Wrzesień 2010 w AwiBazie Wrzesień jest miesiącem, w którym jesienna wędrówka ptaków, w przypadku niektórych trwająca już od lipca, nabiera wyjątkowej intensywności. Nieraz wystarczy zadrzeć głowę do góry podczas oczekiwania na autobus czy w drodze do sklepu, aby zobaczyć albo usłyszeć gatunki, których normalnie trzeba szukać w znacznie trudniej dostępnych siedliskach. Ilość i jakość zarejestrowanych w minionym miesiącu w AwiBazie danych jasno wskazuje, że użytkownicy systemu bardzo chętnie korzystali z okazji, jakie w tym czasie stwarzała nam przyroda. W okresie, którego dotyczy niniejszy raport (29.08-27.09, czyli pentady 49-54), do AwiBazy wprowadzono 6342 rekordy, co przy 472 wyprawach daje 13,44 rekordu na wyprawę. Wartość tego współczynnika od maja systematycznie spada, co ilustruje poniższy wykres. To była nienajlepsza wiadomość teraz pora na bardziej pozytywną, dotyczącą liczby zaobserwowanych gatunków. Wyniosła ona 219 to o 18 więcej niż w ubiegłym miesiącu. Nury i perkozy We wrześniu wprowadzono pierwsze w tym roku awibazowe jesienne nury. Z 4 obserwacji nurów czarnoszyich zdecydowana większość (3) pochodziła z Łazów w województwie zachodniopomorskim, gdzie widziano maksymalnie 3 przelatujące osobniki 20.09. Natomiast rano 19.09 w okolicach Suwałk odnotowano stado migrujących przedstawicieli tego gatunku liczące aż 42 ptaki. Największa wrześniowa koncentracja perkozów dwuczubych, podobnie jak w sierpniu, utworzyła się na Jeziorze Gołdopiwo na obrzeżach IBA Puszcza Borecka. Na tym mazurskim akwenie 7.09 naliczono 216 perkozów (a więc więcej niż w poprzednim miesiącu). Zgrupowania powyżej 100 osobników obserwowano również w Gdańsku między Westerplatte i Portem Północnym (111 os. 11.09) oraz w IBA Zbiornik Turawski, gdzie 26.09 zgromadziło się co najmniej 110 perkozów. Perkoz dwuczuby był oczywiście najczęściej widywanym przedstawicielem tej rodziny spotkano go na 89 wyprawach. Liczba wypraw, podczas których udało się zaobserwować perkozka, była o 40 mniejsza. Na szczególną uwagę zasługuje koncentracja 64 ptaków stwierdzona 3.09 na zbiorniku wodnym koło Sianowa na Pomorzu Zachodnim.Tylko raz udało się spotkać w terenie perkoza rdzawoszyjego pojedynczy osobnik przebywał 12.09 w rejonie mola w Sopocie.
Czaple i bociany Mimo kolejności w nagłówku ten rozdział zaczniemy od omówienia wrześniowych obserwacji bocianów białych. Wykres stworzony na podstawie sierpniowych rekordów wprowadzonych do AwiBazy wskazywał, że pomiędzy 48. i 49. pentadą (czyli odpowiednio 5. i 6. pentadą sierpnia) nastąpił bardzo gwałtowny spadek współczynnika wyprawowego, co mogło sugerować dosyć szybki odlot bocianów z naszego kraju. Dane uzyskane z wrześniowych obserwacji pokazują, że w pierwszej dekadzie września liczba spotkań z tymi ptakami wzrosła (współczynnik wyprawowy osiągnął 15%), jednak potem systematycznie malała, nie przekraczając przez resztę miesiąca poziomu 5%. Warto dodać, że z roku na rok (być może również z uwagi na coraz większą liczbę aktywnych użytkowników AwiBazy) wzrasta liczba bocianów spotykanych we wrześniu. W roku 2007 taka sytuacja zdarzyła się tylko na jednej wyprawie, w 2008 na 2, w 2009 na 5, a w tym aż na 19. W ostatnich dniach sierpnia widywano jeszcze zgrupowania bocianów czarnych największa grupa zarejestrowana w AwiBazie liczyła 10 osobników i przelatywała na terenie IBA Zbiornik Jeziorsko. We wrześniu notowano już tylko pojedyncze osobniki ostatniego 22.09 na stawach Przeręb w IBA Dolina Dolnej Skawy.
