OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH

INSTYTUT ZOOTECHNIKI PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH -- STAN HODOWLI I WYNIKI OCENY za rok 2015 Kraków 2016 z. 11

INSTYTUT ZOOTECHNIKI PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ISSN 2300-3294 OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH -- STAN HODOWLI I WYNIKI OCENY za rok 2015 Kraków 2016 z. 11

PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY 32-083 Balice k. Krakowa tel. 12 3572500, fax 12 2856733 e-mail: izooinfo@izoo.krakow.pl internet: http://www.izoo.krakow.pl DYREKTOR INSTYTUTU ZOOTECHNIKI PIB prof. dr hab. Eugeniusz Herbut Opracowanie i redakcja merytoryczna: DZIAŁ GENETYKI I HODOWLI ZWIERZĄT Kierownik: prof. dr hab. Robert Eckert Zastępca Kierownika: dr hab. Grzegorz Żak Opracowanie redakcyjne: mgr Bogusława Krawiec Fot.: dr inż. Magdalena Szyndler-Nędza Drukowano w Zespole Wydawnictw i Poligrafii IZ PIB, 150/2016.

OCHRONA ZASOBÓW GENETYCZNYCH ŚWIŃ RAS RODZIMYCH STAN HODOWLI I WYNIKI OCENY Magdalena Szyndler-Nędza 1, Piotr Luciński 2, Ewa Skrzypczak 2, Karolina Szulc 2, Zbigniew Bajda 3 1 Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt 2 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 3 Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej filia w Lublinie Świnie ras rodzimych: puławska, złotnicka biała i złotnicka pstra, hodowane są od wielu lat w Polsce w czystości rasy i w większości utrzymywane w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Rasy te są doskonale przystosowane do miejscowych warunków środowiskowych, klimatu, gleby, zasobów paszowych i warunków chowu. Charakteryzują się wysoką plennością, dobrymi cechami matczynymi, długowiecznością oraz odpornością na zmiany środowiskowe i stres. Produkty uzyskiwane z mięsa pochodzącego od tuczników tych ras mają szczególne wartości smakowe, jakościowe i odżywcze. Pomimo tego zwierzęta tych ras nie są atrakcyjne dla producentów i hodowców trzody chlewnej, przede wszystkim ze względu na gorsze wskaźniki mięsności tuczników w porównaniu z tucznikami świń ras wysoko mięsnych. Z tego powodu naturalny rozwój tych populacji jest utrudniony, a wręcz istnieje realne niebezpieczeństwo wyginięcia świń ras rodzimych. W roku 2015 pod oceną było 780 loch rasy puławskiej oraz 709 loch rasy złotnickiej białej i 423 loch złotnickiej pstrej. W stosunku do roku ubiegłego liczba ocenionych zwierząt zwiększyła się o 45,3% w rasie puławskiej, o 6,9% w rasie złotnickiej białej, a w rasie złotnickiej pstrej utrzymała się na podobnym poziomie (zwiększenie o 0,5%). Ze względu na występowanie u świń ras rodzimych odrębności genetycznej w stosunku do ras wysoko produkcyjnych, zmienności wewnątrz rasowej oraz szeregu cennych cech, rasy te zostały objęte programami ochrony zasobów genetycznych. Programy dla poszczególnych ras zostały przedstawione i przyjęte w grudniu 2005 roku na posiedzeniu Rady Naukowej Instytutu Zootechniki PIB w Krakowie. Kwalifikacja zwierząt do programu dokonywana jest na podstawie wniosku hodowcy, po spełnieniu wymogów określonych przez prowadzącego księgi hodowlane. 3

RASA PUŁAWSKA Fot. 1. Locha rasy puławskiej Fot. 2. Knur rasy puławskiej 4

Wzorzec rasy puławskiej Historycznie ukształtowany i obecnie uznawany za typowy wzorzec świni rasy puławskiej jest następujący: Umaszczenie łaciate, czarno-białe z przewagą barwy czarnej. Dopuszcza się także umaszczenie trójbarwne czarno-biało-rude oraz umaszczenie czarne z białymi plamami w dolnej części ryja, kończyn i ogona; Głowa nieduża, szeroka w partii czołowej; Ryj prosty, niezbyt długi; Uszy nieduże, stojące, z wiekiem pochylające się ku przodowi; Tułów średniej długości, osadzony na mocnych, dobrze spionowanych kończynach; Zad szeroki i mocny, szynki uwypuklone, ale średniej długości; Temperament żywy, ale usposobienie łagodne bez przejawów agresji wobec innych zwierząt w grupie. Masa ciała dorosłych osobników: - knury około 250 350 kg, - lochy około 200 280 kg. Są to świnie w typie tłuszczowo-mięsnym. Rasę charakteryzuje wczesność dojrzewania rozpłodowego. Lochy rasy puławskiej cechują się dobrym poziomem cech użytkowości rozpłodowej, w tym wysoką mlecznością i troskliwością macierzyńską. Maciory rodzą w miocie około 9 do 12 prosiąt. Świnie tej rasy odznaczają się szybkim tempem wzrostu. W 2015 r. loszki przyrastały średnio 587 g dziennie i przy masie ciała około 100 kg uzyskały mięsność średnio 54,5%. Tak więc, zwierzęta tej rasy pod względem użytkowym doskonale spełniają kryteria standardu hodowlanego dla komponentu matecznego. Tuczniki rasy puławskiej dobrze przyrastają także w mniej sprzyjających warunkach żywienia i utrzymania. Wprawdzie cechują się one nieco niższą mięsnością w porównaniu do ras hodowanych w Polsce, za to ich mięso charakteryzuje się bardzo dobrą jakością, na którą składa się odpowiednia struktura włókienek mięśniowych i specyficzny układ tłuszczu międzymięśniowego decydujące o marmurkowatości tkanki mięśniowej. Mięso to ma szczególne wartości smakowe i jakościowe. Nadaje się więc doskonale do wytworzenia specyficznych produktów regionalnych. W hodowli świń rasy puławskiej ważne jest zachowanie wczesnego osiągania dojrzałości rozpłodowej, dużej żywotności, zdrowotności i długowieczności. Dnia 28 maja 2009 r. świnia rasy puławskiej została wpisana na Listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 5

