., 12,0% w maju r.) oraz coroczną waloryzację, wynikającą na przykład z układu zbiorowego (odpowiednio: 13,6%, 8,5%, 12,4% i 11,0% wskazań). Wzrost wydajności pracy, jako źródło podwyżek wynagrodzeń, wskazywał w każdej z trzech ostatnich edycji badań co dziesiąty ankietowany (10,1% w maju r., 10,3% w listopadzie r. oraz 10,5% w maju r.) (Tabela 7). b. Wynagrodzenia z perspektywy bezrobotnych W celu dokonania analizy porównawczej z perspektywy czasu, w maju r., wzorem poprzednich edycji badań rynku pracy, zadane zostało bezrobotnym pytanie o kwotę minimalnego wynagrodzenia netto ( na rękę ), które wpłynęłoby na ich decyzję o podjęciu pracy: a) przy dojazdach do pół godziny, b) przy dojazdach trwających nie dłużej niż jedną godzinę, c) wiążącej się z koniecznością zmiany miejsca zamieszkania. Odpowiedzi, które uzyskano wskazują, że bezrobotni zdecydują się na pracę przy dojazdach nie dłuższych niż pół godziny pod warunkiem otrzymania co najmniej 1536 zł netto. Oczekiwania płacowe bezrobotnych są więc wyższe o około 3,4% niż sześć miesięcy temu, o 14,8% wyższe w porównaniu z majem r. oraz o 25,2% wyższe w relacji do października 2006 r. Bezrobotni zaakceptują dojazdy do pracy trwające około jednej godziny, jeżeli zaoferowane przez pracodawców wynagrodzenie wyniesie co najmniej 1929 zł netto. Jest to kwota o 2,6% wyższa w stosunku do oczekiwań z listopada r., o 13,1% wyższa w odniesieniu do maja r. oraz o 23,8% wyższa niż w październiku 2006 r. Natomiast do zmiany miejsca zamieszkania skłoni bezrobotnych wynagrodzenie nie mniejsze niż 2776 zł netto. Również w tym przypadku nastąpił wzrost oczekiwań płacowych osób pozostających bez pracy: o 4,1% w porównaniu z listopadem r., o 12,9% w relacji do oczekiwań sprzed roku i o 22,8% w odniesieniu do października 2006 r.(por. Tabela 8). 14 z 48

Tabela 8. Oczekiwania płacowe oraz szacowane miesięczne koszty dojazdów do pracy w świetle wypowiedzi bezrobotnych (wyniki badań z października 2006 r., maja i listopada r. oraz maja r.) Przeciętny szacowany miesięczny koszt Przeciętna progowa płaca netto w złotych dojazdów Czas dojazdu do pracy do pół godziny Czas dojazdu do pracy około godziny Podjęcie pracy poza miejscem zamieszkania X 2006 X 2006 1227 1338 1486 1536 145 154 161 157 1558 1706 1880 1929 249 254 271 262 2260 2458 2667 2776 X X X X Miesięczny koszt dojazdów do pracy zajmujących nie więcej niż pół godziny w jedną stronę wynosi według respondentów około 157 zł, jest więc niższy o 2,5% w odniesieniu do wypowiedzi z listopada r., ale zarazem wyższy o 1,9% od szacunków z maja r. i o 8,3% wyższy w porównaniu z październikiem 2006 r. Z kolei przeciętny koszt dojazdów do pracy trwających godzinę w jedną stronę oszacowany został przez bezrobotnych na poziomie 262 zł miesięcznie. Jest to o 3,3% mniej niż pół roku temu oraz o 3,1% więcej niż przed rokiem i o 5,2% więcej niż w październiku 2006 r. Ostatnia edycja badań potwierdziła po raz kolejny, że oczekiwania płacowe bezrobotnych rosną wraz ze wzrostem czasu niezbędnego na dojazd z miejsca zamieszkania do miejsca pracy. Podjęcie pracy, z którą wiąże się konieczność zmiany miejsca zamieszkania, jeszcze bardziej podwyższa te aspiracje. W porównaniu do listopada ubiegłego roku zaobserwować jednak można znacznie mniejsze tempo wzrostu oczekiwań płacowych