IDENTYFIKACJA SYSTEMU KR ENIA WÓD PODZIEMNYCH NA WYSPIE WOLIN

Podobne dokumenty
ZAGROŻENIA DLA ZASOBÓW WÓD SŁODKICH NA WYSPIE UZNAM W ŚWIETLE BADAŃ MODELOWYCH I GEOFIZYCZNYCH

SYSTEMY KR ENIA WÓD PODZIEMNYCH W REJONIE ZALEWU KAMIEÑSKIEGO, POMORZE ZACHODNIE

OCENA PRACY I ZASIÊGU ODDZIA YWANIA DU EGO UJÊCIA WÓD PODZIEMNYCH PO 40 LATACH U YTKOWANIA

POMIAR STRUMIENIA PRZEP YWU METOD ZWÊ KOW - KRYZA.

REAMBULACJA ARKUSZY MHP 1: NA PRZYK ADZIE REGIONU GDAÑSKIEGO

Aleksandra Lewkiewicz-Ma³ysa*, Bogumi³a Winid* INTERPRETACJA WSKA NIKÓW HYDROCHEMICZNYCH NA PRZYK ADZIE WÓD WODOROWÊGLANOWYCH ANTYKLINY IWONICKIEJ**

ZMIANY HYDRODYNAMICZNE NA OBSZARZE DRENA U GDAÑSKIEGO SYSTEMU WODONOŒNEGO W ŒWIETLE NAJNOWSZYCH OBSERWACJI

OCENA ZASOBÓW EKSPLOATACYJNYCH UJÊCIA WODY GRABARÓW W JELENIEJ GÓRZE

3.2 Warunki meteorologiczne

WP YW WEZBRAÑ SZTORMOWYCH MORZA NA SK AD CHEMICZNY P YTKICH WÓD PODZIEMNYCH W REJONACH NADMORSKICH NA PRZYK ADZIE USTKI

Mo liwoœci rozwoju podziemnych magazynów gazu w Polsce

USTALENIE ZASOBÓW EKSPLOATACYJNYCH WÓD PODZIEMNYCH DLA NOWEGO UJÊCIA WRZOSY III W TORUNIU

BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 440: 77 86, 2010 R.

STAN REZERW WÓD PODZIEMNYCH W ZLEWNI BARYCZY

BUDOWA PRZESTRZENNYCH MODELI KONCEPCYJNYCH GZWP W SYSTEMACH GIS ZINTEGROWANYCH Z MODFLOW

Jan Macuda*, Tadeusz Solecki* ZANIECZYSZCZENIE WÓD PODZIEMNYCH SUBSTANCJAMI WÊGLOWODOROWYMI W REJONIE RAFINERII ROPY NAFTOWEJ**

Dzia³ wód podziemnych a dzia³ topograficzny na przyk³adzie zlewni rzeki Utraty

XIII. ROZPOZNANIE STRUKTUR WODONOŚNYCH. Prowadzący:

Jacek Gurwin, Rafał Serafin

1. Wstêp... 9 Literatura... 13

Zagadnienie parametryzacji hydrogeologicznej regionalnych modeli ustalonego przepływu wód podziemnych

Bogumi³a Winid*, Krzysztof Brudnik**, Jerzy Przyby³o**

Jakoœæ wód podziemnych w strefie dop³ywu wód do ujêcia Czarny Dwór i Zaspa Wodna w Gdañsku

Hydrogeologia z podstawami geologii

Jan Macuda* BADANIE JAKOŒCI WÓD PODZIEMNYCH W REJONIE SK ADOWISKA ODPADÓW ZA BIA **

WYNIKI BADAÑ HYDROGEOLOGICZNYCH

DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA BADAŃ PODŁOŻA GRUNTOWEGO na terenie działki nr 20/9 obręb 19 w Siedlcach, ul. Kazimierzowska

DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA

NSDZ. Nawiewniki wirowe. ze zmienn¹ geometri¹ nawiewu

Wykorzystanie modelu numerycznego do oceny skuteczności działania drenaży, ograniczających transport zanieczyszczeń w wodach podziemnych

OCENA STANU ILOŒCIOWEGO WÓD PODZIEMNYCH MA YCH ZLEWNI NA PRZYK ADZIE ZLEWNI POTOKU ZAWADKA W GMINIE DÊBICA

WSTÊPNE WYNIKI BADAÑ HYDROGEOLOGICZNYCH RÓDE W GÓRACH ORLICKICH (REJON ZIELEÑCA I ZÁKOUTI)

Powszechność nauczania języków obcych w roku szkolnym

Krzysztof Brudnik*, Jerzy Przyby³o*, Bogumi³a Winid** ZAWODNIENIE Z O A SOLI WIELICZKA NA PODSTAWIE STANU WYCIEKÓW KOPALNIANYCH***

BADANIA MODELOWE JAKO NARZĘDZIE W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

Opinia geotechniczna

Tadeusz Solecki* WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 27 ZESZYT WSTÊP

