Program dla Odry 2006 aktualizacja

Pełnomocnik Rządu do Spraw Programu dla Odry - 2006 Program dla Odry 2006 aktualizacja (Projekt) Wersja po uwzględnieniu wniosków zawartych w opiniach przekazanych przez członków Komitetu Sterującego PdO 2006 oraz raportu ze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Wrocław, wrzesień 2011

Program dla Odry 2006 aktualizacja 1 Spis treści STRESZCZENIE 4 1. Cel Programu dla Odry 2006 9 2. Zasoby Odrzańskiego Systemu Wodnego 10 2.1. Ogólna charakterystyka dorzecza 10 2.2. Wody powierzchniowe 11 2.3. Wody podziemne 12 3. Efekty realizacji Programu w latach 2001 2008 16 3.1. Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu Odry 18 3.1.1. Górna i środkowa Odra 18 3.1.2. Dolna Odra 20 3.1.3. Warta 21 3.2. Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa 21 3.3. Ochrona środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych 23 3.3.1. Ochrona przyrody i krajobrazu 23 3.3.2. Jakość wód 24 3.3.3. Zalesienia i zwiększanie retencji 26 3.4. Wykorzystanie Odry dla rozwoju gospodarczego 26 3.4.1. śegluga śródlądowa 27 3.4.2. Turystyka 27 3.4.3. Energetyka 28 3.5. Dotychczasowe nakłady 29 4. Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu 31 4.1. Górna i środkowa Odra 31 4.2. Dolna Odra 38 4.3. Warta 41 5. Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa ład przestrzenny w dorzeczu 44 1

Program dla Odry 2006 aktualizacja 2 6. Ochrona środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych w dorzeczu Odry 54 6.1. Ochrona przyrody i krajobrazu 54 6.2. Ochrona wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniem 65 6.2.1. Gospodarka ściekowa w dorzeczu Odry - stan aktualny 65 6.2.2. Krajowe dokumenty programowe dotyczące ochrony wód przed zanieczyszczeniem 69 6.2.3. Cel strategiczny ochrony wód płynących przed zanieczyszczeniem w dorzeczu Odry 76 6.2.4. Gospodarka ściekowa, a koszty pośrednie w gospodarce wodnej 79 6.3. Działania w zakresie zalesiania i zwiększania retencji na obszarach leśnych 80 6.3.1. Stan lasów w dorzeczu Odry 80 6.3.3. Ogólny zakres projektowanych działań 81 7. Wykorzystanie Odry dla rozwoju gospodarczego regionu nadodrzańskiego 83 7.1. Odbudowa Ŝeglowności Odry jako drogi wodnej i w celu ochrony przed powodziami zimowymi 83 7.1.1. Ogólne uwarunkowania planowanych działań 83 7.1.2. Potrzeby inwestycyjne Odrzańskiej Drogi Wodnej 84 7.1.3. Ochrona przed powodziami zimowymi 89 7.2. Wykorzystanie walorów Odry i jej dopływów dla rozwoju turystyki 91 7.3. Rozwój społeczno-ekonomiczny miast odrzańskich i ich zwrot ku rzece 97 7.3.1. Rozwój społeczno-ekonomiczny miast dorzecza Odry w Programie dla Odry 2006 97 7.3.2. Potencjał miast dorzecza Odry oraz jego stymulowanie poprzez rozwój odrzańskiego systemu wodnego 98 7.3.3. Dowartościowanie nadrzecznego połoŝenia miast 100 7.3.4. Cel działań 103 7.4. Energetyczne wykorzystanie Odry i jej dopływów 104 7.4.1. Zasoby energetyczne Odry i jej głównych dopływów 104 7.4.2. MoŜliwe do uzyskania efekty budowy elektrowni wodnych 108 8. Znaczenie międzynarodowe, gospodarcze oraz inne korzyści wynikające z podjęcia realizacji programu modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego 110 8.1. Europejskie uwarunkowania aktualizacji Programu dla Odry - 2006 110 8.2. Zagospodarowanie Nadodrza jako problem międzynarodowy 114 8.3. Europeizacja problemu Nadodrza 116 2

Program dla Odry 2006 aktualizacja 3 8.4. Europejska TVA 119 8.5. Współpraca społeczna i kulturowa 120 9. Lista priorytetowych projektów i zadań 123 9.1. Kryteria identyfikacji priorytetowych zadań 123 9.2. Lista projektów kluczowych 124 9.2.1. Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu 124 9.2.2. Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa _ 126 9.2.3. Ochrona środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych 127 9.2.4. Rozwój gospodarczy regionu nadodrzańskiego 129 9.2.5. Współpraca transgraniczna 130 9.2.6. Lista projektów kluczowych 130 9.3. Opisy zadań 133 9.4. Zestawienie szacunkowych kosztów dalszej realizacji Programu dla Odry 2006 156 9.54. Scenariusze finansowania Programu 164 10. Monitorowanie realizacji programu 166 11. Podsumowanie i wnioski końcowe 180 Załącznik 1. Główne zadania inwestycyjne 183 3

Program dla Odry 2006 aktualizacja 4 STRESZCZENIE Powódź, która w lipcu 1997 roku nawiedziła południowo-zachodnią Polskę nazwano powodzią tysiąclecia. Wezbranie to bez wątpienia określać moŝna kataklizmem. Lipcowa powódź pochłonęła 54 ofiary śmiertelne oraz spowodowała olbrzymie straty gospodarcze, społeczne i moralne. W całej Polsce pod wodą znalazło się wówczas ok. 672 tys. ha ziemi, zalanych lub podtopionych zostało 1358 miejscowości, z miejsc zamieszkania ewakuowano 162 tys. osób. W zasięgu oddziaływania wód powodziowych znalazło się ok. 1,2 mln ludzi. Bezpośrednie straty ocenia się na ok. 14 mld złotych 1 (a wg poziomu cen z 2008 r. ok. 19,5 mld zł). Jest to wartość szacunkowa, nie uwzględniająca m.in. kosztów społecznych i moralnych. W róŝnych źródłach literaturowych 2 moŝna spotkać zbliŝone, choć niekoniecznie identyczne wartości, co wynika przede wszystkim z róŝnic metodyki szacowania strat, uwzględnienia tylko niektórych składników, jak i przyjętego poziomu odniesienia cen. Te tragiczne w skutkach wydarzenia zwróciły uwagę opinii publicznej i środowisk politycznych na problemy zagospodarowania Odry i jej dorzecza, zwłaszcza w aspekcie zmniejszenia ryzyka powodziowego. Stworzyły przychylny klimat do podjęcia strategicznych działań w całym dorzeczu. Efektem było opracowanie Programu dla Odry 2006 3. Jego zasadniczym celem jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza Odry, uwzględniającej zarówno potrzeby zabezpieczenia przeciwpowodziowego, sporządzania prewencyjnych planów zagospodarowania przestrzennego, ochrony czystości wody i środowiska przyrodniczego, jak równieŝ potrzeby transportowe, ogólnogospodarcze oraz konsumpcyjne. ChociaŜ zaplanowano działania, które wprowadzą trwałe zmiany z punktu widzenia środowiska, to priorytetem Programu było zapewnienie skutecznej ochrony przeciwpowodziowej zarówno duŝych skupisk ludzkich, majątku, jak i maksymalnie moŝliwej ochrony cennych siedlisk przyrodniczych. Pomimo braku w okresie opracowywania Programu pełnej implementacji dyrektyw Unii Europejskiej, zwrócona została szczególna uwaga na ochronę przyrody, zarówno w ramach poszczególnych komponentów programu, jak 1 Programme for the Oder 2006 Pre-feasibility Study, Final Report, Roche Int. CFoRT WARR, 2001, s. 4.75. 2 Dorzecze Odry. Powódź 1997, MKOOpZ, Wrocław 1999. Dokument Oceny Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza rzeki Odry (PAD), Raport nr 31771 PL, Bank Światowy, Waszyngton 2007. 3 J. Zaleski, J. Winter, Strategia modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. Program dla Odry 2006, PWN, Warszawa-Wrocław 2000. 4