osób pozostających bez pracy. Podobnie, jak w poprzednich edycjach badań, utrzymuje się związek pomiędzy wykształceniem osób bezrobotnych a ich aspiracjami płacowymi. Korelacja ta ma charakter dodatni: im wyższe wykształcenie, tym większe żądania płacowe. Zaobserwować można również zależność pomiędzy wysokością stopy bezrobocia w badanych powiatach a oczekiwaniami płacowymi osób pozostających bez pracy. Bezrobotni z powiatów o niskiej stopie bezrobocia stawiają wyższe wymagania płacowe. Należy ponadto podkreślić, że wzrost aspiracji płacowych bezrobotnych, artykułowanych przez bezrobotnych w trakcie ostatniej edycji badań, jest w dużym stopniu skorelowany z szacowanym przez pracodawców wzrostem przeciętnych wynagrodzeń. Oczekiwania płacowe bezrobotnych wzrosły w relacji do listopada ubiegłego roku o 3,4% (w przypadku dojazdów półgodzinnych), o 2,6% (w przypadku dojazdów jednogodzinnych), o 4,1% (w przypadku zmiany miejsca zamieszkania). Z kolei pracodawcy przewidują, że wynagrodzenia wzrosną w ciągu najbliższych sześciu miesięcy przeciętnie o 3,5%. 15 z 48

3. Produktywność pracy, sprzedaż oraz ceny Podobnie jak w maju i listopadzie roku, większość pracodawców uważa, że produktywność pracy w ciągu najbliższych sześciu miesięcy utrzyma się na dotychczasowym poziomie (60,5% w maju r. wobec 62,9% w listopadzie r. oraz 59,4% w maju r.). Ponad 23% przewiduje wzrost produktywności (20,9% w listopadzie r.; 21,4% w maju r.), natomiast 1,7% spadek produktywności pracy (2,5% w listopadzie r.; 1,3% w maju r.). Zdania na ten temat nie ma 13,9% ankietowanych przedsiębiorców (13,1% w listopadzie r.; 17,6% w maju r.). Tabela 9. Uśrednione przewidywania pracodawców na temat wzrostu produktywności pracy w ankietowanych przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych 6 miesięcy (średnia ważona przy uwzględnieniu wielkości przychodów przedsiębiorstw w ciągu ostatnich 6 miesięcy - na podstawie badań przeprowadzonych w maju i listopadzie r. oraz w maju r.) Typ powiatu Wzrost wynagrodzeń Przeciętny przewidywany wzrost produktywności pracy w badanych przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych 6 miesięcy (w %) Sekcje wg PKD Wzrost wynagrodzeń Przeciętny przewidywany wzrost wynagrodzeń w badanych przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych 6 miesięcy (w %) Wielkość przedsiębiorstwa (liczba pracowników) Powiaty o stopie bezrobocia niższej od średniej stopy krajowej Powiaty o stopie bezrobocia wyższej od średniej stopy krajowej Powiaty stołeczne Ogółem 3,9 5,9 2,2 4,6 6,2 1,8 4,8 1,1 0,7 4,4 2,9 1,5 Przemysł Budownictwo Handel i naprawy Pozostałe usługi rynkowe Ogółem 5,4 4,7 0,5 3,6 1,9 1,5 4,4 3,3 3,0 4,2 1,9 1,5 4,4 2,9 1,5 1 9 10 49 50 249 250 i powyżej Ogółem Wzrost wynagrodzeń Przeciętny przewidywany wzrost wynagrodzeń w badanych 4,5 1,8 3,3 5,2 4,2 4,1 3,6 1,6 1,3 3,5 4,1 1,0 4,4 2,9 1,5 przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych 6 miesięcy (w %) W obliczeniach również uwzględnione zostały odpowiedzi pracodawców wskazujące na utrzymanie się produktywności na dotychczasowym poziomie oraz zostały pominięte braki odpowiedzi. 16 z 48