WP YW PROJEKTOWANEJ KOPALNI KRUSZYWA IÑSKO NA ŒRODOWISKO WÓD PODZIEMNYCH I POWIERZCHNIOWYCH MODEL MATEMATYCZNY

PORTS AS LOGISTICS CENTERS FOR CONSTRUCTION AND OPERATION OF THE OFFSHORE WIND FARMS - CASE OF SASSNITZ

Chemizm wód podziemnych w rejonie ujêcia Lipce i Grodza Kamienna w Gdañsku

Jan Macuda*, Bogumi³a Winid* MO LIWOŒCI ZAGOSPODAROWANIA WÓD O ZRÓ NICOWANEJ MINERALIZACJI Z REJONU CZARNEJ**

ZASTOSOWANIE METODY GEORADAROWEJ I TOMOGRAFII ELEKTROOPOROWEJ DO OBSERWACJI PO O ENIA SWOBODNEGO ZWIERCIAD A WÓD PIERWSZEGO POZIOMU WODONOŒNEGO

WODY PODZIEMNE. miast wojewódzkich Polski. Zbigniewa Nowickiego. pod redakcjà. Informator PA STWOWEJ S U BY HYDROGEOLOGICZNEJ

Projektowanie procesów logistycznych w systemach wytwarzania

METODYKA MODELOWEGO BILANSOWANIA ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH W ICH ZLEWNIOWYM ZAGOSPODAROWANIU

Numeryczny model filtracji i transportu masy w wodach podziemnych rejonu składowiska odpadów w Jelczu-Laskowicach

Krótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy

CZUJNIKI TEMPERATURY Dane techniczne

NWC. Nawiewniki wirowe. ze zmienn¹ geometri¹ nawiewu

NS4. Anemostaty wirowe. SMAY Sp. z o.o. / ul. Ciep³ownicza 29 / Kraków tel / fax /

Zintegrowana strategia zrównoważonego zarządzania wodami w zlewni

Wykorzystanie modelowania matematycznego do oceny migracji intensywnie zabarwionych wód w rejonie ujęcia Joanka k. Poznania

Mapa umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą Polski.

WSTĘPNE BADANIA GEOMORFOLOGICZNE I GEOLOGICZNE NA TORFOWISKU CZARNY LAS W DOLINIE WARTY

Zasolenie wód podziemnych kenozoiku Polski pó³nocno-zachodniej w wyniku ascenzji solanek z mezozoiku

ROLA ZBIORNIKA GÓRNEGO ELEKTROWNI WODNEJ ARNOWIEC W KSZTA TOWANIU WIELKOŒCI I ZASIÊGU ZMIAN STANÓW WÓD PODZIEMNYCH

PROGNOZA OSIADANIA PRZYPORY CHRONI CEJ STABILNOÚÃ SK ADOWISKA POPIO ÓW ELEKTROWNI POMORZANY

OCZYSZCZALNIE ŒCIEKÓW

1 FILTR. Jak usun¹æ 5 zanieczyszczeñ za pomoc¹ jednego z³o a? PROBLEMÓW Z WOD ROZWI ZUJE. NOWATORSKIE uzdatnianie wody 5 w 1

Przedmowa Czêœæ pierwsza. Podstawy frontalnych automatów komórkowych... 11

PROJEKT BUDOWLANY ZAMIENNY

OPINIA GEOTECHNICZNA

BADANIA WYTRZYMA OŒCI NA ŒCISKANIE PRÓBEK Z TWORZYWA ABS DRUKOWANYCH W TECHNOLOGII FDM

BIULETYN PAŃSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 442: , 2010 R.

Pracownia Projektów i Realizacji Inwestycji Geologicznych, Ekologicznych i Górniczych GEOLEH

MO LIWOŒCI WYKORZYSTANIA WÓD TERMALNYCH W NIECCE ÓDZKIEJ

Galeria Handlowa Starogard Gdański

WODY MINERALNE I LECZNICZE ANTYKLINY IWONICZA-ZDROJU RUDAWKI RYMANOWSKIEJ

DWP. NOWOή: Dysza wentylacji po arowej

ZASTOSOWANIE NUMERYCZNEGO MODELU FILTRACJI I SYSTEMÓW GEOINFORMATYCZNYCH GIS JAKO NARZĘDZI WSPOMAGAJĄCYCH WYZNACZANIE STREF OCHRONNYCH GZWP

BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 431: 9 20, 2008 R.

