Prezentacja multimedialna jest wykonana wyłącznie dla celów edukacyjnych, przeznaczona jest dla uczniów szkół gimnazjalnych startujących w konkursie

Prezentacja multimedialna jest wykonana wyłącznie dla celów edukacyjnych, przeznaczona jest dla uczniów szkół gimnazjalnych startujących w konkursie geograficznym. Konkurs geograficzny jest organizowany przez Małopolskie Kuratorium Oświaty, natomiast odczyty są formą wspomagającą ten konkurs. Zamieszczone zdjęcia i mapy pochodzą z literatury podanej na końcu oraz zostały ewentualnie pobrane z istotnych edukacyjnie stron internetowych.

dr Mirosław Wójtowicz Odczyty popularno-naukowe Zakład Geografii Społeczno-Ekonomicznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego Instytutu Geografii UP w Krakowie oddział w Krakowie, 26.10.2010 Problematyka społeczno eczno-gospodarcza Stanów w Zjednoczonych Ameryki PółnocnejP

Początki kolonizacji Ameryki Anglosaskiej Źródło: Clawson D., (et al.) World Regional Geography, Prentice Hall, 2007 Główne przyczółki kolonizacji: 1. Nowa Anglia tereny stanów: Massachusetts, Rhode Island, Connecticut, załoŝona dla uchodźców religijnych z Wlk. Brytanii, rozwój drobnego rolnictwa farmerskiego rybołówstwa, rzemiosło i budowa statków ze względu na bogate lasy 2. Środkowy Atlantyk tereny stanów: Nowy Jork, Pennsylwania, New Jersey, Maryland, kolonizowana przez róŝne grupy narodowościowe: Anglików, Holendrów, Niemców, Szkotów, Irlandczyków i Szwedów, hutnictwo Ŝelaza w Pennsylwanii, początki przemysłu 3. Południowy stan Virginia i sąsiadujące, rolnictwo plantacyjne, uprawy tytoniu, bawełny, ryŝu z przeznaczeniem na eksport 4. Kanada Francuzka Nowa Szkocja, Quebec, w dolinie rzeki Św. Wawrzyńca, w 1763 r. przechodzą pod brytyjskie panowanie.

Struktura etniczno-narodowościowa kolonistów Ameryki Anglosaskiej

Ekspansja kolonizacji europejskiej w Ameryce Anglosaskiej

Rozwój terytorialny USA [deklaracja niepodległości 1776, uznanie 1783] Alaska odkupiona od Rosji za 7,2 mln USD w 1867

Rozwój osadnictwa w Ameryce Anglosaskiej do 1920r 1. początek kolonizacji na przełomie XV XVI w. 2. w latach 1800-1850 zaludnienie USA wzrasta z 5,3 do 23,2 mln (ok. 400%), 3. w latach 1851-1900 wzrost zaludnienia USA z 23,2 do 76,2 mln przy czym 16,7 mln stanowią imigranci z Europy, zasięg osadnictwa przesuwa się w strefę Wielkich Równin, 4. ok. 1915 przekracza poziom 100 mln a w następnych latach tempo wzrostu ludności stopniowo słabnie. MIGRACJE: Najistotniejszą rolę w formowaniu demograficznego oraz społecznoekonomicznego wizerunku współczesnych Ameryk odegrali imigranci europejscy. Migracje na masową skalę rozpoczęły się z początkiem XIX wieku. Szacuje się, Ŝe w ciągu minionych 200 lat napłynęło do Ameryki PN ponad 80 mln imigrantów głównie europejskich oraz ok. 3,5 mln afrykańskich niewolników sprowadzonych tu w XVI-XIX w. Ponad 95% ogólnego napływu migracyjnego przypadało na USA i Kanadę. Do samego USA napłynęło w latach 1820-2004 blisko 70 mln osób.

Fazy migracji do Stanów Zjednoczonych w latach 1820-2004

Struktura etniczno-rasowa Stanów Zjednoczonych

Afroamerykanie Stany o najwyŝszym odsetku Afroamerykanów (w 2000): D. Kolumbia (61,3%), Luizjana (32,9%), Missisipi (36,6%), Alabama (26,3%), Georgia (29,2%), Karolina Pd. (29,9%), Maryland (28,8%)

Udział Afroamerykanów wg hrabstw w 2000 r.

Latynosi (Hispanic) Stany o najwyŝszym odsetku Latynosów: Kalifornia (32,0%), Arizona (25,3%), Nowy Meksyk (42,1%), Teksas (32,0%), Nevada (19,7%), Kolorado (17,1%), Floryda (16,8%), Illinois (12,3%), Nowy Jork (15,1%), New Jersey (13,3%)

Udział Latynosów wg hrabstw w 2000 r.