Pracodawcy, którzy przewidują wzrost produktywności pracy, szacują, że będzie to wzrost o 10,1% (w maju i listopadzie r. było to odpowiednio: 17,2% i 13,9%). Natomiast uwzględniając w analizie również tych pracodawców, którzy przypuszczają, że w ich przedsiębiorstwach produktywność pracy utrzyma się na dotychczasowym poziomie uśredniony przewidywany wzrost produktywności pracy wynosi 1,5% (wobec 2,9% w listopadzie r. oraz 4,4% w maju r.) (Tabela 9). W maju r., podobnie jak w maju oraz listopadzie r., największy wzrost produktywności pracy przewidywały przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 pracowników. Natomiast w odróżnieniu od dwóch poprzednich edycji badań, największy wzrost produktywności pracy prognozowały przedsiębiorstwa mające siedzibę w powiatach o stopie bezrobocia niższej od średniej stopy krajowej i działające w handlu i naprawach (Tabela 10). Tabela 10. Charakterystyka pracodawców, którzy przewidywali największy wzrost produktywności pracy w ciągu najbliższych 6 miesięcy na podstawie badań przeprowadzonych w maju i listopadzie r. oraz w maju r. Największy przewidywany wzrost produktywności pracy w badaniu rynku pracy Charakterystyka przeprowadzonym w: pracodawcy ze względu na: r. r. r. 1) siedzibę stołeczne powiaty województw 2) sekcję, w której działa 3) wielkość małe przedsiębiorstwo (10-49 pracowników) powiaty o stopie bezrobocia wyższej od średniej stopy krajowej powiaty o stopie bezrobocia niższej od średniej stopy krajowej przemysł przemysł handel i naprawy małe przedsiębiorstwo (10-49 pracowników) małe przedsiębiorstwo (10-49 pracowników) Tabela 11. Charakterystyka pracodawców, którzy przewidywali najmniejszy wzrost produktywności pracy w ciągu najbliższych 6 miesięcy na podstawie badań przeprowadzonych w maju i listopadzie r. oraz w maju r. Najmniejszy przewidywany wzrost produktywności pracy w badaniu rynku pracy Charakterystyka przeprowadzonym w: pracodawcy ze względu na: r. r. r. 1) siedzibę powiaty o stopie bezrobocia niższej od średniej stopy krajowej 2) sekcję, budownictwo w której działa 3) wielkość duże przedsiębiorstwo (250 i więcej pracowników) stołeczne powiaty województw budownictwo, pozostałe usługi rynkowe średnie przedsiębiorstwo (50-249 pracowników) stołeczne powiaty województw przemysł duże przedsiębiorstwo (250 i więcej pracowników) Z kolei najmniejszy wzrost produktywności pracy przewidywały, podobnie jak w listopadzie r., przedsiębiorstwa mające swoją siedzibę w stołecznych powiatach województw. Inaczej natomiast niż pokazały to poprzednie edycje badań, najmniejszy wzrost produktywności pracy spodziewany jest przez przedsiębiorców reprezentujących przemysł. 17 z 48

Podobnie jak w przewidywaniach sprzed roku, najmniejszy wzrost produktywności pracy, według pracodawców, wystąpi w przedsiębiorstwach dużych, zatrudniających ponad 250 pracowników (Tabela 11). Pracodawcy, biorący udział w badaniu, odpowiadali na dwa pytania, które dotyczyły sprzedaży (przychody przedsiębiorstw z ostatnich sześciu miesięcy oraz przychody przewidywane w najbliższych sześciu miesiącach). Na podstawie odpowiedzi obliczono stopę wzrostu sprzedaży. Uśrednione szacunki stopy wzrostu sprzedaży, które wynikają z wypowiedzi przedsiębiorców, wynoszą 10,62% (w maju r. wynosiły 6,74%, natomiast w listopadzie r. 4,26%) (Tabela 12). W wyniku zestawienia wskaźników przewidywanego wzrostu produktywności pracy i wzrostu przychodów ze sprzedaży okazuje się, że pracodawcy przewidują