Andrzej Gonet*, Aleksandra Lewkiewicz-Ma³ysa*, Jan Macuda* ANALIZA MO LIWOŒCI ZAGOSPODAROWANIA WÓD MINERALNYCH REJONU KROSNA**

Opinia geotechniczna, projekt geotechniczny

Jerzy Stopa*, Stanis³aw Rychlicki*, Pawe³ Wojnarowski* ZASTOSOWANIE ODWIERTÓW MULTILATERALNYCH NA Z O ACH ROPY NAFTOWEJ W PÓ NEJ FAZIE EKSPLOATACJI

NAJMNIEJSZE I JEDYNE UZDROWISKO KARPACKIE Z WODAMI SIARCZKOWYMI W MIEJSCOWOŒCI WAPIENNE KO O GORLIC

1. Wstêp. 2. Metodyka i zakres badañ WP YW DODATKÓW MODYFIKUJ CYCH NA PODSTAWOWE W AŒCIWOŒCI ZAWIESIN Z POPIO ÓW LOTNYCH Z ELEKTROWNI X

VRRK. Regulatory przep³ywu CAV

DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA

Kraków, rok Dr hab. inż. Stanisław Witczak

2. Zale noœæ stê enia jonów chlorkowych od przep³ywu rzeki Odry

NS9W. NOWOή: Anemostaty wirowe. z ruchomymi kierownicami

Jan Marcin Węsławski & Joanna Piwowarczyk Instytut Oceanologii PAN w Sopocie

DYNAMIKA WÓD PODZIEMNYCH W STREFACH FLEKSUROWO-USKOKOWYCH NA PRZYK ADZIE REJONU O AROWA (WY YNA KIELECKA)

WYZNACZANIE PRZYSPIESZENIA ZIEMSKIEGO ZA POMOCĄ WAHADŁA REWERSYJNEGO I MATEMATYCZNEGO

SDBP. Anemostaty prostok¹tne. z perforowanym panelem czo³owym

N O W O Œ Æ Obudowa kana³owa do filtrów absolutnych H13

HYDRO4Tech PROJEKTY, OPINIE, EKSPERTYZY, DOKUMENTACJE BADANIA GRUNTU, SPECJALISTYCZNE ROBOTY GEOTECHNICZNE, ODWODNIENIA

OCENA HYDROGEOCHEMICZNEGO WSPÓ DZIA ANIA WÓD PODZIEMNYCH RYNNY BRWINOWSKIEJ I NIECKI MAZOWIECKIEJ NA PODSTAWIE MODELOWANIA DRÓG REAKCJI

dr inż. arch. Tomasz Majda (TUP) dr Piotr Wałdykowski (WOiAK SGGW)

poltegor - projekt sp. z o.o.

Monitoring wód podziemnych i zarządzanie zasobami wodnymi w Aglomeracji Gdańskiej

WZORU UŻYTKOWEGO EGZEMPLARZ ARCHIWALNY. d2)opis OCHRONNY. (19) PL (n) Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa, PL

Jan Macuda* OCENA ZMIAN CHEMIZMU WÓD PODZIEMNYCH W REJONIE SK ADOWISKA ODPADÓW CHEMICZNYCH**

Krytyczne czynniki sukcesu w zarządzaniu projektami

PORÓWNANIE WYNIKÓW ANALIZY MES Z WYNIKAMI POMIARÓW TENSOMETRYCZNYCH DEFORMACJI KÓŁ KOLEJOWYCH ZESTAWÓW KOŁOWYCH

SYMULACJA STOCHASTYCZNA W ZASTOSOWANIU DO IDENTYFIKACJI FUNKCJI GÊSTOŒCI PRAWDOPODOBIEÑSTWA WYDOBYCIA

PODATNOŒÆ NATURALNA WÓD PODZIEMNYCH NA ZANIECZYSZCZENIA W OBSZARACH ZURBANIZOWANYCH

SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA DLA PRZETARGU NIEOGRANICZONEGO CZĘŚĆ II OFERTA PRZETARGOWA

PREFABRYKOWANE STUDNIE OPUSZCZANE Z ŻELBETU ŚREDNICACH NOMINALNYCH DN1500, DN2000, DN2500, DN3200 wg EN 1917 i DIN V

ZAKŁAD PROJEKTOWO HANDLOWY DOKUMETACJA WARUNKÓW

Transkrypt:

BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 451: 53 62, 2012 R. IDENTYFIKACJA SYSTEMU KR ENIA WÓD PODZIEMNYCH NA WYSPIE WOLIN IDENTIFICATION OF GROUNDWATER FLOW SYSTEM OF THE WOLIN ISLAND JACEK GURWIN 1,ARKADIUSZ KRAWIEC 2 Abstrakt. W pracy przedstawiono wyniki badañ modelowych i geofizycznych z obszaru wyspy Wolin. Wyniki obliczeñ numerycznego modelu filtracji wykaza³y, e zasilanie wód podziemnych zachodzi g³ównie w pó³nocnej i centralnej czêœci wyspy, zgodnie z wyniesieniem Pasma Woliñskiego (góra Grzywacz 116 m n.p.m.). Uk³ad kr¹ enia jest dostosowany do bazy drena u, któr¹ stanowi¹: na pó³nocy Morze Ba³tyckie, na wschodzie rzeka Dziwna, na zachodzie Œwina, a na po³udniu Zalew Szczeciñski. Dop³yw do obszaru badañ jest lokalnie formowany w wyniku infiltracji wód powierzchniowych, co mo e mieæ miejsce zw³aszcza w rejonach funkcjonowania du ych ujêæ. Najwiêksza eksploatacja dotyczy rejonu Miêdzyzdrojów i Wolina oraz dwóch ujêæ dla Œwinoujœcia w zachodniej czêœci wyspy. W³aœnie w zachodniej czêœci wyspy (rejon ujêcia Odra) zachodzi infiltracja wód powierzchniowych z Zalewu Szczeciñskiego/ Œwiny. Na podstawie przeprowadzonych badañ elektrooporowych zlokalizowano strefy ascenzji i ingresji wód o podwy szonej mineralizacji. Zmniejszaj¹cy siê pobór wód podziemnych na tym obszarze w ostatnich kilkunastu latach oraz racjonalna gospodarka wodami s³odkimi zmniejszy³y stopieñ zagro enia dop³ywem wód s³onych w wyniku ingresji i ascenzji. S³owa kluczowe: system kr¹ enia wód, ingresja wód s³onych, sk³ad izotopowy wód podziemnych, modelowanie numeryczne, badania elektrooporowe/ tomografia. Abstract. This paper presents the results of geophysical investigations and groundwater modelling from the Wolin Island. The simulation results of the numerical model have shown that groundwater recharge occurs mainly in the northern and central parts of the island (Mt. Grzywacz 116 m a.s.l). The groundwater flow system is adapted to the base level of groundwater drainage, which is: Baltic Sea in the north, Dziwna River in the east, Œwina River in the west, and the Szczecin Lagoon in the south. Inflow to the research area is locally formed as a result of infiltration of surface water, which may take place especially in the areas of operation of major groundwater intakes. The major water intakes are located in Miêdzyzdroje and Wolin, and additional two in the western part of the Wolin Island for supplying the town of Œwinoujœcie. Just in this extreme western part of the island within the area of groundwater intake Odra, surface water infiltrates into the shallow aquifer from the Szczecin Lagoon and Œwina River. Based on the geoelectrical imaging there was located a salt water intrusion and ascension of highly mineralized water. A decrease in consumption of groundwater in this area in recent years and the rational management of freshwater resources reduced the level of risk as a result of ingression and ascension of saline water. Key words: groundwater flow system, salt water intrusion, groundwater isotopic composition, numerical modelling, electrical resistivity tomography. WSTÊP Obszar badañ stanowi wyspa Wolin (fig. 1). Rejon ten znajduje siê na pograniczu synklinorium szczeciñskiego oraz antyklinorium pomorskiego. W pod³o u osadów kenozoicznych wystêpuj¹ tu wody zmineralizowane, ograniczaj¹ce mo liwoœci wykorzystania wód podziemnych do celów u ytkowych. Dodatkowo w strefach brzegowych 1 Uniwersytet Wroc³awski, Instytut Nauk Geologicznych, Zak³ad Hydrogeologii Stosowanej, Pl. Maxa Borna 9, 50-205 Wroc³aw; e-mail: jacek.gurwin@ing.uni.wroc.pl 2 Uniwersytet Miko³aja Kopernika, Wydzia³ Nauk o Ziemi, ul. Lwowska 1, 87-100 Toruñ; e-mail: arkadiusz.krawiec@umk.pl