Czaple siwe były spotykane przez większość miesiąca niemal na co 3. wyprawie. Najniższą wartość wskaźnik wyprawowy odnotował w pentadzie 13-17.09, gdy wyniósł zaledwie 17%. Załamanie wykresu w tym okresie odnotowało wiele gatunków, m.in. czapla biała. Temu gatunkowi poświęcony został we wrześniu artykuł w Rzeczpospolitej autorstwa administratora AwiBazy z treścią można się zapoznać na internetowych stronach dziennika. Jak widać na wykresie, ogólny trend obserwowany u czapli białej niewiele różnił się od tego, jaki wykazywała jej siwa kuzynka. Choć rzadziej spotykana, tworzyła znacznie większe koncentracje największe na dużych kompleksach stawów rybnych. Na stawie Grabownica w ostoi IBA Dolina Baryczy maksymalnie naliczono 200 os. (18.09), a na kompleksie Adolfin w IBA Dolina Dolnej Soły 136 (27.09). We wrześniu zaledwie dwa razy udało się w trakcie wyjść w teren stwierdzić obecność bąka. 11.09 jeden ptak odzywał się w IBA Zbiornik Siemianówka, a niecały tydzień później jednego przelatującego widziano na stawach Przeręb. Z 6 obserwacji ślepowrona niewątpliwie najciekawsza jest wizyta tej czapli w Warszawie 2 os. przeleciały 4.09 nad Jeziorkiem Czerniakowskim. Ptaki blaszkodziobe W porównaniu z sierpniem wzrosła liczba wypraw, w czasie których oglądano łabędzie nieme (odpowiednio 69 i 100 wizyt w terenie). Także wielkość najliczniejszej koncentracji przewyższała rekord sierpniowy. Wtedy należał on do stawów w Ślesinie na terenie IBA Dolina Środkowej Noteci (220 os.). We wrześniu najwięcej łabędzi zgromadziło się na stawach kompleksu Przeręb. 19.09 i 22.09 przebywało tam 360 os. Bardzo duże zgrupowanie zarejestrowano też nad Zbiornikiem Jeziorsko 250 os. 1.09. Po miesięcznej przerwie na listę gatunków wprowadzonych do AwiBazy powrócił łabędź krzykliwy. Stało się to dzięki dwóm obserwacjom ze zbiornika wodnego w Sianowie. 21.09 przebywały na nim 3 osobniki u dwóch odczytano numery obroży szyjnych, dzięki czemu było wiadomo, że wśród nich był obecny ptak widziany w tej lokalizacji również 31.08. Przy tej okazji przypominamy, aby odczyty obrączek i obroży szyjnych (te ostatnie zakładane są głównie gęsiom i łabędziom), poza wprowadzaniem do AwiBazy, należy przesyłać również do Stacji Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Gdańsku (najlepiej mailowo ring@stornit.gda.pl). Kolejnym gatunkiem spotykanym we wrześniu częściej niż w poprzedzającym go miesiącu, była gęgawa. Tu jednak zmiana nie była tak wyraźna (odpowiednio 25 i 39 wypraw). Palmę pierwszeństwa, podobnie jak w sierpniu, dzierżył rezerwat Łężczok koło Raciborza, gdzie maksymalnie gromadziło się do 1320 gęsi (24.09). Mniejsza, ale też imponująca koncentracja 900
osobników, została odnotowana 19.09 na stawach Walewice w ostoi IBA Dolina Bzury. Powoli zaczęła rosnąć liczba spotkań z innymi gatunkami gęsi. Co ciekawe, we wrześniu wprowadzono do AwiBazy 6 wizyt, w czasie których obserwowano gęsi zbożowe, ale żadnego wpisu dotyczącego gęsi białoczelnych. Pierwsze wrześniowe zbożówki pojawiły się 6.09 1 os. w IBA Jezioro Nyskie i klucz złożony z 10 os. w Celbówku na Pomorzu. Później pojawiało się tych ptaków coraz więcej 10.09 50 gęsi pływało na stawach w Miłosławiu w Wielkopolsce, a 22.09 klucz 40-50 ptaków przeleciał nad rezerwatem Beka na terenie IBA Zatoka Pucka. We wrześniu zdecydowana większość kaczek jest już przepierzona, a przez Polskę przelatują ptaki zdążające na zimowiska ( nasze gatunki zimują głównie w Europie Zachodniej wyjątkiem jest odbywająca znacznie dalsze wędrówki cyranka). Zaobserwowany przez użytkowników AwiBazy przelot kaczek pływających nie był zbyt intensywny. Kaczką notowaną najczęściej po krzyżówce była cyraneczka i ona