Program dla Odry 2006 aktualizacja 5 teŝ poprzez wydzielenie odrębnych obszarów, jak: ochrona przyrody, oczyszczalnie ścieków czy lasy. Zapewnienie sprzyjających warunków dla rozwoju transportu wodnego Odrzańską Drogą Wodną ma ograniczać presję na środowisko bardziej uciąŝliwych systemów transportowych, w tym przede wszystkim transportu drogowego, który stanowi istotne źródło zanieczyszczeń atmosfery i hałasu. Program dla Odry 2006 jest średniookresową strategią modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. W Programie przyjęto, Ŝe aby uzyskać zaplanowane efekty, jego realizacja powinna doprowadzić co najmniej do odbudowy zniszczeń powodziowych, zrealizowania nowego programu ochrony przeciwpowodziowej (uwzględniającego zarówno rozwój nauki i wiedzy jak i doświadczenia zdobyte podczas powodzi 1997 r.), trwałą poprawę jakości wody, zachowanie i poprawę ekosystemów wodnych i bezpośrednio od wody zaleŝnych oraz stworzenia warunków dla stabilnej Ŝeglugi długotrasowej na odcinku Gliwice Szczecin. Celem nadrzędnym Programu dla Odry 2006 jest zagwarantowanie warunków zrównowaŝonego rozwoju dla całego dorzecza, z poszanowaniem bogatych na tych terenach zasobów przyrody i walorów środowiskowych. W tym aspekcie Program łączy zarówno inicjatywy wewnątrzkrajowe, jak i międzynarodowe oraz uwzględnia bilateralną współpracę transgraniczną. Oceniając dotychczasowy okres wdraŝania Programu dla Odry 2006 naleŝy uznać, Ŝe w tym czasie dokonano juŝ szeregu usprawnień systemu gospodarki wodnej w dorzeczu Odry, w tym zwłaszcza powyŝej Wrocławia. ZauwaŜalne efekty moŝna wskazać w działaniach dotyczących ochrony środowiska i przyrody. Budowa nowych lub modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków wpłynęła na ogólną poprawę jakości wód. Systematyczna realizacja zadań w lasach i na terenach leśnych przyczyniła się do poprawy ich stanu i zwiększenia retencji wody na tych terenach. Zrealizowano szereg projektów, które poprawiły bezpieczeństwo przeciwpowodziowe w najbardziej zagroŝonych miejscach, a takŝe zapewniły integrowanie róŝnego rodzaju działań podejmowanych w ramach całego dorzecza Odry. Powstało wiele inicjatyw dotyczących prowadzenia właściwej gospodarki przestrzennej, z uwzględnieniem ochrony przeciwpowodziowej i ochrony przyrody. Pomimo widocznych juŝ teraz efektów, cel Programu nie został jeszcze osiągnięty. Poniesione w jego ramach do końca 2008 roku nakłady stanowią zaledwie 36 % środków zaplanowanych w ustawie 4 o jego ustanowieniu. Na taką sytuację wpłynęło wiele czynników. NaleŜy mieć na uwadze, Ŝe Program przygotowywany był od 1998 roku, a koszty jego 4 Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry 2006 (Dz.U.01.98.1067 z późn. zm.) 5

Program dla Odry 2006 aktualizacja 6 realizacji ostatecznie zdefiniowano według poziomu cen z roku 2001. Ustalone w ustawie nakłady stanowiły kompromis pomiędzy skalą potrzeb, a ograniczonymi moŝliwościami budŝetu państwa. W ostatnich latach jesteśmy świadkami powaŝnego wzrostu kosztów realizacji inwestycji. Nastąpiły zmiany w systemie prawa krajowego wymuszone wejściem Polski do Unii Europejskiej. Ze względu na coraz wyŝsze standardy, zwiększają się podczas realizacji inwestycji infrastrukturalnych koszty dotyczące bezpośredniej ochrony środowiska. Zwiększony popyt spowodował dynamiczny wzrost kosztów robót budowlanych i materiałów. Ze względu teŝ na niewystarczające moŝliwości budŝetu państwa, finansowanie zadań Programu nie mogło być w pełni skuteczne. Potencjał, jaki od 2004 r. dała moŝliwość korzystania z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności tylko w ograniczonym zakresie został spoŝytkowany na realizację Programu dla Odry 2006. W okresie 8 lat realizacji Programu nastąpiły równieŝ zmiany o charakterze politycznym i ustrojowym, zarówno spowodowane wejściem Polski do Unii Europejskiej, jak i powstaniem w międzyczasie nowych regulacji prawnych, planów i strategii, nie tylko polskich ale i europejskich, mających istotny wpływ na Odrzański System Wodny. Mając te wszystkie aspekty na uwadze, Komitet Sterujący Programu dla Odry 2006 podjął w 2008 roku decyzję o konieczności dokonania aktualizacji Programu. Jej celem jest dostosowanie kierunków realizacji Programu dla Odry 2006 do obecnych uwarunkowań i nadanie takiego tempa wykonania, by moŝliwe były do osiągnięcia zarówno cele krótkookresowe, jak i strategiczne. Aktualizacja Programu stanowić ma teŝ podstawę dla dokonania nowelizacji ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry 2006. Przygotowana aktualizacja przewiduje między innymi, Ŝe: w zakresie bezpieczeństwa powodziowego, Program dla Odry 2006 w szczególny sposób zajmuje się ochroną przed powodzią duŝych skupisk ludności połoŝonych w dolinie Odry. Ochroną objęte są przede wszystkim miasta: Racibórz, Kędzierzyn-Koźle, Opole, Wrocław i Słubice. Koncepcja ochrony uwzględnia teŝ zapewnienie bezpieczeństwa terenom, gdzie powodzie są częste i charakteryzują się gwałtownym przebiegiem (Kotlina Kłodzka oraz dorzecza pozostałych lewobrzeŝnych dopływów Odry). Istotnym elementem Programu jest równieŝ dorzecze Warty. W tym całym kontekście najwaŝniejsze obecnie zadania do realizacji to budowa Zbiornika 6

Program dla Odry 2006 aktualizacja 7 przeciwpowodziowego Racibórz Dolny oraz modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego; w zakresie działań proekologicznych Program, realizowany w skali całej zlewni Odry, będzie wspierał osiągnięcie dwóch najistotniejszych obecnie celów stawianych przed gospodarką wodną i ochroną środowiska przyrodniczego, tj. osiągnięcie dobrego stanu wód i ekosystemów od wód zaleŝnych (zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej 5 ) oraz zachowanie korzystnego stanu ochronnego siedlisk i gatunków stanowiących przedmiot ochrony dyrektywy siedliskowej 6 i dyrektywy ptasiej 7 ; w odniesieniu do funkcji transportowej rzeki, zakłada się osiągnięcie dla całej Odrzańskiej Drogi Wodnej parametrów klasy III, z moŝliwością w późniejszym okresie jej rozbudowy i modernizacji w celu osiągnięcia klasy IV. Stworzy to szansę dla ograniczenia oddziaływania na środowisko transportu drogowego i wzrostu przewozu ładunków drogą wodną w komunikacji wewnątrz krajowej oraz umoŝliwi efektywne wykorzystanie połączenia Odry z zachodnioeuropejskim systemem dróg wodnych przez kanał Odra Szprewa i kanał Odra Hawela, a w późniejszej perspektywie Odra Dunaj. Niezbędna w tym zakresie jest kontynuacja modernizacji Kanału Gliwickiego, jazów i śluz, dostosowanie do potrzeb Ŝeglugi koryta Odry swobodnie płynącej, a przede wszystkim szybkie zakończenie budowy stopnia wodnego Malczyce; utrzymanie planowania przestrzennego i właściwego poprzez to zagospodarowania terenu jako skutecznego instrumentu zarządzania ryzykiem powodziowym w ujęciu długofalowym. Pozwoli to na efektywne wykorzystanie obszarów zalewowych w oparciu o zrównowaŝone modele rozwoju gospodarczego, społecznego i środowiskowego; dalszą aktywizację współpracy na rzecz popularyzacji Odry jako turystycznej drogi wodnej. Działania te mają istotny wymiar gospodarczy, historyczny i edukacyjny; wykorzystanie niezagospodarowanego jeszcze energetycznego potencjału rzek w dorzeczu oraz modernizację istniejących juŝ elektrowni, traktując te działania jako wkład Programu dla Odry 2006 w rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii. 5 Dyrektywa nr 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej 6 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory 7 Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków (z późn. zm.) 7