54 Jacek Gurwin, Arkadiusz Krawiec Fig. 1. Lokalizacja obszaru badañ Location of the investigated area (w skrajnie zachodniej i we wschodniej czêœci wyspy) zaznaczaj¹ siê procesy ingresji wód s³onych, prowadz¹ce do degradacji zasobów wód s³odkich. Temat ten by³ poruszany w pracach hydrogeologicznych m.in. przez: K³yzê (1988), Matkowsk¹ (1997), Krawca i in. (2000), Gurwina i Krawca (2010). W pracy przedstawiono wyniki badañ modelowych, izotopowych i hydrochemicznych wykonanych na próbkach wody pochodz¹cych z ujêæ wód podziemnych na wyspie Wolin. Pozwoli³y one oszacowaæ czas przebywania wody w oœrodku skalnym. Omówiono tak e wyniki badañ elektrooporowych prowadzonych na tym obszarze. BUDOWA GEOLOGICZNA I WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE Wyspa Wolin jest po³o ona w regionie Pobrze a Szczeciñskiego. Otoczona jest od pó³nocy wodami Zatoki Pomorskiej, a od po³udnia Zalewem Szczeciñskim, które s¹ po³¹czone poprzez Œwinê i Dziwnê. RzeŸba terenu na wyspie jest zró nicowana. Zachodnia i wschodnia jej czêœæ to m³odoholoceñskie p³askie i rozleg³e obszary mierzejowo-deltowe, natomiast czêœæ centralna to urozmaicone formy kemowe oraz czêœæ wysoczyzny morenowej. Powierzchnia terenu w obni eniu Œwiny oraz we wschodniej czêœci wyspy jest zbudowana z holoceñskich piasków, mu³ków, torfów i namu³ów. Plejstocen reprezentuj¹ osady lodowcowe, wodnolodowcowe i zastoiskowe. Ich mi¹ szoœæ jest zró nicowana i wynosi od kilkunastu metrów w zachodniej i wschodniej czêœci wyspy do ponad 130 m w czêœci centralnej. Przez wyspê przebiega granica pomiêdzy synklinorium szczeciñskim a antyklinorium pomorskim. Na powierzchni podkenozoicznej wystêpuj¹ wyniesione utwory kredy i jury, które uleg³y miejscami znacznej redukcji. G³ówny poziom wodonoœny wystêpuje w obrêbie piasków i wirów zlodowaceñ wis³y i warty. Niekiedy plejstoceñski poziom wodonoœny ³¹czy siê z p³ytkim poziomem w warstwach holocenu. Mi¹ szoœæ utworów wodonoœnych waha siê od kilkunastu do ponad 30 m (fig. 2). Zwierciad³o wody jest zazwyczaj swobodne albo lekko napiête pod warstw¹ torfów i namu³ów lub niewielkiej mi¹ szoœci glin lodowcowych. Obszar alimentacji znajduje siê w centralnej czêœci wyspy, w strefie wzgórz kemowych, których kulminacje dochodz¹ do 116 m n.p.m. Jest to obszar zbudowany g³ównie z dobrze przepuszczalnych utworów piaszczystych, a zasilanie warstw czwartorzêdowych odbywa siê poprzez infiltracjê opadów atmosferycznych. Baz¹ drena u dla wód podziemnych jest Morze Ba³tyckie wraz z Zalewem Szczeciñskim oraz rzeki Œwina i Dziwna. Na analizowanym obszarze wody s³odkie w osadach mezozoicznych ujmowane s¹ sporadycznie. Z utworów kredy wody nie s¹ eksploatowane, natomiast wody podziemne w warstwach jury zosta³y ujête w rejonie Lubin Zalesie. Najwiêksze ujêcia znajduj¹ siê w miejscowoœciach: Miêdzyzdroje, Wolin, Wise³ka i Ko³czewo oraz w zachodniej czêœci wyspy na Pó³wyspie Przytorskim.

Identyfikacja systemu kr¹ enia wód podziemnych na wyspie Wolin 55 Fig. 2. Przekrój hydrogeologiczny Hydrogeological cross-section

56 Jacek Gurwin, Arkadiusz Krawiec Wody podziemne z warstw czwartorzêdowych na wyspie Wolin s¹ dobrej jakoœci i charakteryzuj¹ siê nisk¹ mineralizacj¹. Zawartoœæ jonu chlorkowego wynosi najczêœciej od kilkunastu do kilkudziesiêciu mg/dm 3. Podwy - szone zawartoœci tego jonu w poziomach czwartorzêdowych wystêpuj¹ w rejonie Miêdzywodzia, Darzewic, uskowa i Wolina. UK AD KR ENIA I IDENTYFIKACJA CZASU PRZEP YWU WÓD PODZIEMNYCH WED UG BADAÑ MODELOWYCH Do interpretacji zmian uk³adu kr¹ enia wód podziemnych wykorzystano numeryczny model filtracji, zbudowany zgodnie z metodyk¹ konstrukcji przestrzennych modeli zintegrowanych z GIS. W pracy wykorzystano wyniki regionalnego modelu zrealizowanego dla celów bilansowych i zasobowych w obszarze Zalewu Szczeciñskiego (Gurwin red., 2009). Wyniki modelu weryfikowano nastêpnie na podstawie danych izotopowych i geofizycznych. Symulacje w zakresie dynamiki wód podziemnych przeprowadzono przy u yciu programu Groundwater Vistas, w którym modu³em obliczeniowym jest, pracuj¹cy w metodzie ró nic skoñczonych, MODFLOW (McDonald, Harbaugh 1988). Do obliczeñ prêdkoœci, czasów przep³ywu i w konsekwencji do wyznaczenia przebiegu linii pr¹du zastosowano program MODPATH (Pollock, 1988, 1994), bazuj¹cy na teorii modelu przep³ywu t³okowego. Wyniki obliczeñ numerycznego modelu filtracji wykaza³y, e zasoby wód podziemnych zale ¹ przede wszystkim od infiltracji efektywnej, która stanowi 85% ca³kowitej odnawialnoœci wód podziemnych. Model zosta³ zbudowany jako wielowarstwowy. Na figurze 3 przedstawiono uk³ad kr¹ enia w obrêbie g³ównego u ytkowego czwartorzêdowego poziomu wodonoœnego. Identyfikacja przestrzennego (3D) rozk³adu strumieni filtracji wraz z polem prêdkoœci pozwoli³a wyznaczyæ strefy zasilania i drena u wód podziemnych, natomiast na wybranych fragmentach modelu mo na by³o przeprowadziæ szczegó³owe analizy tempa przep³ywu na podstawie symulacji w programie MODPATH. Czas przep³ywu wód podziemnych symulowano na modelu metod¹ obliczania linii pr¹du w programie MODPATH, co przedstawiono na wybranym fragmencie modelu z rejonu Miêdzyzdroje Przytor (fig. 4). W rejonie jeziora Wicko Ma³e czas dop³ywu od stref zasilania do brzegu Ba³tyku wynosi przeciêtnie 75 100 lat. Wartoœci z ni szego zakresu wystêpuj¹ w rejonie Miêdzyzdrojów, natomiast wartoœci w granicach 95 100 lat bardziej ku zachodowi. W œrodkowej czêœci strumienia filtracyjnego czas dop³ywu mieœci siê w przedziale 85 95 lat. Odpowiadaj¹ce im drogi przep³ywu wynosz¹ w czêœci œrodkowej i wschodniej 2200 2400 m, natomiast na zachodzie s¹ krótsze i wynosz¹ oko³o 1600 1750 m. Fig. 3. Uk³ad kr¹ enia wód podziemnych wed³ug badañ modelowych Groundwater flow system according to modelling investigations