też tworzyła duże skupiska: 2.09 w rezerwacie Łężczok (400 os.), 31.08 na zbiorniku pod Sianowem (240 os.) czy 27.09 na Zbiorniku Jeziorsko (200 os.). Liczba obserwacji świstuna i płaskonosa w żadnej z pentad nie przekroczyła 7 (na mapach przedstawiono rozmieszczeni lokalizacji, gdzie oba gatunki spotykano żadna z nich nie wskazuje, by któryś region był szczególnie preferowany). Największe stado świstunów stwierdzono 22.09 na Zatoce Puckiej na wysokości rez. Beka (194 os.) zgrupowanie powyżej 100 ptaków regularnie widywano też na zbiorniku pod Sianowem. Najwięcej płaskonosów (70 os.) naraz widziano natomiast na stawach Walewice. Rozmieszczenie lokalizacji, w których obserwowano płaskonosa Rozmieszczenie lokalizacji, w których obserwowano świstuna Rzadkie grążyce były w ubiegłym miesiącu reprezentowane przez 5 hełmiatek w IBA Stawy Wielikąt i Las Tworkowski (18.09) oraz 2 podgorzałki: jedną widziano w czasie tej samej wyprawy co hełmiatki, a drugą tego samego dnia, ale w innej ostoi w Dolinie Baryczy, dokładnie w kompleksie Ruda Sułowska. Choć większość września to kalendarzowe lato, zaczęły się już pojawiać kaczki kojarzone raczej z późną jesienią i zimą. 2.09 w Łazach w woj.zachodniopomorskim obserwowano pływającego samca uhli, dzień później w Jastrzębiej Górze dwa edredony, a 27.09, ponownie w Łazach, odnotowano 2 przelatujące markaczki.
Ptaki szponiaste Szczyt przelotu rybołowa przypada z reguły we wrześniu jak pokazuje wykres zmian wartości współczynnika wyprawowego dla tego gatunku (uwzględniający obserwacje sierpniowe), najczęściej notowano go między przedostatnią pentadą sierpnia (19-23.08) a trzecią pentadą września (8-12.09). Wrześniowe obserwacje pochodziły głównie z kompleksów stawów rybnych oraz dużych zbiorników zaporowych. Niestety przelot nad stawami, gdzie jesienią odbywają się polowania, może się dla rybołowa skończyć bardzo źle przekonał się o tym osobnik postrzelony na stawach kompleksu Knyszyn-Zamek na Podlasiu, uratowany dzięki szybkiej interwencji Tomasza Kułakowskiego (pełna relacja z tego zdarzenia została opublikowana na portalu birdwatching.pl). Innym, znacznie liczniejszym gatunkiem migrującego we wrześniu ptaka szponiastego, jest myszołów, odnotowany na 144 wyprawach. Maksymalnie w czasie jednego wyjścia w teren zanotowano 14 os. (10.09, Gierałcicie w woj.opolskim). Co ciekawe, większe zgrupowanie tworzyły w minionym miesiącu bieliki 18.09. na stawie Grabownica (kompleks Stawno w IBA Dolina Baryczy) zgromadziło się 19 przedstawicieli tego gatunku. Dolina Baryczy słynie z wyjątkowo licznych koncentracji bielików, które zlatują się na żerowisko w czasie odławiania stawów. We wrześniu użytkownikom AwiBazy udało się zaobserwować 4 gatunki błotniaków, w tym błotniaki stepowe (o spotkaniach z tym gatunkiem więcej w części poświęconej faunistycznym ciekawostkom). Najczęściej spotykany był oczywiście błotniak stawowy (80 wypraw) zdecydowanie rzadziej spotykano błotniaka zbożowego, którego przelot z czasem stopniowo nabierał intensywności. We wrześniu prawdopodobnie pożegnaliśmy tegoroczne błotniaki łąkowe ostatnia obserwacja pochodzi z 13.09 z Sadykierza w woj.łódzkim. W tej samej lokalizacji widziano jedynego wprowadzonego do AwiBazy kobczyka (9.10). Co ciekawe, był to samiec odpoczywający na przydomowym świerku. Z kolei w Tadzinie w woj.pomorskim udało się odnotować nowy dla tej lokalizacji gatunek, jakim jest drzemlik (2.09). Z innych sokołów warto wspomnieć o obserwowanym 32 razy kobuzie w poprzednim miesiącu w notatkach podawano przypadki polowania tych ptaków na jaskółki, natomiast wśród wrześniowych wpisów znalazła się informacja z Gierałcic o 4 osobnikach polujących tam na ważki.