Program dla Odry 2006 aktualizacja 8 Aktualizacja Programu dla Odry 2006 uwzględnia takŝe Plan Gospodarowania Wodami dla dorzecza Odry 8, zatwierdzony na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 22 lutego 2011 r. Plan ten stanowi podstawowe narzędzie zintegrowanej polityki wodnej prowadzonej w całym dorzeczu.. Realizacja pełnego zakresu Programu pozwoli zmniejszyć zagroŝenie katastrofalnymi skutkami powodzi w dorzeczu Odry. Planowane działania zapewnią zarówno bezpieczeństwo jak i zrównowaŝony rozwój całego dorzecza, gwarantujący wzrost gospodarczy, zachowanie walorów środowiska i racjonalną gospodarkę wodną oraz uzyskać odbudowaną i zmodernizowaną drogę wodną o zróŝnicowanej wprawdzie zabudowie poszczególnych odcinków, ale umoŝliwiającą przewóz około 20 mln ton ładunków rocznie. Objęte aktualizacją zamierzenia oszacowano na kwotę 10,759 mld złotych, przy czym zamierzenia, które zostały zaplanowane do realizacji do końca 2015 r. oszacowano na kwotę 2,559 mld złotych (wraz z listą zadań rezerwowych). Ich realizację rozłoŝono na lata 2010 2015 zgodnie z załoŝeniami i horyzontem czasowym Strategii Rozwoju Kraju. Wskazano jednak równieŝ zadania, których data realizacji jest duŝo późniejsza (do 2030 r.). Ze względu na koszt wszystkich zaplanowanych inwestycji i harmonogram prac nie jest moŝliwe ich zakończenie do końca 2015 r. Ponadto wymagają one długiego okresu przygotowań, licznych uzgodnień, a przede wszystkim starannego przeprowadzenia procedur środowiskowych i wyboru optymalnego wariantu technicznego. Przewidywany model finansowania przedsięwzięć wpisanych do Programu zakłada zaangaŝowanie budŝetu państwa na poziomie około 70 % (dotychczas 61,5 %), wskazując przy tym takŝe inne potencjalne źródła pozyskiwania środków. Zaktualizowany Program dla Odry 2006 obejmuje pełny zakres rozwiązań ochrony przed powodzią, bazując na ustawie Prawo wodne oraz Dyrektywie w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim 9. Obok zagadnienia podstawowego, jakim jest ochrona przeciwpowodziowa, uwzględnia on równieŝ skorelowane z nim aspekty ochrony środowiska przyrodniczego i czystości wód, turystyki i gospodarki, realizując tym samym zasady zawarte w Ramowej Dyrektywy Wodnej i Ustawie Prawo Wodne 10. 8 Plan gospodarowania wodami dorzecza Odry, KZGW, Warszawa 2011. Monitor Polski 40,2011 poz. 452. 9 Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim. Dz.U. Unii Europejskiej 6.11.2997.PL [Dyrektywa Powodziowa] 10 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne [Dz.U.05.239.2019 z późn zm.] 8

Program dla Odry 2006 aktualizacja 9 1. Cel Programu dla Odry 2006 Program dla Odry 2006, który został w roku 2001 przyjęty do realizacji ustawą sejmową 11 jest średniookresową strategią modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. Strategicznym celem Programu jest wzrost bezpieczeństwa przeciwpowodziowego z zachowaniem zasady zrównowaŝonego rozwoju terenu całego dorzecza oraz poszanowaniem bogatych na tym obszarze zasobów przyrody i niepogarszania stanu środowiska. Cel ten zostanie zrealizowany poprzez zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza Odry, uwzględniającej potrzeby minimalizacji ryzyka powodziowego, ochrony czystości wody i środowiska przyrodniczego, sporządzania prewencyjnych planów zagospodarowania przestrzennego, z zachowaniem i poprawą funkcji transportowych rzeki oraz jej znaczenia gospodarczego, w tym wykorzystania energetycznego. Osiągnięciu celu strategicznego sprzyjać mają instrumenty prawno-finansowe oraz przedsięwzięcia opisane w ustawie z dnia 6 lipca 2001 roku o ustanowieniu Programu wieloletniego Program dla Odry 2006 12 oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 12 marca 2002 roku w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do Spraw Programu dla Odry 2006 13. Podstawowe cele szczegółowe Programu wymienione w art. 2 Ustawy to: - zbudowanie systemu biernego i czynnego zabezpieczenia przeciwpowodziowego; - ochrona środowiska przyrodniczego i czystości wód; - usuwanie szkód powodziowych; - prewencyjne zagospodarowanie przestrzenne oraz renaturyzacja ekosystemów; - zwiększenie lesistości; - utrzymanie i rozwój Ŝeglugi śródlądowej; - energetyczne wykorzystanie rzek. 11 Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry 2006 [Dz.U.01.98.1067, z późniejszymi zmianami]. 12 cyt. wyŝej 13 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 marca 2002 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do Spraw Programu dla Odry-2006 [Dz.U.02.31.278]. 9

Program dla Odry 2006 aktualizacja 10 2. Zasoby Odrzańskiego Systemu Wodnego 2.1. Ogólna charakterystyka dorzecza Szczegółowa charakterystyka Odrzańskiego Systemu Wodnego wraz z opisem cech charakterystycznych obszaru dorzecza, określeniem i odwzorowaniem obszarów chronionych, mapą sieci monitoringu oraz analizami jego wyników zawarta została w Planie gospodarowania wodami dla dorzecza Odry 14. Odra jest szóstą co do wielkości rzeką zlewiska Morza Bałtyckiego i drugą pod względem długości rzeką w Polsce. Jej długość wynosi 854,3 km, z czego w granicach Polski 741,9 km. Obszar źródliskowy rzeki połoŝony jest w Śląsko-Morawskiej strefie Sudetów na wysokości 400-700 m n.p.m. Odra jest rzeką transgraniczną, z dorzeczem połoŝonym na terytorium Czech, Polski i Niemiec. Obejmuje ono powierzchnię 119 093 km 2, w tym 105 966 km 2 w granicach Polski (89% pow. dorzecza), 6 453 km 2 na terytorium Czech (6% pow. dorzecza) oraz 5 587 km 2 (5% pow. dorzecza) na obszarze Niemiec 15. Obszary źródłowe zlewni niektórych lewostronnych dopływów (Nysa Kłodzka, Bóbr) znajdują się na wysokości powyŝej 1000 m n.p.m. Tylko około 21% powierzchni zlewni znajduje się na wysokości powyŝej 300 m n.p.m., około 55% na wysokości 100-300, i około 24% na wysokości poniŝej 100 m n.p.m. Pod względem hydrograficzno-fizjograficznym Odra dzieli się na 3 odcinki: Odra Górna od źródeł do Kędzierzyna Koźla długości 198,3 km (w tym 70 km w Polsce) i spadkach od 7,2 (strona czeska) do 0,33 po stronie polskiej; Odra Środkowa od Kędzierzyna Koźla do ujścia Warty, o spadkach od 0,28 do 0,19 i długości 510 km. Odra Środkowa na 151 km odcinku od Kędzierzyna-Koźla do Wrocławia jest mocno przekształcona dla potrzeb Ŝeglugi; Odra Dolna od ujścia Warty do Zalewu Szczecińskiego, długości 146 km o spadkach od 0,16 do 0,001. 14 Plan gospodarowania wodami dorzecza Odry, KZGW, Warszawa 2011. [M.P.11.40.452]. Projekt. Prognoza oddziaływania na środowisko planu gospodarowania wodami dorzecza Odry, KZGW, NFOŚiGW, Kraków 2009, (opracowana przez zespół pod kierownictwem A. Hobot). 15 Mapy podziału hydrograficznego Polski [MPHP] 2007. 10