znacznie większy wzrost sprzedaży niż produktywności pracy. W porównaniu z majem i listopadem r., zwiększyła się różnica pomiędzy tymi dwoma wskaźnikami. W tym miejscu dodatkowo można zestawić wskaźnik wzrostu sprzedaży z uśrednionymi szacunkami pracodawców na temat przewidywanego wzrostu przeciętnych wynagrodzeń. W maju r. obydwa te wskaźniki były nieomal identyczne, w listopadzie r. pracodawcy przewidywali większy wzrost wynagrodzeń i mniejszy wzrost przychodów ze sprzedaży, natomiast w maju r. pracodawcy przewidują większy wzrost sprzedaży niż wynagrodzeń. Tabela 12. Dynamika przychodów szacowanych przez przedsiębiorców (na podstawie odpowiedzi na pytanie o przychody z ostatnich sześciu miesięcy oraz na pytanie o przychody przewidywane w najbliższych sześciu miesiącach) Kategorie odpowiedzi r. r. r. Łączne przychody w ostatnich 6 miesiącach Łączne prognozowane przychody w okresie najbliższych 6 miesięcy 35 207 488 302,00 zł 25 662 709 000,00 zł 22 422 767 321,00 zł 37 581 231 016,00 zł 26 756 104 000,00 zł 24 803 719 257,00 zł Wzrost przychodów 2 373 742 714,00 zł 1 093 395 000,00 zł 2 380 951 936,00 zł Stopa wzrostu przychodów 6,74% 4,26% 10,62% Na obydwa pytania dotyczące przychodów w maju r. udzieliło odpowiedzi 1326 respondentów, w listopadzie r. 1233 respondentów, natomiast w maju r. 1214 respondentów. Z odpowiedzi pracodawców wynika, że na wzrost produktywności pracy większy wpływ będzie miało bardziej efektywne wykorzystanie pracowników (57,7%) niż innowacje techniczne (42,3%). W poprzednich edycjach badań w maju i listopadzie r. pracodawcy 18 z 48

wskazywali większy wpływ innowacji technicznych (odpowiednio: 53,2% i 51,2%) niż bardziej efektywnego wykorzystania pracowników (odpowiednio: 46,8% i 48,8%) na wzrost produktywności pracy. Respondentom zadano również kilka pytań wprost sprawdzających ich przypuszczenia na temat związku wynagrodzeń z wydajnością pracy. Podobnie, jak we wcześniejszych edycjach badań, ponad połowa pracodawców ocenia, że mimo podwyżek wydajność pracowników będzie utrzymana na dotychczasowym poziomie (maj r. - 54,0%, maj r. - 53,3%, listopad r. - 56,1%). 36,5% pracodawców jest zdania, że podwyżkom towarzyszyć będzie podobny wzrost wydajności pracy (w maju i listopadzie r. odpowiednio: 41,7% i 38,1%). Około 7% ankietowanych pracodawców przypuszcza, że wzrost wydajności będzie większy od wzrostu wynagrodzeń (maj r. 2,3%, listopad r. - 4,8%) (Tabela 13). Tylko nieliczni pracodawcy przewidywali spadek wynagrodzeń (maj r. - 3, maj r. - 5, listopad r.- 7 pracodawców). Tabela 13. Przewidywania pracodawców na temat związku zmian w wynagrodzeniach ze zmianami w wydajności pracy w ankietowanych przedsiębiorstwach - na podstawie badań przeprowadzonych w maju i listopadzie r. oraz w maju r. Zmiany w wynagrodzeniach będą się łączyć z: Ilość wskazań Procent wskazań Spadkiem wydajności pracy pracowników 7 7 4 0,7% 0,9% 0,7% Wydajność pracy pracowników będzie utrzymana na dotychczasowym poziomie Wzrostem wydajności pracy pracowników podobnym do wzrostu wynagrodzeń Wyższym wzrostem wydajności pracy pracowników niż wzrost wynagrodzeń 522 434 308 53,3% 56,1% 54,0% 409 295 208 41,7% 38,1% 36,5% 22 37 43 2,3% 4,8% 7,5% Brak odpowiedzi 20 1 7 2,0% 0,1% 1,2% Ogółem 980 774 570 100,0% 100,0% 100,0% W maju r. 45,7% respondentów uważało, że w ciągu sześciu miesięcy ceny ich produktów nie zmienią się (w maju r. 42,3%, w listopadzie r.