Analiza porównawcza podmiotów gospodarczych województwa małopolskiego

Analiza porównawcza podmiotów gospodarczych województwa małopolskiego Dr Mariusz Łapczyński Kraków, marzec 2009

Publikacja powstała na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w ramach projektu Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji. Wydawca: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Plac Na Stawach 1 30-107 Kraków www.wup-krakow.pl Copyright Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Kraków, 2009 ISBN: 978-83-927362-2-6 Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonane z podaniem źródła. Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. Skład i opracowanie graficzne: Robert Krzeszowiak, www.robuska.com Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spis treści Wprowadzenie 5 I. Struktura raportu 7 II. Metodologia badań 9 III. Podstawowe charakterystyki według sekcji PKD w latach 2001-2007 (woj. małopolskie i Polska) 13 Dynamika przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia 14 Liczba zatrudnionych absolwentów 16 Dynamika nakładów inwestycyjnych 18 Współczynnik przyjęć i współczynnik zwolnień / liczba przyjęć i liczba zwolnień 20 Wskaźnik rentowności brutto 28 Dynamika produktu krajowego brutto dane dla Polski 30 Wartość dodana brutto 31 Wynik finansowy brutto 33 Przychody netto z całokształtu działalności 34 Procent przedsiębiorstw z wynikiem finansowym brutto dodatnim 36 Dynamika wartości środków trwałych 37 IV. Ranking najbardziej dynamicznych sekcji PKD 39 Ranking sekcji PKD 39 Liczba pracujących według sekcji EKD w wybranych krajach UE 44 Diagnoza Państwowej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIIZ) 48 Podsumowanie 49 3 3

V. Charakterystyka wybranych sekcji PKD 51 Sekcja K Nieruchomości 51 Sekcja D Przemysł 54 Produkcja sprzedana przemysłu 54 Inwestycje zagraniczne 57 Handel zagraniczny 60 Gazele biznesu 62 Sekcja H Hotele i restauracje 65 Inwestycje zagraniczne 65 Baza noclegowa w Małopolsce 65 Liczba turystów odwiedzających Małopolskę 66 Strategia województwa 2007-2013 / Euro 2012 / wsparcie UE / Małopolski Regionalny Program Operacyjny 2007-2013 67 VI. Podsumowanie 71 VII. Aneks 73 Słownik pojęć 81 Spis tablic 85 Spis rysunków 89 4

Wprowadzenie Celem badania jest identyfikacja najbardziej dynamicznie rozwijających się branż w województwie małopolskim, które w najbliższych latach tworzyć będą najwięcej miejsc pracy. Analiza w całości skoncentrowana jest na wskazaniu tych branż, w których działają przedsiębiorstwa odnoszące najlepsze wyniki ekonomiczne, najintensywniej rozwijające się i tym samym zgłaszające największe zapotrzebowanie na pracowników. Informacja z analizy może być wykorzystana dla polityki szkoleniowej prowadzonej przez instytucje publiczne, jak również dla kształtowania polityki kształcenia w województwie małopolskim. Niniejsze opracowanie wskaże te branże, które odgrywają najbardziej znaczącą rolę w rozwoju gospodarczym regionu, co powinno znaleźć swoje odwzorowanie w kolejnych przedsięwzięciach badawczych (analizach zapotrzebowania na pracowników w ujęciu zawodów i kwalifikacji, analiz systemu kształcenia, analizach ofert pracy, czy innych tego typu przedsięwzięć skoncentrowanych na zagadnieniach rynku pracy). W kolejnych etapach działań Małopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji przedstawione w analizie branże powinny być poddane pogłębionym badaniom ilościowym i jakościowym. 5 5

I. Struktura raportu Raport składa się z trzech zasadniczych części. W pierwszej części prezentowana jest metodologia, jaką zastosowano w analizie porównawczej podmiotów gospodarczych województwa małopolskiego. Znajdują się tu m.in.: informacje na temat klasyfikacji oraz źródeł i zakresu danych wykorzystanych w analizie. W dalszej, właściwej części raportu, sekcje działalności gospodarczej porównywane są na bazie różnych dostępnych wskaźników ekonomicznych. W ostatniej części znaleźć można szczegółowy opis wybranych branż, które zostały poddane pogłębionej analizie na bazie dodatkowych źródeł danych. W podsumowaniu zawarto informacje na temat wytypowanych w toku analizy branż, w których w najbliższym czasie możliwy jest największy przyrost liczby zatrudnionych wraz z uzasadnieniem. Raport wieńczy tabelaryczny aneks, słownik używanych pojęć, a także spis wszystkich tablic oraz rysunków. 7 7

