Monitoring Bałtyku źródłem rzetelnej informacji o środowisku morskim

Monitoring Bałtyku źródłem rzetelnej informacji o środowisku morskim W. Krzymioski Oddział Morski IMGW PIB M. Marciniewicz-Mykieta Departament Monitoringu i Informacji o Środowisku - GIOŚ Konferencja Środowiskowe aspekty inwestycji morskich Park Naukowo-Technologiczny, Gdynia, 27.09.2011

Podstawy prawne monitoringu Monitoring wód morskich jest częścią składową Paostwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). PMŚ został utworzony ustawą z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 z późn. zm.) w celu zapewnienia wiarygodnych informacji o stanie środowiska. W 2001 roku ustawa Prawo ochrony środowiska zdefiniowała system jako obejmujący także prognozę środowiska oraz nałożyła obowiązek systematycznego gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania danych o środowisku (art.25 ust.1 i 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.). Programy PMŚ są opracowywane od 1991 roku, pierwszy program obejmował lata 1992-1993, program na lata 2010-2012 jest siódmym z kolei i trzecim realizowanym w cyklu trzyletnim.

Nakłady na monitoring wód morskich Do 2006 roku jeden program monitoringu Bałtyku w polskiej strefie ekonomicznej: 2004 820 tys. zł 2005 910 tys. zł 2006 910 tys. zł 2007 950 tys. zł Od 2008 roku jest to łączny koszt monitoringu głębokowodnego (IMGW - PIB) i monitoringu wód przybrzeżnych i przejściowych (WIOŚ): 2008 1.200 tys. zł 2009 1.200 tys. zł 2010 1.453 tys. zł 2011 1.480 tys. zł

Podsystem monitoringu jakości wód Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne Celem programu jest dostarczenie podstaw do podejmowania działao na rzecz poprawy stanu ekosystemu Morza Bałtyckiego oraz jego ochrony przed zanieczyszczeniem. Badania jakości wód przejściowych i przybrzeżnych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych należą do kompetencji właściwych terytorialnie wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska. Monitoring strefy głębokowodnej Bałtyku należy do kompetencji GIOŚ, a wykonywany jest przez IMGW PIB w ramach kolejnych umów.

4.2.1. Monitoring wód powierzchniowych wody przejściowe i przybrzeżne W ramach programu diagnostycznego badane są warunki fizykochemiczne: wskaźniki termiczne, tlenowe, zasolenia, ph, biogenne, chemiczne: substancje priorytetowe i inne substancje zanieczyszczające oraz elementy biologiczne: fitoplankton, makrofitobentos, makrobezkręgowce bentosowe. Częstotliwośd badao w monitoringu diagnostycznym wynosi od 6 do 8 w ciągu roku, w tym od 2 do 4 pomiarów w roku substancji priorytetowych i innych zanieczyszczeo. Monitoring operacyjny wód przejściowych i przybrzeżnych jest prowadzony w zależności od charakteru występującej presji antropogenicznej. Dane pomiarowe są przekazywane do bazy danych Europejskiej Agencji Środowiska w Kopenhadze.

Zakres przestrzenny monitoringu WIOŚ

4.2.2. Monitoring wód powierzchniowych Morze Bałtyckie Zakres i sposób monitorowania Bałtyku wynika z: Konwencji Helsioskiej z 1974 roku O Ochronie Środowiska Morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego, Nowej Konwencji O Ochronie Środowiska Morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego z dnia 9 kwietnia 1992 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346.). Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/UE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiającej ramy działao wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego, tzw. ramowej dyrektywy w sprawie strategii morskiej. Prace są realizowane w ramach zadania Badania i ocena jakości środowiska morskiego Bałtyku. Dane o jakości środowiska morskiego Bałtyku są gromadzone w oceanograficznej bazie danych Oddziału Morskiego IMGW PIB w Gdyni i przekazywane do bazy danych HELCOM w ICES w Kopenhadze.