HISTORIA POWSTANIA RASY PUŁAWSKIEJ Historia rasy puławskiej sięga początku XX wieku. Systematyczną pracę hodowlaną nad doskonaleniem tzw. świń gołębskich, które stały się zaczątkiem genealogii świń puławskich podjęto w 1926 r. w Stacji Zootechnicznej Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Borowinie, pod merytorycznym nadzorem prof. Zdzisława Zabielskiego. Materiał wyjściowy stanowiło stado zakupione z okolic wsi Gołąb, składające się z kilkunastu sztuk mieszańców prymitywnych świń miejscowych (polska świnia kłapoucha i mała polska ostroucha) z importowaną rasą Berkshire. Początkowo świnie te nazywano gołębskimi, a potocznie łaciatkami. Zwierzęta te udoskonalano poprzez dolew krwi świń rasy wielkiej białej angielskiej oraz intensywną selekcję. Wyhodowano świnie w typie tłuszczowo-mięsnym, które wykazywały cechy wczesnego dojrzewania oraz intensywnego otłuszczania się już w młodym wieku. W okresie tym tworzyło się coraz szersze grono rolników zainteresowanych chowem tej świni. Największe skupiska łaciatek powstały między Puławami a Dęblinem oraz w okolicach Kocka, Michowa i Kamionki. W roku 1935 rejon występowania tej rasy obejmował 7 powiatów woj. lubelskiego. W okresie lat 1935 1951 świnie gołębskie rozprzestrzeniły się także w innych rejonach Polski (Mazowsze i Śląsk), wypierając w dużej mierze świnie biało umaszczone. Szczególnie docenianymi wówczas zaletami świni gołębskiej była zdrowotność oraz bardzo dobre przystosowanie do tradycyjnych warunków chowu, zwłaszcza żywienia zbożowo-ziemniaczanego. W roku 1951 w związku z reorganizacją PINGW w Puławach Rada Naukowa podjęła decyzję o zmianie nazwy ekotypu świni gołębskiej na puławską. Podjęto decyzję o przekształceniu tych świń na typ bardziej mięsny. Zastosowano staranny dobór do kojarzeń i ostrą selekcję, jak również dolew krwi świń rasy wielkiej białej angielskiej w typie bekonowym i berkszyrów. Największe zainteresowanie hodowlą tej rasy przypada na lata 1950 1960. Jeszcze w 1960 roku lochy puławskie stanowiły 9,8% krajowego stada loch zarodowych. Pod koniec lat 80. rozpoczął się etap intensywnej redukcji rasy. Ograniczenie zakresu wykorzystania świń puławskich w programach produkcji żywca rzeźnego spowodowane zostało presją rynku wieprzowiny, na którym preferowano tusze wysoko mięsne. W roku 1997 populacja aktywna świń rasy puławskiej liczyła zaledwie 86 loch i 10 knurów stadnych. W wyniku podjętych wówczas działań organizacyjnych w kierunku ochrony zasobów genetycznych ras krajowych oraz wydzielenia subsydiów rządowych na wspieranie rozwoju stad zachowawczych, stan liczbowy populacji został ustabilizowany. 6

RASA ZŁOTNICKA BIAŁA Fot. 3. Locha rasy złotnickiej białej Fot. 4. Knur rasy złotnickiej białej 7

Wzorzec rasy złotnickiej białej Świnia rasy złotnickiej białej jest średnio duża, o harmonijnej budowie ciała, dobrze związana. Dopuszczalny jest dymorfizm płciowy, szczególnie w starszym wieku. Typowy wzorzec świni rasy złotnickiej białej jest następujący: Umaszczenie białe, dopuszczalne niewielkie ciemne łatki; Głowa mała; Ryj średnio długi i prosty; Uszy pochylone do przodu, średniej wielkości; Tułów długi w kształcie trapezu, zwężający się ku przodowi; Zad powinien być dobrze wypełniony; Kończyny wysokie, dobrze ustawione. Co najmniej 12 prawidłowo rozwiniętych sutek, dopuszczalna jest asymetria jednego sutka. Knury odznaczają się poprawnym libido, a lochy dużą troskliwością w stosunku do prosiąt. Masa ciała dorosłych osobników: - knury około 250 300 kg, - lochy około 200 250 kg. Są to świnie w typie mięsnym, późno dojrzewające. Lochy tej rasy cechują się dobrym poziomem cech użytkowości rozpłodowej, w tym opiekuńczością macierzyńską. Liczba prosiąt urodzonych w miocie waha się od około 9 do 12 szt. W wyniku systematycznej, wieloletniej pracy hodowlanej prowadzonej w czystości rasy świń złotnickich białych, osiągnięto znaczne zwiększenie przyrostów dziennych, a także zmniejszenie grubości słoniny grzbietowej u tych zwierząt. Obecnie świnie złotnickie białe charakteryzują się średnio szybkim tempem wzrostu. W 2015 roku loszki przyrastały dziennie średnio 508 g i przy masie ciała około 100 kg uzyskały mięsność około 49,4%. Uważa się, że świnie te doskonale nadają się do tuczu intensywnego. Świnia złotnicka biała jako rasa lokalna doskonale przystosowana jest do miejscowych warunków środowiskowych, nie ma dużych wymagań paszowych i jest odporna na specyficzne czynniki chorobotwórcze. Mięso tych świń charakteryzuje się bardzo dobrą jakością, na którą składa się charakterystyczny układ tłuszczu międzymięśniowego decydujący o marmurkowatości tkanki mięśniowej. Mięso to doskonale nadaje się do wytworzenia regionalnych produktów żywnościowych. W maju 2006 roku zostało ono wpisane na Listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod nazwą: Wielkopolska wieprzowina złotnicka. 8

RASA ZŁOTNICKA PSTRA Fot. 5. Locha rasy złotnickiej pstrej Fot. 6. Knur rasy złotnickiej pstrej 9

Wzorzec rasy złotnickiej pstrej Świnia rasy złotnickiej pstrej jest średnio duża, o harmonijnej budowie ciała, dobrze związana. Dopuszczalny jest dymorfizm płciowy, szczególnie w starszym wieku. Typowy wzorzec świni rasy złotnickiej pstrej jest następujący: Umaszczenie łaciate, czarno-białe, ponad 50% maści białej, przy czym najbardziej pożądany jest układ łat sprawiający wrażenie drugiej skóry narzuconej na grzbiet zwierzęcia. Szczecina powinna przybierać barwę pigmentu skóry; Głowa powinna być średniej wielkości; Ryj średnio długi i prosty; Uszy pochylone do przodu, średniej wielkości; Tułów długi, lekko spłaszczony, dopuszczalna jest lekka karpiowatość grzbietu; Zad dobrze wypełniony, może być lekko spadzisty; Kończyny mocne o grubej kości. Co najmniej 12 prawidłowo rozwiniętych sutek, dopuszczalna jest asymetria jednego sutka. Knury odznaczają się wysokim libido, a lochy dużą troskliwością macierzyńską. Masa ciała dorosłych osobników: - knury około 300 350 kg, - lochy około 200 300 kg. Zwierzęta tej rasy uważane są obecnie za świnie w typie mięsnosłoninowym w kierunku mięsnym, późno dojrzewające. Lochy rasy złotnickiej pstrej cechują się dobrym poziomem cech użytkowości rozpłodowej, w tym opiekuńczością macierzyńską. Liczba prosiąt urodzonych w miocie waha się w tej rasie od 8 do 10 szt. Obecnie świnie te utrzymywane są przeważnie w systemach ekologicznych, gdzie preferowany jest ekstensywny sposób utrzymania zwierząt. Dlatego wyniki użytkowości tucznej i rzeźnej w tej rasie są nieco słabsze w porównaniu do pozostałych ras świń zachowawczych. Aktualnie zwierzęta tej rasy charakteryzują się średnim tempem wzrostu (w 2015 r. loszki przyrastały średnio 404 g dziennie i przy masie ciała około 90 kg uzyskały mięsność średnio 48,5%). Rasa ta ma wiele ważnych pod względem gospodarczym zalet. Jedną z nich jest wyjątkowo duża odporność na czynniki chorobotwórcze. Ponadto, zwierzęta te nie mają dużych wymagań paszowych. Zaletą szczególnie cenną jest bardzo dobra jakość mięsa. Dotychczasowe badania nie wykazały u tuczników tej rasy wady mięsa typu PSE, czyli mięsa wodnistego. Mięso to doskonale nadaje się do wytworzenia regionalnych wyrobów żywnościowych, szczególnie wędlin późno dojrzewających. 10