- 37,9%); 31,4% respondentów uważało, że ceny produktów wzrosną (w maju i listopadzie r. odpowiednio: 39,3% i 37,8%); natomiast 3,9% przypuszczało, że ceny spadną (w maju r. 3,8%, w listopadzie r.- 3,5%). Odsetek respondentów, którzy nie potrafili udzielić odpowiedzi na temat kształtowania się cen ich produktów w okresie najbliższych sześciu miesięcy, obniżył się nieznacznie w stosunku do listopada r. (20,1%) i wynosił 18,7% (w maju r. - 14,1%). Pracodawcy, którzy przewidują wzrost cen, szacują, że w przypadku ich 19 z 48

przedsiębiorstw ceny na produkty stanowiące podstawowy przedmiot działalności wzrosną o 9,0% (w maju r. przewidywany wzrost wśród tych pracodawców wynosił 11,5%, natomiast w listopadzie r. - 10,9%). Według 60 pracodawców (3,8% ogółu ankietowanych pracodawców) ceny na produkty stanowiące podstawowy przedmiot działalności spadną i ten spadek wyniesie 8,0% (w maju i listopadzie r. również nieliczni ankietowani pracodawcy przewidywali spadek cen odpowiednio o: 8,8% i 10,4%). Uwzględniając w analizie również tych pracodawców, którzy przypuszczają, że w ich przedsiębiorstwach ceny utrzymają się na dotychczasowym poziomie lub spadną średnia ważona wzrostu cen, obliczona przy uwzględnieniu wielkości sprzedaży, kształtuje się na tym samym poziomie, jak w listopadzie r. i wynosi 1,2% (Tabela 14). Tabela 14. Przeciętny prognozowany wzrost cen towarów lub usług (średnia ważona przy uwzględnieniu wielkości sprzedaży - na podstawie badań przeprowadzonych w maju i listopadzie r. oraz w maju r.) Typ powiatu Wzrost wynagrodzeń Przeciętny prognozowany wzrost cen towarów i usług, stanowiących główny przedmiot działalności przedsiębiorstw w ciągu najbliższych 6 miesięcy (w %) Sekcje wg PKD Wzrost wynagrodzeń Przeciętny przewidywany wzrost wynagrodzeń w badanych przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych 6 miesięcy (w %) Wielkość przedsiębiorstwa (liczba pracowników) Wzrost wynagrodzeń Przeciętny przewidywany wzrost wynagrodzeń w badanych przedsiębiorstwach w ciągu najbliższych 6 miesięcy (w %) Powiaty o stopie bezrobocia niższej od średniej stopy krajowej Powiaty o stopie bezrobocia wyższej od średniej stopy krajowej Powiaty stołeczne Ogółem 1,4 1,5 1,2 4,0 1,8 2,1 2,6 0,8 0,9 2,7 1,2 1,2 Przemysł Budownictwo Handel i naprawy Pozostałe usługi rynkowe Ogółem 3,3 0,1 1,5 9,2 2,4 1,2 1,1 4,0 1,5 1,0 0,6 0,6 2,7 1,2 1,2 1 9 10 49 50 249 250 i powyżej Ogółem 0,8 4,7 0,6 1,7 3,1 2,2 3,6 0,9 1,9 2,6 1,0 0,8 2,7 1,2 1,2 20 z 48

Największy wzrost cen, podobnie jak w listopadzie r., przewidywany jest w przedsiębiorstwach, które: a) mają swoje siedziby w powiatach o stopie bezrobocia wyższej od średniej krajowej (w maju r. stołeczne powiaty grodzkie); b) funkcjonują w sekcji handel (w maju r. budownictwo); c) są przedsiębiorstwami mikro, zatrudniającymi od 1 do 9 pracowników (w maju r. średnie przedsiębiorstwa, zatrudniające od 50 do 249 pracowników) (Tabela 15). Najmniejszy wzrost cen przewidywany jest w przedsiębiorstwach, które: a) mają swoje siedziby w powiatach o stopie bezrobocia niższej od średniej krajowej, i które nie są powiatami stołecznymi (podobnie jak w maju r.; w listopadzie r. w stołecznych powiatach