II. Metodologia badań Analiza porównawcza podmiotów gospodarczych województwa małopolskiego prowadzona była etapami. W pierwszej kolejności dokonano przeglądu i wyboru wskaźników ekonomicznych, dotyczących sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw oraz potencjału zatrudnieniowego. Wskaźniki te stanowiły bazę do porównań podmiotów gospodarczych działających w poszczególnych branżach i stworzenia rankingu najdynamiczniej rozwijających się branż. Założono, że te właśnie branże o największym potencjale rozwoju będą tworzyć najwięcej miejsc pracy w Małopolsce. Przy ich wyborze, poza wartościami wskaźników, uwzględniono również dane o liczbie osób zatrudnionych w poszczególnych branżach, a także informacje pochodzące z raportów Państwowej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych. Następnie dokonano pogłębionej analizy wybranych branż przy wykorzystaniu różnych źródeł. W podziale przedsiębiorstw na branże wykorzystano Polską Klasyfikację Działalności (PKD), gdyż wszelkie dostępne dane statystyczne uwzględniają podział według sekcji tejże klasyfikacji. Analizie poddano sekcje od A do O 1. Sekcja A Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo obejmuje m.in. podmioty zajmujące się uprawą roślin, hodowlą zwierząt, gospodarką łowiecką, czy szkółkarstwem leśnym. Sekcja B Rybactwo obejmuje m.in. podmioty trudniące się rybołówstwem i hodowlą ryb. Ze względu na specyfikę województwa połączono obie te sekcje w jedną kategorię. 1 Z opracowania wyłączono sekcję L Administracja publiczna, obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne, ponieważ podmioty i instytucje tam działające nie mają charakteru rynkowego. Trudnią się bowiem m.in.: administracją publiczną, sprawami zagranicznymi, zapewnieniem bezpieczeństwa, wymiarem sprawiedliwości itp. 9 9

W skład sekcji C Górnictwo wchodzą podmioty gospodarcze zajmujące się m.in. wydobywaniem węgla kamiennego, górnictwem ropy naftowej, górnictwem metali nieżelaznych, wydobywaniem żwiru i piasku czy produkcją soli. Sekcja D Przetwórstwo przemysłowe jest bardzo rozbudowana. Znajdują się tam przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją: żywności; wyrobów włókienniczych i odzieży; wyrobów futrzarskich i skór; drewna i wyrobów z drewna, papieru, mebli; koksu, paliw; wyrobów chemicznych, wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych; metali i wyrobów z metali; maszyn i urządzeń, urządzeń optycznych i elektrycznych, sprzętu radiowe- go i telewizyjnego, instrumentów muzycznych; sprzętu transportowego i samochodów. Sekcja E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę obejmuje podmioty zajmujące się wytwarzaniem i dystrybucją energii elektrycznej, pary wodnej i gorącej wody oraz uzdatnianiem i rozprowadzaniem wody. W sekcji F Budownictwo znajdują się firmy trudniące się wznoszeniem kompletnych budynków i budowli, wykańczaniem wnętrz, inżynierią lądową i wodną oraz wynajmem sprzętu budowlanego. Sekcja G Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego zawiera przedsiębiorstwa trudniące się m.in.: sprzedażą i naprawą samochodów, sprzedażą akcesoriów i części samochodowych; handlem hurtowym; sprzedażą detaliczną. W sekcji H Hotele i restauracje znajdują się obiekty noclegowe turystyki, placówki gastronomiczne (restauracje, bary) oraz firmy zajmujące się kateringiem. Sekcja I Transport, gospodarka magazynowa i łączność obejmuje podmioty gospodarcze, które trudnią się: transportem lądowym (pasażerskim i towarowym); transportem wodnym i lotniczym; działalnością wspomagającą transport; działalnością pocztową i kurierską, telekomunikacją (telefonia cyfrowa, te- lewizja kablowa i inne). W sekcji J Pośrednictwo finansowe znajdują się przedsiębiorstwa zajmujące się m.in. działalnością bankową i leasingową, ubezpieczeniami oraz funduszami emerytalno-rentowymi, działalnością maklerską. 10