Chruściele i żuraw Największą koncentrację łysek stwierdzono jeszcze pod koniec sierpnia 31.08 w IBA Dolina Środkowej Noteci naliczono 1000 ptaków. We wrześniu odnotowano 4 wyprawy, w trakcie których udało się zaobserwować skupiska liczące 500 lub więcej ptaków poza Zatoką Pucką na wysokości rezerwatu Beka (13.09), wszystkie dotyczyły kompleksów stawów rybnych na obszarach będących ostojami IBA: 600 os. na stawach w Górkach w IBA Dolina Nidy (11.09), ponad 700 ponownie w Dolinie Środkowej Noteci (15.09 w Ślesinie) oraz 800 na stawach kompleksu Zator w Dolinie Dolnej Skawy. Podobnie jak w sierpniu, obserwacje na stawach nieraz były utrudnione z uwagi na odbywające się tam polowania (fakt płoszenia ptaków przez myśliwych został odnotowany m.in. we wpisie dotyczącym obserwacji w Ślesinie). Z chruścieli bardziej skrytych niż łyska warto wspomnieć o trzech obserwacjach zielonki 2 ze Zbiornika Słup koło Jawora (woj.dolnośląskie, 3.09 i 5.09) i 1 z IBA Stawy Wielikąt i Las Tworkowski (młody ptak 18.09). W minionym miesiącu na żadnej wyprawie nie udało się natomiast usłyszeć lub zobaczyć kropiatki. Zlotowiska żurawi, jakie można było obserwować już od sierpnia, we wrześniu nadal trwały, a na części gromadziło się coraz więcej ptaków. Największe zgromadzenie stwierdzono w IBA Bagna Nietlickie 11.09 przebywała tam imponujące 5620 osobnikw (prawie dwa razy więcej niż w sierpniu, gdy również odnotowano tam rekordową liczebność). W IBA Dolina Baryczy na samym tylko stawie Grabownica 12.09 i 18.09 widziano (w obu przypadkach) ok. 1000 nocujących żurawi. Duże koncentracje obserwowano również poza miejscami nocnego odpoczynku np. 1480 przedstawicieli tego gatunku żerowało w rejonie mazurskich wsi Zabrost Wielki i Sąkieły (5.09). Na mapach z zaznaczonymi lokalizacjami, w których spotykano żurawie w sierpniu i wrześniu, widać ogólnie podobne rozmieszczenie miejsc odwiedzanych przez te ptaki. Zdecydowanie najwięcej obserwacji pochodzi z północnej części kraju. Na mapie wrześniowej uwagę zwracają stwierdzenia z województw podlaskiego i podkarpackiego, gdzie ptaków nie notowano miesiąc wcześniej. Rozmieszczenie lokalizacji, w których w sierpniu obserwowano żurawie Rozmieszczenie lokalizacji, w których we wrześniu obserwowano żurawie Siewkowce Omówienie obserwacji siewkowców rozpoczynamy od sieweczek. Choć sieweczka rzeczna w okresie lęgowym jest zdecydowanie liczniejsza od swej obrożnej kuzynki, w minionym miesiącu obserwowano ją rzadziej tylko na 6 wyprawach, podczas gdy drugi gatunek odnotowano 16 razy. Wszystkie obserwacje sieweczki rzecznej pochodziły ze śródlądzia (łącznie z maksymalnym zgrupowaniem 7 ptaków w IBA Zbiornik Nyski 29.08), natomiast sieweczkę obrożną widywano głównie