grodzkich); b) funkcjonują w sekcji przemysł (podobnie jak w maju r.; w listopadzie r. pozostałe usługi rynkowe); c) są dużymi przedsiębiorstwami, zatrudniającymi ponad 250 pracowników (w maju r. przedsiębiorstwa mikro, zatrudniające od 1 do 9 pracowników; w listopadzie r. średnie przedsiębiorstwa zatrudniające od 50 do 249 pracowników). W poniższej tabeli zestawiono charakterystyki przedsiębiorstw, które najczęściej przewidywały wzrost lub utrzymanie się cen swoich towarów i usług w ciągu najbliższych sześciu miesięcy. Tabela 15. Charakterystyka pracodawców, które najczęściej przewidywały wzrost lub utrzymanie się cen swoich towarów i usług w ciągu najbliższych 6 miesięcy - na podstawie badań przeprowadzonych w maju i listopadzie r. oraz w maju r. Charakterystyka pracodawcy ze względu na: Pracodawcy, którzy najczęściej przewidywali wzrost cen swoich towarów i usług w badaniu rynku pracy przeprowadzonym w: 1) siedzibę stołeczne powiaty województw 2) sekcję, w której działa 3) wielkość duże przedsiębiorstwa (powyżej 250 pracowników) Pracodawcy, którzy najczęściej przewidywali utrzymanie się cen swoich towarów i usług na dotychczasowym poziomie w badaniu rynku pracy przeprowadzonym w: r. r. r. r. r. r. powiaty o stopie bezrobocia wyższej od średniej stopy krajowej budownictwo handel handel mikro lub małe przedsiębiorstwa (do 49 pracowników) powiaty o stopie bezrobocia wyższej od średniej stopy krajowej mikro lub małe przedsiębiorstwa (do 49 pracowników) powiaty o stopie bezrobocia wyższej od średniej stopy krajowej pozostałe usługi rynkowe mikro lub małe przedsiębiorstwa (do 49 pracowników) powiaty o stopie bezrobocia wyższej od średniej stopy krajowej pozostałe usługi rynkowe mikro lub małe przedsiębiorstwa (do 49 pracowników powiaty o stopie bezrobocia wyższej od średniej stopy krajowej pozostałe usługi rynkowe mikro lub małe przedsiębiorstwa (do 49 pracowników Głównymi przyczynami wzrostów cen, zdaniem pracodawców, podobnie jak w maju i listopadzie r., będą przede wszystkim wzrost cen surowców i energii oraz kosztów pracy. 21 z 48

Wśród ankietowanych pracodawców przeważają ci, którzy przypuszczają, że w ich przedsiębiorstwach marże utrzymają się na dotychczasowym poziomie (59,6% wobec 48,9% w maju r. oraz 55,6% w listopadzie r.). Wzrost marży przewiduje 14,6% pracodawców, natomiast jej spadek 12,8% (w maju r. odpowiednio: 20,0% i 13,7%, w listopadzie r. odpowiednio: 16,4% i 12,3%). W sumie pracodawcy prognozują utrzymanie się marż na zbliżonym do dotychczasowego poziomie. Mniejsza niż w maju i listopadzie r. liczba pracodawców wskazuje na możliwość wzrostu marż. Podsumowując, przedsiębiorcy przewidują: a) mniejszy niż w maju i listopadzie r. wzrost produktywności pracy i wynagrodzeń, b) wzrost cen na podobnym poziomie jak w listopadzie r. i mniejszym poziomie niż w maju r., c) większy wzrost przychodów niż w maju i listopadzie r. Jednocześnie większość pracodawców przewiduje utrzymanie się marży na dotychczasowym poziomie (Tabela 16). Tabela 16. Wynagrodzenia a marże w opiniach pracodawców (w ciągu najbliższych 6 miesięcy) Marża Wynagrodzenie Wzrośnie Będzie na zbliżonym poziomie Zmniejszy się Trudno powiedzieć Wzrost marży 19,2% 12,2% 33,3% 11,0% Utrzymanie się marży na dotychczasowym poziomie 57,8% 63,7% 33,.3% 46,7% Spadek marży 12,9% 13,2% 33,3% 9,9% Trudno powiedzieć 9,4% 10,7% 0,0% 31,3% Brak odpowiedzi 0,7% 0,2% 0,0% 1,1% Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Przy analizie związku między wynagrodzeniami a marżami nie uwzględniać wskazań dotyczących spadku wynagrodzeń, ponieważ takiej odpowiedzi udzieliło tylko 6 respondentów. 