Sekcja K ( Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej ) obejmuje firmy, które trudnią się m.in.: obsługą nieruchomości; wynajmem maszyn i urządzeń, wynajmem samochodów; informatyką (przetwarzaniem danych, oprogramowaniem, konserwacją i naprawą maszyn biurowych); działalnością badawczo-rozwojową (w zakresie nauk społecznych, humanistycznych, technicznych, przyrodniczych); reklamą, badaniami rynku, rekrutacją pracowników, usługami detektywistycznymi. W sekcji M Edukacja znajdują się przedszkola oraz podmioty trudniące się szkolnictwem w zakresie podstawowym, średnim i wyższym, kształceniem ustawicznym, szkoły językowe, szkoły nauki jazdy. Sekcja N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna zawiera podmioty, które zajmują się działalnością w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego, działalnością weterynaryjną i opieką wychowawczą i społeczną. Sekcja O Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała to najbardziej zróżnicowana ze wszystkich omawianych tutaj sekcji. Obejmuje m.in. podmioty trudniące się: odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków, gospodarowaniem odpadami; działalnością związków zawodowych; działalnością związaną z kulturą, rekreacją i sportem (stacje radiowe i telewizyjne, filharmonie, zespoły pieśni i tańca, domy kultury, muzea); pozostałą działalnością (m. in. firmy trudniące się fryzjerstwem, działalnością pogrzebową, praniem i czyszczeniem wyrobów włókienniczych). Dla przejrzystości wszystkich zamieszczonych w niniejszym raporcie zestawień, tabel i wykresów posłużono się następującymi skróconymi nazwami sekcji: A+B (Rolnictwo), C (Górnictwo), D (Przemysł), E (Energetyka), F (Budownictwo), G (Handel), H (Hotele i restauracje), I (Transport), J (Finanse), K (Nieruchomości), M (Edukacja), N (Zdrowie), O (Pozostałe usługi). Skróty te będą widoczne w nagłówku każdej strony raportu. Na potrzeby raportu przeprowadzono analizę danych wtórnych opierając się przede wszystkim na danych GUS udostępnionych w formie drukowanej (roczniki statystyczne) i elektronicznej (Bank Danych Regionalnych), danych Urzędu Statystycznego w Krakowie (roczniki statystyczne województwa małopolskiego) danych Urzędu Marszałkowskiego oraz danych z Eurostatu (http://epp.eurostat.ec.europa.eu). Z powodu zbyt krótkiego szeregu czasowego oraz braku związków liniowych między zmiennymi, zrezygnowano z budowy modelu regresyjnego, wykorzystując jedynie absolutne i względne miary dynamiki zjawisk. Dane poddane analizie dotyczą okresu 2001-2007. Świeższe, czyli za 2008 rok, nie były jeszcze dostępne w momencie finalizowania prac badawczych. Jeśli natomiast chodzi o początek szeregu czasowego, to pierwotnie zamierzano rozpocząć gromadzenie danych od 1999 r. roku powstania województwa małopolskiego. Po analizie dynamiki PKB (Rys. 1.) zdecydowano się 11

jednak na skrócenie badanego okresu o 2 lata. Skrócenie okresu analizy do lat 2001-2007 pozwoliło bowiem bardziej jednoznacznie ocenić dynamikę zmian i trendy 2, które nastąpiły w gospodarce regionu od 2001 roku, który stanowi moment wkroczenia polskiej gospodarki w fazę dynamicznego wzrostu (rok 2001 to czas odbicia się od widocznego poniżej dołka koniunkturalnego 3 ). 2 W przypadku niektórych zmiennych, ich duże merytoryczne znaczenie dla ostatecznych wniosków spowodowało, że posługiwano się okresami, jakie były dostępne dla danej cechy. Czasami okres analizy był dłuższy i obejmował lata 2000-2007, a czasami okres ten był krótszy (dla wybranych sekcji PKD) i obejmował lata 2003-2007. 3 Technicznie rzecz ujmując, dołkiem koniunkturalnym nazywa się potocznie punkt oscylacji na wykresie wahań cyklicznych znajdujący się najniżej mierząc od poziomu przeciętnego. Innymi słowy, jest to punkt reprezentujący najniższe wartości wskaźników makroekonomicznych. 12