HISTORIA POWSTANIA RAS ZŁOTNICKICH Rasy złotnickie biała i pstra powstały w latach 1946 1949, kiedy to prof. dr hab. Stefan Alexandrowicz przeprowadził badania monograficzne nad świniami prymitywnymi na terenie województwa olsztyńskiego. Efektem tych badań był zakup przez Akademię Rolniczą w Poznaniu 5 knurków i 18 loszek przywiezionych przez przesiedleńców z okolic Wilna i Nowogródka na tereny woj. olsztyńskiego. Były to mieszańce prymitywnych świń długouchych i krótkouchych z przewagą tych pierwszych i być może z domieszką wielkich białych angielskich. Zwierzęta te umieszczono w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Złotniki należącym do Akademii Rolniczej w Poznaniu. Początkowo zakupiony materiał charakteryzował się dużym zróżnicowaniem pod względem cech pokrojowych oraz umaszczenia. Starano się jednak wybrać osobniki o cechach prymitywnych, chociaż w dalszej hodowli nie przywiązywano wagi do cech pokrojowych nie mających żadnego związku z produkcją. W populacji wyjściowej świń ras złotnickich przeważały osobniki o umaszczeniu łaciatym czarno-białym i białym, zdarzały się jednak osobniki czarne, szare, rude oraz z pręgami. W trakcie prowadzenia pracy hodowlanej, opartej o racjonalnie prowadzoną selekcję materiału zwierzęcego i indywidualny dobór do kojarzeń, wyodrębniono dwie odmiany świń złotnickich: białą o użytkowości mięsnej i pstrą o użytkowości mięsno-słoninowej. W roku 1962 odmiany świń złotnickich zostały uznane za dwie odrębne rasy i otwarto dla nich księgi zwierząt hodowlanych. Świnie złotnickie odmiany białej doskonalone początkowo były na terenie woj. poznańskiego w RZD Złotniki i RZD Przybroda. W celu przyspieszenia zmiany typu w kierunku użytkowości bekonowej zastosowano jednorazowy dolew krwi świń szwedzkiej rasy Landrace. Kolejnymi centrami hodowlanymi, w których utrzymywano świnie złotnickie białe były: RZD Przybroda oraz WODR Sielinko, a także w PGR Michałów na terenie woj. wrocławskiego. W roku 1999 świnie złotnickie białe powróciły do Złotnik, gdzie powstało największe stado tej rasy liczące około 100 loch. Świnie złotnickie odmiany pstrej początkowo utrzymywano w woj. olsztyńskim, w Zakładzie Polskiej Akademii Nauk Popielno i w Państwowym Gospodarstwie Rolnym Parcz. Następne chlewnie zarodowe powstały na terenie woj. poznańskiego KPGR Manieczki i woj. bydgoskiego KPGR Chwaliszewo, Zakład Chraplewo. W 1984 roku świnie rasy złotnickiej pstrej objęto hodowlą zachowawczą jako rasę rodzimą świń w Polsce. Miało to na celu utrzymanie odrębnego genotypu świń rasy złotnickiej pstrej, który charakteryzuje się w porównaniu do innych utrzymywanych w kraju ras bardzo urozmaiconym zestawem genów. 11

LOKALIZACJA Rasa puławska w roku 2015 występowała na terenie czterech województw: w woj. kujawsko-pomorskim, lubelskim, mazowieckim oraz opolskim, gdzie w tym roku utworzone zostało nowe stado. Nadal najwięcej zwierząt tej rasy utrzymywanych było na terenie Lubelszczyzny (542 loch w 29 gospodarstwach). Świnie rasy złotnickiej białej (złb) znajdowały się na terenie dziewięciu województw. W stosunku do roku ubiegłego powiększył się zasięg występowania tej rasy o województwa: lubuskie, mazowieckie i zachodnio-pomorskie. Zrezygnowano z hodowli tej rasy na terenie województwa opolskiego. Nadal najliczniej lochy złb występowały w Wielkopolsce (542 loch w 15 stadach). Zmienił się także zasięg występowania świń ras złotnickich pstrych (złp). Lochy tej rasy w roku 2015 występowały na terenie pięciu województw. W stosunku do roku ubiegłego zaniechano hodowli świń tej rasy na ternie województwa opolskiego. Najwięcej zwierząt złp nadal utrzymywanych było w województwie wielkopolskim (195 loch w 6 stadach) oraz pomorskim (99 loch w 8 stadach). W zastawieniu poniżej przedstawiono strukturę stad w poszczególnych województwach. Województwo Liczba hodowli (ogółem) Liczba loch Liczba loch w stadach minimalna maksymalna Rasa puławska Kujawsko-pomorskie 2 52 18 36 Lubelskie 29 542 1 37 Mazowieckie 6 176 8 64 Opolskie 1 10 - - Rasa złotnicka biała Lubuskie 1 8 - - Łódzkie 2 30 12 18 Małopolskie 1 8 - - Mazowieckie 2 30 15 15 Podkarpackie 3 75 4 39 Pomorskie 2 34 13 21 Warmińsko-mazurskie 1 22 - - Wielkopolskie 16 498 1 103 Zachodnio-pomorskie 1 4 - - Rasa złotnicka pstra Dolnośląskie 3 81 8 44 Łódzkie 3 38 2 20 Pomorskie 8 99 4 26 Warmińsko-mazurskie 1 10 - - Wielkopolskie 6 195 10 80 12

Puławska Złotnicka biała Złotnicka pstra Rys. 1. Lokalizacja utrzymywania świń ras chronionych 13