4. Migracje zarobkowe a rynek pracy a. Wyjazdy zarobkowe za granicę w opiniach pracodawców Prawie połowa ankietowanych przedsiębiorców (44,4%) odnotowała w okresie półrocza poprzedzającego ostatnie badania przypadki rezygnacji pracowników ze świadczenia pracy z własnej inicjatywy. Zbliżony odsetek odpowiedzi uzyskano w trakcie poprzednich edycji badań: w listopadzie r. 45,6%; w maju r. 42,7%. Źródła tego stanu rzeczy pracodawcy upatrują przede wszystkim w konkurencyjnych ofertach pracy innych 22 z 48

przedsiębiorstw działających na rynku krajowym. Na tę przyczynę wskazało dwie trzecie respondentów (66,9%). W listopadzie r. podobnego zdania było 55,7% przedsiębiorców, a w maju r. 48,4%. Co piąty pracodawca (20,8%) uważa, że powodem odejścia z pracy zatrudnionych pracowników były ich migracje zarobkowe za granicę. Rok temu podobnie sądziło 39,3% pracodawców, a sześć miesięcy temu 28,9%. Udział wypowiedzi wskazujących na migrację jako przyczynę odejść z pracy wyraźnie się więc zmniejsza w kolejnych edycjach badań. Należy przy tym zaznaczyć, że najczęściej migracje zarobkowe jako przyczynę rezygnacji z pracy, w każdej z dotychczasowych edycji badań, wskazywali przedsiębiorcy działający w budownictwie (Tabela 17). Tabela 17. Najczęstsze przyczyny odejścia pracowników (z własnej inicjatywy) z ankietowanych przedsiębiorstw Sekcje wg PKD Przemysł Budownictwo Handel i naprawy Pozostałe usługi rynkowe Ogółem Kategorie odpowiedzi Przechodzili do pracy w innych firmach Wyjeżdżali do pracy za granicę Odchodzili z pracy z innych przyczyn Brak odpowiedzi 48,7 57,3 72,2 29,8 41,9 59,0 52,4 59,8 65,6 52,0 55,9 69,0 48,4 55,7 66,9 42,9 32,7 20,9 59,6 41,9 28,0 35,0 22,6 20,6 32,4 27,7 18,1 39,3 28,9 20,8 7,4 6,9 6,9 9,7 14,0 13,0 11,6 15,5 13,8 13,3 13,5 12,9 10,9 12,8 12,3 1,0 3,1 0,0 0,9 2,2 0,0 1,0 2,1 0,0 2,3 2,9 0,0 1,4 2,6 0,0 Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Jako 100% liczone są wskazania tych pracodawców, którzy stwierdzili, że pracownicy odchodzili z pracy z własnej inicjatywy Mniej niż połowa ankietowanych (48,2%), a więc znacznie mniej niż rok i pół roku temu, poinformowała o trudnościach ze znalezieniem odpowiednich pracowników (w maju r. było to 69,8%; w listopadzie r. 53,9% respondentów). Jako przyczynę tej sytuacji pracodawcy, w każdej z trzech ostatnich edycji badań, na trzecim miejscu wymieniali wyjazdy zarobkowe pracowników za granicę: w maju r. było to 11,8%, w listopadzie r. 15,0%, a w maju r. 16,4% wskazań. Znacznie poważniejszy problem, zdaniem pracodawców, stanowi brak kandydatów z niezbędnymi kwalifikacjami (40,1% wskazań w maju r., 41,3% - w listopadzie r., 42,2% - w maju r.) oraz ich zbyt wygórowane oczekiwania płacowe (odpowiednio: 20,7%, 20,1% i 19,5% wskazań). Niemal identyczny odsetek respondentów jak przed rokiem (15,6% wobec 15,7% w maju r.) przewiduje możliwość odejścia części pracowników z własnej inicjatywy, pomimo że przedsiębiorstwu zależy na ich pozostaniu (w listopadzie r. podobnie 23 z 48