III. Podstawowe charakterystyki według sekcji PKD w latach 2001-2007 (woj. małopolskie i Polska) Analiza kondycji i potencjału zatrudnieniowego poszczególnych branż (sekcji PKD) opiera się o zestaw następujących zmiennych: 1. dynamika przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, 2. liczba zatrudnionych absolwentów, 3. dynamika nakładów inwestycyjnych, 4. współczynnik przyjęć, 5. liczba przyjęć, 6. współczynnik zwolnień, 7. liczba zwolnień, 8. wskaźnik rentowności brutto, 9. dynamika produktu krajowego brutto dane dla Polski, 10. wartość dodana brutto, 11. wynik finansowy brutto, 12. przychody netto z całokształtu działalności, 13. procent przedsiębiorstw z wynikiem finansowym brutto dodatnim, 14. dynamika wartości środków trwałych. Wśród powyższych zmiennych w sposób intuicyjny wyszczególnić można następujące kategorie: zmienne odnoszące się do polityki zatrudnienia i wynagrodzeń 1, 2, 4, 5, 6, 7; zmienne odnoszące się do kondycji finansowej przedsiębiorstwa 8, 11, 12, 13, 14; zmienne informujące o koniunkturze 9, 10; zmienne informujące o polityce rozwojowej przedsiębiorstw 3. 13 13

Dynamika przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia Kolejną ważną zmienną, która może być uznana za determinantę wzrostu zatrudnienia w poszczególnych branżach jest poziom wynagrodzeń. W analizie wykorzystano przeciętne miesięczne wynagrodzenie, które z jednej strony informuje o atrakcyjności danej branży z punktu widzenia pracowników. Wysokie wynagrodzenia skłaniają bowiem do podjęcia pracy w danej branży nawet, jeśli związane to jest z podniesieniem lub zmianą kwalifikacji. Z drugiej strony wzrastające wynagrodzenia mogą świadczyć o wyczerpywaniu się wolnych zasobów pracy na rynku, co wymaga od pracodawców zachęcania potencjalnych pracowników bardziej atrakcyjnymi wynagrodzeniami. Po trzecie, dodatnia dynamika tego zjawiska może wskazywać na polepszającą się kondycję finansową przedsiębiorstw tam działających. Z wykresów wynika (Rys. 2.) że w czołówce zestawienia w Małopolsce znajdują się sekcje: N Zdrowie, A+B Rolnictwo, J Finanse, oraz M Edukacja. Oznaczałoby to, że poza sekcją J największy wzrost wynagrodzeń dotyczy przedsiębiorstw związanych z sektorem finansów publicznych (usługi nierynkowe). Wzrost wynagrodzeń w służbie zdrowia jest wynikiem przekazania przez NFZ w 2007 roku środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń. Trzeba ponadto pamiętać, że w sekcji N znajdują się również pry- 14

watne podmioty gospodarcze takie jak gabinety lekarskie (stomatologiczne, chirurgii plastycznej, ogólne i specjalistyczne), instytucje świadczące usługi weterynaryjne oraz prywatne przedszkola. W skali całego kraju szybciej niż w Małopolsce rosną wynagrodzenia w sekcji C Górnictwo. Jeśli spojrzeć na dane z Tab. 1., można dodatkowo zauważyć, że sekcjami o ponadprzeciętnym względnym wzroście wynagrodzeń są w ostatnim czasie (2006, 2007) sekcja F Budownictwo oraz sekcja K Nieruchomości. Ważnym uzupełnieniem analizy wynagrodzeń jest przedstawienie aktualnego ich poziomu w poszczególnych sekcjach PKD (Rys. 3.). Najbardziej atrakcyjne pod tym względem były w Małopolsce sekcje: J Finanse, E Energetyka i C Górnictwo. Nie dziwi wysoka pozycja Pośrednictwa finansowego (J), gdzie znajdują się głównie banki, firmy ubezpieczeniowe, domy maklerskie, firmy leasingowe, kantory i kasyna, oraz wysoka pozycja sekcji Energetyka (E) z takimi przedsiębiorstwami, jak: Enion S.A., MPWiK S.A., MPEC S.A., PGNiG S.A. Dosyć egzotycznie jak na Małopolskę przedstawiają się z kolei podmioty gospodarcze z sekcji Górnictwo. Poza kopalniami węgla w Libiążu (Janina) i Brzeszczach (Brzeszcze Silesia) występują tu: firmy trudniące się badaniem zasobów naturalnych, wierceniem szybów naftowych i badaniem złóż (np. Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne HY- DROPOL S.A. z Krakowa); firmy zajmujące się wydobyciem gazu ziemnego i ropy naftowej (np. GEO- FIZYKA KRAKÓW Sp. z o.o.; Poszukiwania Nafty i Gazu Kraków Sp. z o. o.; PGNiG S.A. Ośrodek Kopalń w Tarnowie); 15

