Karpacki Przegląd Gospodarczy Karpatský Hospodársky Prehľad

Nr 3(3)/2009 listopad-grudzień Karpatský Hospodársky Prehľad ISBN 978-83-61577-00-3 Czasopismo bezpłatne Trzeci numer czasopisma współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka 2007 2013

Polska-Słowacja 2 Główną ideą projektu Turystyka bez granic wzmocnienie współpracy transgranicznej w turystyce w oparciu o zrównoważony rozwój środowiska jest popularyzacja potencjału pogranicza polsko słowackiego, a zwłaszcza turystyki zrównoważonej, rozwijanej poprzez transgraniczne partnerstwo. Jego cel to zwiększenie możliwości wykorzystania atrakcyjności turystycznej pogranicza. Możemy to osiągnąć poprzez poprawę jakości usług turystycznych (dzięki systemowi certyfikacji usług turystycznych, szkoleniom kadry branży turystycznej); promocję zasobów przyrodniczych i kulturowych obszaru pogranicza oraz poprawę przepływu informacji na temat ofert turystycznych, wydarzeń kulturowo turystycznych, jednym słowem poprzez stworzenie polsko-słowackiej oferty turystycznej. W ramach projektu przewidziane zostały działania związane z promocją regionu (konferencje, publikacje (w tym czasopisma o tematyce zabytkoznawczej, społeczno gospodarczej), wizyty studyjne, udział w tragach turystycznych, imprezy transgraniczne, film, serwisy internetowe) oraz działania zmierzające do wykorzystania istniejących zasobów (np. Program Ekomuzealny na Słowacji). Projekt przyczyniać się będzie również do podniesienia jakości i konkurencyjności świadczonych usług (system certyfikacji) w ramach systemu zarządzania turystyką (Turystyka Przyjazna Środowisku; księga wzorców architektonicznych). Realizacja projektu opierać się będzie na partnerstwie pięciu organizacji: Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia Pro Carpathia (lider projektu), Agencji Rozwoju Regionalnego Švidnik, Fundacji Bieszczadzkiej, Stowarzyszenia Euroregion Karpacki Polska i Dziecięcej Organizacji Fénix Snina. Hlavnou myšlienkou projektu Turistika bez hraníc posilnenie cezhraničnej spolupráce v cestovnom ruchu na základe trvalo udržateľného rozvoja životného prostredia je popularizácia potenciálu poľsko-slovenského pohraničia, najmä trvalo udržateľného cestovného ruchu rozvíjaného cezhraničným partnerstvom. Jeho cieľom je zväčšenie možností využitia turistickej atraktivity prihraničnej oblasti. Môžeme to dosiahnuť zlepšením kvality turistických služieb (vďaka systému certifikácie turistických služieb, školeniam zamestnancov v turistickom odvetví); propagáciou prírodných a kultúrnych hodnôt prihraničnej oblasti a zlepšením toku informácií o turistických ponukách, kultúrnych a turistických podujatiach, jedným slovom vytvorením poľsko-slovenskej turistickej ponuky. V rámci projektu sa plánujú aktivity spojené s propagáciou regiónu (konferencie, publikácie (vrátane časopisov venovaných pamiatkam, spoločenským a hospodárskym otázkam), študijné návštevy, účasť na turistických veľtrhoch, cezhraničné podujatia, film, internetové servisy) a aktivity zamerané na využitie existujúcich zdrojov (napr. Ekomuzeálny program na Slovensku). Projekt bude tiež prispievať k zvýšeniu kvality a konkurencieschopnosti poskytovaných služieb (systém certifikácie) v rámci systému riadenia turistiky (Turistika priaznivá pre životné prostredie; kniha architektonických vzorov). Realizácia projektu sa bude zakladať na cezhraničnom partnerstve piatich organizácií: Združenie pre rozvoj a propagáciu podkarpatskej oblasti Pro Carpathia (líder projektu), Agentúra regionálneho rozvoja Svidník, Bieščadská nadácia, Združenie Karpatský euroregión Poľsko a Detská organizácia Fénix Snina. dwumiesięcznik bezpłatny nr 3(3) (11 12 2009, Rzeszów) ISBN 978-83-61577-00-3 Wydawca: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia Pro Carpathia Redakcja: 35-074 Rzeszów, ul. Gałęzowskiego 6/319 tel./fax: 017 852 85 26, e-mail: krzysiek@procarpathia.pl www.procarpathia.pl; www.skarbypodkarpackie.pl; www.zielonepodkarpacie.pl; www.karpaty-turystyka.pl Redaktor prowadzący: Krzysztof Staszewski Współpracują: R. Adamski, R. Horn, H. Kmita, P. Musiał, K. Rokosz, J. Stachiewicz, I. Steciak, J. Szarek, A. Śmiały, M. Witt, K. Zieliński Opracowanie graficzne, łamanie: KORAW Dorota Kocząb Druk: RESPRINT Rzeszów Tłumaczenie na jęz. słowacki: Agencja BTB Tomasz Wicik Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych i zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych tekstów. Kopiowanie i rozpowszechnianie publikowanych materiałów wymaga zgody Wydawcy. Wszelkie prawa zastrzeżone fot. clix Copyright by Stowarzyszenie Pro Carpathia W numerze m.in.: 4 Innowacyjność Patent na nowoczesność poszukiwany Jacek Stachiewicz 9 Innowacyjność Jesteśmy na 10. miejscu Robert Horn 10 Inwestycje OPTeam buduje w Jasionce Transsystem uruchamia Centrum Hieronim Kmita 12 Innowacyjność Ekoinnowacyjność to postęp z zachowaniem naturalnego ekosystemu Jacek Stachiewicz 14 Innowacyjność Z dotacją o inwestora łatwiej Dla przyszłych biznesmenów Krzysztof Zieliński 16 Komunikacja S19 przybliży nam Słowację Patryk Musiał 18 Komunikacja Wyboista droga do współpracy Hieronim Kmita 20 Rozmowa Podkarpacie czeka skok cywilizacyjny Monika Witt 22 Finanse Słowacy szybsi w euro Patryk Musiał 25 Współpraca przygraniczna Przestępczość nie zna granic Monika Witt 26 Gospodarka Za dwa lata ruszy nowa fabryka Zelmera Monika Witt 27 Gospodarka Transsystem na Słowacji Hieronim Kmita 28 Inwestycje To będzie Bella Dolina Rafał Adamski 29 Turystyka Słowacja nie jest droga Krzysztof Rokosz 30 Turystyka Na narty? Uczmy się od Słowaków Krzysztof Rokosz 32 Turystyka Kuchnia naszych sąsiadów Irena Steciak 35 Turystyka Lodospady zimowa sztuka użytkowa Andrzej Śmiały 38 Projekty W poszukiwaniu innowacyjnej turystyki Krzysztof Zieliński

Od redakcji Innowacja niejedno ma imię Wbrew temu, co twierdzą lokalni eksperci, mówiąc o innowacyjności, nie możemy myśleć jedynie o nowoczesnych technologiach. Takie podejście do zagadnienia je spłyca, jest wręcz błędem. Albowiem innowacyjność to nie tylko high tech z komputerami, światłowodami, oprogramowaniem, technologiami rodem z XXI wieku. I aby to udowodnić przedstawiamy poniższą systematykę terminu zgodnie z ustaleniami Polskiej Agencji Rozwoju Przemysłu. Zgodnie z definicją, sformułowaną w oparciu o Oslo Manual *, przez innowację rozumie się wprowadzenie do praktyki w przedsiębiorstwie nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do produktu (towaru lub usługi), procesu, marketingu lub organizacji. Istotą innowacji jest wdrożenie nowości do praktyki. Wdrożenie nowego produktu (towaru lub usługi) polega na zaoferowaniu go na rynku. Wdrożenie nowego procesu, nowych metod marketingowych lub nowej organizacji polega na ich zastosowaniu w bieżącym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Innowacja produktowa oznacza wprowadzenie na rynek przez dane przedsiębiorstwo nowego towaru lub usługi, lub znaczące ulepszenie oferowanych uprzednio towarów lub usług w odniesieniu do ich charakterystyk lub przeznaczenia. Ulepszenie może dotyczyć charakterystyk technicznych, komponentów, materiałów, wbudowanego oprogramowania, bardziej przyjaznej obsługi przez użytkownika oraz innych cech funkcjonalnych. Innowacja procesowa oznacza wprowadzenie do praktyki w przedsiębiorstwie nowych, lub znacząco ulepszonych, metod produkcji lub dostaw. Innowacja marketingowa oznacza zastosowanie nowej metody marketingowej obejmującej znaczące zmiany w wyglądzie produktu, jego opakowaniu, pozycjonowaniu, promocji, polityce cenowej lub modelu biznesowym, wynikającej z nowej strategii marketingowej przedsiębiorstwa. Innowacja organizacyjna oznacza zastosowanie w przedsiębiorstwie nowej metody organizacji jego działalności biznesowej, nowej organizacji miejsc pracy lub nowej organizacji relacji zewnętrznych. Innowacyjne rozwiązanie (produkt, proces, marketing lub organizacja) może być wynikiem własnej działalności badawczo-rozwojowej przedsiębiorstwa, współpracy z innymi przedsiębiorstwami i instytucjami lub może być wynikiem zakupu wiedzy w postaci niematerialnej (patenty, licencje, oprogramowanie, know-how, usługi o charakterze technicznym, marketingowym, organizacyjnym, szkoleniowym itp.) lub materialnej. A teraz zobaczmy, co na temat innowacyjności w naszym województwie mówią podkarpaccy uczeni i eksperci. W 2010 roku planuje się wykorzystanie ultranowoczesnych pojazdów segway do zwiedzania Bieszczadów. Urządzenia te zostały skonstruowane z myślą o ekologii; nie emitują żadnych spalin, napędzane są bowiem cichym silnikiem elektrycznym. Technologia z XXI wieku pojawi się na bieszczadzkich bezdrożach innowacja w sposobie zwiedzania Polska-Słowacja * Podręcznik z Oslo (ang. Oslo Manual) jest metodyką powszechnie stosowaną i stanowi międzynarodowy standard w zakresie badań statystycznych innowacji w przemyśle oraz sektorze usług rynkowych. Metodyka ta opracowana została pod kierunkiem OECD i Eurostatu przez zespół ekspertów pochodzących Numer 3 czasopisma wydany w ramach projektu z trzydziestu krajów. Badania oparte na Turystyka bez granic wzmocnienie współpracy metodologii Oslo prowadzone są w Europie, niemniej jednak tego typu bada- transgranicznej w turystyce w oparciu o zrównoważony rozwój środowiska nia spotyka się również w Chinach, Rosji, Malezji oraz krajach Ameryki Łacińskiej. Metodyka badawcza zawarta w Podręczniku z Oslo, obejmuje cztery obszary innowacji: produktowe, procesowe, organizacyjne oraz marketingowe. Krzysztof Staszewski 3 Krzysztof Zieliński