Program dla Odry 2006 aktualizacja 11 Z uwagi na cechy fizyczno-geograficzne, dorzecze Odry charakteryzuje się wyraźną asymetrycznością. Lewostronne dopływy w jego części górnej i środkowej to rzeki o charakterze górsko-nizinnym, zaś pozostałe mają charakter nizinny. Gęstość sieci rzecznej, w zaleŝności do regionu, waha się od 2,45 km/km 2 do 0,7 km/km 2. Na przewaŝającym obszarze dorzecza Odry występują opady roczne rzędu 600-700 mm. WyŜsze wartości opadów (1000-1400 mm) są tylko w obszarze górskim i podgórskim (zlewnia górnej Odry i lewostronnych dopływów po Nysę ŁuŜycką). W zlewni Warty oraz dolnej Odry roczne sumy opadów są najmniejsze (lokalnie nawet poniŝej 500 mm). Obszar dorzecza, w tym sama dolina Odry, cechuje się cennymi wartościami przyrodniczymi i kulturowymi. Są one objęte róŝnymi formami ochrony przyrody. Najliczniejszą formą zabezpieczającą najwyŝsze wartości zasobów przyrodniczych w dorzeczu Odry są obszary Natura 2000, których w końcu roku 2010 było 327. Wartości przyrodnicze i kulturowe w dolinie Odry chronione są takŝe w formie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. 2.2. Wody powierzchniowe Od ponad 5 lat w Polsce trwa proces wdraŝania Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW). Jej pełna realizacja ma przyczynić się do przywrócenia zasobom wodnym dobrej jakości, co w konsekwencji powinno doprowadzić do zabezpieczenia zaopatrzenia w wodę w ilości i o jakości niezbędnej do zrównowaŝonego gospodarowania zasobami wodnymi. Nowelizacja ustawy Prawo wodne z lipca 2005 r. w praktyce dokonuje ostatecznego dostosowania polskiego prawa do zapisów i regulacji RDW. Obecnie dokonywana ocena ilościowojakościowa wód jest przeprowadzana w oparciu o wymagania i standardy Unii Europejskiej. Według publikowanych danych statystycznych 16, w 2007 r. odpływ ogółem dla dorzecza Odry wynosił 15 995 mln m 3, w tym z terenu Polski 12 887 mln m 3. Bilans odpływu średniego w dorzeczu Odry, na podstawie wieloletnich badań specjalistycznych 17 (z okresu 1951-1970), szacuje się na: dorzecze górnej i środkowej Odry: odpływ całkowity 295 m 3 /s 9 300 mln m 3, z tego z terytorium Polski 205 m 3 /s 6 500 mln m 3 (2 800 mln m 3 dopływ z Czech), 16 Ochrona środowiska 2008, GUS, Warszawa 2008. 17 Bilans wodnogospodarczy Odry granicznej IMGW o/wrocław, Wrocław, listopad 2000. 11

Program dla Odry 2006 aktualizacja 12 dorzecze Warty: odpływ całkowity 205 m 3 /s 6 400 mln m 3, dorzecze dolnej Odry: odpływ całkowity 60 m 3 /s 1 800 mln m 3, w tym z terytorium Polski 40 m 3 /s 1 200 mln m 3 oraz 600 mln m 3 z obszaru Niemiec. Dane te ilustrują wielkość zasilania Odry z polskiej części dorzecza. Udział średniego przepływu z polskiego dorzecza Odry w stosunku do wieloletniego przepływu średniego w przekroju Widuchowa (zamykającym obliczenia bilansowe) wynosi około 85%. Pod względem jakościowym wody te generalnie mieszczą się w klasach II-V 18. Na terenie województwa śląskiego dominują wody w klasie IV i V, podobnie jak na odcinku województwa opolskiego. Wpływ na taki stan mają równieŝ zanieczyszczone wody wpływające ze strony czeskiej. Na dolnośląskim odcinku rzeki jedynie BZT 5 w swoich wartościach miarodajnych zbliŝają się do klasy II, zaś pozostałe parametry kwalifikują je do klasy IV i V. Podobne wyniki dotyczą wód Odry na terenie województwa lubuskiego i zachodniopomorskiego. Nadal więc głównie jakość zasobów wód powierzchniowych w dorzeczu determinuje ich ograniczone moŝliwości wykorzystania zarówno dla celów komunalnych, jak i przemysłowych. 2.3. Wody podziemne W ramach nowego podziału hydrogeologicznego Polski, na obszarze prowincji Odry wydzielono 4 regiony wodne 19 : region górnej Odry obejmuje górną część dorzecza, od granicy państwa do ujścia Kłodnicy. W regionie jest 5 głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP). W jednym GZWP moduł zasobów dyspozycyjnych wynosi od 69 do 138 m 3 /d km 2, w pozostałych wynosi od 190 do 300 m 3 /d km 2 ; region środkowej Odry obejmuje środkową część dorzecza od ujścia Kłodnicy do ujścia Warty, bez zlewni Warty. W regionie jest 32 GZWP, w czterech z nich moduł zasobów dyspozycyjnych jest w przedziale 500-1400, w dwudziestu czterech 100-500, a w czterech 40-100 m 3 /d km 2 ; 18 zgodnie z aktualnie obowiązującymi normami dla wód powierzchniowych (WIOŚ). 19 Hydrogeologia regionalna Polski, t.i - wody słodkie, pod redakcją B. Paczyńskiego i A. Sadurskiego, PIG Warszawa 2007. Rozdział opracowano na podstawie tej publikacji. 12

Program dla Odry 2006 aktualizacja 13 region Warty obejmuje zlewnię Warty. W regionie jest 19 GZWP, w pięciu z nich moduł zasobów dyspozycyjnych mieści się w przedziale 27-100, w pozostałych 100-500 m 3 /d km 2 ; region dolnej Odry i Zalewu Szczecińskiego obejmuje zlewnię Odry na północ od ujścia Warty i zlewnię Zalewu Szczecińskiego bez wysp Uznam i Wolin. W regionie są 4 GZWP, w trzech z nich moduł zasobów dyspozycyjnych jest w przedziale 38-100, a w jednym przekracza 100 (182) m 3 /d km 2. Na obszarze prowincji Odry wydzielono w całości lub w części główne zbiorniki wód (GZWP). Ich zestawienie przedstawia tabela 2.1. Tabela 2.1. Główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) na obszarze prowincji Odry Numer i nazwa zbiornika Stratygrafia Powierzchnia [km 2 ] Moduł zasobów dyspozycyjnych [m 3 /(d km 2 )] REGION GÓRNEJ ODRY 329 Bytom* Trias środkowy i dolny 250 285-380 330 Gliwice* Trias środkowy i dolny 392 190-294 331 Dolina kopalna rzeki górna Kłodnica* Plejstocen 70 278-328 332 Subniecka kędzierzyńsko- głubczycka* NiŜszy neogen, plejstocen 1350 69-138 345 Rybnik* Plejstocen 72 216-278 REGION ŚRODKOWEJ ODRY 317 Bolesławiec Kreda górna 1000 80 339 ŚnieŜnik Góry Bialskie Paleozoik 1438 258 340 Dolina rzeki Nysa Kłodzka (Kłodzko) Czwartorzęd 18 1389 341 Kudowa Zdrój Bystrzyca Kłodzka Kreda górna 168 297 342 Krzeszów Kreda górna 55 181 343 Dolina rzeki Bóbr Czwartorzęd 60 833 301 Pradolina Zasiek (Nowa Sól) Czwartorzęd 213 250 315 Chocianów Gozdnica Czwartorzęd 1052 277 316 Lubin Neogen 296 92 318 Słup Legnica Czwartorzęd 70 214 319 Prochowice Środa Śląska Neogen 645 43 320 Pradolina Odry (Wrocław) Czwartorzęd 231 107 322 Oleśnica Czwartorzęd 231 259 327 Lubliniec Myszków* Trias środkowy i dolny 2111 105 328 Dolina kopalna rzeki Mała Panew Czwartorzęd 158 984 333 Opole Zawadzkie Trias środkowy 750 268 334 Dolina kopalna rzeki Mała Panew Czwartorzęd 80 1250 335 Krapkowice Strzelce Opolskie* Trias dolny 2050 181 337 Dolina kopalna Lasy Niemodlińskie* Czwartorzęd 160 156 338 Paczków Niemodlin Neogen 735 81 13