Zasięg hispanoameryki oraz OM koncentrujące mniejszości latynoskie w USA 03_19.JPG

Azjaci Stany o najwyŝszym odsetku Azjatów (2000): Hawaje (58,0%), Kalifornia (12,3%), Waszyngton (6,7%), Nowy Jork (6,2%), New Jersey (6,2%),Nevada (5,6%), Alaska (5,2%), Oregon (3,7%), Illinois (3,8%), Maryland (4,5%) Massachusetts (4,2%), Wirginia (4,3%)

Rozmieszczenie Azjatów w USA wg hrabstw w 2000 r.

Rozmieszczenie Indian i Innuitów w USA

Rozmieszczenie ludności w Ameryce Anglosaskiej

Rozmieszczenie największych aglomeracji w Ameryce Anglosaskiej

Napływ migracyjny do miast śródgórskich w regionie zachodnim W latach 2000-05 Nevada (20,8%) i Arizona (15,8%) były najszybciej rozwijającymi się ludnościowo stanami USA. Wynikało to z duŝego napływu migracyjnego do głównych miast wraz z rozwojem przemysłów wysokich technologii

Początki urbanizacji w Ameryce Anglosaskiej Pierwsze osiedla typu miejskiego powstały w anglosaskiej części Ameryki Północnej dopiero z pocz. XVII wieku. Były to głównie porty i ośrodki forteczne o dominującej funkcji militarnej. Związane były one z kolonizacją francuską, brytyjską i holenderską. Kolonizacja francuska posuwała się głównie wzdłuŝ doliny Rzeki Św. Wawrzyńca, w okolicach Wielkich Jezior oraz w dorzeczu Missisipi. Najstarsze miasta załoŝone przez Francuzów to: Quebec 1608 r., Ville Marie 1611 (od 1642 r. Montreal), Saint Louis 1682, Fort Pontchartrain 1701 (od 1824 Detroit), Nowy Orlean 1722, Fort Duquesne 1724 (od 1758 Pittsburgh), York 1749 (od 1834 Toronto). Kolonizacja brytyjska skupiała się początkowo w środkowej części wsch. wybrzeŝa Ameryki Pn. Pierwszą osadą miejską było Jamestown w Wirginii załoŝone w 1607 r. Krótkim epizodem w kolonizacji Ameryki Pn. był równieŝ udział Holendrów, którzy załoŝyli w 1625 r. miasto Nowy Amsterdam - po przejęciu przez Brytyjczyków w 1664 r. zostało przemianowane na Nowy Jork. Do jednych z pierwszych miast w USA zalicza się: Boston 1630 r., Filadelfię 1682, i Baltimore 1729. Początkowo większość miast było jedynie niewielkimi ośrodkami skupiającymi według pierwszego spisu ludności niepodległego USA z 1790 r. jedynie ok. 5,1% ogółu ludności kraju. Największe spośród miast, Filadelfia i Nowy Jork liczyły odpowiednio ok. 44 tys. i 33 tys. mieszk. W 1850 r. wskaźnik urbanizacji wyniósł juŝ 15,4% a w roku 1900 sięgnął 39,6%.

Fazy procesu urbanizacji Ameryki Anglosaskiej 1. okres kolonialny (1630-1812) związany z okresem kolonialnego handlu i rolnictwa - głównymi formami gospodarowania. W okresie tym powstały pierwsze miasta przedindustrialne USA, 2. okres ekspansji miast (1812-1920), Związany z okresem uprzemysłowienia USA oraz rozwojem sieci głównych miast, 3. okres metropolitalny (1920-1960), związany z rozwojem kapitalizmu monopolistycznego. W okresie tym miasta przechodziły fazę suburbanizacji, powstały duŝe obszary metropolitalne. Ich rozrost przestrzenny cechował się wyludnianiem miast centralnych podczas gdy wzrost notowały obszary podmiejskie suburbia, których udział w ogólnej liczbie ludności obszarów metropolitalnych wzrastał z 27% w 1920 do 49% w 1960 i 62,2% w 2000 roku, 4. okres dekoncentracji (1960 do dziś), związany jest z rozwojem kapitalizmu globalnego. Etap ten charakteryzuje się dekoncentracją i dezurbanizacją. Towarzyszy temu dalszy spadek liczby ludności w miastach centralnych, często połączony ze spadkiem liczby ludności całych obszarów metropolitalnych. Od lat 70. uwidacznia się w Stanach Zjednoczonych takŝe zjawisko kontrurbanizacji i związany z nim tzw. kryzys miasta centralnego. Dotyczy on głównie miast Pn.-Wsch. i Środ.-Zach.