Polska-Słowacja 4 Innowacyjność Patent na nowoczesność Nie tak dawno brałem udział z grupą dziennikarzy z kilku województw w konferencji poświęconej plusom i minusom przystąpienia Polski do strefy euro. Summa summarum, po wielogodzinnych wykładach i dyskusjach, zgodziliśmy się co do tego, że kurs wymiany złotego na euro zależeć będzie przede wszystkim od wysokości PKB na głowę mieszkańca Polski. Wartość PKB zależeć zaś będzie od wartości polskiej gospodarki, ta natomiast przede wszystkim od jej innowacyjności. W tej sytuacji interesująca będzie zapewne odpowiedź na pytanie, czy polska, a także podkarpacka gospodarka, jest innowacyjna, czy nie? Czy nasze hasło promocyjne Rzeszów stolicą innowacji to pusty slogan, czy autentyczne odbicie rzeczywistego potencjału innowacyjnego stolicy Podkarpacia i całego regionu? Innowacyjność importowana W ocenie poziomu innowacyjności gospodarek poszczególnych województw naszego kraju, mieścimy się w tej pierwszej, górnej połowie. Łatwo zauważyć, że przemysł i cała gospodarka danego regionu mogą być innowacyjne, mimo że same nie produkują nowoczesnych, innowacyjnych technologii. Innymi słowy owe innowacyjne technologie są po prostu importowane. Czy tak też jest na Podkarpaciu? Czy dalej jest tylko tak, że nowoczesność kupujemy za sprzedaż przysłowiowych ziemniaków? Wystarczy się przyjrzeć firmom, które działają w Dolinie Lotniczej. Rzeczywiście mamy tam do czynienia z przedsiębiorstwami, których produkcja oparta jest w wielu przypadkach na najbardziej nowoczesnych technologiach i z tej racji możemy mówić, że mamy w regionie firmy innowacyjne. Ale te technologie nie zrodziły się u nas. Po prostu wraz z ulokowaniem się w naszym regionie przedstawicielstw światowych i europejskich koncernów produkujących swe wyroby w oparciu o te najnowocześniejsze technologie, owe technologie zostały do nas przywiezione. My daliśmy im atrakcyjne te- sulaco229 reny, ulgi podatkowe i wykwalifikowaną siłę roboczą. Czysta innowacyjność czyli wynalazczość To oczywiście absolutnie nie jest zarzut. Bardzo dobrze się dzieje, że po ukończeniu studiów absolwenci uczelni, mogą natychmiast po zajęciach teoretycznych zmierzyć się w swej zawodowej pracy z technologiami obowiązującymi w krajach o najwyższym poziomie wynalazczości, w konsekwencji także innowacyjności. Dr Tomasz Soliński z WSIiZ w Rzeszowie twierdzi, że gospodarka Podkarpacia jest innowacyjna i że poziom tej innowacyjności systematycznie się zwiększa, wszak innowacyjność odnosi się także do sfer zarządzania, nauczania, turystyki itp. Już samo postawienie elektronicznej maszynki do liczenia w miejsce liczydła jest innowacyjnością, oczywiście w odniesieniu li tylko do konkretnego miejsca pracy, natomiast absolutnie nie wpływa na innowacyjność gospodarki regionu. Na tym przykładzie widać jednak, że pod słowem innowacyjność kryć się może wiele treści. Nas jednak interesuje przede wszystkim związek innowacyjności z wynalazczością. Czyli odpowiedź na pytanie w jakim stopniu rozwój innowacyjności w województwie podkarpackim wiąże się z wynalazkami, których autorami są mieszkańcy tego województwa? Innymi słowy czy jesteśmy autorami wynalazków, które mają wpływ na rozwój nowoczesnych technologii? Tomasz Soliński twierdzi, że sfera wynalazków, to tak zwana czysta innowacyjność. Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, czy w województwie podkarpackim tworzone są wynalazki mające wpływ na rozwój innowacyjności. Czy

poszukiwany Jacek Stachiewicz Polska-Słowacja więc współtworzymy ową innowacyjność, czy tylko jesteśmy jej importerami Granty, roboty i latająca platforma badawcza i konsumentami? jest partnerstwo publiczno-prywatne, to dlaczego nie- możliwe miałoby być w dziedzinie badań naukowych? Lider z USA Poza tym przemysł jednak współfinansuje te badania. Niepodważalnym liderem światowej Dzięki temu nasza uczelnia może rozwijać swój potenne wynalazczości są Stany Zjednoczocjał naukowo-badawczy, występować o finansowanie, Ameryki Północnej. W przeliczeniu na milion mieszkańców zgłoszono skiej. W tej chwili trwa rozbudowa laboratorium Wy- na przykład laboratoriów, z funduszów Unii Europej- Dr hab. inż. Jacek Kluska, prorektor ds. nauki, prof. tam w 2006 roku 741 wynalazków. Na działu Budowy Maszyn i Lotnictwa, na co otrzymaliśmy Politechniki Rzeszowskiej drugim miejscu, co też nie zaskakuje, 38 milionów złotych dotacji właśnie z funduszy Unii są Niemcy 582 wynalazki na milion Czy poza oddziałem w Krośnie Instytutu Nafty Europejskiej. i Gazu, zna Pan jakiś inny badawczy instytut naukowy na Podkarpaciu? dawcze, opiewające na dziesiątki milionów złotych. Powiedział Pan, że są kosztowne projekty ba- mieszkańców. O ile więc pozycja USA i Niemiec pod względem liczby wynalazków nie zaskakuje, to już trzecia Nie... Nie znam. Czy Pańska uczelnia też prowadzi takie projekty? Wniosek z tego taki, że pozostała działalność Oczywiście. Grant pod tytułem Nowoczesne pozycja Finlandii w tym rankingu (345 naukowa i badawcza z dziedziny techniki prowadzona jest na Podkarpaciu wyłącznie w instytutach, niczym opiewa na 86 milionów złotych. Politechnika technologie materiałowe stosowane w przemyśle lot- wynalazków) daje wiele do myślenia. Jeśli jednak uzmysłowimy sobie, że ściślej na wydziałach Politechniki Rzeszowskiej? Rzeszowska jest jego koordynatorem, bo uczestniczą ośrodki naukowe i badawcze w Finlandii Wniosek jest trafny, jeżeli mamy na myśli publicz- w nim również politechniki: warszawska, śląska, łódz- otrzymują potężne środki finansowe ne jednostki naukowo-dydaktyczne. ka, lubelska, częstochowska, Uniwersytet Rzeszowski, na naukę, badania, wynalazczość i innowacyjność, Jakie badania naukowe dokonują się w Poli- Instytut Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii to ta pozycja nie powintechnice Rzeszowskiej? Nauk, Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych, Instytut na dziwić. Najlepszym tego przykładem Dokonuje się ich nawet bardzo dużo. W chwili Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii jest światowa hegemonia fińskiej Noki obecnej realizujemy około 480 grantów, innymi słowy Nauk, także Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców w produkcji, a nade wszystko projektowaniu coraz to nowych telefonów projektów badawczych. Ta liczba jest oczywiście płynna. Za miesiąc może ich być więcej. Inicjatorem badań Realizujecie w tej chwili 480 projektów badaw- Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza. o największych nakładach finansowych jest Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Ono ustala prio- Bezsprzecznie lotnictwo. Wydział Budowy Maszyn czych. Która branża jest w tych badaniach wiodąca? komórkowych, które powoli przejmują rytety w badaniach naukowych, ponieważ ma świetną i Lotnictwa otrzymuje najwięcej zleceń. Tu, w Rzeszowie, orientację, którym dziedzinom należy się priorytet, ale mało kto o tym wie, ale jeśli gdzieś w Polsce rodzi też, nie ma w tym większej tajemnicy, za priorytetami się koncepcja jakiegoś projektu badawczego z branży stoją także lobbyści. Lobbystami są zazwyczaj naukowcy lotniczej, to jako placówkę naukową, która może go z danej dziedziny, także ludzie przemysłu, który w tej zrealizować, wskazuje się najczęściej Politechnikę dziedzinie prowadzi działalność produkcyjną. Jest takie Rzeszowską. Naukowcy z politechnik śląskiej, lubelskiej, przysłowie, że każda sroczka swój ogonek chwali, więc częstochowskiej, Akademii Górniczo-Hutniczej nie ma się co dziwić, że fachowcy z danej branży uważają, w Krakowie i innych polskich ośrodków naukowych, że ich dziedzina jest najważniejsza i że należy się wykonują badania w rzeszowskim Laboratorium Badań jej priorytet w dostępie do pieniędzy na badania. Ministerstwo Materiałów dla Przemysłu Lotniczego, ponieważ należy to wszystko rozważa i podejmuje decyzje. Te ono do najlepiej wyposażonych laboratoriów tego typu decyzje są bardzo kosztowne, bo są projekty badawcze w Europie. opiewające na dziesiątki milionów złotych. Tak już zazwyczaj jest w życiu, że nie widzi się dokonań, Dlaczego ludzie przemysłu lobbują na rzecz takiego które dzieją się tuż koło nas albo dotyczą dziedzin czy innego projektu badawczego? medialnie trudnych. Nie pomnę w tej chwili nazwiska, Ponieważ jest wiele bardzo kosztownych projektów ale wybitny polski matematyk z Łodzi został niedawno badawczych, którym przedsiębiorstwa same nie w USA laureatem nagrody, która uważana jest za Nobla podołałyby finansowo. A każde liczące sie przedsiębiorstwo w dziedzinie matematyki. W Stanach pisały o tym nie- prze na innowacje, bo wie, że bez tego może mal wszystkie czołowe gazety, w Polsce żadna. Prof. nie utrzymać się na rynku, przegrać z konkurencją. Tadeusz Kaczorek wybitny polski uczony zapytał A naszego przemysłu na samodzielne finansowanie znajomego pracującego w firmie należącej do czołówki wielu projektów badawczych jeszcze nie stać. Ale na polskich mediów, dlaczego u nas nikt o tym nawet nie współuczestnictwo już tak. Jeśli w biznesie możliwe wspomniał. Odpowiedziano mu, że to nie jest żaden à 5

Polska-Słowacja 6 à news. Rozgłos nadajemy więc aferzystom, pedofilom i mordercom. O pozytywnych działaniach rodaków milczymy. To upokarzające, a po wtóre, kształtuje w umysłach Polaków niechęć i pogardę wobec nas samych. Zaczynamy się wstydzić samych siebie. Tak nie powinno się robić. Ale sobie ponarzekałem... Zgadzam się z każdym słowem, które Pan wypowiedział. A jaka branża po lotnictwie jest największym zleceniobiorcą projektów badawczych? Chemia, budownictwo i ochrona środowiska, informatyka, automatyka. A która dziedzina nauki nie jest należycie dotowana nakładami na badania? Moim zdaniem robotyka i automatyka. Niedawno przeczytałem, że Amerykanie planują, iż około 2025 roku żołnierzy zastąpią na polu bitwy roboty. Dziś mamy już tego przedsmak w postaci bezzałogowych samolotów latających. Kilka lat temu rozmawiałem z profesorem już dziś, Andrzejem Tomczykiem, z Pańskiej uczelni, o samolotach bezzałogowych. Profesor Tomczyk powiedział mi wtedy, że samolot bezzałogowy to żadne takie wielkie halo, że on i jego zespół już taki samolot opracowali, sprawdzili w locie. Co się dzieje z tym projektem? Powstają następne wersje, wykorzystujemy doświadczenie zapoczątkowane w latach 90. ubiegłego wieku. Profesorowie Marek Orkisz, Jan Gruszecki, Andrzej Tomczyk i ich zespoły, realizują obecnie ważny projekt badawczy, którym jest latająca platforma badawcza, taki demonstrator zaawansowanych technologii lotniczych. Ale... Ja mówiłem o automatyce i robotyce, a pan natychmiast odniósł ją do lotnictwa w naszej uczelni. Sam pan widzi, jak lotnictwo ciąży na naszej uczelni, oczywiście w pozytywnym sensie. No więc robotyka i automatyka, to nie tylko lotnictwo. Można powiedzieć, że dziś to roboty, a nie ludzie, produkują samochody. Roboty są stosowane coraz powszechniej tam, gdzie stanowiska pracy stają się szkodliwe, niebezpieczne dla człowieka lub tam, gdzie praca człowieka staje się zbyt droga. I w moim przekonaniu nakłady na polskie badania naukowe w tej dziedzinie są za małe. Jaki procent rozwiązań powstałych w wyniku prac badawczych w Pańskiej uczelni znajduje zastosowanie w przemyśle? Obecnie około 80% i niektóre z tych rozwiązań są chronione patentami. Ile rocznie patentów ma na swoim koncie Politechnika Rzeszowska? Od kilku do kilkunastu. Ale... Ci, którzy interesują się pracą badawczą i naukową naszej uczelni, muszą wiedzieć, że my kształcimy 13,5 tysiąca studentów. I nie tylko moim zdaniem, ale większości kadry, nie da się prowadzić na wysokim poziomie dydaktyki bez badań naukowych. Jedno warunkuje drugie. JS funkcje komputera, GPS-ów oraz kamer filmowych i aparatów fotograficznych. Tuż poza podium, czyli na czwartym miejscu jest Wielka Brytania (289 wynalazków), natomiast przed zajmującą w tym rankingu 9. miejsce Francją (238), są tak niewielkie kraje, jak Dania (276), Austria (275), Szwecja (270) i Norwegia (247). O ile pozycja Francji nieco zaskakuje, to miejsca zajmowane przez Danię, Szwecję i Norwegię nie powinny dziwić, jeśli się pamięta, że kraje te już przed laty postanowiły oprzeć swój rozwój gospodarczy na wiedzy i od tego czasu nie szczędzą ogromnych nakładów na naukę. A tam, gdzie nauka stoi na wysokim poziomie, prędzej lub później, ale muszą nadejść wynalazki. Polska zajmuje w rankingu 19. miejsce i, jak należało oczekiwać, wcale nie jest pierwszym krajem z byłego bloku socjalistycznego. Trochę przykro, że wyprzedza nas oparta na gospodarce rybnej Islandia (150), ale także maleńka Słowenia (143), czy Chorwacja (71,43), Węgry (71,40) lub Czechy (62,73). W Polsce w 2006 roku zgłoszono do ochrony patentowej 56,6 wynalazków na milion mieszkańców, czyli piętnastokrotnie mniej niż w USA i jedenastokrotnie mniej niż w Niemczech. Te dane najlepiej ilustrują potencjał naukowy wspomnanych krajów. Pozostaje nam mieć satysfakcję, że wyprzedzamy Luksemburg, Grecję, Belgię i Portugalię, ale ta satysfakcja ma bardzo gorzki posmak. Patenty dla zagranicy Transformacja ustrojowa i gospodarcza przed 20 laty sprawiła, że polska gospodarka otworzyła się dla zagranicy. Do naszego kraju zaczęły napływać towary wyprodukowane w krajach Zachodu i Azji, w wielu przypadkach naszpikowane nowatorskimi rozwiązaniami technicznymi. Zagraniczni inwestorzy, którzy zaczęli przejmować i budować w Polsce swoje fabryki, niejednokrotnie zaczęli w nich produkować wyroby również oparte na nowoczesnych rozwiązaniach technicznych i technologicznych. Wchodząc na polski rynek zaczęli w konsekwencji występować o polskie patenty. I zarówno zgłoszeń, jak i udzielonych patentów, przynajmniej od roku 2000, więcej pochodziło z zagranicy niż z Polski. W roku 2000 z zagranicy zgłoszono do ochrony patentowej 4894 wynalazki i udzielono 1524 patenty. W analogicznym okresie z kraju zgłoszono 2404 wynalazki i udzielono 939 patentów. Od 2000 roku do roku 2007 nie zdarzyło się, by więcej zastrzeżeń patentowych zgłoszono z Polski niż z zagranicy. Najwięcej zgłoszeń z zagranicy odnotowano w roku 2005, kiedy to o polskie świadectwo patentowe wystąpiono 5359 razy. Ale najwięcej patentów przyznano w roku 2007, bo aż 1959, przy czym w tymże roku z zagranicy napłynęło Fredik