na Pomorzu. Największe stado napotkano w dość nietypowym dla tego gatunku miejscu nad śródpolną kałużą utworzoną po intensywnych opadach deszczu (Broniewo w gminie Stegna, 7.09). Na wykresie dla czajki można zauważyć, że im bliżej końca września, tym częstotliwość spotkań z nią wzrastała w kolejnym raporcie zobaczymy, czy ten trend utrzymał się w październiku. Ptaki zatrzymywały się głównie na polach, gdzie tworzyły nieraz bardzo liczne stada (np. ok. 1000 os. przy stawach Walewice, 19.09), choć nie omijały również wysp rzecznych przykładem koncentracja 1400 ptaków w Dolinie Środkowej Wisły w powiecie kozienickim (25.09). Obserwacjom czajek na pewno sprzyjały częste odwiedziny obserwatorów ptaków na polach, gdzie szukali innego przedstawiciela rodziny siewkowatych mornela. W AwiBazie znalazł się wpis dotyczący 3 morneli obserwowanych 11.09 w rejonie Pułtuska. Poza czajką i mornelem pola były siedliskiem preferowanym przez kolejnego siewkowca siewkę złotą. Widywano ją głównie na Pomorzu, skąd pochodzi 11 z 15 wpisów (pozostałe z województw mazowieckiego, łódzkiego i warmińsko-mazurskiego). Najwięcej ptaków udało się spotkać na polach w Prusewie w gminie Krokowa, gdzie 31.08 naliczono 560 os. Podobnie jak w sierpniu, także we wrześniu spotkania z biegusami zmiennymi miały miejsce głównie nad morzem, gdzie notowano też największe koncentracje tych ptaków 470 os. w rezerwacie Beka (11.09) oraz 300 na zalewanych łąkach w rejonie wsi Kazimierz Pomorski i Łękno koło Koszalina (10.09). W drugiej z tych lokalizacji stwierdzono także największe wrześniowe zgrupowanie biegusów krzywodziobych, liczące 16 os. (13.09). Niemal wyłącznie z Pomorza pochodziły wrześniowe wpisy w AwiBazie dotyczące biegusów rdzawych jedyny wyjątek stanowi wizyta w rezerwacie Łężczok koło Raciborza, gdzie 10.09 widziano jednego przedstawiciela tego gatunku. Dokładnie odwrotną sytuację obserwujemy w przypadku biegusa malutkiego - ten pojawiał się przede wszystkim na śródlądziu, a jedyne spotkanie z Wybrzeża dotyczy wyprawy do rezerwatu Beka 13.09 (1 żerujący osobnik). Obserwatorom szukającym siewkowców nad morzem nie udało się natomiast nigdzie wypatrzyć biegusa małego ten pokazywał się tylko w głębi Polski. Co ciekawe, z 4 wprowadzonych do AwiBazy wpisów 3 dotyczą ostatnich dni sierpnia (29-30.09), a jeden, z IBA Stawy Wielikąt i Las Tworkowski, jest od nich oddzielony dosyć dużą przerwą czasową (24.09). Przedstawicielem rodzaju Calidris, ale w języku polskim pozbawionym członu biegus w nazwie, jest piaskowiec we wrześniu preferował lokalizacje nadmorskie, a na śródlądziu pojawił się w IBA Zbiornik Nyski (8.09) i w IBA Dolina Dolnego Bugu (10.09, w rejonie Kuligowa). Piaskowiec należał, obok biegusa rdzawego, do ptaków, które najszybciej zniknęły z list obserwacji użytkowników AwiBazy ostatnie piaskowce obserwowano 17.09, a biegusy rdzawe 11.09. Pozostałe biegusy były widywane jeszcze do 24-27.09.