Identyfikacja systemu kr¹ enia wód podziemnych na wyspie Wolin 57 Fig. 4. Uk³ad hydrodynamiczny w zachodniej czêœci wyspy Wolin wed³ug symulacji MODFLOW/MODPATH Groundwater flow system in the western part of the Wolin Island according to the MODFLOW/MODPATH simulation Œrednie prêdkoœci filtracji s¹ zró nicowane w zakresie 20 50 m/rok. Przy ni szych spadkach hydraulicznych w czêœci wschodniej i jednoczeœnie mniejszej odleg³oœci od brzegu morza obliczone linie pr¹du wskazuj¹ na mniejsze tempo filtracji. Przy za³o onej koncepcji modelu i warunkach brzegowych nie symulowano warunków ingresji wód s³onych od strony Morza Ba³tyckiego. Badania geofizyczne w rejonie Miêdzyzdrojów wykaza³y, e takie wp³ywy istniej¹ (fig. 5), jednak ich zasiêg w granicach 200 300 m od brzegu nie jest mo liwy do odwzorowania w przyjêtej siatce dyskretyzacyjnej. Analizuj¹c czas przep³ywu w pó³nocnej czêœci obszaru, od g³ównej strefy zasilania w rejonie Pasma Woliñskiego i Pojezierza Woliñskiego w kierunku po³udniowym i po³udniowo-wschodnim, stwierdza siê wartoœci czasu filtracji od stref zasilania do stref drena u w przedziale 100 130 lat na dystansie ok. 4,0 4,5 km, co daje œrednie prêdkoœci w zakresie ok. 30 50 m/rok.