przedsiębiorstwa trudniące się wydobyciem i przeróbką rud (np. Zakłady Górniczo-Hutnicze BOLESŁAW S.A. w Bukownie koło Olkusza; Zakłady Górnicze Trzebionka S.A. w Trzebini); podmioty gospodarcze specjalizujące się w górnictwie i kopalnictwie surowców nieenergetycznych i niemetalicznych (np. kopalnie żwiru i piasku, kopanie wapienia, kopalnie porfiru i diabazu na potrzeby budownictwa, kopalnie odkrywkowe piaskowca). Liczba zatrudnionych absolwentów Kolejną zmienną jest liczba absolwentów szkół wyższych, zawodowych i liceów ogólnokształcących, którzy podjęli pierwszą pracę. Dotyczy to wyłącznie osób pełnozatrudnionych na podstawie stosunku pracy (bez pracowników sezonowych i osób zatrudnionych dorywczo) 4. Uznano, że im wyższa liczba zatrudnionych w danym roku absolwentów, tym większe szanse na to, że przedsiębiorstwa z danej sekcji będą zwiększać zatrudnienie. Przyjęto, że absolwenci wybierają branże, które z różnych względów uznają za atrakcyjne. Z drugiej strony mogą to być sekcje, gdzie zakres obowiązków wymaga specjalistycznego wykształcenia, a pracę mogą wykonywać tylko ludzie otwarci na zmiany i wykształceni w pewnych konkretnych specjalnościach, np. branża IT, doradztwo finansowe. W grupie tej dominują zwykle ludzie młodzi. 4 Dane o liczbie zatrudnionych absolwentów w skali całego kraju były niedostępne. 16

Wyniki dla województwa małopolskiego (Rys. 4.) wydają się być zaskakujące. Branże o największym wzroście liczby zatrudnionych absolwentów to C Górnictwo, K Nieruchomości oraz E Energetyka. W tym miejscu należy dodatkowo sprawdzić udział poszczególnych sekcji (Rys. 5.), bowiem nawet wysokie wskaźniki dynamiki przy niewielkim udziale nie świadczą o jej wysokim potencjale zatrudnieniowym. 17

Okazuje się, że ponad 58% małopolskich absolwentów znajduje pracę w przedsiębiorstwach z sekcji: D Przemysł, G Handel i K Nieruchomości. Co istotne, jeśli porównać sytuację z 2007 roku z sytuacją z 2001 roku, to łatwo zauważyć, że udział tych sekcji wzrósł łącznie o ponad 11 punktów procentowych. Odbyło się to głównie kosztem sekcji M Edukacja i N Zdrowie szczegóły przedstawiono na Rys. 6. Dynamika nakładów inwestycyjnych Kolejna zmienna to nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw według sekcji. Przyjęto, że im wyższy jest wzrost inwestycji, tym bardziej rozwojowa jest firma działająca w danej branży. Faktem jest, że nie wszystkie inwestycje przynoszą przedsiębiorcom bezpośrednie korzyści (np. inwestycje w ochronę środowiska), jednak ogólnie rzecz ujmując, nakłady inwestycyjne są ściśle związane z polityką rozwojową firmy. Przedsiębiorca, który myśli o ekspansji rynkowej jest zmuszony do gromadzenia kapitału niezbędnego do zwiększania potencjału produkcyjnego (np. zakupu maszyn, rozwoju sieci handlowej itd.). Uznano zatem, że owa ekspansja będzie determinować, nawet w dłuższym okresie czasu, wzrost liczby miejsc pracy. 18

Do najdynamiczniej inwestujących sekcji w Małopolsce (Rys. 7.) zaliczyć można C Górnictwo, F Budownictwo oraz D Przemysł. Sytuacja Polski jest tutaj zbliżona. Do najdynamiczniej inwestujących sekcji zaliczyć należy wprawdzie B Rybactwo, jednak jest to efektem wsparcia w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb w latach 2004-2006, w którym rybacy otrzymywali środki finansowe m.in. na modernizację i odnowę floty rybackiej. Poza analizą wskaźników dynamiki warto spojrzeć na wielkość tych inwestycji w poszczególnych sekcjach PKD (Rys. 8.) wyrażoną w milionach złotych. Na początku zestawienia są w porządku malejącym sekcje: D Przemysł, K Nieruchomości, G Handel, F Budownictwo, które łącznie zainwestowały ponad 10 500 mln zł z nieco ponad 15 000 mln zainwestowanych we wszystkich sekcjach. Nakłady inwestycyjne w górnictwie (sekcja C), pomimo, że cechujące się wysoką dynamiką, stanowią jedynie 1,6% łącznych nakładów inwestycyjnych we wszystkich sekcjach PKD w 2007 roku. 19