Program dla Odry 2006 aktualizacja 14 144 Dolina kopalna wielkopolska Czwartorzęd 900 120 148 Sandr rzeki Pliszki Czwartorzęd 506 480 149 Sandr Krosno Gubin Czwartorzęd 434 432 150 Pradolina Warszawsko-Berlińska (Koło Odra) Czwartorzęd 250 239 301 Pradolina Zasieki Nowa Sól Czwartorzęd 236 384 302 Pradolina bartycko-głogowska (W) Czwartorzęd 435 136 303 Pradolina bartycko-głogowska (E) Czwartorzęd 1620 123 304 Zbiornik międzymorenowy Zbąszyń Czwartorzęd 164 116 305 Zbiornik międzymorenowy Leszno Czwartorzęd 130 116 306 Zbiornik (SM) Wschowa Czwartorzęd 200 110 309 Zbiornik międzymorenowy Smoszew-Chwaliszew-Sulmierzyce Czwartorzęd 96 187 314 Pradolina rzeki Odra (Głogów) Czwartorzęd 347 231 REGION WARTY 120 Bobolice Czwartorzęd 309 367 125 Wałcz Piła Czwartorzęd 1712 98 126 Szczecinek Czwartorzęd, paleogen-neogen 1753 56 127 Subzbiornik Złotów Piła Strzelce Krajeńskie Paleogen-neogen 3876 48 135 Barlinek Czwartorzęd 170 303 136 Dobiegniew Czwartorzęd, paleogen-neogen 180 288 138 Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka (Noteć) Czwartorzęd 986 195 139 Dolina kopalna Smogulec Margonin Czwartorzęd 250 120 142 Inowrocław Dąbrowa Czwartorzęd 252 104 143 Subzbiornik Inowrocław Gniezno Paleogen-neogen 2000 48 144 Wielkopolska dolina kopalna Czwartorzęd 4000 118 145 Dolina kopalna Szamotuły Duszniki Czwartorzęd 200 180 146 Subzbiornik Jez. Bytyńskie-Wronki-Trzciel Paleogen-neogen 750 27 147 Dolina rzeki Warty (Sieraków-Międzychód) Czwartorzęd 50 199 150 Pradolina Warszawsko-Berlińska (Koło-Odra) Czwartorzęd 1904 239 308 Zbiornik międzymorenowy rzeki Kania Czwartorzęd 140 100 310 Dolina kopalna rzeki Ołobok Czwartorzęd 50 420 311 Zbiornik rzeki Prosna Czwartorzęd 535 230 325 Częstochowa W Jura środkowa bd bd 326 Częstochowa E Jura górna bd bd 327 Lubliniec Myszków Trias bd bd 408 Niecka Miechowska Kreda górna bd bd REGION DOLNEJ ODRY I ZALEWU SZCZECIŃSKIEGO 122 Dolina kopalna Szczecina Czwartorzęd 151 41 123 Zbiornik Stargard Goleniów Czwartorzęd 378 38 134 Zbiornik Dębno Czwartorzęd 242 72 135 Zbiornik Barlinek Czwartorzęd 170 182 *- powierzchnia całego GZWP (na podstawie: Hydrogeologia regionalna Polski, t.i - Wody słodkie, pod redakcją B. Paczyńskiego i A. Sadurskiego, PIG Warszawa 2007) 14

Program dla Odry 2006 aktualizacja 15 DuŜe rezerwy eksploatacyjne, jakie występują w wydzielonych obszarach bilansowych regionu oraz rozproszony charakter eksploatacji powodują, Ŝe poza nielicznymi przypadkami, nie obserwuje się negatywnego wpływu eksploatacji na ich stan ilościowy i jakościowy. Analiza rozpoznanych i oszacowanych zasobów wód podziemnych w dorzeczu Odry wykazuje, Ŝe wydzielone na tym obszarze zbiorniki uznać naleŝy za zasobne. Ramowa Dyrektywa Wodna wymaga, aby tego rodzaju zasoby poddać szczególnej ochronie, poniewaŝ są one lub mogą być podstawowym źródłem wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi. Stanowią więc najcenniejsze bogactwo naturalne i dlatego wymagają rozwaŝnego nim gospodarowania. Oznacza to racjonalne korzystanie z tych zasobów, zapewniające systematyczne ich odnawianie oraz ochronę przed wszelkimi formami zanieczyszczeń 20. 20 Wizja gospodarki wodnej w Polsce XXI wieku materiały konferencyjne 13-14 listopada 2000 r., IMS Sp. z.o.o, Wrocław 2001 15

Program dla Odry 2006 aktualizacja 16 3. Efekty realizacji Programu w latach 2001 2010 Program dla Odry 2006 został opracowany w 1999 roku. W jego przygotowaniu uczestniczyli specjaliści wielu dziedzin, nadając mu charakter zintegrowanego programu działań podejmowanych w dorzeczu, których priorytetem jest ochrona przeciwpowodziowa. W 2001 r. przygotowane zostało wstępne studium wykonalności 21. 6 lipca 2001 r. Program dla Odry 2006 został przyjęty do realizacji w drodze ustawy sejmowej jako wieloletni program rządowy realizowany przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Programu dla Odry 2006. Oceniając okres 14 lat po powodzi 1997 r. i 9 lat realizacji Programu dla Odry 2006 moŝna uogólnić, Ŝe w tym czasie przede wszystkim dokonano wielu usprawnień systemu gospodarki wodnej w dorzeczu Odry powyŝej Wrocławia. Natomiast Wrocław (miasto, które w 1997 r. znalazło się praktycznie w 30% pod wodą i w którym straty wywołane jej skutkami stanowiły ok. 40% całkowitych odnotowanych wówczas strat) dysponuje praktycznie tym samym systemem zabezpieczeń, jaki był przed powodzią. Zrealizowano jednak szereg projektów, które poprawiły juŝ sytuację w wielu zagroŝonych miejscach, a takŝe zapewniły integrowanie róŝnego typu działań podejmowanych w ramach całego dorzecza Odry. Działania te wychodzą naprzeciw wymaganiom wynikającym zarówno z Ramowej Dyrektywy Wodnej 22, jak i Dyrektywy Powodziowej 23. Kalendarium dotychczasowej realizacji Programu 24 2001: Ustanowienie programu wieloletniego Program dla Odry 2006 ustawą sejmową [Dz.U.01.98.1076] 2002: Zakończenie budowy zbiorników Kozielno i Topola na Nysie Kłodzkiej. Zakończenie budowy polderu Buków. 2003: Zakończenie budowy jazu Lipki na Odrze. Zakończenie modernizacji systemu ochrony od powodzi Raciborza i Koźla. Wykonanie regulacji 150 km rzek i potoków, modernizacja 30 km 21 Programme for the Oder 2006, Pre-feasibility Study. Final Report, ROCHE, WARR, CFoRT, 2001. 22 Dyrektywa nr 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. 23 Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim. 24 Opracowane na podstawie Informacji o realizacji zadań Programu dla Odry 2006 za lata 2002-2010, składanych przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Programu dla Odry 2009. 16