58 Jacek Gurwin, Arkadiusz Krawiec BADANIA IZOTOPOWE I GEOFIZYCZNE Z wybranych ujêæ zlokalizowanych na wyspie Wolin pobrano próbki wody do badañ izotopowych w celu okreœlenia czasu przebywania wody w oœrodku skalnym (tab. 1). Uzyskane wyniki pos³u y³y do weryfikacji numerycznego modelu filtracji. Wszystkie badane próbki reprezentuj¹ wody wspó³czesne, które infiltrowa³y do systemu wodonoœnego w czasie ostatnich kilkudziesiêciu lat. Próbki wody z Ko³czewa, Dargob¹dza i Miêdzyzdrojów reprezentuj¹ s³odkie wody wspó³czesne, które przebywa³y w oœrodku skalnym kilkanaœcie lat. Œwiadcz¹ o tym wyniki oznaczeñ izotopowych oraz zawartoœæ trytu. Próbka z Wolina reprezentuje wodê wspó³czesn¹, a sk³ad izotopowy sugeruje dop³yw wody z Dziwny (Zalew Szczeciñski). Najstarsze z badanych wód pochodz¹ z ujêcia w Wise³ce oraz z ujêcia Przytor. W wodzie z ujêcia w Wise³ce w 1998 r. wystêpowa³y œladowe stê enia trytu, a wykonane po kilku latach oznaczenia wykaza³y wzrost stê eñ trytu, co oznacza pocz¹tek dop³ywu wody wspó³czesnej. Jest to woda wspó³czesna z domieszk¹ wody z dalszego obszaru zasilania, na co wskazuje wynik oznaczeñ izotopów stabilnych z 1998 r. Œredni wiek wody mo na oszacowaæ na kilkadziesi¹t do oko³o 200 lat. Czas przep³ywu wody otrzymany na podstawie obliczeñ z modelu szacuje siê na oko³o 100 130 lat, co dobrze koresponduje z wynikami oznaczeñ izotopowych. Próbka wody z ujêcia Przytor zawiera znaczne stê enie trytu. Sk³ad izotopowy i stê enia trytu wskazuje na wspó³czesne pochodzenie wody. Œredni wiek wody z tego ujêcia na podstawie badañ izotopowych i oznaczeñ gazów szlachetnych mo na oszacowaæ na oko³o 30 60 lat. Na podstawie symulacji na modelu czas dop³ywu wody do tego ujêcia mo na ustaliæ równie w tym samym zakresie lat. Na figurze 5 przedstawiono wyniki badañ geoelektrycznych przeprowadzonych na wyspie Wolin. Na przekroju A zaznacza siê niewielki wp³yw ingresji morskich od Morza Ba³tyckiego, który mo na oszacowaæ na oko³o 50 250 m od brzegu. Do g³êbokoœci oko³o 60 70 m wystêpuj¹ wody s³odkie, co oznacza, e stropowe partie osadów mezozoicznych tak e zawieraj¹ wody s³odkie. Ascenzja wód s³onych zaznacza siê wyraÿnie w czêœci po³udniowej przekroju. Inny obraz przedstawiaj¹ dane geofizyczne na przekroju B z rejonu Miêdzywodzia. Wystêpuje tutaj ca³kowite zasolenie pod³o a mezozoicznego oraz warstw czwartorzêdowych. Wody s³odkie mog¹ znajdowaæ siê jedynie w warstwie do g³êbokoœci 12 m poni ej terenu. Zasolenie to jest zwi¹zane z ingresj¹ wód s³onych od Morza Ba³tyckiego oraz Zalewu Kamieñskiego, a tak e z procesami ascenzji wód zmineralizowanych z pod³o a. Oznaczenia izotopowe oraz wyniki badañ gazów szlachetnych z wyspy Wolin Isotope and noble gas data from the Wolin Island Tabela 1 Nazwa ujêcia, stratygr./g³êb. [m] Data pomiaru TDS [mg/l] Cl [mg/l] Tryt [T.U.] 18 O [ ] [ ] NGT* [ C] 4 He excess 10 6 cm 3 g 1 Wiek wody Wolin s.10 Q/27,5 1997 2008 1280 1300 196 200 8,6 ±0,5 9,36 9,06 66,0 63,2 wspó³czesna z domieszk¹ s³onych wód Ko³czewo s.1 Q/31,8 1998 2008 607 47 38 15,5 ±0,9 10,0 ±0,6 9,70 9,47 68,3 65,4 wspó³czesna kilkanaœcie lat Wise³ka s.3** Q/55,5 1998 2005 300 16 20 3,0 ±0,5 7,2 ±0,5 10,00 9,82 70,4 68,9 wspó³czesna >kilkadziesi¹t lat Dargob¹dz ** Q/40 1998 2008 420 28 26 15,2 ±0,8 10,9±0,6 9,82 9,60 69,2 68,0 wody wspó³czesne kilkanaœcie lat Miêdzyzdroje s.6z Q/60 2000 2005 24 20 9,1 ±0,4 4,1 ±0,5 9,82 9,80 69,0 65,1 9,5 0,002 wspó³czesna kilkanaœcie lat Przytor P-5 Q/54 2000 2005 82 80 10,8 ±0,4 10,2 ±0,6 9,46 9,57 64,4 65,1 8,2 0,18 wody m³ode 30 60 lat Dok³adnoœæ pomiaru: 18 O ±0,05 to 0,1, D ±1, NGT ±0,7 C, 4 He excess ±10 % * wg Krawiec i in., 2000; ** próbki z 1998 r. wg Dokumentacji GZWP 102

Identyfikacja systemu kr¹ enia wód podziemnych na wyspie Wolin 59 Lokalizacja przekrojów na fig. 1 Fig. 5. Wyniki badañ elektrooporowych na obszarze wyspy Wolin Location of cross-sections A and B in Fig. 1 The results of geoelectrical logging in the Wolin Island