Współczynnik przyjęć i współczynnik zwolnień / liczba przyjęć i liczba zwolnień Cztery kolejne zmienne związane są polityką zatrudnienia/ruchem zatrudnionych w przedsiębiorstwach, a dotyczą liczby przyjęć i zwolnień 5 oraz współczynników przyjęć i zwolnień. Współczynniki te są ilorazami liczby przyjęć pomniejszonej o osoby powracające do pracy z urlopów wychowawczych i bezpłatnych (lub liczby zwolnień pomniejszonej o osoby, które otrzymały urlopy wychowawcze lub bezpłatne) w danym roku do liczby zatrudnionych w dniu 31 XII roku poprzedniego. W przypadku liczby przyjęć i współczynnika przyjęć uznano, że branże, w których dynamika tych wartości rośnie są branżami zwiększającymi zatrudnienie. Z kolei malejąca liczba zwolnień oraz malejący współczynnik zwolnień świadczą o tym, że przedsiębiorstwa z danej sekcji niechętnie pozbywa- 5 Informacje o ruchu zatrudnionych dotyczą pełnozatrudnionych, bez pracowników sezonowych i zatrudnionych dorywczo. Zgodnie z definicją GUS, dane te dotyczą liczby przyjęć do pracy i zwolnień z pracy, a nie liczby osób. Liczba przyjęć do pracy oraz zwolnień może być wyższa od liczby osób, ponieważ jedna osoba może kilkakrotnie zmieniać pracę w ciągu roku. Do liczby przyjętych do pracy zaliczono osoby podejmujące pracę po raz pierwszy i kolejny. Do liczby zwolnionych z pracy zaliczono osoby, z którymi rozwiązano umowę o pracę w drodze wypowiedzenia przez pracownika lub zakład pracy łącznie ze zwolnieniami grupowymi, osoby, które przeniesiono na emeryturę lub renetę z tytułu niezdolności do pracy, osoby, które porzuciły pracę, a także ze względów ewidencyjnych osoby zmarłe. Ponadto do liczby przyjętych do pracy lub zwolnionych z pracy zaliczono osoby przeniesione służbowo lub przyjęte z innego zakładu pracy na podstawie porozumienia między zakładami, a także osoby powracające do pracy i odchodzące z pracy na urlopy wychowawcze, bezpłatne i rehabilitację. 20

ją się pracowników (bądź, że pracownicy niechętnie rezygnują z pracy). Owa malejąca redukcja zatrudnienia pozwala optymistycznie spojrzeć na sytuację pracujących w tych sektorach. Należy w tym miejscu dodać, że w kilku przypadkach duża liczba przyjęć do pracy była powiązana z dużą liczbą zwolnień, co wskazuje na znaczną rotację personelu w tych branżach. 6 Branżami, które charakteryzują się wysokimi przyrostami współczynnika przyjęć były w badanym okresie: F Budownictwo, G Handel, K Nieruchomości i D Przemysł. W skali całego kraju, sekcję D zastąpiła sekcja H Hotele i restauracje. Wyraźne i duże różnice między zestawieniem dla Małopolski a zestawieniem dla Polski dotyczą sekcji I Transport (powyżej ogólnego średniego poziomu w Małopolsce i ostatnia pozycja w skali kraju) oraz sekcji J Finanse (ostatnie miejsce w Małopolsce i pozycja powyżej średniej ogólnej dla wszystkich sekcji w skali kraju). Analizując dynamikę liczby przyjętych pracowników (Rys. 10.), łatwo zauważyć, że do wyróżniających się sekcji zaliczyć można w Małopolsce: C Górnictwo, K Nieruchomości, G Handel i H Hotele i restauracje. W tym miejscu konieczne będzie również uwzględnienie udziałów poszczególnych branż w całkowitej liczbie zatrudnionych w 2007 roku (Rys. 11.). Sekcje: D Przemysł, G Handel, F Budownictwo i K Nieruchomości przyjęły do pracy w tym roku ponad 75% wszystkich zatrudnionych. Porównując stan z roku 2007 ze stanem z roku 2001 (Tab. 2.) należy zwrócić uwagę, że w okresie bazowym sekcje: G, K i D zatrudniały łącznie ok. 56% osób, podczas gdy już sześć lat 6 Dla sekcji Rolnictwo w Małopolsce dane obejmują lata 2003-2007. 21