tylko 361 zgłoszeń. Z czego wynika ta różnica? Sprawa jest łatwa do wytłumaczenia procedura przyznawania patentów trwa około 2 lata, a w niektórych przypadkach nawet dłużej. W Polsce najwięcej wynalazków zgłoszono w 2000 roku (2404), a następnie w roku 2007 (2392) oraz 2004 (2381). W roku 2007 udzielono natomiast najwięcej, bo 1575 patentów, rok wcześniej 1122, a w roku 2005 też ponad tysiąc, bo 1054. Najmniej udzielonych patentów przypadło na rok 2003, tylko 613 oraz rok następny, 2004, kiedy przyznano 778 patentów. Jacek Stachiewicz Podkarpackie patenty w środku stawki W rekordowym roku 2007 zgłoszono w Polsce 2392 wynalazki i udzielono 1575 patentów. Ile z tego ugryźli wynalazcy z Podkarpacia? Nie przekroczyliśmy 3%, a mimo to plasujemy się w rankingu w środku stawki, na 9 miejscu. Do Urzędu Patentowego RP zgłoszono z Podkarpacia w 2007 roku do ochrony własności przemysłowej w Polsce 55 wynalazków, a udzielono 44 patenty. Aby było jasne, jaka jest nasza pozycja i na co nas stać, trzeba porównać się do pierwszej trójki, czyli jak można się łatwo domyślić, do województw: mazowieckiego, śląskiego i dolnośląskiego. Mazowszu ton nadaje Warszawa, Śląskowi duże miasta aglomeracji, przede wszystkim te z silnymi ośrodkami akademickimi, jak Katowice i Gliwice, a województwu dolnośląskiemu, przeżywający wręcz burzliwy rozwój, Wrocław. W województwie mazowieckim zgłoszono więc w roku 2007 do ochrony patentowej 474 wynalazki i udzielono 391 patentów. W województwie śląskim nieco mniej, bo 406 i udzielono 236 patentów. W województwie dolnośląskim zgłoszono 323 wynalazków, ale udzielono niewiele mniej patentów niż w województwie śląskim, bo 219. Zaskakująco duży dystans dzieli od liderów województwo małopolskie, którego stolicą jest przecież Kraków, bardzo mocny, przynajmniej tak się powszechnie uważa, zarówno pod względem liczby i jakości posiadanych uczelni, instytutów naukowych i nowoczesnego przemysłu. W Małopolskiemu zgłoszono do patentu 186 wynalazków, około trzy i pół razy więcej niż w Podkarpackiem i udzielono 154 patenty, niemal cztery razy więcej niż u nas. Przed Podkarpaciem w rankingu są jeszcze województwa: Wielkopolskie, Łódzkie, Pomorskie i Lubelskie. Od lubelskiego, które plasuje się przed nami, dzieli nas niewiele, ale jednak niemal drugie tyle. Biorąc jednak pod uwagę siłę i tradycję lubelskiego ośrodka akademickiego, to 104 zgłoszenia i 79 patentów w istocie nie jest wielką różnicą. Bronisław Trala, rzecznik patentowy Politechniki Rzeszowskiej Od roku 1973 w Politechnice Rzeszowskiej odnotowaliśmy ponad 700 zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych. Z tej liczby kilkadziesiąt stanowiły wzory użytkowe, reszta to wynalazki. Wzory użytkowe też świadczą o innowacyjności, ponieważ muszą one mieć stałą postać i mogą wynikać w sposób oczywisty ze stanu techniki. Tym różnią się od wynalazków. Od 1995 roku, bo od tej daty dysponuję bardzo dokładnymi danymi, decyzję o ochronie patentowej otrzymało ponad 90% zgłoszonych wynalazków. To dużo, w Politechnice Rzeszowskiej weryfikujemy dokładnie każdy wniosek, nie zgłaszamy bubli. Poziom sukcesu w tej kwestii Minimalnie za nami jest natomiast województwo kujawsko-pomorskie ze stolicą w Bydgoszczy. Ta minimalność polega na tym, że zgłoszono tam co prawda do ochrony patentowej więcej niż u nas, bo 94 wynalazki, ale udzielono o dwa patenty mniej. Również 43 patenty zyskało województwo opolskie, które zgłosiło w 2007 roku, jedynie 45 wynalazków. W zachodnio-pomorskim było 86 zgłoszeń i 37 patentów, w warmińsko-mazurskim 46 zgłoszeń i 22 patenty, w Podlaskiem 34 i 14, w świętokrzyskim 53 i 22, najmniej w lubuskim, bo 14 zgłoszeń i 12 patentów. Wiodący jest Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa zależy w przeważającej mierze od stanu znajomości techniki zarówno autora wniosku, jak i tych, którzy ten wniosek weryfikują. Wiodącą placówką w zgłaszaniu wniosków jest Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa. Ten fakt nie powinien dziwić, wszak w laboratoriach tego wydziału prowadzi się wiele absolutnie pionierskich badań. Na drugim miejscu w liczbie zgłaszanych wniosków jest Wydział Chemii. W moim przekonaniu największym sukcesem działalności wynalazczej uczelni jest doprowadzenie do sytuacji, że patenty udzielane są wspólnie: na rzecz Politechniki i podmiotów gospodarczych. Z jednej strony świadczy to bardzo dobrze o przemyśle, że chce on współpracować z placówkami naukowymi i widzi w nich partnera dla swojego rozwoju, z drugiej daje to niemal stuprocentową gwarancję, że wynalazek zostanie wprowadzony do praktyki przemysłowej. A o to przecież przede wszystkim chodzi. Im szybciej i więcej wynalazków będzie wykorzystywanych w przemyśle, tym wyższy będzie jego poziom innowacyjności. JS Najvýznamnejšia je Fakulta strojárskej výroby a letectva Polska-Słowacja Bronisław Trala hovorca patentového oddelenia strojárskej výroby a letectva. Táto skutočnosť nikoho Rzeszowskej polytechniky: neprekvapuje, pretože v laboratóriách tejto fakulty sa Od roku 1973 sme zaznamenali viac ako 700 prihlášok prevádza množstvo absolútne pionierskych výskumov. na registráciu vynálezov a projektov úžitkového Na druhom mieste v počte prihlasovaných návrhov sa dizajnu. Z celého počtu bolo niekoľko desiatok návrhov umiestňuje Chemická fakulta. úžitkového dizajnu, ostatné predstavovali vynálezy. Som presvedčený, že najväčším úspechom objaviteľských Úžitkový dizajn je takisto príkladom inovačnosti. Úžitkový aktivít na vysokej škole, je situácia, že patenty sú vzor musí mať trvalú podobu a musí vyplývať zo udeľované súčasne pre polytechniku aj pre hospodárske stavu techniky. Od roku 1995, odkedy disponujem presnými subjekty. Na jednej strane je to dobrá vizitka pre prie- údajmi, obdržalo rozhodnutie o udelení patentu mysel, ktorý chce spolupracovať s vedeckými inštitúcia- približne 90 percent prihlásených vynálezov. Je to vysoký mi a pokladá ich v rámci vlastného rozvoja za partnera, počet. Rzeszowská polytechnika dôkladne preveruje a z druhej strany spolupráca skoro stopercentne zaručumi každý návrh a neprihlasuje nepodarky. Úspech v tejto je, že vynález bude uvedený do priemyselnej praxe. A na oblasti záleží predovšetkým od znalosti techniky autora tom záleží všetkým. Čím viac vynálezov bude urýchlene návrhu, ako aj tých, ktorí ho preverujú. Najviac návrhov využívaných v priemysle, tým väčšia bude jeho inovačná na registráciu ochranných známok pochádza z Fakulty úroveň. 7