WYNIKI OCENY W Instytucie Zootechniki Państwowym Instytucie Badawczym w bazach dotyczących zwierząt ras zachowawczych corocznie aktualizowane są dane z oceny rozpłodowej i przyżyciowej świń ras puławskiej, złotnickiej białej i złotnickiej pstrej. Ocena wartości użytkowej tych ras prowadzona jest zgodnie z metodyką przyjętą przez prowadzących księgi. Zmiany w liczebności loch i stad poszczególnych ras na przestrzeni lat przedstawiono na wykresach 1 (puławska), 2 (złotnicka biała), 3 (złotnicka pstra). W okresie od 2008 do 2014 roku obserwuje sie zmniejszenie liczby hodowli (stad) które utrzymują rasę puławską oraz związane z tym zmniejszenie liczby loch będących pod oceną o średnio 85 szt. rocznie. Rok 2015 był rokiem rozpoczęcia nowej edycji Programu rolnośrodowiskowo-klimatycznego, w ramach PROW 2014 2020, z nową wyższą stawką płatności za lochę i prawdopodobnie dlatego w tym czasie nastąpił wzrost zainteresowania hodowlą tej rasy i zwiększenie liczby stad i loch do poziomu 780 szt. w 38 stadach. W przypadku rasy złotnickiej białej obserwuje się powolny, ale stały wzrost liczebności loch w przedstawianym okresie czasu (o średnio 46 loch rocznie), od około 250 loch do 709 loch pod ocena w 2015 roku w rasie złotnickiej pstrej. W rasie złotnickiej pstrej od roku 2010 obserwuje się natomiast stały spadek liczby hodowli oraz liczby loch tej rasy, o średnio 100 loch rocznie. W roku 2015 było pod oceną jedynie 423 lochy tej rasy w 21 stadach. Wykres 1. Liczba stad i loch rasy puławskiej będących pod oceną w latach 2006 2015 14

Wykres 2. Liczba stad i loch rasy złotnickiej białej będących pod oceną w latach 2006 2015 Wykres 3. Liczba stad i loch rasy złotnickiej pstrej będących pod oceną w latach 2006 2015 15

UŻYTKOWOŚĆ ROZPŁODOWA W roku 2015 ogółem oceniono użytkowość rozpłodową 1933 loch na podstawie 2992 miotów. Szczegółowe wyniki oceny użytkowości rozpłodowej przedstawiono w tabeli 1. Dane te dotyczą miotów urodzonych w okresie od 01.01.2015 do 31.12.2015 roku. Wyniki użytkowości rozpłodowej loch zależne są między innymi od rasy, wieku, stanu zdrowia zwierząt, żywienia i sposobu utrzymania. Ważnym czynnikiem jest również intensywność eksploatacji loch, staranność obsługi i metody chowu. Wszystkie te czynniki wpływają na częstotliwość oproszeń, czyli na uzyskaną od lochy liczbę miotów i prosiąt w roku. Na podstawie przedstawionych danych (tabela 1) można stwierdzić, że w roku 2015 największą średnią liczbę prosiąt urodzonych w miocie miały lochy rasy puławskiej (11,06 szt.), następnie złotnickiej białej (9,65 szt.) i złotnickiej pstrej (9,35 szt.). Lochy omawianych ras urodziły średnio od 1,5 (rasa złotnicka biała) do 1,6 miotu w roku (rasa puławska i złotnicka pstra). Średnie straty prosiąt do 21. dnia życia wahały się od średnio 7,95% w rasie złotnickiej białej do 9,92% w rasie złotnickiej pstrej. Wiek w dniu pierwszego oproszenia jest cechą zależną zarówno od predyspozycji rasowych zwierząt, jak i od metod chowu w poszczególnych gospodarstwach. Lochy rasy puławskiej charakteryzujące się wczesnym dojrzewaniem uzyskały pierwsze mioty średnio w 348. dniu życia. Lochy ras złotnickich cechujące się późnym dojrzewaniem rodziły pierwsze mioty średnio w 398. dniu życia (złotnicka biała) oraz 412. dniu życia (złotnicka pstra). Niewielka rozbieżność pomiędzy rasami złotnickimi (64 dni) wynika prawdopodobnie z różnych metod chowu loch w gospodarstwach. Analizując wiek pierwszego oproszenia w poszczególnych gospodarstwach zaobserwowano, że w bieżącym roku, w rasie złotnickiej białej lochy swoje pierwsze mioty rodziły najwcześniej w 300. dniu (stado 03081), a najpóźniej w 544. dniu życia (stado 03055). Wyjątkiem było stado 03061, gdzie uzyskano pierwsze mioty od loch dopiero w 706. dniu ich życia. Lochy złotnickie pstre natomiast uzyskały pierwsze mioty od 332. (stado 03077) do 591. dnia życia (stado 03069). Okres międzymiotu zależny jest od indywidualnych cech zwierząt, ale także od intensywności eksploatacji lochy. Wielkość tej cechy w rasach zachowawczych świń wahała się od 186 (puławska) do 217 dni (złotnicka biała). W 2015 roku w wybranych gospodarstwach przeprowadzono kontrolę masy ciała miotów w dniu urodzenia i w 21. dniu ich życia. W dniu urodzenia zważono w rasie puławskiej 7,8% miotów, w rasach złotnickiej białej i pstrej odpowiednio 1,6% i 9,2% miotów. Średnia masa ciała tych miotów wahała się od 12,3 kg w rasach złotnickich do 16,68 kg w rasie puławskiej. W 21. dniu życia prosiąt zważono 12,9% miotów rasy puławskiej, 7,5% miotów rasy złotnickiej białej i 3,4% miotów rasy złotnickiej pstrej. Średnia masa miotu w tym dniu w analizowanych rasach wynosiła od 33,1 kg w rasie złotnickiej pstrej do 57,0 kg w rasie puławskiej. 16

W tabeli 2 zamieszczono wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch w poszczególnych województwach w roku 2015. Najwięcej loch rasy puławskiej oceniono na terenie województwa lubelskiego (542 szt.) i mazowieckiego (176 szt.). Lochy z tych dwóch województw cechowały się największą ilością prosiąt urodzonych (odpowiednio 11,34 szt. i 11,03 szt.) i odchowanych w miocie (odpowiednio 10,31 szt. i 10,05 szt.). W województwach lubelskim i kujawskopomorskim uzyskano najkrótszy okres międzymiotu wynoszący odpowiednio 180 i 185 dni. Loch rasy złotnickiej białej najwięcej było w województwie wielkopolskim (498 szt.). W czterech województwach: podkarpackim, pomorskim, warmińsko-mazurskim i wielkopolskim uzyskano największą liczbę prosiąt urodzonych w miocie od lochy (od 9,62 szt. do 9,96 szt.). W województwie podkarpackim i wielkopolskim lochy odchowały również największą liczbę prosiąt do 21. dnia życia (odpowiednio 9,23 szt. i 9,07 szt.). Najkrótszy okres międzymiotu uzyskano u loch występujących na terenie województwa lubuskiego (171 dni). Rasę złotnicką pstrą utrzymywano najliczniej na terenach województwa wielkopolskiego (195 loch), ale także w województwie pomorskim (99 lochy) i dolnośląskim (81 szt.). Najwięcej prosiąt w miocie urodziły lochy pochodzące z terenów województwa pomorskiego (9,91 szt.) i wielkopolskiego (9,52 szt.). Lochy z tych terenów odchowywały także najwięcej prosiąt (odpowiednio 8,28 szt. i 8,81 szt. W województwie warmińsko-mazurskim uzyskano natomiast najkrótszy okres międzymiotu u loch tej rasy (179 dni), ale jednocześnie najmniejszą liczbę prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie (odpowiednio 8,42 szt. i 6,47 szt.). Tabela 1. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch w roku 2015 zestawienie według ras Rasa Liczba loch Liczba ocenianych miotów ogółem pierw. Liczba prosiąt urodzonych w miocie Liczba prosiąt w 21. dniu Liczba sutków lochy Średni wiek w dniu pierwszego oproszenia (dni) Okres międzymiotu (dni) Puławska 780 1268 352 11,06 10,07 14,34 347,79 186 Złotnicka biała Złotnicka pstra 709 1039 299 9,65 8,88 14,08 397,70 217 423 685 71 9,35 8,42 13,66 411,56 209 17