Zakres przestrzenny badao Regularne badania monitoringowe środowiska morskiego Bałtyku są wykonywane od 1979 roku, w tym od 1991 roku w ramach PMŚ. Do 1987 roku był to tzw. Baltic Monitoring Programme (BMP) obejmujący w Polsce rejony trzech głębi oraz kontrolę makrozoobentosu na 5 stacjach w strefie przybrzeżnej. Od 1998 roku program obejmuje całą polska strefę ekonomiczną zgodnie z podręcznikiem HELCOM COMBINE. W ramach corocznej realizacji programu pomiarów kontrolowane są podstawowe elementy ekosystemu morskiego, co umożliwia dokonywanie okresowych ocen oraz wyznaczanie trendów zmian tych elementów.

Program monitoringu Bałtyku Kontrola eutrofizacji: stężenie substancji biogenicznych: związków azotu i fosforu oraz rozpuszczonych krzemianów, elementy biologiczne: chlorofil a, fitoplankton, zooplankton, makrofitobentos, makrozoobentos, parametry fizyczne: temperatura, zasolenie, prądy, przezroczystośd, tlen, siarkowodór, odczyn ph; Kontrola zawartości metali ciężkich i trwałych związków organicznych w osadach i organizmach; Kontrola stężenia substancji radioaktywnych w wodzie morskiej (MORS).

54 0'0"N 54 0'0"N 54 0'0"N 55 0'0"N 55 0'0"N 55 0'0"N 54 0'0"N 54 0'0"N 54 0'0"N 55 0'0"N 55 0'0"N 55 0'0"N 56 0'0"N 56 0'0"N Zakres i częstośd badao monitoringowych 14 0'0"E 15 0'0"E 16 0'0"E 17 0'0"E 18 0'0"E 19 0'0"E 14 0'0"E 15 0'0"E 16 0'0"E 17 0'0"E 18 0'0"E 19 0'0"E P140 [a P140 P5 P3 P2 [a P5 ") B13 ") B15 P39 ") K6 P14 «R R4 ") «R P1 Ł7 P116 ") P16 ZP6!( ") ZN4 ") P104 ") P110 K ") Częstość badań hydro-chemicznych Głebokowodne 3 4 6 Płytkowodne ") 3 ") 6 Wysoka częstotliwość!( 12 Referencyjne «R 4 [a B13 B15 P39 [a K6 [a M3 [a [ P14 [ Z [a [a R4 Ł7 [ [a P16 [ [a [ KO Częstośc badań biologicznych [ Fitobentos chlorofil a [a makrozoobentos 3-4 5-6 12 [a P1 ZP6 ZN4 P116 P104 P110 K KW 15 0'0"E 15 0'0"E 16 0'0"E 16 0'0"E 17 0'0"E 17 0'0"E 18 0'0"E 18 0'0"E 19 0'0"E 19 0'0"E 14 0'0"E 15 0'0"E 15 0'0"E 16 0'0"E 16 0'0"E 17 0'0"E 17 0'0"E 18 0'0"E 18 0'0"E 19 0'0"E 19 0'0"E P39 `_ P5 `_ 38/G6 [ [ Stacje poboru prób do badania metali i TZO `_ [ P140 `_ 38/G8 [ Sopot w osadach - pobór prób raz na 5 lat w rybach i małżach - pobór co roku P1 `_ KW `_ B13 SW3 B15 P39 K6 P5 M3 P16 P3 Ł7 P2 Stacje badania substancji radioaktywnych w wodzie MORS P140 ZN4 ZN2 P110 P1 P116 15 0'0"E 16 0'0"E 17 0'0"E 18 0'0"E 19 0'0"E 15 0'0"E 16 0'0"E 17 0'0"E 18 0'0"E 19 0'0"E

Liczba pomiarów w polskiej strefie przybrzeżnej do 2005r. Skala: kółka czarne brak pomiarów, kółka czerwone odpowiednio do 4000, 20000 i powyżej 40000 pomiarów

Porównanie liczby pomiarów do 2006 r. 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 Liczba pomiarów temperatury Liczba pomiarów zasolenia Liczba pomiarów stężenia tlenu Liczba pomiarów nasycenia tlenem Liczba pomiarów kierunku i prędkości prądów Liczba pomiarów przezro- czystości 0

Zakres przestrzenny badao od 2006 r.