Po biegusach czas na brodźce. Stosunkowo rzadko, bo tylko na 8 wyprawach, notowany był łęczak. Spotykane stadka rzadko przekraczały 10 os. takie przypadki stwierdzono na południu Polski, gdzie nad Zbiornikiem Goczałkowickim w IBA Dolina Górnej Wisły widziano 12 ptaków (25.09), a 2 dni później na stawach kompleksu Grójec w IBA Dolina Dolnej Soły udało się zobaczyć 18 przedstawicieli tego gatunku. Częściej niż łęczaka wprowadzano do AwiBazy podobny gatunek samotnika. Nazwa okazała się bardzo trafna największa napotkana grupa liczyła zaledwie 3 ptaki (27.09, IBA Zbiornik Jeziorsko). W porównaniu z sierpniem zdecydowanie spadła liczba obserwacji brodźca piskliwego (z 59 wypraw do zaledwie 20). Zaledwie 2 wpisy pochodzą z okresu późniejszego niż 10.09. Podczas gdy częstość spotkań z brodźcem piskliwym spadła, wzrosła wartość współczynnika wyprawowego dla brodźca śniadego. W poprzednio analizowanym okresie tylko raz przekroczył on 4%, a teraz tylko raz go nie przekroczył. Do 19.09 rejestrowano w AwiBazie obserwacje krwawodziobów głównie z zalewanych łąk w rejonie Łękna i Kazimierza Pomorskiego, gdzie 10. i 13.09 doliczono się 20 os. Najczęściej spotykanym w minionym miesiącu brodźcem okazał się kwokacz, choć liczba wypraw, na których był obecny, zmniejszyła się w porównaniu z sierpniem (odpowiednio 29 i 32). Z wykresu wynika, że najczęściej kwokacze spotykano na przełomie sierpnia i września, potem częstotliwość spotkań zaczęła stopniowo maleć, na początku 2. połowy września osiągnęła stan minimalny, po czym nastąpił szybki wzrost do wcześniejszego maksymalnego poziomu.
Wśród 22 wypraw, podczas których udało się zobaczyć kuliki wielkie, uwagę przyciągają wpisy z torfowiska Rucianka w powiecie elbląskim. W minionym miesiącu ptaki zbierały się tam na noclegowisko, tworząc koncentracje dochodzące maksymalnie do 80 os. (10.09). Tylko jeden wpis w systemie dotyczy kulika mniejszego pochodzi z IBA Zbiornik Nyski (6.09). Podobna jest sytuacja z rycykiem we wrześniu spotkano go tylko 11.09 w rezerwacie Beka. Na kilkakrotnie wspominanych zalewowych łąkach w rejonie Łękna i Kazimierza Pomorskiego odnotowano największe zgrupowanie szlamników 10.09 przebywało tam 40 ptaków. Jeszcze większe wrażenie robi koncentracja 140 kszyków, obserwowana w tej samej lokalizacji 13.09. Z kolei największe z zarejestrowanych zgrupowań batalionów stwierdzono na śródpolnej kałuży w Broniewie na Żuławach (4.09). Mewy, rybitwy, wydrzyki Do ciekawych obserwacji w tej grupie ptaków na pewno można zaliczyć wszystkie 3 obserwacje mewy czarnogłowej w dwóch przypadkach podano wiek ptaków, które były osobnikami młodocianymi. 2 mewy widziano w IBA Dolina Środkowej Wisły (23.09 na tamie w Ciszycy na wysokości Wysp Świderskich), a w IBA Stawy Wielikąt i Las Tworkowski oraz w IBA Zbiornik Siemianówka po 1 ptaku (odpowiednio 24.09 i 29.08). We wrześniu wprowadzono do AwiBazy 14 wpisów dotyczących mew małych tylko jeden pochodził z IBA Ujście Wisły, ale widziano tam zgrupowanie co najmniej 600 os. Choć ptaki notowane były głównie na Wybrzeżu, ciekawostką było 16 osobników przelatujących 11.09 nad osadnikami w Ostrowie koło Ropczyc na Podkarpaciu. Wśród 6 obserwacji rybitw białoczelnych, opuszczających we wrześniu Polskę, zwraca uwagę późne stwierdzenie 3 ptaków przelatujących nad morzem na wysokości Łazów w woj.zachodniopomorskim (22.09) między nim a ostatnim z wcześniejszych spotkań (7.09) są dwa tygodnie różnicy. Prawdopodobnie jedna z ostatnich tegorocznych rybitw wielkodziobych była widziana 11.09 na wspomnianych osadnikach w Ostrowie. Rybitwy rzeczne były spotykane przez cały wrzesień, choć w drugiej połowie rzadziej niż w pierwszej.