Polska-Słowacja 8 Jacek Stachiewicz Patrząc na nasz kraj przez pryzmat wynalazczości, trudno byłoby dokonać łatwego i funkcjonującego w świadomości wielu rodaków podziału na Polskę na zachód i na wschód od Wisły. Decyduje chyba raczej siła ośrodków akademickich z ich placówkami badawczymi oraz nowoczesny przemysł ulokowany w ich pobliżu. Jeden na rok... Jerzy Kulpiński, przewodniczący podkarpackiego okręgu Polskiej Izby Rzeczników Patentowych Dużo ma Pan pracy? Czy wynalazczość na Podkarpaciu kwitnie? Pracy mam sporo. Czy w porównaniu z latami minionymi liczba wynalazków wzrasta? Zależy, o które lata minione Panu chodzi. Jeśli o epokę, która zakończyła się w 1989 roku, to liczba wynalazków dziś drastycznie zmalała. No, ale wtedy mieliśmy socjalistyczne współzawodnictwo pracy, wystarczyło przestawić dziurkę na śrubkę z jednego miejsca w drugie i już mieliśmy wniosek racjonalizatorski. Inne rozwiązania miały wyższy stopień zaawansowania i zasługiwały już na miano wynalazku. Często podpisywali się pod nim oprócz twórcy także majstrowie, kierownicy, dyrektorzy i kolejka do kasy poważnie się wydłużała. Bo w tamtych latach twórczość racjonalizatorska była szczodrze wynagradzana. Ile teraz zdarza się Panu w ciągu roku zajmować zastrzeżeniami patentowymi dla wynalazków, o których można powiedzieć, że stanowią dużą wartość dla rozwoju techniki? Przeciętnie raz w roku. Kto więc, jak nie Pan, przewodniczący podkarpackiego okręgu Polskiej Izby Rzeczników Patentowych, może mieć pełnię wiedzy o wynalazczym potencjale mieszkańców Podkarpacia? Tylko i wyłącznie instytucja państwowa, jaką jest Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej. Tam dokonuje się podsumowań i tenże Urząd Patentowy udziela informacji zbiorczych. Można je też znaleźć w sprawozdaniach GUS. Co to jest patent? W ogonie Europy Jest jeszcze jeden bardzo ciekawy ranking. Ukazuje on liczbę zgłoszonych o ochronę patentową wynalazków i udzielonych patentów w liczbach bezwzględnych, już bez przeliczeń na głowę mieszkańca. Instytucją, do której napływają każdego roku te zgłoszenia, jest Europejskie Biuro Patentowe. Obraz polskiej wynalazczości jest szokujący. Ranking, z którego zaczerpnęliśmy dane, obejmuje 34 kraje europejskie wraz z dwukontynentalną Turcją, ale bez Rosji, Ukrainy, Białorusi i Mołdawii. Obraz, jaki wyłania się z tego rankingu, daje przygniatającą przewagę naukowej myśli technicznej Niemiec. Nasi najbliżsi sąsiedzi z zachodu zgłosili To prawo autora na rozwiązanie, które jest wynalazkiem. Patent dotyczy wynalazków li tylko z dziedziny techniki. Wynalazek musi spełniać trzy warunki. Po pierwsze musi być nowy w danej gałęzi techniki, po drugie musi nieść ze sobą możliwość technicznego zastosowania i po trzecie, co jest najważniejsze poziom wynalazczy musi być nieoczywisty dla stanu i wiedzy danej gałęzi techniki. Jeśli ledwie raz w roku zdarza się Panu mieć do czynienia z wynalazkiem znaczącym dla danej dziedziny techniki, to co jest prozą dnia codziennego rzecznika patentowego? Jest sporo wniosków o przyznanie patentów dla rozwiązań oryginalnych, ale trudno o nich powiedzieć, by było to coś, co decyduje o dźwignięciu poziomu przemysłowego. Odnoszę jednak wrażenie, że są sytuacje, gdy jakieś rozwiązanie powinno zostać zgłoszone do zastrzeżenia patentowego, ale się tego nie robi. Dziś prywatnym przecież w większości firmom, jakby na tym nie zależało. Po co, uważają właściciele takich firm płacić pracownikowi za coś, co i tak zostanie w firmie i z czego będzie się korzystać. Myślę, że jednak doczekamy się czasów, że średniej wielkości firma opracuje regulaminy nagradzające pracowników za ich wynalazczość. To ważne. Rzecznik patentowy to także obrońca posiadaczy patentów przed zakusami nielegalnego korzystania z nich, innymi słowy przed kradzieżą wynalazku. Dużo jest takich spraw? Sporo jest naruszeń praw patentowych. Ale najwięcej na ten temat powiedzieliby ci rzecznicy, którzy działają w przedsiębiorstwach produkcyjnych, których wyroby stają się nagle bardzo podobne pod względem rozwiązań do produktów nowych producentów danego sprzętu. Opierając się na doświadczeniach swojej pracy może Pan powiedzieć, że Podkarpacie jest regionem innowacyjnym? Trudno mi odpowiedzieć na to pytanie. Mówiłem już, że nie prowadzimy statystyk i każdy z nas zna swój wycinek działalności. A odnosząc się do wycinka Pańskiej działalności? Raczej tkwimy w tym samym miejscu. JS w 2007 roku do Europejskiego Biura Patentowego 26 653 wynalazki i uzyskali 11 935 patentów. Drudzy w rankingu Francuzi mieli tych zgłoszeń niemal trzy razy mniej (9050) i uzyskali też trzy razy mniej patentów (3980). Trzecie miejsce przypadło maleńkiej, ale bogatej Szwajcarii, która zgłosiła 5972 wnioski i uzyskała 1984 patenty. Polska zgłosiła 104 wnioski, a udzielono nam 27 patentów. Wydawać by się mogło, że za nami nikogo już nie ma. Są jeszcze od nas słabsi: za nami uplasowali się m.in. Portugalczycy, Słoweńcy, Rumuni, Słowacy, Łotysze, Litwini, Islandczycy, Chorwaci, Grecy, Estończycy, Cypryjczycy, Bułgarzy, mieszkańcy księstwa Monaco (15 patentów), ale już nie poddani księcia Lichtenstein (111 patentów), czy mieszkańcy małego Luksemburga (86 patentów). Mała jest też Holandia, ale wynalazcy z tego kraju zapukali do Europejskiego Biura Patentowego 7289 razy i uzyskali 1828 patentów. Lektura zestawienia rankingu Europejskiego Biura Patentowego powinna dać nam wiele do myślenia i skazać na terapię szokową polskich decydentów, członków wszystkich kolejnych rządów, którzy uważają, że nakłady na badania naukowe to strata pieniędzy. Nakłady na naukę i badania zwiększyć koniecznie od zaraz Wnioski, jakie się nasuwają po przeanalizowaniu kwestii innowacyjności polskiego przemysłu oraz badań naukowych i wynalazczości, skłaniają do kolejnych modlitw do decydentów, by na naukę popatrzyli łaskawszym okiem niż dotychczas i kierowali na nią większe środki. Przykłady wszystkich krajów skandynawskich, które przed kilkunastoma laty obrały kurs na społeczeństwo oparte na wiedzy i w ślad za tym skierowały ogromne środki na badania, naukę, innowacyjność, pokazuje, że to się opłaca. W Polsce wiedza ta też staje się powszechna, aczkolwiek z tej powszechności wyłamują się jedynie kolejne ekipy rządzące naszym krajem. Czas zacząć to zmieniać. Jacek Stachiewicz

Jacek Stachiewicz Innowacyjność Jesteśmy na 10. miejscu Rozmowa z dr. Maciejem Piotrowskim, dyrektorem generalnym Instytutu Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Można w obiektywny sposób badać innowacyjność jakiegoś miasta, regionu, całego kraju? Oczywiście, że można. My to robimy, ponieważ w Regionalnej Strategii Innowacyjności Województwa Podkarpackiego na lata 2005 2013, otrzymaliśmy zadanie monitorowania i ewaluacji, innymi słowy oceniania, poziomu innowacyjności naszego województwa w odniesieniu do innych regionów Polski. Mierzenie innowacyjności w ujęciu regionalnym jest stosunkowo trudne. Można je oprzeć na metodzie wskaźników. Mówiąc potocznie bierze się ileś tam wskaźników, dane do nich czerpie z poszczególnych województw i wychodzi nam obraz każdego z regionów z osobna, a po zsumowaniu całości, także sytuacji w kraju. Aby obraz innowacyjności był pełny i obiektywny, a nade wszystko, aby zapewnić porównywalność, przyjęto do badań w całej Europie, opracowany przez Unię Europejską, uniwersalny zestaw wskaźników (Europena Innovation Scoreboard). Jest tych wskaźników jedenaście. Można nimi żonglować, by poprawić sobie samopoczucie? Nie ma takiej możliwości. Chyba, że dane do poszczególnych wskaźników Umiestnili sme sa na 10. mieste v krajine byłyby fałszywe, ale to jest nierealne, bo czerpie się je z opracowań instytucji ustawowo powołanych do prowadzenia rzetelnej sprawozdawczości statystycznej. Skoro już więc mamy pewność, że w tej materii nie może być radosnej twórczości, to na którym miejscu wskaźniki, nazwijmy je europejskie, lokują Podkarpacie na mapie innowacyjności Polski? W dolnej stawce, bo na dziesiątym miejscu. Na najgorszym, szesnastym miejscu lokuje nas wskaźnik mówiący o nauczaniu ciągłym populacji w wieku od 25 do 64 roku życia. Chodzi w tym przypadku o uczestnictwo w na- Polska-Słowacja gistrovaných 0,81 nových návrhov ochranných známok v EPO. V prvom prípade nás Rozhovor s Dr. Maciejom Piotrowským dom pre platnosť tohto príslovia. Po obdržaní to umiestňuje na predposlednom 15. mieste v Poľsku, v druhom na 13 mieste. generálnym riaditeľom Inštitútu hospodárstva Vysokej školy informatiky a riade- z vysokej školy sa končí naše vzdelávanie. Len Obráťme sa teraz o 180 stupňov, po- vysvedčenia zo strednej školy alebo diplomu nia v Rzeszowe. 5,4 percent populácie z nášho vojvodstva vo šteklime našu márnomyseľnosť a povedzme si, v čom sme najlepší, teda v čom Dá sa objektívne skúmať inovačnosť veku od 25 do 64 rokov sa vzdeláva naďalej. Je mesta, regiónu alebo celého štátu? to trikrát menej ako v Mazowieckom vojvodstve, teda predovšetkým vo Varšave, skoro Na popredné miesto nás začleňuje uka- sme na poprednom mieste. Samozrejme, že je to možné. My to robíme, pretože sme zapojení do programu trikrát menej ako v Malopoľskom vojvodstve zovateľ, ktorý vyjadruje náklady na investičnú činnosť v percentách z obratu. V tomto Regionálnej stratégie inovačnosti Podkarpatského vojvodstva na roky 2005 2013 Západopomorskom. Z tohto pohľadu sme smere sme na druhom mieste v krajine. a vyše dvakrát menej ako v Dolnosliezskom, a dostali sme za úlohu monitorovať a hodnotiť úroveň inovačnosti nášho vojvodstva Za ktorý ukazovateľ by sme sa ešte blematické, pretože brzdia inovačnosť, najhorší v krajine. Existujú teda oblasti, ktoré sú pro- v porovnaní s inými regiónmi Poľska. mali hanbiť? napríklad nezáujem mladých ľudí a všeobecne obyvateľov Podkarpatska o ce- Keď sme si už istí, že táto oblasť nepodľahne pokusom o tvorivú manipuskom a vysokoškolskom vzdelaní mladých loživotné vzdelávanie, ale sú tiež oblasti, Za ukazovateľ hovoriaci o stredoškolláciu, na ktoré miesto tzv. európske ukazovatele teda zaraďujú Podkarpatsko na de sme na predposlednom mieste, pretože ľov na inováciu. Aký záver by ste urobili ľudí vo veku od 19 do 24 rokov. V tomto ohľa- ktoré tešia, napríklad náklady podnikate- mape inovačnosti v Poľsku? v Podkarpatsku len 40,6 percent mládeže vo na základe analýzy jednotlivých ukazovateľov, týkajúcich sa Podkarpatska? Na spodnú hranicu na 10. miesto. veku od 19 do 24 rokov ukončilo stredoškolské alebo vysokoškolské vzdelanie. Asi nebudem originálny, keď poviem, Ktorý ukazovateľ nás zaraďuje na najhoršie, šestnáste miesto? Ktorý ďalší ukazovateľ nás zaraďuje že v tých oblastiach, v ktorých sme na popredných miestach, treba udržiavať dyna- Ukazovateľ, ktorý hovorí o celoživotnom vzdelávaní populácie vo veku od 25 do Sú dva takéto ukazovatele. Prvý vyjamiku nákladov a rozvoja. Naproti tomu na spodné priečky v hierarchii postavení? 64 rokov. V tomto prípade sa jedná o účasť druje percentuálne zastúpenie zamestnaných v službách na vysokej technickej príčiny takejto situácie a hľadať nápravné v tých, v ktorých sme pozadu, treba hľadať na vzdelávaní po ukončení systematického vyučovania na všetkých stupňoch škôl, čiže úrovni vzhľadom k celkovému počtu zamestnancov a druhý počet patentových zlepší v priebehu pár rokov. Za nezáujmom riešenia. Bude to ťažké a určite sa to ne- o rozširovanie vedomostí, ktorých cieľom je získanie nových kompetencií a oprávnení. registrácií v EPO na milión obyvateľov. o permanentné vzdelávanie mladých ľudí, Hovorí sa, že človek sa učí po celý život a ak V službách na vysokej technickej úrovni ako aj celej našej podkarpatskej populácie, sa toto príslovie týka získavania vedomostí pracuje v Podkarpatsku sotva 1,04 percenta sa ukrývajú pravdepodobne systémové a profesných kvalifikácií, v tom prípade sme z celkového počtu zamestnancov a na milión obyvateľov z Podkarpatska bolo zare- Ale takúto prestavbu treba uskutočniť. príčiny. Ich odstraňovanie potrvá celé roky. my v Podkarpatsku nie práve najlepším príkla- 9