Tabela 2. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch w poszczególnych województwach w roku 2015 zestawienie według ras Województwo Liczba loch Liczba ocenianych miotów ogółem pierw. Liczba prosiąt urodzonych w miocie Liczba prosiąt w 21. dniu Średni wiek w dniu pierwszego oproszenia (dni) Okres międzymiotu (dni) Puławska Kujawsko-pomorskie 52 64 24 8,08 7,52 317,96 185 Lubelskie 542 892 241 11,34 10,31 348,87 180 Mazowieckie 176 302 77 11,03 10,05 351,01 201 Opolskie 10 10 10 6,50 5,50 368,60 Złotnicka biała Lubuskie 8 16 8 8,94 8,69 320,25 171 Łódzkie 30 38 8 8,39 7,95 705,88 217 Małopolskie 8 8 8 6,38 6,38 311,75 Mazowieckie 30 30 15 7,87 6,47 368,60 251 Podkarpackie 75 117 57 9,62 9,23 367,61 235 Pomorskie 34 49 23 9,96 8,80 344,26 195 Warmińsko-mazurskie 22 44 3 9,75 8,00 345,33 180 Wielkopolskie 498 733 173 9,83 9,07 411,45 218 Zachodnio-pomorskie 4 4 4 7,75 7,75 398,00 Złotnicka pstra Dolnośląskie 81 123 26 8,98 8,24 391,38 199 Łódzkie 38 61 0 7,98 7,66 239 Pomorskie 99 156 33 9,91 8,28 431,94 241 Warmińsko-mazurskie 10 19 3 8,42 6,47 491,33 179 Wielkopolskie 195 326 9 9,52 8,81 368,56 196 18

OCENA TUCZNA I RZEŹNA DOKONANA PRZYŻYCIOWO Ocenie przyżyciowej poddano w roku 2015 ogółem 639 młodych knurów i 1909 loszek hodowlanych ras zachowawczych. W tabelach 3 i 4 zamieszczono dane dotyczące wyników oceny przyżyciowej knurów, a w tabelach 5 i 6 wyniki oceny przyżyciowej loszek. Wyniki tej oceny są specyficzne dla każdej z ras i wynikają z ich odmienności i różnorodności genetycznej. Zamieszczone w tabelach dane (tab. 3, 5) wskazują, że rasa puławska w porównaniu ze świniami ras złotnickich charakteryzuje się szybszym tempem wzrostu. Standaryzowany przyrost dzienny knurów rasy puławskiej wynosił 613 g/dzień, natomiast knurów złotnickiej białej 450 g/dzień, a złotnickiej pstrej 443 g/dzień. Loszki rasy puławskiej przyrastały również lepiej niż loszki ras złotnickich. Standaryzowany przyrost dzienny loszek rasy puławskiej wynosił 587 g/dzień, natomiast złotnickiej białej 508 g/dzień, a złotnickiej pstrej 404 g/dzień. W przypadku cech rzeźnych knury rasy puławskiej uzyskały standaryzowaną procentową zawartość mięsa w tuszy na poziomie 53,3% oraz standaryzowaną średnią grubość słoniny z dwóch pomiarów 14,1 mm. W rasach złotnickich knury charakteryzowały sie mięsnością która wynosiła 52,5% (złotnicka biała) i 47,6% (złotnicka pstra). Średnia grubość słoniny knurów ras złotnickich wynosiła 15,1 mm (zł. biała) i 20,8 mm (zł. pstra). Mięsność loszek omawianych ras wahała się od 48,5% (zł. pstra) do 54,5% (puławska). Średnia grubość słoniny loszek rasy puławskiej była mniejsza w stosunku do grubości słoniny knurów tej rasy o 0,7 mm. W rasie złotnickiej białej i pstrej loszki miały grubszą słoninę od knurów tych ras o odpowiednio 3,9 mm i 1,9 mm. W tabelach 4 i 6 przedstawiono wyniki oceny przyżyciowej knurów i loszek w poszczególnych województwach w roku 2015. Najwięcej knurków i loszek rasy puławskiej oceniono na terenie województwa lubelskiego (493 knurków i 1099 loszek). Knurki i loszki rasy złotnickiej białej najliczniej ocenione były w województwie: wielkopolskim (odpowiednio 14 szt. i 152 szt.). Knurki i loszki rasy złotnickiej pstrej oceniono na terenie trzech województw: dolnośląskiego, pomorskiego i wielkopolskiego (łącznie 92 szt.) 19

Rasa Tabela 3. Średnie wyniki przyżyciowej oceny młodych knurów w 2015 r. zestawienie według ras Liczba knurów Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Puławska 611 178 107 14,1 50,4 613 53,3 81 Złotnicka biała 15 207 94 15,1 43,6 450 52,5 71 Złotnicka pstra 13 202 90 20,8 43,5 443 47,6 51 * wartości standaryzowane Indeks (pkt) Tabela 4. Średnie wyniki przyżyciowej oceny młodych knurów w poszczególnych województwach zestawienie według ras Województwo Liczba knurów Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Puławska Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Kujawsko-pomorskie 31 180 102 12,8* 46,7* 570 53,4* Lubelskie 493 179 108 14,0* 50,6* 612 53,6* Mazowieckie 87 174 107 15,6* 51,1* 636 51,8* Złotnicka biała Warmińsko-mazurskie 1 173 92 12,5 41,0 538 54,2 Wielkopolskie 14 209 94 15,3 43,8 443 52,4 Złotnicka pstra Dolnośląskie 1 185 108 24,0 41,0 580 44,3 Pomorskie 3 232 83 17,7 39,7 352 49,4 Wielkopolskie 9 194 90 21,4 45,0 458 47,4 * wartości standaryzowane 20