później te same sekcje zatrudniały ok. 67% osób. Kolejność poszczególnych branż w skali całego kraju jest, jeśli wziąć pod uwagę pierwsze trzy miejsca, zbliżona do sytuacji w Małopolsce. Liczba osób przyjętych do pracy powinna zostać skonfrontowana z liczbą osób zwolnionych z pracy, bowiem w przypadku sekcji, dla których obie te wartości są wysokie wskazuje to na rotację personelu, która bywa zjawiskiem negatywnym. 22

23

Spadek wartości współczynnika zwolnień zanotowały w Małopolsce przede wszystkim branże: I Transport, N Zdrowie i M Edukacja. W skali całego kraju są to te same sekcje w identycznej kolejności. Dla przypomnienia: sekcjami o najwyższym przyroście współczynnika przyjęć były F budownictwo, G Handel, K Nieruchomości i D Przemysł. Jeśli spojrzeć na Rys. 13, 7 7 Dla sekcji Rolnictwo w Małopolsce dane obejmują lata 2003-2007. 24

to łatwo zauważyć, że tylko branża Handel i naprawy (G) charakteryzowała się jednocześnie wysokim przyrostem współczynnika zwolnień. Interpretację należy pogłębić o dynamikę liczby zwolnionych z pracy (Rys. 14.) oraz o analizę udziałów zwolnionych z poszczególnych sekcji w ogólnej liczbie osób, które utraciły w tym czasie pracę (Rys. 15. i Tab. 6). Największy względny spadek liczby zwolnień w 2007 r. względem 2001 r. zanotowały w Małopolsce sekcje I Transport, N Zdrowie, A+B rolnictwo oraz F Budownictwo. W skali całego kraju były to branże I Transport, N Zdrowie oraz M Edukacja. W 2001 roku liczba osób zwolnionych z pracy przez przedsiębiorstwa z sekcji D Przemysł, G Handel, F Budownictwo oraz I Transport stanowiła ponad 72% w grupie wszystkich tracących w tym roku pracę. Dla porównania, w 2007 roku ponad 74% zwolnionych z pracy to byli pracownicy firm z sekcji D Przemysł, G Handel, F Budownictwo oraz tym razem sekcji K Nieruchomości zamiast I Transport (szczegóły w Tab. 6.). Przedsiębiorstwa z sekcji K Nieruchomości to w woj. małopolskim głównie: spółdzielnie mieszkaniowe; pośrednicy i agenci obrotu nieruchomościami; deweloperzy w zakresie obsługi nieruchomości oraz projektowania urbanistycznego i budowlanego, a także nadzoru autorskiego i inwestorskiego; 25

centra handlowe w zakresie wynajmu lub dzierżawy własnej powierzchni handlowej; wypożyczalnie samochodów; agencje reklamowe; wypożyczalnie kaset wideo; wypożyczalnie sprzętu sportowego; wypożyczalnie maszyn budowlanych (np. Budostal 5); firmy informatyczne (Onet, Motorola, ComArch, Veracomp, Quantum, IBM i wiele innych) zajmujące się także dostarczaniem oprogramowania i doradztwem; drobne firmy trudniące się m.in.: obsługą i naprawą maszyn biurowych czy sprzętu komputerowego. Trzeba w tym miejscu przypomnieć, że w 2007 r. te same sekcje (D, G, F, K) dały zatrudnienie około 78% wszystkich zatrudnionych w tym okresie. Oznacza to, że ich wysoka pozycja w obu zestawieniach jest zatem wynikiem rotacji personelu. 26

27

Wskaźnik rentowności brutto Przy ocenie rentowności sprzedaży przedsiębiorstw wykorzystuje się zazwyczaj wartość zysku (netto lub brutto) 8 oraz wartość sprzedaży netto. Rentowność brutto należy zatem traktować, jako marżę zysku ze sprzedaży. Jest to wskaźnik, który może być wykorzystany wyłącznie do porównywania przedsiębiorstw w obrębie jednej branży, a nie do porównań międzybranżowych. Im wyższa wartość tego wskaźnika, tym lepsza sytuacja finansowa firmy i tym samym większe możliwości rozwoju i tworzenia nowych miejsc pracy. 8 Zysk netto to zysk przed opodatkowaniem, czyli różnica między przychodami ze sprzedaży a kosztami uzyskania przychodów (z uwzględnieniem strat i zysków nadzwyczajnych). 28