We wrześniu nie spotykano już rybitw białoskrzydłych, natomiast zarejestrowano 3 dość późne obserwacje rybitw białowąsych. 19. i 22.09 ptaki widziano na stawach kompleksu Przeręb koło Zatora (odpowiednio 22 i 6 os.), a 25.09 2 młodociane osobniki żerowały na Zbiorniku Goczałkowickim. Użytkownicy AwiBazy zarejestrowali w niej 3 spotkania z wydrzykami ostrosternymi. Wszystkie dotyczyły młodych ptaków, a jednego z łąk w rejonie Łękna i Kazimierza Pomorskiego udało się sfotografować. Młody wydrzyk ostrosterny. Fot. Piotr Zaborowski (zaborekk)
Ptasia drobnica Ten rozdział otwierają dwa wcale nie tak drobne ptaki kukułka i lelek. Pierwsza była spotykana w omawianym okresie 6-krotnie po raz ostatni 11.09 w rezerwacie Beka. Jedyna obserwacja lelka pochodziła ze wschodniej Polski dokładnie z IBA Puszcza Knyszyńska, gdzie niepłochliwego ptaka widziano 21.09. Podczas 15 wypraw udało się dostrzec jeszcze latające po niebie jerzyki. Współczynnik wyprawowy do połowy września kształtował się na poziomie 3-6%. Z drugiej połowy miesiąca pochodzą tylko dwa stwierdzenia ze IBA Stawy Wielikąt i Las Tworkowski (18.09) i z Sadykierza (22.09). Grupą obwieszczającą nieuchronne nadejście jesieni są jaskółki. Na wykresie przedstawiono zmiany wartości współczynnika wyprawowego dla dymówki i oknówki. Choć te drugie spotykane były w terenie rzadziej od długoogonowych krewniaczek, trend dla obu gatunków jest niemal identyczny.
We wrześniu zaczęły odlatywać skowronki na wykresie wyraźnie widać, jak w ostatniej pentadzie gwałtownie wzrosła wartość współczynnika wyprawowego. Najwięcej osobników w czasie jednej wyprawy odnotowano 19.09 w Sadykierzu, gdzie przeleciało łącznie 65 ptaków. Przez cały wrzesień często spotykanym przez użytkowników AwiBazy gatunkiem była pliszka siwa w tym czasie można spotkać zarówno krajowe pliszki, jak również osobniki spoza Polski odbywające jesienną migrację. Największe zgrupowania notowano w Jeziorowskich na obrzeżach IBA Puszcza Borecka (80 os. na polu, 7.09) oraz w Gdańsku-Brzeźnie, gdzie 12.09 zarejestrowano migrujące stado złożone z 50 os.