Program dla Odry 2006 aktualizacja 17 wałów, zalesienie 3565 ha nieuŝytków porolnych, przebudowa 7929 ha drzewostanów. zbudowanie 18 zbiorników małej retencji leśnej, wykonanie 42,6 km melioracji leśnych. 2004: Wykonanie zbiornika retencyjnego Stara Woda na Lubszy i Stara Morawa na Morawce. Zakończenie podwyŝszania wału Polderu Majdany i Zakole Santockie w zlewni Warty. Regulacja 300 km rzek i potoków, wybudowanie 13,11 km i modernizacja 34,9 km wałów. Zalesienie 4359 ha nieuŝytków porolnych, przebudowa 10915 ha drzewostanów. Zakończenie budowy 30 i zakończenie modernizacji 25 oczyszczalni ścieków komunalnych. Zbudowanie 125 zbiorników małej retencji leśnej, wykonanie 118,6 km melioracji leśnych. 2005: Regulacja 35,33 km rzek i potoków, wybudowanie 1 km i modernizacja 24 km wałów. Zalesienie 2062 ha nieuŝytków porolnych, przebudowa 2935 ha drzewostanów. Zakończenie budowy 6 oczyszczalni ścieków komunalnych. Zbudowanie 92 zbiorników małej retencji leśnej, wykonanie 170,2 km melioracji leśnych. 2006: Zakończenie budowy zbiornika Krynka w zlewni Oławy. Regulacja 63,4 km rzek i potoków, wybudowanie 1,3 km wałów. Zalesienie 1394 ha nieuŝytków porolnych, przebudowa 4702 ha drzewostanów. Zakończenie budowy 14 i modernizacji 15 oczyszczalni ścieków komunalnych. Zbudowanie 62 zbiorników małej retencji leśnej, wykonanie 137,2 km melioracji leśnych. 2007: Sporządzenie studium lokalizacyjnego i studium wykonalności zbiornika Grobla na rzece Nysa Mała. Wykonanie koncepcji zagospodarowania obszaru Polderu Golina w dolinie rzeki Warty. Zakończenie modernizacji Polderu Kotwice. Regulacja 127,5 km rzek i potoków, modernizacja 13,6 km wałów. Zalesienie 933 ha nieuŝytków porolnych, przebudowa 4949 ha drzewostanów. Zbudowanie 42 zbiorników małej retencji leśnej, wykonanie 101,2 km melioracji leśnych. Wykonanie czterech opracowań studialnych z zakresu ochrony przed powodzią, z określeniem obszarów zagroŝenia powodzią oraz programu przedsięwzięć modernizacyjno-inwestycyjnych ochrony przeciwpowodziowej dla: zlewni rzeki Nysy Kłodzkiej poniŝej wodowskazu Bardo; zlewni rzeki Bystrzycy; zlewni rzeki Kaczawy i zlewni rzeki Górny Bóbr. 2008: Remont jazów KrzyŜ, Lipica i Walkowice na Noteci oraz Krzepice na Liswarcie. Regulacja 97,2 km rzek i potoków, wybudowanie 2,1 km i modernizacja 19,3 km wałów. Podjęcie decyzji o nowelizacji Programu dla Odry 2006. 2009: Wykonano Studium wykonalności dla przedsięwzięcia rewitalizacja zbiornika retencyjnego Turawa na rzece Mała Panew. Zakończenie remontów 4 jazów, 4 stopni wodnych i 2 śluz. Regulacja 26,5 km rzek i potoków, budowa 12,9 km wałów. Zakończono projekt nowelizacji Programu Program dla Odry 2006 aktualizacja. 2010: Regulacja 49,1 km rzek i potoków. Remont 7 śluz, 4 stopni wodnych i 4 jazów. Budowa 18,4 km wałów. Budowa 3 zbiorników małej retencji. Odtworzenie 8,9 ha pokrywy leśnej, zalesienie 20,2 ha gruntów porolnych. Wystąpienie powodzi w zlewni górnej i środkowej Odry i w zlewni Warty. 17

Program dla Odry 2006 aktualizacja 18 3.1. Ochrona przeciwpowodziowa w dorzeczu Odry Po powodzi w 1997 r., w celu poprawy warunków ochrony przeciwpowodziowej ludzi mieszkających w dorzeczu Odry, działania inwestycyjne zostały skoncentrowane na dwóch zasadniczych kierunkach: usuwaniu szkód w zabudowie regulacyjnej rzek i potoków oraz wałów przeciwpowodziowych, a takŝe na działaniach inwestycyjnych wpływających w szerokim zakresie na poprawę bezpieczeństwa ludności mieszkającej w dolinach rzek. 3.1.1. Górna i środkowa Odra Brak środków finansowych na roboty mające na celu utrzymanie we właściwym stanie technicznym zabudowy regulacyjnej i wałów przeciwpowodziowych od wielu lat wywołuje duŝe niezadowolenie społeczności lokalnych. Do RZGW i WZMiUW wpływa co roku kilkaset interwencji ze strony samorządów. Dotyczą one konieczności naprawy uszkodzonych w wyniku powodzi, nie tylko tej z 1997 r., skarp, koryt rzecznych, murów oporowych i innych urządzeń zabezpieczających przed wodami mienie komunalne miast i wsi regionu wodnego górnej i środkowej Odry. Szacuje się, Ŝe do tej pory, w zakresie zabudowy regulacyjnej obiektów Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu usunięto tylko 35% strat powstałych w wyniku powodzi 1997 r. Będące w zarządzie wojewódzkich zarządów melioracji i urządzeń wodnych (WZMiUW) wały zostały natomiast naprawione w 100%. W ramach nowych inwestycji lub modernizacji duŝych obiektów hydrotechnicznych Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach w 2002 r. zakończył budowę suchego zbiornika Buków (na Odrze). Jego obszar obejmuje 830 ha, z czego powierzchnia zalewu w okresie napełnienia wynosi 710 ha. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu m.in. zrealizował budowę zbiorników retencyjnych Topola i Kozielno na Nysie Kłodzkiej. Zwiększono teŝ przepustowość węzła wodnego w Kędzierzynie Koźlu, wykonano kanał ulgi w Opolu oraz zmodernizowano Młynówkę w Opolu. We Wrocławiu zmodernizowano jaz Szczytniki i jaz Bartoszowice. Zbiorniki Topola i Kozielno wraz ze zbiornikami Otmuchów i Nysa, na których to zbiornikach po powodzi w 1997 r. zwiększono rezerwy powodziowe o 70 mln m 3, pozwalają na znaczne zredukowanie przepływu nie tylko na Nysie Kłodzkiej, ale takŝe na Odrze. 18