Dostępnośd danych Dane monitoringowe są udostępniane w myśl przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeostwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.), regulujących sprawy swobodnego dostępu do informacji o środowisku. Meta dane związane z danymi monitoringowymi będą dostosowywane do wymogów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2007/2/WE z dnia 14 marca 2007 roku ustanawiającej infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) (Dz. Urz. UE L 108 z 25.04.2007, str.1).

Dostęp do danych Dane są prezentowane w formie graficznej poprzez stronę GIOŚ. Poprzez opracowywany system dystrybucji danych w ramach europejskiej sieci baz danych oceanograficznych SeaDataNet. W wersji cyfrowej poprzez GIOŚ. Oczekujemy włączenia polskich danych w europejską sied morskich danych pomiarowych EMODNet

W internecie: http://baltyk.imgw.gdynia.pl

W ramach europejskiej sieci SeaDataNet - po uzyskaniu zgody GIOŚ

Jakośd pomiarów i danych Wysoka jakośd danych monitoringowych jest zapewniana poprzez wdrażanie systemów jakości ISO/IEC 17025 oraz akredytację laboratoriów badawczych i pomiarowych, modernizację infrastruktury pomiarowej, organizację i udział w krajowych i międzynarodowych badaniach porównawczych oraz szkolenia w zakresie procedur systemowych i wymagao prawnych. W celu systematycznego doskonalenia jakości informacji wytwarzanych w ramach monitoringów wdrażane są wyniki prac metodycznych z zakresu monitoringu środowiska morskiego oraz zalecenia i międzynarodowych grup ekspertów w HELCOM, Międzynarodowej Radzie Badao Morza i Europejskiej Agencji Środowiska.

Cechy programów monitoringowych Powtarzalnośd Wieloletnia ciągłośd pomiarów Duży zakres pomiarowy Ustalone metodyki pomiarów Monitoring Guidelines do 1997 roku HELCOM COMBINE Manual od 1998 roku Przewodnik metodyczny monitoringu biologicznego, opracowany przez zespół ekspertów Instytut Morski w Gdaosku wyd. przez IOŚ w 2010 r. Kontrola jakości analiz Akredytacje laboratoriów Certyfikaty zarządzania jakością Testy biegłości laboratoryjnej QUASIMEME, interkalibracje Kontrola jakości danych Procedury kontrolne w bazie danych oceanograficznych OM OMGW PIB, doskonalenie systemu baz danych. Programy screeningowe bazy danych HELCOM w ICES Programy screeningowe bazy danych EEA

Wybrane programy korzystające z metod monitoringu Monitoring kolektora Oczyszczalni Wschód Monitoring odpływu solanki do Zatoki Puckiej Pomiary stanu środowiska w projekcie SAMBAH Wspólny polsko-rosyjski monitoring Zalewu Wiślanego w ramach projektu PL-0223

Skale procesów w środowisku morskim

Przykład wykorzystania wyników monitoringu 18.50 18.60 S3 SA B 910 1718 S5 S12 S11 S14 P101 18.5 18.6 6.7 6.8 6.9 7 7.1 7.2 7.3 P101 11 12 5 3 0 5 10 15 m 6.7 6.8 6.9 7 7.1 7.2 7.3 P101 14 3 0 5 10 15 20 25 m 6.7 6.8 6.9 7 7.1 7.2 7.3

Podsumowanie Obecne programy monitoringowe są przede wszystkim nakierowane na kontrolę środowiska wodnego w skali zmienności sezonowej. Dane monitoringowe mogą służyd przede wszystkim do opracowywania ogólnej oceny uwarunkowao środowiskowych inwestycji. W indywidualnych przypadkach może zachodzid potrzeba uruchamiania dedykowanych programów monitoringowych zarówno przed, w trakcie, jak i po inwestycyjnych.

Dziękuję za uwagę