Na Rys. 17. przedstawiono zmianę rentowności brutto wg sekcji PKD w latach 2001-2007. W zestawieniu tym dominują branże: C Górnictwo, I Transport oraz H Hotele i restauracje. Sekcja I Transport jest, jeśli brać pod uwagę działające tam przedsiębiorstwa, dosyć zróżnicowana. Znajdują się w niej: drobne przedsiębiorstwa transportowe; biura podróży zajmujące się nie tylko przewozem osób, lecz również kompleksową organizacją imprez turystycznych; firmy spedycyjne trudniące się przewozem towarów, ale także magazynowaniem, składowaniem i przechowywaniem towarów; firmy taksówkarskie; lotniska (przewóz osób oraz obsługa lotniska) 9 ; firmy telekomunikacyjne (m.in.: Telekomunikacja Polska); Poczta Polska. W sekcji H Hotele i restauracje znajduje się baza noclegowa turystyki (hotele, motele, hostele, kempingi, pensjonaty, pokoje gościnne), internaty, akademiki oraz firmy gastronomiczne (restauracje, kawiarnie, bary, puby, pizzerie). 10 9 W 2007 roku w Porcie Lotniczym w Balicach obsłużono 3 047 099 pasażerów. Było to ponad 6 razy więcej niż w roku 2000. 10 Dla sekcji Rolnictwo i Pośrednictwo finansowe w Małopolsce dane obejmują lata 2003-2007. 29

Dynamika produktu krajowego brutto dane dla Polski Produkt krajowy brutto (PKB) to jeden z podstawowych wskaźników makroekonomicznych, który informuje o wartości wytworzonych dóbr i usług (tutaj przez podmioty należące do danej sekcji PKD). Co istotne, zwiększenie przyrostu PKB jest zwykle skorelowane z przyspieszeniem wzrostu sprzedanej produkcji przemysłowej oraz usług, a także spadkiem stopy bezrobocia. Najbardziej dynamicznymi branżami w skali kraju są (Rys. 18.): J Finanse, D Przemysł oraz I Transport. 30

Wartość dodana brutto Wartość dodana brutto informuje o wkładzie przedsiębiorstw z poszczególnych branż w tworzenie dochodu narodowego. Wyższe wielkości wartości dodanej przekładają się np. na wzrost płac, wzrost inwestycji bądź powiększenie majątku firmy. Na Rys. 19. przedstawiono dynamikę tej zmiennej w latach 2001-2006 w Małopolsce i w Polsce. Najbardziej dynamicznymi sekcjami w skali województwa były: J Finanse, K Nieruchomości i D Przemysł, natomiast w skali kraju: D Przemysł, K Nieruchomości i M Edukacja. 31

32

Wynik finansowy brutto Wynik finansowy przedsiębiorstwa to zmienna, która potencjalnie może być determinantą wzrostu zatrudnienia w danej branży. Jej dodatnie wartości oznaczają bowiem, że przychody firmy są wyższe od kosztów, a zatem firma jest zyskowna. Z poniższego wykresu (Rys. 20.) wynika, że największy przyrost zysku liczonego w mln zł osiągnęły w Małopolsce firmy z sekcji D Przemysł, G Handel, F Budownictwo i K Nieruchomości. Ranking zyskownych sekcji w latach 2001-2007 w skali całej Polski jest podobny. Wyższe zyski mogą skłaniać przedsiębiorców do rozwoju firm, a tym samym do tworzenia nowych miejsc pracy. Z drugiej strony, jeśli spojrzeć na liczbę podmiotów gospodarczych w tych czterech sekcjach, to w latach 2001-2007 zaobserwowano: ok. 1-procentowy spadek liczby przedsiębiorstw z sekcji D Przemysł, ok. 2-procentowy wzrost liczby przedsiębiorstw z sekcji G Handel, ok. 10-procentowy wzrost liczby przedsiębiorstw z sekcji F Budownictwo, 11 ok. 24-procentowy wzrost liczby przedsiębiorstw z sekcji K nieruchomości. Jak widać, łączny wzrost zysków w danej branży może być spowodowany wzrostem efektywności działalności bądź wzrostem liczby działających tam podmiotów gospodarczych. 11 Na podstawie danych z BDR (www.stat.gov.pl). 33