Program dla Odry 2006 aktualizacja 19 NaleŜy stwierdzić, Ŝe dzięki wymienionym działaniom inwestycyjnym, wszystkie wezbrania, które zdarzały się po 1997 r., zostały zredukowane na Nysie Kłodzkiej do przepływu dozwolonego poniŝej zbiornika Nysa. Kędzierzyn-Koźle po latach oczekiwań doczekał się rozwiązania problemu zabezpieczenia przed skutkami powodzi. Budowa nowych i modernizacja istniejących obwałowań dokonana w latach 1998-2001 pozwoliła na zwiększenie przepustowości powodziowej Odry. Przyjęte rozwiązania zapewniają ochronę przeciwpowodziową dla wielkości przepływu do 2.300 m 3 /s, która odpowiada powodzi o prawdopodobieństwie wystąpienia raz na 300 lat. Podstawowym elementem ochrony przeciwpowodziowej miasta Opole jest kanał ulgi. Zgodnie z programem poprawy ochrony przeciwpowodziowej Opola, opracowanym jeszcze w 1998 r., za najwaŝniejsze przedsięwzięcie inwestycyjne uznano kompleksowe dokończenie budowy kanału wraz z przebudową koryta Odry z międzywalem poniŝej jego wylotu. Inwestycja została zrealizowana w latach 1999-2002. Ostatnie przedsięwzięcie dotyczące Opola polega na całkowitym odcięciu Młynówki od przepływów powodziowych, w celu zabezpieczenia przed wielkimi wodami wyspy Pasieka wraz z centrum miasta. W ramach tego zadania wykonano budowlę wlotową, modernizację jazu sektorowego na Odrze, bramę przeciwpowodziową na wylocie z Młynówki, przebudowę i udroŝnienie koryta Odry z międzywalem oraz remont śluzy i jazu stałego na Młynówce. Wszystkie te prace zostały zakończone w 2007 r. W celu poprawy ochrony przeciwpowodziowej miasta Wrocławia, dotychczas zmodernizowano jedynie jaz Bartoszowice oraz zniszczony w czasie powodzi w 1997 r. jaz Szczytniki. Wykonano teŝ remont śluzy Mieszczańskiej, zmodernizowano wał okręŝny Mokry Dwór (zabezpieczający przed powodzią Zakład Produkcji Wody dla Wrocławia) oraz wały na rzece Bystrzyca na Praczach Odrzańskich. Zostały teŝ przygotowane ogólne załoŝenia modernizacji całego Wrocławskiego Węzła Wodnego (studium wykonalności). W latach 2001-2008 w ramach Programu dla Odry 2006 zrealizowano przede wszystkim budowę systemów ochrony przed powodzią dla Raciborza, Kędzierzyna-Koźla i Opola. Poprawia to sytuację tych miast, równocześnie jednak zwiększa zagroŝenie dla terenów w dalszym biegu rzeki. Nowe zabezpieczenia chronią bowiem przed rozlaniem się wezbranych wód, kierując je w dół koryta. Mając to na względzie zlecono takŝe wykonanie koncepcji programowo-przestrzennej ochrony przeciwpowodziowej Słubic wraz ze studium 19

Program dla Odry 2006 aktualizacja 20 wykonalności planowanej inwestycji, jako pierwszy element przygotowania zadania do realizacji. Wykonano teŝ remont opaski brzegowej w rejonie mostu granicznego Słubice- Frankfurt, a w 2006 r. w ramach ochrony przed powodzią Słubic wykonano ubezpieczenie brzegu Odry przy stopie wału przeciwpowodziowego. W trakcie wdraŝania Programu dla Odry 2006 wykonano teŝ szereg mniejszych zadań, zwiększających bezpieczeństwo powodziowe w skali lokalnej, m.in.: zabezpieczenie przeciwpowodziowe miasta Wleń (na rzece Bóbr), zbiornik polderowy Krynka-Przeworno. Do zadań nadal kontynuowanych zaliczyć naleŝy budowę stopnia wodnego Malczyce. W ramach Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO) trwają przygotowania do rozpoczęcia robót budowlano-montaŝowych związanych z budową zbiornika Racibórz Dolny na rzece Odrze oraz do modernizacji systemu ochrony przed powodzią miasta Wrocławia (modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego). W 2008 r. zlecone zostało przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej wykonanie studiów wykonalności dla modernizacji zbiornika Nysa, poprawy stanu ochrony przeciwpowodziowej Lewina Brzeskiego oraz ochrony przed powodzią Kotliny Kłodzkiej. W ramach Systemu Monitoringu i Osłony Kraju (SMOK) wybudowany został przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej system monitorowania i ostrzegania przed powodzią, który obejmuje swym zasięgiem równieŝ dorzecze Odry. Zapewnia on bardzo szybkie przekazywanie szczegółowych prognoz i danych słuŝbom odpowiedzialnym za gospodarkę wodną i bezpieczeństwo. Projekt ten finansowany był ze środków poŝyczki Banku Światowego. 3.1.2. Dolna Odra Od 2003 r., w ramach Programu dla Odry 2006, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie systematycznie pozyskiwał i wydatkował środki finansowe na przygotowanie dokumentacji i realizację zadań inwestycyjnych na Odrze. W latach 2003 2008 prowadzono m.in. remonty i modernizacje zabudowy regulacyjnej, wykonano remont opaski brzegowej Odry na odcinku Krajnik Dolny Zatoń Dolna, jazu na Odrze Zachodniej, remont zabudowy regulacyjnej na rozwidleniu rzeki Odry na Odrę Zachodnią i Wschodnią. W 2007 r. wykonano przebudowę wschodniego przejścia Ŝeglugowego pod mostem kolejowym na Odrze Zachodniej. W 2008 r. przebudowano zachodnie przejście Ŝeglugowe. Podkreślić 20

Program dla Odry 2006 aktualizacja 21 trzeba, Ŝe prace realizowane przez RZGW Szczecin w ramach środków pochodzących z Programu dla Odry 2006 miały charakter wyłącznie interwencyjny. Ze względu na ograniczone środki, wykonywano tylko te zamierzenia, które uznano za niezbędnie konieczne ze względu na wystąpienie bezpośredniego zagroŝenia (np. likwidacja podmycia stopy wału, remont jazu w Widuchowej, czy teŝ prace zabezpieczające drogę gminną Krajnik Dolny Zatoń Dolna). 3.1.3. Warta W latach 2002-2008 w dorzeczu Warty, m.in. w ramach środków Programu dla Odry 2006, zrealizowano szereg działań, spośród których szczególnie istotne były prace modernizacyjne obwałowań oraz kontynuacja wykupów gruntów pod zbiornik Wielowieś Klasztorna na rzece Prośnie. Wykonano równieŝ prace regulacyjne oraz zlecano opracowanie dokumentacji. Zadania te zainicjowały działanie na rzecz wzrostu bezpieczeństwa terenów dorzecza Warty. 3.2. Zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa Jeszcze przed formalnym ustanowieniem programu wieloletniego Program dla Odry 2006 zaczęto poświęcać coraz więcej uwagi zagadnieniom związanym z prewencyjnym zagospodarowaniem przestrzennym. Znalazło to odzwierciedlenie m.in. w inicjatywach i programach prowadzonych na poziomie lokalnym i regionalnym, a nawet ponadregionalnym, obejmującym obszar dorzecza Odry. Powstały opracowania o charakterze strategicznym i planistycznym, które oceniają uwarunkowania oraz formułują załoŝenia i wytyczne do podejmowanych w przyszłości działań w dorzeczu Odry. Do najbardziej znaczących projektów, podnoszących zagadnienia prewencyjnego zagospodarowania przestrzennego, naleŝą m.in.: 1) Synteza studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry. Prace nad nią zainicjowało w 2000 r. porozumienie pięciu województw nadodrzańskich (śląskie, opolskie, dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie) z Urzędem Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast. Ukończone w 2001 r. opracowanie ma charakter studium obszaru funkcjonalnego i wyznacza kierunki polityki przestrzennej dla obszaru leŝącego wzdłuŝ doliny Odry. Obejmuje problematykę: bezpieczeństwa powodziowego, ochrony przyrodniczych i kulturowych wartości obszaru oraz wykorzystania ich dla rozwoju 21