Polska-Słowacja 10 uczaniu po ukończeniu systematycznej nauki w szkole, czy na studiach, czyli o poszerzanie wiedzy, której celem jest zdobycie nowych kompetencji i uprawnień. Jeśli się mówi, że człowiek uczy się przez całe życie, a powiedzenie to odnosi się do poszerzania swojej wiedzy i zawodowych uprawnień, to my na Podkarpaciu nie jesteśmy najlepszym odnośnikiem tego porzekadła. Otrzymujemy świadectwo szkoły średniej, czy dyplom uczelni i na tym kończymy naszą edukację. Tylko 5,4 procent populacji naszego województwa w wieku od 25 do 64 lat uczy się dalej. To trzy razy mniej niż w województwie mazowieckim, czyli przede wszystkim w Warszawie, niemal trzy razy mniej niż w województwie małopolskim i ponad dwa razy mniej niż w województwach dolnośląskim, zachodniopomorskim i..., co będzie na pewno zaskoczeniem, województwie podlaskim. Pod tym względem jesteśmy najgorsi w kraju. Jaki jeszcze wskaźnik powinien napawać nas wstydem? Wskaźnik mówiący o wykształceniu średnim i wyższym młodych ludzi w wieku od 19 do 24 lat. Jesteśmy pod tym względem na przedostatnim miejscu, bo na Podkarpaciu tylko 40,6% młodzieży w wieku od 19 do 24 lat może wykazać się średnim lub wyższym wykształceniem. Gorszy wskaźnik od nas ma tylko województwo lubuskie. Moim zdaniem mówienie w tym przypadku o wstydzie to nietrafne odczucie. Należy dochodzić przyczyn, dlaczego nasza młodzież w bardzo dużym procencie nie chce się kształcić. Jaki jeszcze wskaźnik lokuje nas w dolnych rejonach stanów niskich? To są dwa takie wskaźniki. Pierwszy dotyczy procentu zatrudnienia w usługach wysokiej techniki w odniesieniu do wszystkich zatrudnionych, a drugi liczby wniosków patentowych w EPO na milion mieszkańców. W usługach wysokiej techniki pracuje na Podkarpaciu zaledwie 1,0% ogółu zatrudnionych, a na milion mieszkańców złożono z Podkarpacia 0,81 nowych wniosków patentowych w EPO. W pierwszym przypadku lokuje to nas na 15., czyli przedostatnim miejscu w Polsce, w przypadku drugim na 13. A w czym jesteśmy najlepsi, czyli w czołówce? W czołówce lokuje nas wskaźnik mówiący o nakładach na działalność innowacyjną w procencie obrotu. Pod tym względem jesteśmy na drugim miejscu w kraju, po województwie podlaskim, a przed lubelskim. W tym wskaźniku czołowe trzy miejsca województw ze ściany wschodniej wskazują, że mamy pod tym względem największe zapóźnienia, ale też, że najwięcej robimy, by je nadrobić. Można to i tak interpretować. Na trzecim miejscu w Polsce jesteśmy pod względem innowacji wprowadzanych w małych i średnich przedsiębiorstwach w przetwórstwie przemysłowym. Lepsze do nas są pod tym względem jedynie województwa śląskie i małopolskie. Cieszy fakt, że w nakładach na badania i rozwój (B+R) finansowanych przez biznes zajmujemy czwartą pozycję, a lepsi pod tym względem są od nas jedynie na Mazowszu, w Małopolsce i województwie pomorskim. Są więc dziedziny, które martwią, bo hamują innowacyjność, jak chociażby niechęć młodych ludzi i w ogóle mieszkańców Podkarpacia do ustawicznego kształcenia się, ale są też dziedziny, które cieszą, jak na przykład nakłady, także biznesu, na innowacyjność. Jakie wnioski wysnuwa Pan z analizy poszczególnych wskaźników odnoszących się do Podkarpacia? Chyba nie będę oryginalny, jeśli powiem, że w tych dziedzinach, w których jesteśmy w czołówce, należy utrzymać dynamikę nakładów i rozwoju. W tych zaś, w których odstajemy, należy zdiagnozować przyczyny stanu rzeczy i podjąć działania naprawcze. Ale to będzie trudne i z roku na rok na pewno się tego nie poprawi. Za niechęcią zarówno młodych ludzi, jak i całej naszej podkarpackiej populacji do nauki i ciągłego kształcenia się, stoją jakieś przyczyny systemowe. Ich usuwanie trwa latami. Ale trzeba się tej przebudowy podjąć. Robert Horn Inwestycje OPTeam Andrzej Pelczar, wiceprezes OPTeam SA Na terenach przy lotnisku w Jasionce, będących częścią Parku Naukowo-Technologicznego, powstaje kolejny obiekt. Jest to inwestycja rzeszowskiej firmy OPTeam SA. W obiekcie, którego koszt wyniesie 13 mln złotych, powstanie Centrum Projektowe Nowoczesnych Technologii. Będzie się ono zajmowało rozwojem systemów informatycznych wykorzystujących technologie kart elektronicznych. Systemy kart elektronicznych powoli stają się standardem w naszym codziennym życiu. Wykorzystujemy karty płatnicze, e-legitymacje, karty miejskie komunikacji publicznej. E-legitymacje firmy OPTeam są obecne już na ponad 80 polskich uczelniach, a liczba ich funkcji dynamicznie wzrasta. Dlatego Transsystem Firma z Woli Dalszej k. Łańcuta znana jest w świecie koncernów budujących fabryki samochodów. Ale już nie tylko w tej branży. Zaczynała od produkcji systemów transportu wewnętrznego dla fabryk samochodów, ale dziś, dzięki polityce dywersyfikacji produkcji, Transsystém Firma z Wole Dalszej je známa vo svete koncernov, ktoré budujú automobilové závody. Známa je nielen v tomto odvetví. Začínala s výrobou systémov vnútornej dopravy pre automobilové závody, ale v súčasnosti, vďaka múdrej politike diverzifikácie výroby, začína byť známa tiež v energetickom a leteckom odvetví. Navrhuje projekty a vytvára systémy karbonizácie a transportu sadry, ktorá je vedľajším produktom spaľova-

buduje w Jasionce zdecydowaliśmy się na przeniesienie wszystkich naszych działów technologicznych do Centrum Projektowego Nowych Technologii. Scentralizujemy dzięki temu zarządzanie firmą i usprawnimy komunikację oddziałów, obecnie rozproszonych w kilku miejscach. Przewidujemy, że obniży to nasze koszty operacyjne i przyspieszy rozwój firmy mówi Andrzej Pelczar, wiceprezes OPTeam SA. Budowa Centrum Projektowego Nowoczesnych Technologii OPTeam SA będzie współfinansowana z unijnego programu Innowacyjna Gospodarka, zatytułowanego Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym. Dla pozyskania środków na rozwój firma planuje również emisję publiczną akcji i ich debiut na warszawskiej giełdzie. OPTeam planuje zakończyć inwestycję w Jasionce w lipcu 2010 roku. Hieronim Kmita OPTeam investuje v Jasionke V blízkosti letiska v Jasionke, na terénoch, na ktorých sa nachádza Vedecko-technologický park, vzniká nový objekt. Je to investícia rzeszowskej firmy OPTeam, S.A. V novopostavenom objekte, v hodnote 13 mil. zlotých, sa bude nachádzať sídlo Projektového centra moderných technológií. Jeho hlavnou náplňou bude práca na rozvoji informatických systémov, využívajúcich technológiu elektronických kariet. V rámci projektu bude tiež vytvorené veľké centrum spracovávania údajov. Systémy elektronických kariet sa pomaly stávajú štandardom v našom každodennom živote. Využívame platobné karty, elektronické preukazy, karty mestskej verejnej dopravy. E- preukazy firmy OPTeam využíva dnes už viac ako 80 poľských vysokých škôl a dynamicky sa zvyšuje počet ich funkcií. Preto sme rozhodli o prenesení všetkých našich technologických oddelení do Projektového centra moderných technológií. Vďaka tomuto kroku dôjde k centralizácii vedenia firmy a k zlepšeniu komunikácie medzi jednotlivými oddeleniami, ktoré sú v súčasnosti rozptýlené na niekoľkých miestach. Predpokladáme, že to zníži naše operačné náklady a urýchli rozvoj firmy hovorí Andrzej Pelczar, podpredseda OPTeam, S.A. Jacek Stachiewicz Jacek Stachiewicz Polska-Słowacja uruchamia Centrum działa także w branży energetycznej i lotniczej. Dla elektrowni produkuje własnego projektu systemy nawęglania i transportu gipsów, będących produktem ubocznym spalania węgla. W branży lotniczej zaś Transsystem zaczyna być obecny za sprawą Airbusa, dla którego wyprodukuje system transportu do jednego z elementów samolotu A 320. Coraz szersza oferta produkcji sprawia, że firma postanowiła uruchomić własne centrum badawczo-rozwojowe. W tym celu Transsystem wykupił dawną výskumno-vývojové centrum bazę transportową Veolii z Łańcuta, znajdującą się naprzeciw swej siedziby. W pierwszych miesiącach 2010 roku powstanie tu nowoczesne centrum Stanisław Sroka, badawczo-rozwojowe. prezes Transsystemu Chcemy się rozwijać, proponować klientom własne, nowe i opatentowane rozwiązania. Stąd potrzeba utworzenia centrum, gdzie będziemy opracowywać nowoczesne konstrukcje, zwłaszcza pod kątem linii transportowych dla energetyki, lotnictwa i do przewozu ludzi twierdzi Stanisław Sroka, prezes Transsystemu. nia uhlia. V leteckom odvetví sa Transsystém mieste vytvoriť moderné výskumno- zviditeľňuje spoluprácou s firmou vývojové centrum. Airbus, pre ktorú navrhne, vyrobí a nainštaluje Chceme sa rozvíjať a chceme tvoriť transportný systém pre jeden pre klientov svoje vlastné, nové a pa- z elementov lietadla A 320. Čoraz širší tentované riešenia. Preto vznikla myšlienka záber produkcie mal za následok rozhodnutie sprevádzkovania centra, kde o sprevádzkovaní vlastného budeme vytvárať moderné konštrukcie. vedecko-vývojového centra. Za týmto Predovšetkým s prihliadnutím na účelom Transsystém zakúpil dopravnú transportné systémy pre energetiku, bázu łańcutskej Veolie. Hneď v prvých letectvo alebo prepravu ľudí tvrdí mesiacoch roku 2010 chce na tomto Stanisław Sroka, riaditeľ Transsystému. Hieronim Kmita 11 Archiwum (2)

Polska-Słowacja Nie ma drugiego w kraju tak silnego ośrodka prowadzącego badania naukowe w dziedzinie nowoczesnych materiałów dla przemysłu lotniczego. To u nas, w naszym laboratorium Wydziału Budowy Maszyn i Lotnictwa Politechniki Rzeszowskiej, prowadzi się badania dotyczące kształtowania struktur cienkościennych, a także produkcji monokryształów, które mogą zrewolucjonizować przemysł silników lotniczych i innych elementów samolotów. Także w tym laboratorium prowadzi się badania nad nowymi technologiami wytwarzania i obróbki materiałów kompozytowych. W laboratoriach Wydziału Chemii naszej Politechniki pracuje się nad technologiami wykorzystywania komórkowych procesów wytwarzania energii, także nad technologiami zielonej chemii, które nie niosą ze sobą ryzyka dla środowiska. Wymieniłem przykłady doniosłych innowacyjnie badań z mojej macierzystej uczelni, które dotyczą dziedziny ogólnie pojętej techniki. Badania wszakże prowadzi się również w nietechnicznych uczelniach naszego regionu. Te badania też niosą ze sobą potężny ładunek innowacyjności, wszak innowacyjność, to nie tylko działalność w sferze techniki. Innowacyjność to nowe lub znacznie ulepszone produkty, procesy, także działalność o charakterze organizacyjnym i marketingowym, to potencjał myślenia poninci 12 Innowacyjność Ekoinnowacyjność to postęp z zachowaniem naturalnego ekosystemu Pytanie do prof. dr hab. inż. Leszka Woźniaka, prorektora ds. kształcenia Politechniki Rzeszowskiej, przewodniczącego Podkarpackiej Rady Innowacyjności Jak ocenia Pan 10. pozycję naszego województwa w statystyce ujmującej miejsce poszczególnych regionów Polski w przedsięwzięciach, których celem jest innowacyjność? W moim przekonaniu pozycja statystyczna, mimo że jest oparta na wskaźnikach opracowanych przez Unię Europejską, a więc w jakimś sensie obiektywnych, bo takich samych dla wszystkich, nie oddaje pełnej prawdy. Statystyka pozostaje statystyką i nie jest w stanie ogarnąć bardzo istotnych dla całościowej oceny danego zjawiska, wymykających się tej statystyce, subtelności. Dziesiąta pozycja Podkarpacia na liście statystycznej pozostaje zgodna tylko z racjami tych, którzy podążając utartymi schematami dzielą Polskę na A oraz B i nas zaliczają właśnie do regionów tej drugiej kategorii. Czy tak jest w istocie? Ja odpowiadam nie. I to zdecydowanie. Niemal na co dzień mam do czynienia z ludźmi przyjeżdżającymi na Podkarpacie po raz pierwszy, zarówno z innych regionów naszego kraju, jak i z zagranicy. Przez cały czas pobytu ludzie ci chodzą zaskoczeni i zadziwieni obrazem naszej podkarpackiej i rzeszowskiej rzeczywistości. Spodziewali się regionu ogarniętego biedą i beznadzieją, zapuszczonego, zaniedbanego i z tej nędzy niszczejącego, a widzą miasto i region rozkwitające, kipiące życiem, energią i... właśnie innowacyjnością. To co widzą, nie harmonizuje, a wręcz przeczy statystyce i wyświechtanym opiniom, wygłaszanym przez tych, którzy nigdy nie byli na Podkarpaciu albo byli tu dawno temu. Odniosę się jeszcze raz do statystyki i wskaźników. Kilka tygodni temu ekonomiści i statystycy z Francji i kilku innych krajów zaproponowali, by opracować inny od PKB wskaźnik, który oddawałby poziom życia i rozwoju poszczególnych krajów i regionów. Uznali oni, że PKB nie odzwierciedla rzeczywistości w wielu dziedzinach życia i może nie tyle przeczy rzeczywistemu obrazowi rozwoju, co oddaje go w sposób nieobiektywny. Dygresję tę robię dlatego, ponieważ podzielam zdanie, iż wskaźnik PKB czy innowacyjności, nie oddaje poziomu życia i rozwoju naszego Podkarpacia. Popatrzmy na miasta, nowe osiedla, nowe domy w tych lepszych, bo legitymujących się lepszymi wskaźnikami, województw Polski A. Gdy mieszkańcy tamtej lepszej Polski przyjeżdżają do Rzeszowa, czy szerzej na Podkarpacie, są przede wszystkim zaskoczeni obrazem naszej rzeczywistości. Wielokrotnie mówią, że nam zazdroszczą i w słowach tych nie ma kurtuazji, jest szczerość. Tak więc jak PKB nie zawsze przystaje, a wręcz przeciwnie coraz częściej odstaje od rzeczywistego stanu rzeczy, tak jest z tym naszym 10. miejscem w innowacyjności. Jacek Stachiewicz