Rasa Tabela 5. Średnie wyniki przyżyciowej oceny loszek w 2015 r. zestawienie według ras Liczba loszek Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Indeks (pkt) Puławska 1565 182 106 13,4 51,1 587 54,5 93 Złotnicka biała 265 201 103 19,0 44,3 508 49,4 79 Złotnicka pstra 79 214 87 18,9 40,6 404 48,5 59 * wartości standaryzowane Tabela 6. Średnie wyniki przyżyciowej oceny loszek w poszczególnych województwach zestawienie według ras Województwo Liczba loszek Wiek w dniu oceny (dni) Masa ciała w dniu oceny (kg) Puławska Średnia grubość słoniny (mm) Wysokość oka polędwicy (mm) Przyrost dzienny standaryzowany (g) Procentowa zawartość mięsa (%) Kujawsko-pomorskie 72 188 105 12,2* 48,4* 548 55,3* Lubelskie 1099 180 106 13,4* 50,9* 595 54,4* Mazowieckie 394 186 107 13,8* 51,9* 571 54,8* Złotnicka biała Łódzkie 26 191 113 22,4 43,8 596 46,3 Podkarpackie 15 188 114 20,8 40,6 599 46,9 Pomorskie 40 193 79 12,5 41,8 415 54,4 Warmińsko-mazurskie 32 201 111 22,2 49,2 553 47,8 Wielkopolskie 152 206 104 19,2 44,4 498 49,2 Złotnicka pstra Dolnośląskie 45 222 89 19,9 40,2 393 47,6 Pomorskie 16 205 93 18,7 43,8 445 49,5 Wielkopolskie 18 201 79 16,7 38,8 396 50,0 * wartości standaryzowane 21

POZIOM ZINBREDOWANIA POPULACJI W analizie rodowodowej jednym z ważniejszych terminów jest inbred. Jest to występowanie w genotypie osobnika potomnego par genów w stanie homozygotycznym. Układ homozygotyczny powstaje, gdy rodzice osobnika są spokrewnieni, czyli odziedziczyli takie same geny po wspólnym przodku lub przodkach. Miarą inbredu jest współczynnik inbredu Fx (natężenia chowu krewniaczego), który informuje jaka cześć genów u danego osobnika jest homozygotyczna ponad przeciętną homozygotyczność w populacji. Podwyższona jego wartość u świń wpływa przede wszystkim na obniżenie poziomu cech związanych z płodnością loch i żywotnością prosiąt. Jego ujemne skutki obserwuje się już u osobników, u których inbred przekracza 10%. Wzrostem inbredu szczególnie zagrożone są populacje o małej liczebności. Rasy rodzime świń objęte są Programami ochrony zasobów genetycznych, których celem jest hodowla z zachowaniem minimalizacji inbredu oraz monitoring jego wartości. Wyniki monitoringu wielkości współczynnika inbredu ras rodzimych świń przedstawiono w tabeli 7. Przeanalizowano dane rodowodowe zwierząt zgromadzonych w bazie IZ w okresie od 2008 do 2015 roku, jest to okres obejmujący zwierzęta żyjące. Analizę przeprowadzono dla każdego roku oddzielnie, przy czym podziału dokonano według daty urodzenia zwierząt. Ogółem analizą objęto 10040 zwierząt rasy puławskiej, 1916 rasy zł. białej i 1542 rasy zł. pstrej. W kolejnych latach analizowanego okresu obserwuje się wahania wartości współczynnika inbredu u zwierząt. Zwierzęta urodzone oraz poddane ocenie wartości użytkowej w 2014 roku, uzyskały średni inbred w wielkości od 3,5% w rasie złotnickiej białej do 4,4% i 5,0% odpowiednio w rasach złotnickiej pstrej i puławskiej. W roku 2015 wartość tego parametru wzrosła u wszystkich ras do około 5,0% w rasach złotnickich i około 6,0% w rasie puławskiej. Należy nadmienić, że wartość ta zmieni się, gdy w bazie danych Instytutu Zootechniki znajdą się wszystkie poddanie ocenie użytkowości zwierzęta urodzone w roku 2015. Średnia wartość tego parametru w całym analizowanym okresie wynosi obecnie od 3,2% w rasie zł białej do 3,9% w rasie puławskiej. Analiza wartości współczynnika inbredu zwierząt zinbredowanych (tab. 7, pola szare) wykazała, że w rasie puławskiej najwięcej zwierząt urodzonych w analizowanym okresie cechowało się wartością tego parametru z przedziałów F<0,0313 i 0,0313 F<0,0625 (odpowiednio 60,19% i 23,99% zwierząt). Podobnie w rasach złotnickich najwięcej zwierząt znalazło się w przedziałach o wartości współczynnika inbredu F<0,0313 i 0,0313 F<0,0625, odpowiednio 53,19% i 31,51% zwierząt rasy złotnickiej białej oraz 47,05% i 41,75% zwierząt rasy zł pstrej. Generalnie w całym analizowanym okresie czasu, większość zwierząt ras rodzimych cechowała się wartością współczynnika inbredu do F<0,0625 i jedynie 4,6% zwierząt rasy puławskiej i 5,29% zwierząt ras złotnickich uzyskało poziom zinbredowania przekraczający F>0,125. 22

Tabela 7. Średnie wyniki zinbredowania populacji aktywnej świń rasy puławskiej, złotnickiej białej i złotnickiej pstrej w latach 2008 2015 Rok Liczba zwierząt* Średni inbred Procent zinbredowanych zwierząt średni inbred Inbred zwierząt zinbredowanych w tym ilość zwierząt o inbredzie (%) <0.0313 0.0313-0.0625 0.0625-0.0938 0.0938-0.1250 >0.125 PUŁAWSKA 2008 1288 0,023 90,5 0,02332 75,2 8,9 12,7 1,9 1,3 2009 872 0,025 95,5 0,02456 73,6 16,2 7,0 2,4 0,8 2010 1068 0,037 99,2 0,03684 54,3 33,7 6,2 2,8 2,9 2011 1009 0,040 100,0 0,03989 64,4 18,8 6,6 6,1 4,0 2012 993 0,031 100,0 0,03084 72,6 19,4 3,7 0,4 3,8 2013 1758 0,045 99,8 0,04518 55,5 28,6 6,8 3,6 5,4 2014 1895 0,050 100 0,04960 49,9 29,2 6,2 9,4 5,3 2015** 1157 0,062 100 0,06160 36,0 37,1 6,5 7,3 13,1 średnio 10040 0,039125 98,125 0,038979 60,1875 23,9875 6,9625 4,2375 4,575 ZŁOTNICKA BIAŁA 2008 202 0,018 34,7 0,01757 48,6 25,7 8,6 2,9 14,3 2009 319 0,016 47,3 0,01574 72,8 20,5 2,6 0,0 4,0 2010 322 0,020 60,6 0,02005 59,5 32,8 4,1 0,0 3,6 2011 147 0,032 75,5 0,03172 32,4 53,2 13,5 0,0 0,9 2012 228 0,048 89,5 0,04839 27,5 54,9 11,8 1,0 4,9 2013 248 0,035 87,5 0,03496 65,0 22,6 7,4 0,5 4,6 2014 298 0,035 95,3 0,03484 64,4 24,6 6,0 2,1 2,8 2015** 152 0,052 100 0,05237 55,3 17,8 14,5 5,3 7,2 średnio 1916 0,032 73,8 0,031955 53,1875 31,5125 8,5625 1,475 5,2875 ZŁOTNICKA PSTRA 2008 399 0,020 62,9 0,02020 62,9 33,9 0,0 0,0 3,2 2009 371 0,030 71,2 0,02973 60,2 33,0 0,0 0,4 6,4 2010 133 0,022 48,1 0,02203 67,2 23,4 0,0 0,0 9,4 2011 166 0,015 60,2 0,01463 73,0 24,0 3,0 0,0 0,0 2012 195 0,046 74,9 0,04591 35,6 39,7 14,4 0,0 10,3 2013 140 0,042 87,9 0,04226 44,7 43,1 3,3 3,3 5,7 2014 93 0,044 90,3 0,04437 6,0 85,7 8,3 0,0 0,0 2015** 45 0,051 91,1 0,05122 26,8 51,2 12,2 2,4 7,3 średnio 1542 0,03375 73,325 0,033794 47,05 41,75 5,15 0,7625 5,2875 * liczba zwierząt urodzonych w roku, poddanych ocenie użytkowości ** liczba zwierząt urodzonych w roku, poddanych ocenie użytkowości w roku urodzenia 23