W drugiej połowie września nie wprowadzano już do AwiBazy wielu ciepłolubnych gatunków notowanych w pierwszej połowie tego miesiąca. Wśród nich znalazły się łozówka, cierniówka, gajówka czy świstunka. Choć w porównaniu z sierpniem liczba spotkań z muchołówką szarą wzrosła we wrześniu niemal trzykrotnie (z 13 do 33), wzrost wartości współczynnika wyprawowego nie był równie wysoki. Częstsze obserwacje tego gatunku wynikają z mniej skrytego trybu życia osobników migrujących, które nieraz pojawiają się w siedliskach bardziej otwartych niż te preferowane w sezonie lęgowym. Ostatnie zarejestrowane w systemie wpisy pochodziły z 26.09 (w Rudkach w woj.mazowieckim i z Sadykierza). Podobny trend jak u muchołówki szarej wystąpił w przypadku gąsiorka - ostatnie obserwacje tego gatunku pochodzą z przedostatniej pentady września (20.09 w Sokołowie w Wielkopolsce i 21.09 w gminie Radwanowice na Dolnym Śląsku). W grupie łuszczaków na uwagę zasługuje 100 żerujących grubodziobów w IBA Puszcza Białowieska (ptaki w stadach po ok. 30 os.) z 12.09. Przy okazji omawiania przedstawicieli rodziny siewkowatych
wspomniano o ptakach, jakie można we wrześniu spotkać na polach jednym z nich jest makolągwa, która nieraz tworzy liczne stada. Największe zarejestrowano w Celbowie na Pomorzu, gdzie zgromadziło się 360 os. (6.09). Innym gromadnie żerującym łuszczakiem jest szczygieł do AwiBazy wprowadzono zgrupowania 100-130 os. w Lesie Cikówka i Baligówka (woj.małopolskie, 5.09) oraz 110 os. w Prusewie (woj.pomorskie, 7.09) Wśród 161 spotkań ze szpakami znalazło się 6, podczas których widziano ich ponad 1000. Podobnie jak w sierpniu, największe wrześniowe noclegowisko znajdowało się w IBA Bagna Nietlickie, gdzie 11.09 liczbę nocujących szpaków oceniono na 4 tys. osobników. We wrześniu pojawiali się w naszym kraju skrzydlaci goście z terenów położonych na północ od Polski. Przypuszczalnie stamtąd pochodziły droździki kilka stadek migrujących ptaków obserwowano 11.09 w Gdańsku-Stogach (choć nie można również wykluczyć, że były to droździki z polskiej populacji lęgowej). 25.09 w Worynach na obszarze ostoi IBA Ostoja Warmińska widziane było stadko 12 żerujących czeczotek, natomiast od 12.09 zaczęto notować przelotne jery. Obserwacje z 12.09 i 19.09 pochodzą z Podlasia (IBA Puszcza Białowieska oraz okolice Suwałk), 22.09 słyszano jera na Pomorzu, a 25.09 nad Bugiem koło Wyszkowa. Faunistyczne rzadkości i uciekinierzy z niewoli 11.09 w rezerwacie Beka obserwowano berniklę kanadyjską ciężko określić, czy był to dziki osobnik, czy może uciekinier z niewoli. Ze stanu wolnego pochodziła rodzinna grupa gęsiówek egipskich, przebywająca 2.09 i 11.09 na polderze Buków w gm. Krzyżanowice Śląskie. Tak jak gęsiówki upodobały sobie polder Buków, tak kormorany małe przywiązały się do IBA Zbiornik Jeziorsko (choć się tu nie zagnieździły, a gęsiówki na Bukowie tak). W AwiBazie znalazły się dwa wpisy dotyczące odpowiednio 4 i 1 os. (29.08 i 1.09), ale z innych źródeł wiadomo, że ptaki przebywały tam znacznie dłużej. 11.09 w IBA Bagna Nietlickie i tydzień później w IBA Dolina Dolnego Bugu obserwowano dorosłe samce błotniaka stepowego. Na wspominanej już w raporcie śródpolnej kałuży w Broniewie na Żuławach odpoczywał młodociany biegus arktyczny (5.09), natomiast 25.09 czajka towarzyska udowodniła, że zasługuje na swoją nazwę towarzyszyła stadu 1400 zwykłych czajek odpoczywających na wyspach w IBA Dolina Środkowej Wisły w powiecie kozienickim. Towarzyski był również wydrzyk długosterny przez kilka dni pozwalał z bardzo bliska obserwować się i fotografować osobom przyjeżdżającym do Starej Kornicy w powiecie łosickim. Niestety okazało się, że miał silnie zaawansowaną grzybicę wewnętrzną i mimo przewiezienia go do Ptasiego Azylu nie udało się tego go uratować. Lepiej powiodło się innemu wydrzykowi długosternemu ze śródlądzia, tym razem z Modrakowa w woj.kujawsko-pomorskim. Tu małą płochliwość można tłumaczyć głównie tym, że na terenach lęgowych wydrzyki przeważnie nie stykają się z ludźmi i nie za bardzo wiedzą, jak w ich obecności się zachować. W minionym miesiącu udało się zaobserwować trznadla czubatego (5.09, Hel). Jest to zaledwie 19. obserwacja w historii Polski od 8 lat nie widziano u nas tego północnego trznadla. Antoni Marczewski