Program dla Odry 2006 aktualizacja 22 turystyki i rekreacji, rozwoju gospodarczego z wykorzystaniem walorów środowiska, utrzymania funkcji transportowej rzeki Odry oraz rozwoju energetyki wodnej. 2) Projekt OderRegio I - Transnarodowa koncepcja prewencji przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry z uwzględnieniem działań z zakresu zagospodarowania przestrzennego realizowany był w ramach inicjatywy INTERREG II C w latach 1999 2001. Objął swym zasięgiem dorzecze Odry (wraz z dorzeczem Warty), a opracowanie współtworzyli partnerzy z Niemiec, Czech i Polski. Celem głównym było wypracowanie metod oraz zdefiniowanie głównych kierunków działań dla zapobiegania powodzi z uwzględnieniem działań z zakresu gospodarki przestrzennej dla całego dorzecza Odry. 3) Projekt OderRegio II - Prewencyjna ochrona przeciwpowodziowa z uwzględnieniem działań z zakresu gospodarki przestrzennej w dorzeczu Odry był kontynuacją opracowania OderRegio I. Zrealizowany został w ramach INTERREG III B w latach 2003-2006. Stanowi rozszerzenie opracowanej podczas realizacji wcześniejszego projektu koncepcji prewencji przeciwpowodziowej o program działań uzgodniony na płaszczyźnie transnarodowej, obejmujący m.in. odpowiednie instrumenty prawne i planistyczne oraz aktywną politykę informacyjną. Jego celem było aktywne wsparcie realizacji strategii ochrony przed powodzią, sporządzenie map zagroŝenia powodziowego i oszacowanie potencjalnych szkód. 4) Projekt OdraRegion - Program prewencyjnego zapobiegania powodzi w dorzeczu Odry ze szczególnym uwzględnieniem dorzecza Warty i Zalewu Szczecińskiego zrealizowany został w latach 2005-2006 na zlecenie Pełnomocnika Rządu do Spraw Programu dla Odry 2006. Był współfinansowany ze środków Unii Europejskiej (PHARE CBC POLSKA NIEMCY 2003). Stworzony został jako komplementarna część projektów OderRegio I i II, a celem jego realizacji było osiągnięcie ochrony przeciwpowodziowej poprzez działania z zakresu planowania przestrzennego, gospodarki wodnej oraz rozwoju regionalnego oparte m.in. na transgranicznej współpracy w obszarze dorzecza Odry. 5) Projekt Bezpieczna Gmina nad Odrą był kampanią informacyjną przeprowadzoną w latach 2006-2007 przez WWF Polska i RZGW we Wrocławiu, w celu jak najszerszego udostępnienie wszystkim zainteresowanym, a w szczególności samorządom gmin 22

Program dla Odry 2006 aktualizacja 23 nadodrzańskich, informacji o obszarach zagroŝenia powodziowego w dolinie Odry. Rezultatem były m.in. mapy z wizualizacją moŝliwego zagroŝenia powodziowego w dolinie Odry (w granicach województwa dolnośląskiego). Zbudowany równieŝ został system informacji przestrzennej (SIPDO). Jest to system informatyczny wspomagający zarządzanie realizacją zadań Programu dla Odry 2006. Ma teŝ integrować i usprawniać wymianę informacji pomiędzy podmiotami i instytucjami związanymi z dorzeczem Odry. Od 2004 r. funkcjonował wyłącznie autoryzowany dostęp do SIPDO (dostęp taki uzyskali m.in.: IMGW w Warszawie, Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Warszawie, RZGW we Wrocławiu, Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu, Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem). W dniu 20 grudnia 2007 r. System Informacji Przestrzennej Dorzecza Odry został upubliczniony wszystkim uŝytkownikom internetu. 3.3. Ochrona środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych Działania z zakresu ochrony środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych stanowią integralną część Programu. Przyczyniać się mają przede wszystkim do zwiększenia ochrony i wartości cennych oraz wraŝliwych siedlisk ekosystemów wodnych i lądowych, poprawy ogólnej jakości i zasobności tych siedlisk w dorzeczu Odry, ochrony i powiększenia bioróŝnorodności ekosystemów, wzmocnienia aktualnych moŝliwości instytucjonalnych do prowadzenia badań stosowanych i zintegrowanej ochrony ekosystemów wodnych i lądowych oraz złagodzenia potencjalnych negatywnych skutków oddziaływania realizacji Programu dla Odry 2006 poprzez zapewnienie oceny i monitorowania stanu środowiska w dorzeczu Odry. 3.3.1. Ochrona przyrody i krajobrazu W latach 2001-2010 w ramach realizacji Programu dla Odry 2006 nie przeprowadzano bezpośrednich działań w zakresie renaturyzacji ekosystemów wodnych i lądowych, ochrony i odtwarzania ekosystemów lądowych, odbudowy starorzeczy, odbudowy tarlisk i miejsc reprodukcji organizmów wodnych, zarybiania/wzmacniania populacji i reintrodukcji wskazanych gatunków ryb. W projektach realizacji wielu przedsięwzięć (m.in. Wrocławski Węzeł Wodny, stopień Malczyce, jaz Oława) zaplanowano nowoczesne przepławki dla ryb na obiektach pozbawionych przepławek lub zastępujące słabo funkcjonujące przepławki komorowe. 23

Program dla Odry 2006 aktualizacja 24 Inne działania, podejmowane lokalnie przez róŝne instytucje i podmioty, ze względu na brak powiązań instytucjonalnych i brak przepływu informacji są trudne do określenia i Pełnomocnik Rządu do Spraw Programu dla Odry 2006 nie dysponuje pełną wiedzą na ten temat. Na poprawę warunków przyrodniczych w dorzeczu Odry pozytywny wpływ miała realizacja inwestycji, których celem była poprawa jakości wód (oczyszczalnie ścieków, sieci kanalizacyjne itp.). DuŜy pozytywny efekt przyniosły takŝe działania podejmowane w ramach zalesiania i zwiększania małej retencji. Odbudowa nabrzeŝy rzecznych rozumiana jako stabilizacja brzegu rzeki dotyczy natomiast pojedynczych zadań dotyczących inwestycji hydrotechnicznych. W ramach prac naukowobadawczych, w latach 2003-2004 zlecone zostało wykonanie opracowania poświęconego ocenie stanu ekologicznego Jeziora Turawskiego. Podstawowym jego celem było wskazanie działań niezbędnych dla poprawy tego stanu. Zaznaczyć naleŝy, Ŝe dla Programu dla Odry 2006 nie była przeprowadzona strategiczna ocena oddziaływania na środowisko. Wynikało to z przepisów prawnych obowiązujących w okresie jego ustanawiania. Raporty oddziaływania na środowisko były natomiast wykonywane dla poszczególnych zadań inwestycyjnych przygotowywanych do realizacji. W trakcie opracowywania dokumentacji i uzyskiwania niezbędnych decyzji administracyjnych, dla kaŝdego z zadań szczegółowo analizowano środowiskowe uwarunkowania realizacji inwestycji i uwzględniano wszystkie, niezbędne z punktu widzenia prawa, działania ochronne. Podczas tworzenia załoŝeń dla Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry przeprowadzona została ocena oddziaływania tego projektu na środowisko wg zasad wymaganych przez Bank Światowy, z uwzględnieniem równieŝ zapewnienia niezbędnych konsultacji społecznych 25. 3.3.2. Jakość wód Nakreślone w Programie dla Odry 2006 działania o charakterze krótkoterminowym w zakresie poprawy jakości wód zostały w zdecydowanej mierze zrealizowane. Były to przede wszystkim inwestycje, które w trakcie opracowywania Programu zostały zgłoszone przez ankietowane jednostki. Ze względu na duŝe zaawansowanie przygotowań lub realizacji 25 Projekt Ochrony Przeciwpowodziowej Doliny Odry. Studium Ogólne Oddziaływania na Środowisko. Raport główny, Rząd Rzeczypospolitej Polskiej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwo Środowiska, RZGW Wrocław, RZGW Gliwice, DZMiUW, Wrocław sierpień 2005. 24