zwalający przekraczać dotychczas wyznaczone granice. Innowacyjność wykracza daleko poza uczelniane laboratoria badawcze. Weźmy chociażby przykład Asseco Poland SA. Po przejęciu Prokomu, nie ma dziś w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej firmy o większym potencjale w produkcji oprogramowania komputerowego. Fundamentem tej firmy jest oprogramowanie dla bankowości, ale rozszerza ona swą aktywność także na sferę szeroko pojętych finansów i ubezpieczeń. Ale wrócę do statystyki i owego 10. miejsca, lokującego nas w drugiej, słabszej połowie regionów innowacyjnych. Jak każda inna statystyka, ta również jest ułomna. Nie znaczy to oczywiście, by ją kwestionować, tylko trzeba ją umieć czytać. Przedmiotowe badanie statystyczne bazuje na 11 wskaźnikach. Zsumowane lokują nas na 10. miejscu. Ale gdy zaczniemy te wskaźniki czytać i analizować każdy z osobna, wyłania się obraz bardzo ciekawy i dla nas bardzo pozytywny, a zarazem optymistyczny. Okazuje się, że w tych dziedzinach, gdzie o inwestycjach decydują nasi lokalni przedsiębiorcy i ich kapitał, jesteśmy na drugim trzecim miejscu w kraju. W samej czołówce. Dalekie miejsca zajmujemy zaś tam, gdzie decyzje i pieniądze podejmowane są centralnie. Wniosek z tego, jak napisałem, jest budujący, ponieważ wskazuje on, że mamy przedsiębiorców dynamicznych o dużym potencjale intelektualnym, rozumiejących, że rozwój zależy od innowacyjności. Na zakończenie już tylko kilka słów o przyszłości. Historia gospodarcza regionu wskazuje, że sfery innowacyjności się zmieniają. W drugiej połowie XIX i w pierwszej XX wieku, byliśmy regionem naftowym, o czym decydowały złoża ropy i gazu w paśmie od Ustrzyk Dolnych przez Sanok, Krosno, Jasło po Gorlice. Dziś o innowacyjności Podkarpacia świadczą branże lotnicza i informatyczna, także badania z dziedziny chemii. Ale oprócz tych trzech Ekoinovačnosť znamená rozvoj dziedzin, największą przyszłość regionu upatruję w rolnictwie produkującym zdrową ekologicznie żywność i w ekologicznym jej przetwórstwie. Świat już widzi zagrożenia wynikające z produkcji żywności genetycznie modyfikowanej, szkodliwość żywności faszerowanej chemią też jest ogólnie znana. Jesteśmy regionem jeszcze nieskażonym ekologicznie, powinniśmy zainwestować w ekologiczne rolnictwo i ekologiczne przetwórstwo żywności. Oprócz innowacyjności, błyskawiczną karierę robi na świecie termin ekoinnowacja. Gdy posiedliśmy wiedzę o szkodliwych skutkach wykorzystania nowoczesnych technologii, natychmiast zrodziła się świadomość, że innowacyjność nie może niszczyć. Ekoinnowacyjność to owszem postęp, ale z zachowaniem naturalnego ekosystemu. Tego musimy się trzymać. Rozwój wykorzystujący ekoinnowacje idealnie spełnia założenia zrównoważonego rozwoju. Jacek Stachiewicz Polska-Słowacja ekonómovia a štatistici z Francúzska a z iných štátov navrhli vypracovanie iného ukazovateľa ako hrubý domáci Prof. Dr. hab. Ing. Leszek Woźniak, Desiate štatistické miesto Podkarpatska produkt (HDP), ktorý by reflektoval prorektor pre vzdelávanie Rzeszowskej korešponduje jedine s úvahami tých, životnú úroveň a úroveň rozvoja jedkarpatskej polytechniky, je predsedom Pod- ktorí schematicky delia Poľsko na A a notlivých štátov a regiónov. Uznali, že inovačnej rady. Najnovšie B a nás zaraďujú práve do regiónov tej HDP neodzrkadľuje skutočnosť v mnohých vydanie, ktoré si vám dovoľujeme druhej kategórie. Zodpovedá to skutočnosti? oblastiach života. Neprotirečí sku- ponúknuť, sme venovali otázkam Odpovedám, že rozhodne nie. točnému obrazu rozvoja, ale ho skôr inovácie v podkarpatskom regióne, a Skoro každý deň sa stretávam s ľuďmi, reprodukuje neobjektívnym spôsobom. preto je na mieste, že ho zaháji vyjadrenie ktorí navštevujú Podkarpatsko po prvý Odbočil som preto, lebo som profesora Leszka Woźniaka. Je raz a prichádzajú z iných oblastí Poľska toho názoru, že ukazovateľ HDP alebo to rozsiahla odpoveď na otázku, ako aj zo zahraničia. Počas celého svojho inovačnosti nezodpovedá skutočnej vedúci Podkarpatskej inovačnej rady pobytu u nás sú títo ľudia zaskočení životnej úrovni a úrovni rozvoja nášho hodnotí umiestnenie nášho regiónu a prekvapení našou podkarpatskou a Podkarpatska. Všimnime si mestá, na 10. mieste v štatistike poradia jednotlivých rzeszowskou realitou. Očakávali chu- nové sídliská, nové domy v tých letoch, regiónov Poľska v projekdobný región, plný beznádeje, zanedpších vojvodstvách Poľska A, ktoré ktorých cieľom je inovačnosť. baný a zničený z celej tej biedy a vidia sa preukazujú lepšími ukazovateľmi. Profesor Leszek Woźniak: Podľa kvitnúce mesto a región, plné života, Keď obyvatelia toho lepšieho Poľska môjho názoru toto umiestnenie, hoci energie a... práve inovačnosťou. To, navštívia Rzeszów alebo Podkarpatsko, vychádza z ukazovateľov Európskej únie, čo vidia, nie je v súlade so štatistickými sú zaskočení obrazom našej reality. a teda v istom zmysle objektívnych, pretože výsledkami, naopak, odporuje im a tiež Mnohokrát vravia, že nám závidia a za je rovnaké pre všetkých, neodzrka- ošúchaným názorom, ktoré rozširujú týmito slovami sa neskrýva zdvorilo- dľuje dôsledne skutočnosť. Štatistika je tí, ktorí nikdy neboli v Podkarpatsku, sť, ale úprimnosť. HDP teda nie vždy vždy štatistikou a nedokáže zobrať do alebo tu boli veľmi dávno. súhlasí, práve naopak, čoraz častejšie úvahy všetky dôležité aspekty daného Ešte raz sa vrátim k štatistike a k ukazovateľom. nesúhlasí s realitou a tak to vyzerá aj s problému, ktoré unikajú tejto štatistike. Pred niekoľkými týždňami tým naším 10. miestom v inovačnosti. 13

Polska-Słowacja 14 Innowacyjność Z dotacją o inwestora łatwiej Na dofinansowanie projektów w ramach tego naboru przeznaczono kwotę 96 607 643,18 zł. Środki te adresowane są do samorządów lokalnych, które wykorzystają je na uzbrojenie terenów inwestycyjnych. W pełni uzbrojone tereny mogą być następnie zbywane przez samorządy na rzecz przedsiębiorców tworzących na nich swoje firmy, a tym samym nowe miejsca pracy. Środki te będą więc miały rzeczywisty wpływ na zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej naszego regionu. Nie ukrywam, że teraz liczymy na aktywność samorządów z terenu całego województwa podkreśla Zygmunt Cholewiński, marszałek województwa podkarpackiego. O dofinansowanie mogą się ubiegać jednostki samorządu terytorialnego, ich stowarzyszenia i związki. Maksymalny poziom dofinansowania projektów, jako procent wydatków kwalifikowanych objętych dofinansowaniem w ramach działania to 85% wydatków kwalifikowanych. Maksymalna kwota wsparcia 30 mln złotych. Wnioski można składać od 30 grudnia 2009 roku do 31 marca 2010 roku. Dla przyszłych biznesmenów Jesteś bez pracy, ale nie chcesz czekać na pracę w pośredniaku. Myślisz o tym, aby założyć własną firmę, ale obawiasz się, że nie poradzisz sobie z tym przedsięwzięciem. W projekcie pt. Podkarpacki biznesmen specjaliści z rzeszowskiego Stowarzyszenia Pro Carpathia pomogą niezdecydowanym lub wątpiącym, szczególnie zachęcając do tego kroku kobiety, w założeniu własnej działalności gospodarczej. Do udziału w projekcie zapraszamy osoby w wieku produkcyjnym pozostające bez zatrudnienia, których stosunek pracy wygasł lub został rozwiązany z przyczyn od nich niezależnych w okresie ostatnich sześciu miesięcy mówi Dominika Szczeklik, koordynator Zarząd Województwa Podkarpackiego ogłosił nabór wniosków w trybie konkursowym o dofinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007 2013 Osi priorytetowej I Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka, Działanie 1.4 Promocja gospodarcza i aktywizacja inwestycyjna regionu, Schemat A Projekty inwestycyjne. Zygmunt Cholewiński, marszałek województwa podkarpackiego projektu ze Stowarzyszenia Pro Carpathia Dotyczy to osób, które pracowały w powiatach: krośnieńskim, przemyskim, jarosławskim, mieleckim lub jasielskim, posiadają wykształcenie minimum średnie lub zasadnicze zawodowe i oczywiście mają meldunek na terenie naszego województwa. Rekrutacja chętnych prowadzona będzie od 4 do 22 stycznia 2010 r. w Biurze Projektu przy ul. Gałęzowskiego 6/304 w Rzeszowie. Osoby zainteresowane mogą zapoznać się ze szczegółowymi kryteriami pod nr telefonu 017 862 50 76 lub na stronie internetowej www.procarpathia.pl. Karty zgłoszeniowe do udziału w projekcie można również przesłać do nas pocztą dodaje Dominka Szczeklik. Krzysztof Zieliński Projekty podlegające dofinansowaniu to te, które dotyczą kompleksowego uzbrojenia i przygotowania terenów inwestycyjnych. Wnioski wraz z wymaganą dokumentacją należy składać w siedzibie Departamentu Wspierania Przedsiębiorczości, ulica Hanasiewicza 17, 35-103 Rzeszów. Informacje dotyczące ogłoszonego konkursu uzyskać można osobiście w Departamencie Wspierania Przedsiębiorczości lub pod numerami telefonów: 17 747 61 40, 17 747 61 09. Dodatkowe informacje oraz ogłoszenie o konkursie zamieszczono na stronach internetowych: http://www.wrota.podkarpackie.pl/pl/ rpo/vademecum/rpo_os1 oraz http://www.rpo1.podkarpackie.pl/. Krzysztof Zieliński Uczestnicy projektu odbędą bezpłatne szkolenia z zakresu zakładania działalności gospodarczej, otrzymają zwrot kosztów dojazdu na szkolenia (osoby spoza Rzeszowa), dotację inwestycyjną na założenie firmy do wysokości 40 tysięcy zł, wsparcie pomostowe na pokrycie bieżących kosztów prowadzenia firmy na okres od 6 do12 miesięcy oraz doradztwo indywidualne. Krzysztof Zieliński Projekt realizowany jest przez Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia Pro Carpathia w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z Poddziałania 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie. Jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Informatyka Innowacyjny portal Regionu Wyszehradzkiego Powstał nowy portal poświęcony rozwojowi Regionu Wyszehradzkiego i dyskusjom na temat polityki w regionie www.visegrad.info. Portal jest administrowany przez sieć portali EurActiv z czterech krajów: EurActiv.pl, EurActiv.cz, EurActiv.hu oraz EurActiv.sk. Polska-Słowacja Wspólny portal internetowy jest redagowany wiedział Jan Kohout, minister spraw za- w języku angielskim i ma granicznych Republiki Czeskiej. na celu zwiększenie widoczności krajów Zdaniem Zsuzsanny Mátrai, rzeczni- Grupy Wyszehradzkiej na arenie ka prasowego węgierskiego MSZ, jest międzynarodowej oraz nagłośnienie sprawą niezwykłej wagi, aby dostarczać wymiany idei i debat pomiędzy ekspertami naszym bliższym i dalszym partnerom i decydentami z czterech krajów tak dużo informacji, jak to tylko możli- Jan Kohout, minister spraw połączonych nie tylko więzami geograficznymi, lecz także historią i kulturą. aspiracji. we na temat naszych najważniejszych zagranicznych Republiki Czeskiej Portal oferuje wiadomości codzienne, a także informacje bardziej szczeta ważna jest także dla Słowacji, po- Współpraca w ramach Czworokągółowe, dotyczące obszarów priorytetowych w polityce dla regionu odpowiedzialności za rozwój regionu nieważ wywodzi się ona ze wspólnej wyszehradzkiego. Stanowiska krajów czterech krajów bliskich sobie nawzajem pod względem historycznym, kul- wyszehradzkich oraz rozwój wydarzeń w regionie przedstawiane są w szerszym kontekście europejskich debat turalnym, dzięki wspólnym wartościom i o podobnej mentalności. Współpraca ta i wzajemna solidarność pomogły Zsuzsanna Mátrai, rzecznik politycznych. Artykuły, opinie ekspertów prezentowane w (wideo)wywia- nam podczas procesu integracyjnego prasowy węgierskiego MSZ z UE i NATO, a obecnie są pomocne dach i analizach, zestawienia, statystyki we wszystkich wspólnych programach i bazy danych na temat spotkań i instytucji pokazują złożony obraz dotyczący i w relacjach wzajemnych. Ważne jest, aby obywatele krajów Czworokąta rozumieli tę współpracę i wspierali ją różnorodnej tematyki: rozszerzenie UE i kraje bałkańskie, polityka w dziedzinie podkreślił z kolei słowacki minister badań naukowych, kryzys ekonomiczny spraw zagranicznych Miroslav Lajčák. w Europie Środkowej, inwestycje zagraniczne, mniejszości i walka z wyklu- stanu w polskim Urzędzie Komitetu Mikołaj Dowgielewicz, sekretarz czeniem społecznym, wspólna polityka Integracji Europejskiej (UKIE), dodał energetyczna itd. Miroslav Lajčák, minister spraw Chcemy być jak United Colors of Benetton zjednoczeni w różnych sprawach, zagranicznych Republiki Słowacji Wzajemna komunikacja jest podstawowym i niezastąpionym narzędziem które nas łączą tam, gdzie mamy wspólne interesy w Unii Europejskiej. dyplomacji. Uważam istnienie wspólnego portalu internetowego krajów Portal www.visegrad.info jest wspólnym wyszehradzkich, szczególnie w dobie projektem czterech środkowoeu- globalizacji, za wyjątkową możliwość ropejskich portali EurActiv. Jest on realizowany nie tylko rozwoju wzajemnych relacji przy wsparciu finansowym biznesowych, lecz także za bardzo użyteczną ze strony Międzynarodowego Fundu- przestrzeń rozwoju wzajemnej szu Wyszehradzkiego (www.visegrad- świadomości dotyczącej ważnych działań w każdym z czterech krajów po- oprac. Krzysztof Zieliński Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej (UKIE) fund.info). Mikołaj Dowgielewicz, sekretarz stanu w polskim 15 MSZ RCz facebook MSZ RS Internet