Przy tej okazji należy zaznaczyć, że w przypadku ras rodzimych odpowiednio liczne ich pogłowie, nie spadające poniżej poziomu umożliwiającego prawidłowe prowadzenie prac hodowlanych z zachowaniem zasad minimalizacji inbredu jest gwarantem zachowania różnorodności genetycznej, która jest wyróżnikiem ras rodzimych w stosunku do ras wysoko produkcyjnych. 24

MONITORING CECH UŻYTKOWOŚCI ŚWIŃ RAS RODZIMYCH NA PRZESTRZENI LAT 2006 2015 25

Na wykresach 4 12 przedstawiono zmiany jakie nastąpiły w najważniejszych cechach użytkowości rozpłodowej oraz w ocenie przyżyciowej w latach 2006 2015. Liczba prosiąt żywo urodzonych w miocie na przestrzeni tego okresu we wszystkich rasach zachowawczych ulegała wahaniom (wykres 4, 7 i 10). Różnice pomiędzy poszczególnymi latami nie były znaczne i generalnie można stwierdzić, że cecha ta w omawianym okresie czasu utrzymuje się na stałym poziomie. W przypadku liczby prosiąt odchowanych obserwuje sie powolny wzrost wartości tego parametru we wszystkich rasach zachowawczych. W rasie puławskiej i złotnickiej białej w okresie dziesięciu lat liczba prosiąt odchowanych zwiększyła się o około 0,3 prosięcia, a w rasie złotnickiej pstrej o 1,12 prosięcia. Prezentowane na wykresie 5 i 6 wyniki oceny przyżyciowej knurów i loszek rasy puławskiej w latach 2006 2014 wskazują, że populacja świń tej rasy w całym analizowanym okresie nie ulegała presji selekcyjnej wynikającej z uwarunkowań ekonomicznych. Świadczą o tym niewielkie zmiany w użytkowości tucznej i rzeźnej. Przyrosty dzienne zmniejszone w stosunku do roku 2005 o 34 g (knurki) i o 19 g (loszki), mięsność u knurków zmniejszona o 3,2%, a grubość słoniny zwiększona o 2,6 mm, u loszek mięsność na poziomie roku 2006 (zmniejszenie o 0,1%), oraz zmniejszona grubość słoniny o 0,3 mm. Aktualne wyniki oceny przyżyciowej knurków i loszek rasy złotnickiej białej (wykres 8 i 9) wskazują, że w stosunku do populacji roku 2006 zwierzęta te cechują się większą procentową zawartością mięsa w tuszy o 1,7% (knurki) i 2,8% (loszki) oraz mniejszą grubością słoniny o 2,9 mm (knurki) i 3,6 mm (loszki). Na przestrzeni analizowanego okresu czasu obserwuje się różnego stopnia wahania mięsności i grubości słoniny u ocenianych zwierząt. U knurów tej rasy obserwowany wzrost mięsności od 2009 do 2012 roku, został zahamowany w kolejnych latach. W roku 2015 w stosunku do roku 2012 obserwuje się zmniejszenie mięsności o 5,2%. U loszek w całym okresie stwierdza się jedynie niewielkie zmiany, w chwili obecnej charakteryzują się one umięśnieniem tuszy na poziomie roku 2010. Wyniki oceny przyżyciowej w rasie złotnickiej pstrej (wykres 11 i 12) wskazują, że aktualnie utrzymywana populacja świń rasy złotnickiej pstrej także nie uległa presji selekcyjnej. Została zachowana jej zmienność wewnątrz rasowa i odrębność genetyczna. Wartość wskaźników z tej oceny w analizowanym okresie czasu uległa niewielkim wahaniom. Knurki ocenione w 2015 roku w stosunku do zwierząt ocenianych w 2006 roku cechowały się podobną mięsnością (różnica -0,4%) oraz grubością słoniny (różnica +1,2 mm). Loszki ocenione w 2015 roku charakteryzowały się większą mięsnością o 0,7%, oraz mniejszą grubością słoniny o 1,1 mm w porównaniu do loszek poddanych ocenie w roku 2006. 26

RASA PUŁAWSKA Wykres 4. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch rasy puławskiej liczba prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie 27

Wykres 5. Wyniki oceny przyżyciowej knurów rasy puławskiej w latach 2006 2015 Wykres 6. Wyniki oceny przyzyciowej loszek rasy puławskiej w latach 2006 2015 28

RASA ZŁOTNICKA BIAŁA Wykres 7. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch rasy złotnickiej białej liczba prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie 29

Wykres 8. Wyniki oceny przyżyciowej knurów rasy złotnickiej białej w latach 2006 2015 Wykres 9. Wyniki oceny przyżyciowej loszek rasy złotnickiej białej w latach 2006 2015 30

RASA ZŁOTNICKA PSTRA Wykres 10. Wyniki oceny użytkowości rozpłodowej loch rasy złotnickiej pstrej liczba prosiąt urodzonych i odchowanych w miocie 31

Wykres 11. Wyniki oceny przyżyciowej knurów rasy złotnickiej pstrej w latach 2006 2015 Wykres 12. Wyniki oceny przyżyciowej loszek rasy złotnickiej pstrej w latach 2006 2015 32