60 Jacek Gurwin, Arkadiusz Krawiec PODSUMOWANIE W artykule przedstawiono wyniki badañ modelowych, izotopowych i geofizycznych wykonanych na terenie wyspy Wolin. Analizowany obszar ze wzglêdu na swoj¹ specyfikê jest wra liwy na zmiany hydrodynamiczne (obni enie zwierciad³a wody, zwiêkszony pobór wód podziemnych), dlatego ka de prace zwi¹zane z budow¹ nowych ujêæ wody czy prace hydrotechniczne ingeruj¹ce w warstwê wodonoœn¹ nale y poprzedziæ wnikliw¹ analiz¹ hydrogeologiczn¹ opart¹ na modelowaniu numerycznym. Przydatne do takich analiz s¹ tak e badania elektrooporowe oraz wyniki oznaczeñ hydrochemicznych i izotopowych. Wykonane badania pozwoli³y jednoznacznie okreœliæ system kr¹ enia wód podziemnych oraz oszacowaæ czas przebywania wody w oœrodku skalnym. Na analizowanym obszarze w osadach czwartorzêdowych wystêpuj¹ wody m³ode, których czas przebywania w oœrodku skalnym szacuje siê najczêœciej na kilkanaœcie do kilkudziesiêciu lat. Wody nieco starsze, przebywaj¹ce w systemie wodonoœnym oko³o 200 lat, wystêpuj¹ w g³êbszych poziomach czwartorzêdowych. Zasilanie wód podziemnych zachodzi w pó³nocnej i centralnej czêœci wyspy. Lokalnie dop³yw do obszaru badañ jest formowany tak e w wyniku infiltracji wód powierzchniowych, co zaznacza siê w skrajnie zachodniej czêœci wyspy w rejonie ujêcia Odra, gdzie zachodzi infiltracja wód powierzchniowych z Zalewu Szczeciñskiego/ Œwiny. Podobna sytuacja ma miejsce w czêœci wschodniej wyspy wzd³u rzeki Dziwny oraz w rejonie Miêdzywodzia. Wykonane na tym obszarze badania izotopowe oraz prace geofizyczne pozwoli³y na wskazanie stref ingresji i ascenzji wód s³onych. Analiza tempa przep³ywu strumieni wód podziemnych na wielowarstwowym numerycznym modelu filtracji wskazuje, e czas dop³ywu od stref zasilania do stref drena u zawiera siê przeciêtnie w zakresie 70 120 lat, przy uœrednionych prêdkoœciach filtracji rzêdu 30 50 m/rok, bior¹c pod uwagê g³ówny u ytkowy poziom wodonoœny. Uzyskane wartoœci czasu przep³ywu wód zosta³y potwierdzone poprzez badania izotopowe. Praca by³a wspó³finansowana ze œrodków na naukê w latach 2009 2010 projekt badawczy nr N525 461336. LITERATURA GURWIN J. (red.), 2009 Monitoring œrodowiska wodnego i modelowanie hydrogeologiczne rejonu Zalewu Szczeciñskiego. Projekt badawczy Litogeneza i geochemia osadów dna i strefy brzegowej Zalewu Szczeciñskiego. Arch. Min. Œrod., Warszawa. GURWIN J., KRAWIEC A., 2010 Zagro enia dla zasobów wód s³odkich na wyspie Uznam w œwietle badañ modelowych i geofizycznych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 442: 61 69. K YZA T., 1988 Wody podziemne na Wolinie i polskim Uznamie. W: Aktualne problemy hydrogeologii: 83 92. Gdañsk. KRAWIEC A., RÜBEL A., SADURSKI A., WEISE S.M., ZU- BER A., 2000 Preliminary hydrochemical, isotope, and noble gas investigations on the origin of salinity in coastal aquifers of Western Pomerania, Poland. W: Hydrogeology of the coastal aquifers (red. A. Sadurski): 87 93. UMK, Toruñ. MATKOWSKA Z., 1997 Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Miêdzyzdroje i Wolin. Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. McDONALD M.G., HARBAUGH A.W., 1988 A modular three-dimensional finite-difference ground-water flow model. U.S. Geological Survey Open-File Report, Washington. POLLOCK D.W., 1988 Semianalytical computation of path lines for finite difference models. Ground Water, 26, 6: 743 750. POLLOCK D.W., 1994 User s guide for MODPATH, version 3: A particle tracking post-processing package for MODFLOW the U.S. Geological Survey finite-difference groundwater flow model. Reston, VA. U.S. Geological Survey. SUMMARY This paper presents the results of numerical modelling, and isotopic and hydrochemical investigations being done on data from groundwater intakes on the Wolin Island. The study was supported by resistivity survey conducted in this area. The study area is located in the border zone between the Szczecin Synclinorium and Pomeranian Anticlinorium. This is a region of separate hydrogeological system with diversified landscape and varied geological conditions. Western and eastern parts of the island are flat and vast spit and delta areas, but the central part consists of various kame forms and partly moraine plateau. The major unconfined/confined aquifer occurs within Pleistocene sands and gravels and partially has a hydraulic connectivity with the shallow Holocene aquifer. The thickness of water bearing-horizon varies from several to over 30 m. The recharge zone is located in the central part of the island. At the base of Cenozoic occur

Identyfikacja systemu kr¹ enia wód podziemnych na wyspie Wolin 61 mineralized waters that restrict use of groundwater for supply purposes. Interpretation of the entire groundwater circulation system was conducted on a numerical flow model using the Groundwater Vistas MODFLOW environment. The velocity and pathline calculations in Modpath give an opportunity of detailed flow analysis from recharge zones to the Baltic Sea coast within the chosen part of the model between Miêdzyzdroje and Przytor, showing that the total flow time is on average 75 100 years. In the northern and central part of the Wolin Island, the flow time calculations from the major recharge zone within the Wolin Lakeland towards south and southeast showed the values of 100 130 years at a distance of approx. 4 4.5 km that gives velocities in the range of 30 50 m/a. The water samples for isotopic tests were collected from selected water intakes located on the island of Wolin to determine the residence time of water in the system. All the samples represent waters of the recent age. The oldest waters occur in Wise³ka, where the time was estimated in the range from decades to 200 years that is comparable with model results of 100 130 years. The results of geophysical investigations are presented in the cross-sections. An insignificant influence of sea water ingression occurred that was estimated at 50 250 m from the sea coastline. A delimitation of freshwater showed the range to the depth of 60 m. Apart from sea water ingression, a salinization process is related to the ascension from the bottom as well.