Polska-Słowacja Internet 16 Komunikacja S19 przybliży nam I miejmy nadzieję, że Słowakom Polskę. Wiesław Sowa, zastępca dyrektora do spraw inwestycji rzeszowskiego oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, twierdzi, że za pięć lat, zgodnie z programem budowy dróg krajowych, będziemy mknąć drogą ekspresową z Rzeszowa przez Barwinek na Słowację. W roku 2012 u podnóża Karpat po ich południowej i północnej stronie, biegnąć już będą dwie autostrady. W Polsce będzie to A4, stanowiąca newralgiczne drogowe połączenie Polski z Niemcami na zachodzie i z Ukrainą na wschodzie, po słowackiej stronie będzie to autostrada D1, biegnąca półkolem przez Słowację. Początek D1 bierze w stolicy Słowacji Bratysławie i poprzez Żylinę dobiegnie do południowych zboczy Tatr, a za Popradem odbije na południe w kierunku Preszowa, skąd prowadzi już autostrada do Koszyc drugiego pod względem wielkości miasta Słowacji. Z Koszyc D1 podąży ku granicy z Ukrainą. 6 grudnia br. oddany został ostatni, liczący 8 km odcinek tzw. tatrzańskiej autostrady, dzięki której 60-kilometrową trasę z Wysokich do Niskich Tatr będzie można przejechać w 30 minut. Cała tatrzańska autostrada od Iwachnowej koło Rużomberoka do miejscowości Janowce na wschodzie, ma długość 80 km. U nas pod Tatrami autostrady nie będzie, bo nie chcą się na nią zgodzić górale. Wszystko wskazuje na to, że pójdą po rozum do głowy, gdy polscy turyści zaczną im uciekać na Słowację, gdzie powstaje supernowoczesna infrastruktura turystyczna i drogowa u podnóża wyższych niż u nas, ale równie pięknych Tatr. Gdy już i my, i Słowacy będziemy mieć autostrady biegnące równoleżnikowo, dobrze by było związać je południkowo biegnącymi przynajmniej trasami szybkiego ruchu. I temu właśnie służyć będzie S19, która połączy się z drogą R4 na Słowacji. Drugą trasę szybkiego ruchu łączącego A4 ze Słowacją zaplanowano w Małopolsce. Opublikowany kilka tygodni temu plan rozwoju transportu w województwie małopolskim na lata 2010-2030 przewiduje budowę nowoczesnej trasy szybkiego ruchu od autostrady A4 w Brzesku przez Nowy Sącz na Słowację, gdzie łączyłaby się ze słowacką autostradą D1 w okolicach Popradu. Kto będzie szybszy: my, czy Małopolanie? O ile budowa trasy szybkiego ruchu z Brzeska przez Nowy Sącz jest dopiero w planach rozwoju transportu województwa małopolskiego, to prace dotyczące naszej S19, przebiegającej przez teren Podkarpacia, są bardzo zaawansowane. W okolicach Rzeszowa, na odcinku około 10 km, przebieg S19 pokryje się z przebiegiem autostrady A4. Najszybciej roboty budowlane rozpoczną się na odcinku ze Stobiernej (na północ od Rzeszowa) do węzła wschodniego Rzeszowa na autostradzie A4. Przetarg na wykonawstwo tego odcinka został rozstrzygnięty 10 grudnia 2009 r. Wykona go konsorcjum firm, którego liderem jest portugalska MSF-Moniz Da Maia, Serra & Fortunato-Empreiteiros. Ponieważ przebieg S19 na odcinku węzeł wschodni węzeł zachodni A4 będzie de facto autostradą, to na pewno zostanie ukończony do kwietnia 2012 roku. Podobnie bowiem jak w przypadku odcinka S19 Stobierna-Rzeszów Wschód, tego samego dnia rozstrzygnięty też został przetarg na odcinek autostrady od węzła Rzeszów Wschód do węzła Rzeszów Centralny. Tę inwestycję zrealizuje polsko-hiszpańskie konsorcjum firm Mostostal Warszawa i Acciona Infraestructuras. Od ogłoszenia wyników przetargu do rozpoczęcia robót budowlanych musi jednak upłynąć jeszcze trochę czasu. Bo jeśli w ciągu 10 dni nie wpłyną protesty innych uczestników przetargu, to postępowanie będzie jeszcze musiało zostać skontrolowane przez Urząd Zamówień Publicznych. Dopiero parafa tego urzędu otwiera drogę do realizacji inwestycji. Skoro mamy już w dużym stopniu wyjaśnioną sytuację na odcinku Stobierna-Rzeszów i fragmencie S19 pokrywającym się z autostradą, interesujące jest, jak wygląda sytuacja z zaawansowaniem robót na południe od A4 w kierunku Barwinka. Węzeł, od którego S19 pobiegnie na południe, to węzeł Rzeszów-Zachodni. Do węzła Świlcza na połączeniu z drogą krajową Nr 4 trwa procedura przetargowa na realizację. Od węzła Świlcza do Kielanówki dokumentacja będzie goto-

Słowację Polska-Słowacja jakubson wa w I kwartale 2010 roku, natomiast po wybraniu jednego z dwóch wariantów liczbę mostów, wiaduktów, przejść dla od węzła Kielanówka do Barwinka trasy S19, które są obecnie ocenia- zwierząt. Największe problemy czekają było rozważanych siedem wariantów ne wyjaśnia dyrektor Sowa. projektantów i wykonawców na południe przebiegu S19 i ostały się dwa mówi od Dukli, gdzie trasa S19 wkra- dyrektor Wiesław Sowa. Ogłosiliśmy Trudny etap za Duklą cza w obszary przyrodniczo chronione. przetarg na kompleksowe przygotowanie S19 na południe od Rzeszowa nie bę- Sprawia to, że długie jej odcinki będą dokumentacji S19 na tym odcinku. dzie już przebiegać po płaskim terenie, musiały w tamtym terenie przebiegać Jeden z wariantów, według mnie optymalny, jak na północ od stolicy Podkarpacia. na estakadach. przewiduje, że S19 pobiegnie Toteż trzeba będzie wybudować dużą Patryk Musiał w linii prostej od węzła Kielanówka na południe i przeprawi się przez Wisłok w okolicach obecnego mostu na Wisłoku S 19 nám priblíži Slovensko... w Wyżnem. Z prawej strony ominie... a Slovákom Poľsko. Wiesław za Popradom zatočí na juh v smere na Niebylec i Górę Niebylecką, następnie Sowa, zástupca riaditeľa Investičného Prešov, kde sa začína diaľnica do Košíc z lewej strony Domaradz oraz Jasienicę oddelenia Generálneho riaditeľstva druhého najväčšieho mesta na Slovensku. Rosielną i pobiegnie już ku granicy. S19 štátnych ciest a diaľnic tvrdí, že za 5 Z Košíc povedie diaľnica D1 na zostanie oczywiście wytyczona zupełnie rokov, v súlade s programom výstavby Ukrajinu. nową trasą i w żadnym miejscu nie będzie štátnych ciest, budeme uháňať Posledné informácie zo Slovenska się pokrywać z obecną drogą krajową rýchlostnou cestou z Rzeszowa na hovoria, že 6. decembra 2009 bol odo- nr 9 Rzeszów Domaradz Miejsce Slovensko cez Barwinek. Je to dobrá vzdaný posledný 8-kilometrový úsek Piastowe Barwinek. Ta droga pozostanie trasą alternatywną dla S19. Dla od- predchádzajúcom vydaní Karpat- bude 60 kilometrová trasa z Vysokých správa, pretože, ako sme už písali v tzv. tatranskej diaľnice, vďaka ktorej cinka węzeł Kielanówka Barwinek ského hospodárskeho prehľadu, už za do Nízkych Tatier trvať 30 minút. Celá nie mamy jeszcze decyzji środowiskowej. Od roku przygotowujemy koniecz- dva roky, v apríli 2012, budú viesť diaľnice pod úpätím Karpát na ich južnej Ružomberku do Janovíc na východe tatranská diaľnica z Ivachnovej pri ne do jej uzyskania materiały. Decyzję aj severnej strane. V Poľsku to bude meria 80 km. U nás, pod Tatrami, nebude diaľnica, pretože s ňou nesúhla- diaľnica A4, ktorá predstavuje dôležité środowiskową wydaje Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Planujemy, cestné spojenie Poľska s Nemeckom sia gorali. Všetko nasvedčuje tomu, že na západe a s Ukrajinou na východe, chytia rozum do hrsti, keď im poľskí że w trzecim kwartale 2010 roku decyzję tę otrzymamy i wtedy będziemy już na slovenskej strane to bude diaľnica turisti začnú utekať na Slovensko, kde D1, ktorá zakreslí poloblúk cez Slovensko. D1 má svoj začiatok v hlavnom stická infraštruktúra pod svahmi Tatier vzniká veľmi moderná cestná a turi- mogli przystąpić do wykonania projektu budowlanego i wykonawczego, co meste Slovenska v Bratislave a cez Žilinu povedie až k južným úpätiam Tatier, ako sú naše. rovnako krásnych, ale o niečo vyšších w konsekwencji pozwoli nam ogłosić przetarg na wykonawstwo. Oczywiście 17