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY UZASADNIAJĄCE OCHRONĘ RAS ZACHOWAWCZYCH Objęcie ochroną ras puławskiej, złotnickiej białej i pstrej jest szczególnie ważne w warunkach, gdzie tylko rasy miejscowe przystosowane do trudnych warunków środowiskowych mogą umożliwić eksploatację zasobów przyrodniczych środowiska i tym samym zwiększyć efektywność produkcji rolniczej. Świnie ras zachowawczych posiadają cechy warunkowane przez wiele cennych genów, które w przyszłości mogą być wykorzystane w hodowli, a obecnie stanowią rezerwę genetyczną. Są to przede wszystkim: 1. Bardzo dobre właściwości macierzyńskie. Są to rasy o dobrym poziomie wskaźników wartości rozrodczej (średnio od 9 do 11 prosiąt w miocie), specyficznym składzie chemicznym mleka oraz wyższym poziomie rezerw energetycznych u noworodków; 2. Efektywne wykorzystanie składników pokarmowych dawki żywieniowej (puławska i złotnicka biała) przy równocześnie wyższej sprawności przetwarzania ich na składniki ciała, w tym głównie tłuszczu. Szczególnie cenną cechą charakterystyczną tych ras są dobre przyrosty dobowe masy ciała w gorszych warunkach utrzymania i przy uboższym żywieniu. Właściwości te doskonale predysponują rasy puławską i złotnicką białą do utrzymania w gospodarstwach ekologicznych; 3. Bardzo dobre wskaźniki jakości mięsa, a głównie struktura histologiczna włókien mięśniowych i specyficzny układ tłuszczu śródmięśniowego decydujące o marmurkowatości tkanki mięśniowej. Cechy te podnoszą walory organoleptyczne mięsa kulinarnego, mięso to doskonale nadaje się do wytwarzania wędlin długo-dojrzewających oraz może mieć zastosowanie w tworzeniu markowych produktów regionalnych; 4. Odporność na czynniki chorobotwórcze oraz doskonałe możliwości przystosowawcze tych zwierząt do trudniejszych lokalnych warunków środowiskowych; 5. Odmienność genetyczna i fenotypowa od ras nowoczesnych. Hodowla tych ras może przynieść wymierne korzyści gospodarcze, społeczne i wzmocnić sytuację ekonomiczną gospodarstw poprzez poprawę cech konstytucyjnych trzody chlewnej oraz rozwój przetwórstwa mięsa tych świń i powstanie produktów lokalnych. 33

Streszczenie W Polsce występują trzy rasy świń rodzimych: puławska, złotnicka biała, złotnicka pstra. Obecnie liczba zwierząt w tych rasach jest bardzo mała. W roku 2015 użytkowością rozpłodową objęto 780 lochy rasy puławskiej oraz 709 loch rasy złotnickiej białej i 423 lochy złotnickiej pstrej. Ocena wartości użytkowej tych ras prowadzona jest zgodnie z metodyką przyjętą przez prowadzących księgi. Szczegółowe wyniki oceny użytkowości rozpłodowej przedstawiono w tabeli 1 i 2. W tabelach 3 i 4 zamieszczono dane dotyczące wyników oceny przyżyciowej knurów, a w tabelach 5 i 6 wyniki oceny przyżyciowej loszek. W tabeli 7 przedstawiono wyniki poziomu zinbredowania ras rodzimych. Na wykresach 1 12 przedstawiono zmiany, jakie nastąpiły w najważniejszych cechach użytkowości rozpłodowej oraz tucznej i rzeźnej świń ras rodzimych w latach 2006 2015. NATIVE BREEDS OF PIGS STATE OF BREEDING AND RESULTS OF EVALUATION Summary In Poland, there are three breeds of native pigs: Puławska, Złotnicka White and Złotnicka Spotted. The number of these animals is very small. In 2015, 780 Puławska sows, 709 Złotnicka White sows and 423 Złotnicka Spotted sows were used for reproduction. Native breeds of animals are less attractive for pig producers and breeders because of poorer meatiness of fattening pigs compared to the meatiness of high-lean fatteners. For this reason, the development of these populations is difficult and there is a real threat that they may become extinct. Animals of these breeds are characterized by traits that are valuable from the economic and breeding point of view. These include resistance to disease and stress, high prolificacy, good maternal traits and longevity. Products obtained from them have unique taste, quality and nutritive value. For these reasons, Puławska, Złotnicka White and Złotnicka Spotted pigs have been included in the genetic resources conservation programme. The databases of the National Research Institute of Animal Production on the conservation breeds of animals are updated every year for data on the reproductive and live performance of Puławska, Złotnicka White and Złotnicka Spotted pigs. The productive value of these breeds is evaluated in accordance with methods adopted by herdbook keepers. Detailed results of reproductive performance are shown in Table 1 and 2. Tables 3 and 4 provide the performance data of boars, and Tables 5 and 6 give the performance data of gilts. Table 7 shows the results of inbreeding populations of native breeds. Figures 1 12 present changes that occurred in the major reproductive, fattening and slaughter traits of native breeds of pigs over 2006 2015. 34

ADRESY I TELEFONY Jednostki Instytut Zootechniki PIB, Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt PZHiPTCh POLSUS Okręg Centralny (Warszawa, Białystok, Łódź) PZHiPTCh POLSUS Okręg północny (Bydgoszcz, Gdańsk, Olsztyn) PZHiPTCh POLSUS Okręg Wschodni (Kielce, Lublin, Rzeszów, Zabierzów) PZHiPTCh POLSUS Okręg zachodni (Poznań, Opole, Zielona Góra) Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Katedra Hodowli Zwierząt i Oceny Surowców Adres pocztowy 32-083 Balice ul. Krakowska 1 02-495 Warszawa ul. Ryżowa 90 ul. Hetmańska 28 85-039 Bydgoszcz 20-810 Lublin ul. Zbożowa 46 45-836 Opole ul. Wrocławska 170 Złotniki ul. Słoneczna 1 62-002 Suchy Las Telefon osoby upoważnionej 666 081 142 Magdalena Szyndler-Nędza 507 088 387 Mirosław Barski 505 121 629 Marek Marciniak 52 366 07 30 507 088 391 Marek Mońko 81 742-69-74 509 053 015 Zbigniew Bajda 77 457 07 11 507 088 424 Piotr Polok 514 917 302 Karolina Szulc Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (DZ.U. 2004 nr 152 poz. 1604) realizuje lub koordynuje działania w zakresie ochrony zasobów genetycznych, w zależności od poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich. Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 czerwca 2008 r. w sprawie upoważnienia związków hodowców lub innych podmiotów do wykonywania zadań z zakresu prowadzenia oceny wartości użytkowej lub hodowlanej zwierząt (Dz.U. 2008 nr 122 poz. 787), prowadzi Księgi Hodowlane rasy puławskiej. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 czerwca 2008 r. w sprawie upoważnienia związków hodowców lub innych podmiotów do wykonywania zadań z zakresu prowadzenia oceny wartości użytkowej lub hodowlanej zwierząt (Dz.U. 2008 nr 122 poz. 787), prowadzi Księgi Hodowlane ras złotnickiej białej i złotnickiej pstrej. 35

N O T A T K I 36