Polska-Słowacja 18 Komunikacja Wyboista droga Zdynamizowaniu współpracy pomiędzy województwem podkarpackim a Słowacją przeszkadza brak dróg. Pisaliśmy już, że na 135-kilometrowym odcinku od wschodniej granicy Podkarpacia ze Słowacją, do granicy naszego województwa z małopolskim, mamy zaledwie pięć połączeń drogowych. Spośród nich najbardziej znany jest tylko jedno Barwinek. Z czterech pozostałych dróg prowadzących do granicy status drogi wojewódzkiej ma trasa przybliżająca Słowację mieszkańcom Jasła, biegnąca ku granicy przez Żmigród, Krempną i Ożenną, której blisko do zabytkowego Bardiowa. Pozostałe drogi to kończąca się na słowackiej granicy droga z Cisnej przez Majdan i Roztoki Górne, następnie z Komańczy przez Radoszyce na Medzilaborce i wreszcie gminna droga z Jaślisk przez Lipowiec i Czeremchę do słowackiej Czertyżnej. Ta droga przecina granicę województwa podkarpackiego ze Słowacją niemal w połowie jej długości, toteż wydaje się bardzo atrakcyjna. Tym bardziej, że z pełnego kuracjuszy Rymanowa przez Królik Polski i Daliową można dojechać do Jaślisk w 15 20 minut, a stąd do granicy jest raptem 10 kilometrów. Wystarczyłoby w rymanowskim kurorcie postawić tablicę, że na Słowację jest raptem pół godziny drogi, a sporo kuracjuszy dokonałoby turystycznego rekonesansu graniczących z Polską terenów północno- -wschodniej Słowacji. W piękny listopadowy dzień postanowiliśmy dokonać wizji lokalnej połączenia ze Słowacją właśnie tą drogą. W Króliku Polskim za Rymanowem zatrzymaliśmy się, aby obejrzeć stary drewniany kościół, a w leżącej tuż za górą Daliowej sygnał stop wysłała do nas przepiękna, niedawno odnowiona cerkiew. Dwa kilometry dalej, na uboczu drogi Tylawa Komańcza Cisna, są już Jaśliska. Położone na wzgórzu ciche, spokojne, niemal senne, gdzie każdy mieszkaniec mówi obcemu dzień dobry. W rynku odnowiony ratusz, niezwykły w swym kształcie, niczym prostokątne pudełko, a tuż obok górujący nad całą okolicą kościół. Jedziemy dalej ku granicy, dzieli nas od niej raptem 10 kilometrów. Ale tuż za opłotkami Jaślik asfaltowy dywanik traci swą gładkość, strukturą przypomina ser żółty z liczbą dziur znacznie przekraczającą normy Unii Europejskiej. Hokejka drewniana stajnia dla owiec Lawirowanie między tymi dziurami sprawia, że maksymalna prędkość dla auta osobowego to 30 km/h. Kilometr za Jaśliskami idą dwie panie, jedna z nich z kijkami, widocznie uprawiająca nordic walking. Pytamy, czy droga ku granicy cały czas taka sama. W odpowiedzi słyszmy, że im dalej, tym gorsza, a jedna z pań narzuca nam rozwiązanie, którego nie chcieliśmy usłyszeć, że lepiej przez Barwinek i dodaje, że przez pierwszy most jeszcze przejedziemy, bo mocny, ale drugi zerwany i będziemy musieli jechać przez rzeczkę. Dalej droga rzeczywiście coraz bardziej dziurawa, przy drodze kapliczki, na jednej świeczka, na innej kwiaty. Mocny most jest w Lipowicy. Jesteśmy już w połowie drogi. Za zakrętem otwiera się skąpana w słońcu dolina. Im bardziej na południe, tym szersza. Dwa kilometry dalej po lewej stronie wymarłe dwa budynki mieszkalne i dwie hokejki. Owe hokejki to swoistej konstrukcji drewniane stajnie dla owiec, wymyślone w latach gierkowskiej prosperity. Hodowla owiec w pasie Beskidu Niskiego i Bieszczadów miała przynieść regionowi zamożność, Jacek Stachiewicz (3)

do współpracy to raczej do momentu wprowadzenia u nas europejskiej waluty, a to minimum pięć lat. I po trzecie tereny przyszłej gminy są bardzo atrakcyjne krajobrazowo, a to nęci turystów. Trzeba tworzyć infrastrukturę, która przyciągnie do Jaślisk i okolic nie tylko tych, którzy chodzą po Beskidzie Niskim z plecakami. A może z tego gospodarstwa-widma z hokejkami urządzić skansen epoki realnego socjalizmu. Młodzi ludzie nie mają pojęcia, jakie realia panowały w czasach młodości ich rodziców. Z pewnością są tacy, którzy chcieliby je poznać. Skoro świetnie sprzedaje się socrealizm Nowej Huty, mieszkania z meblościankami Kowalskich, przejażdżki trabantami, to można też spróbować z odtworzeniem warunków socjalistycznego rolnictwa. Tym bardziej, że infrastruktura jeszcze jest, nie trzeba jej odtwarzać, wystarczy wyremontować. Ale do tego skansenu musi prowadzić dobra droga. Jak do każdej, lepszej przyszłości. Hieronim Kmita Polska-Słowacja Wyłoniono wykonawcę obwodnicy ale gospodarka rynkowa skazała je na zagładę. Dwieście metrów za tym osiedlemwidmo kapitulujemy. Masakrowanie zawieszenia osobowego samochodu nie ma sensu. Ta droga nie nadaje się do dynamizowania współpracy polsko- -słowackiej. Unia Europejska ma w swoim portfelu pokaźne środki właśnie na rozwój współpracy przygranicznej i to jest szansa dla Jaślisk. Od 1 stycznia 2010 roku Jaśliska staną się siedzibą gminy z wsiami: Czeremcha, Daliowa, Lipowiec, Posada Jaśliska, Szklary, Wola Niżna, Wola Wyżna. Bezwzględnym warunkiem rozwoju tej gminy musi być w pierwszej kolejności pozyskanie środków i wybudowanie drogi z Jaślisk Jarosław jest jednym z najbardziej 2009 r. Obwodnica miasta liczyć będzie ku granicy ze Słowacją. Jeśli ktoś z Rymanowa będzie chciał jechać na Słowa- zakorkowanych miast województwa 11 kilometrów, a na jej trasie wniesionych zostanie pięć wiaduktów i trzy podkarpackiego. Z międzynarodowej cję, nie będzie musiał nadkładać drogi E40 w środku miasta odbija droga na mosty. Inwestycja kosztować będzie przez Barwinek. To po pierwsze, a po Lubaczów. Spiętrzenie ruchu kołowego 369 milionów złotych. Wyłonionym jest w tym miejscu ogromne. Gehenna drugie: na Słowacji po wprowadzeniu w przetargu wykonawcą zostało konsorcjum firm, na czele którego stoi Eu- kierowców, a także mieszkańców, powinna się skończyć w ciągu dwóch lat, euro jest dziś drogo. Wielu Słowaków jeździ na zakupy do Polski. Sąsiadów gdy wybudowana zostanie autostrada rovia Polska SA. Jednym z jego partnerów jest Jarosławskie Przedsiębiorstwo z Czertyżnego będzie nęcić bliskość Jaślisk. Nie wiadomo, jak długo korzystne A4, a wraz z nią i obwodnica miasta. Przetarg na budowę obwodnicy Jarosławia został rozstrzygnięty 10 grudnia Hieronim Kmita Robót Drogowych. będą dla nas relacje cen między Polską a Słowacją, ale pewne jest, że potrwa 19 Krzysztof Zieliński

Polska-Słowacja Archiwum RARR SA 20 Rozmowa Podkarpacie czeka skok Czy budowa autostrady A4 i drogi ekspresowej S19 rozwiąże problem skomunikowania naszego województwa z resztą kraju i krajami UE? Zdecydowanie tak. Połączenie, które umożliwi droga ekspresowa S19, pozwoli na sprawne przemieszczanie się z północy na południe Europy, gdyż S19 jest polskim odcinkiem drogi północ-południe biegnącej z Helsinek do Aten. Z kolei autostrada A4 jest polską częścią międzynarodowej trasy E40 rozpoczynającej się we Francji, a kończącej w Kazachstanie. Bardzo ważny jest także rozwój lotniska Rzeszów- Jasionka, które jako jedno z dwóch w Polsce odnotowało w tym roku wzrost ilości obsługiwanych pasażerów. Według mnie to trzy najważniejsze inwestycje dla naszego regionu na najbliższe trzy do pięciu lat, to nasze okna na świat. Kto finansuje te budowy? Zarówno droga ekspresowa S19, jak i autostrada A4, finansowane będą w 85% z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko oraz w 15% z budżetu państwa. A za sprawne ich wykonanie odpowiada strona rządowa, czyli spółki skarbu państwa. Czy uruchomienie w przyszłym roku połączenia kolejowego z Warszawy przez Ocice jest szansą na większy ruch turystyczny w naszym regionie? Z Waldemarem Pijarem, prezesem Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, rozmawia Monika Witt Rzeszów, miasto wojewódzkie, nie posiada bezpośredniego, szybkiego połączenia ze stolicą kraju, co jest utrudnieniem nie tylko pod kątem rozwoju turystyki. Musimy korzystać z połączenia przez Kraków, co wydłuża czas przejazdu. Turyści krajowi i zagraniczni skierują się w ten region Polski w momencie, gdy szybko i sprawnie będą mogli tu przyjechać. Dobrego połączenia drogowego także nie posiadamy, dlatego kolejowe jest dla nas ogromną szansą na to, by ożywić ruch turystyczny na Podkarpaciu i usprawnić komunikację z centralną częścią Polski, m.in. dla przedsiębiorców i urzędników regionu każdego szczebla. Lotnisko w Jasionce rozwija się i to w niezłym tempie. Czy według Pana, więcej połączeń to więcej turystów (czarter), ale i więcej biznesowych odwiedzin? Oczywiście, że tak. Podkarpacie staje się coraz częściej celem turystycznym. Jednak nadal ogromnym utrudnieniem jest brak połączeń, co sprawia, że dotarcie na miejsce, to nie lada wyczyn. Jeśli nie ma wystarczająco dużo kursowych połączeń lotniczych, to pewnym rozwiązaniem tego problemu są połączenia czarterowe. Uważam, że należy zrobić wszystko, aby takie połączenia sukcesywnie uruchamiać, przenosząc je z Krakowa do Jasionki. Rozwój terminala lotniczego pociągnie za sobą rozbudowę infrastruktury turystycznej, m.in. hotele, pensjonaty, instytucje związane z szeroko rozumianą kulturą regionu. Będzie to więc bardzo korzystne dla lokalnej gospodarki. Mając dobrze funkcjonujące lotnisko stajemy się regionem nie tylko atrakcyjnym turystycznie, ale i inwestycyjnie. Jednak równocześnie z rozwojem lotniska trzeba wspomóc promocję zarówno województwa, jak i miasta Rzeszowa. Podkarpackie, jako region atrakcyjny turystycznie i ekologicznie (czyste powietrze, tereny, rzeki), powinien kłaść jeszcze większy nacisk na szeroki rozwój turystyki. Bieszczady to perła naszego województwa, dlatego należy zrobić wszystko, aby zachować ich charakter, ale rozwinąć także bazę hotelową, sieć drogową, centra sportowe. Podkarpacie posiada zupełnie nie wykorzystane liczne źródła wód termalnych. Biorąc przykład z naszych sąsiadów Słowaków powinniśmy inwestować w rozwój bazy basenowej i w wodne parki rozrywki. Prężnie rozwija się Park Naukowo-Technologiczny w Jasionce. Jak to wpływa na bezrobocie i rozwój nowoczesnej myśli technicznej? Na terenie Parku Aeropolis w przylotniskowej Strefie S1 działają dwie firmy: niemiecka MTU oraz amerykańska BorgWarner, które docelowo zatrudnią łącznie około 600 osób, a wartość inwestycji ma wynieść około 300 mln zł. OPTeam to kolejna firma, a zarazem pierwsza o kapitale polskim, która buduje swój zakład w tej strefie. Następne będą rozpoczynać inwestycje w 2010 r. Na terenie Strefy S2 Rogoźnica cztery kolejne firmy budują swoje hale produkcyjne. Docelowo mają one zatrudnić około 150 osób i zainwestować blisko 40 mln zł. Zakładamy, że w strefie S1 i S2 Podkarpackiego Parku Naukowo Technologicznego Aeropolis będzie działać ponad 30 fabryk. W przyszłości te dwie strefy, według zgłoszeń inwestorskich, stworzą około trzy tysiące nowych miejsc pracy, a wysokość nakładów na inwestycje wyniesie około 1 mld zł. PPN-T to także Strefa S3 czyli Preinkubator Akademicki, w którym swoją działalność prowadzą absolwenci pod-