ZróŜnicowanie poziomu urbanizacji USA wg stanów w 1950r. W 1950 r. wskaźnik urbanizacji dla całego kraju wynosił 64,2% jednakŝe w ujęciu na poszczególne stany jego wartości wahały się od: 26,6% w Dakocie Pn. i Alasce, 27,9% w Missisipi i ok. 33% w Arkansas i Dakocie Pd. aŝ do 86,6% w New Jersey, 85,5% w Nowy Jork, ok. 84% w stanach Massachusetts i Rhode Island oraz 80,7% w Kaliforni.

ZróŜnicowanie poziomu urbanizacji USA wg stanów w 2000r. W 2000 r. wskaźnik urbanizacji dla całego kraju wynosił 79,0% jednakŝe w ujęciu na poszczególne stany jego wartości wahały się od: 38,2% w Vermont, 40,2% w Main, 46,1% w Zachodniej Wirginii oraz 48,8% w Missisipi. NajwyŜsze wartości osiągał zaś w stanach: Kalifornia i New Jersey 94,4%, oraz po ok. 91% w: Nevadzie, Massachusetts, Rhode Island i Hawajach.

Amerykańskie Megalopolis BOSNYWASH Megalopolis zurbanizowana strefa o dł. ponad 600 km, wzdłuŝ wsch. wybrzeŝa USA od Bostonu, poprzez Nowy Jork po Waszyngton. W jej skład wchodzi 13 OM o zalud. 0,4 do 20 mln zamieszkałe łącznie przez ok. 45 mln osób. CHICATOR Megalopolis rozciągająca się na przestrzeni ok. 1000 km zurbanizowana strefa w sąsiedztwie Wielkich Jezior, ciągnąca się od OM Chicago poprzez Detroit, Cleveland, Pittsburgh aŝ po Buffalo i Toronto na wsch. Zamieszkuje ją ok. 31 mln osób, z czego najwięcej w OM Chicago (28%), Detroit (17%) i Toronto (14%). Źródło: Mydel R., 1998, Urbanizacja, [w:], R.Mydel J.Groch (red.) Przeglądowy Atlas Świata, T. Ameryka Północna, Fogra, Kraków, s. 161.

Kontrurbanizacja i kryzys miasta centralnego: Kryzys miasta centralnego objawia się przede wszystkim spadkiem tempa wzrostu ludności nie tylko miast centralnych ale takŝe całych obszarów metropolitalnych, które w wielu przypadkach odnotowują spadek wielkości zaludnienia, czyli wyludniają się (depopulują). Proces wyludniania się OM przebiega w warunkach dominującego odpływu ludności białej, której miejsce zajmuje napływająca ludność kolorowa (Murzyni, Latynosi imigranci z Azji). Reprezentują oni z reguły niŝszy status społeczno-ekonomiczny. W miastach centralnych oraz OM powstają i rozrastają się terytorialnie czarne getta oraz obszary marginesowe, wzrasta odsetek rodzin Ŝyjących poniŝej poziomu ubóstwa, wzrasta takŝe stopa bezrobocia, przestępczość, a zabudowa miejska ulega silnej degradacji. Większość tych destrukcyjnych procesów wynika ze słabości gospodarki miejskiej, która w warunkach silnej konkurencji między miastami nie jest w stanie wygenerować środków na przebudowę i modernizację swojej struktury ekonomicznej. Prowadzi to w efekcie do trwałej recesji we wszystkich sferach Ŝycia i funkcjonowania miasta, czyli do kryzysu miasta centralnego.

Kontrurbanizacja i kryzys miasta centralnego c.d.: Przykładem miasta przechodzącego kryzys jest Buffalo, którego zaludnienie w latach 1950-1995 spadło o 46%. Dokonało się to wyłącznie poprzez odpływ białych mieszkańców, których liczba w tym okresie spadła o 61%. Nastąpił natomiast znaczny napływ Afroamerykanów (wzrost o 175%) oraz Latynosów, co osłabiło skalę depopulacji miasta a równocześnie spowodowało silny wzrost udziału Afroamerykanów w ogólnym zaludnieniu miasta - z 6,3% -1950 do 30,6% - 1990 r. Zmiany wskaźnika wzrostu ludności wybranych miast centralnych i obszarów metropolitalnych USA w latach 1970-1995 Źródło: Mydel R., 1998, Urbanizacja, [w:], R.Mydel J.Groch (red.) Przeglądowy Atlas Świata, T. Ameryka Północna, Fogra, Kraków, s. 169.

Nowy Jork obszar objęty kryzysem miasta centralnego

Wygląd zabudowań dzielnicy dotkniętej kryzysem

Zmiany w hierarchii sieci miejskiej w USA W 1950r. spośród 10 największych miast aŝ 9 leŝało na wschodnim wybrzeŝu i w rejonie Wielkich Jezior a jedynie Los Angeles znajdowało poza tym obszarem. Natomiast w 2000r. juŝ 6 spośród 10 największych miast leŝało w tzw. Słonecznym Pasie (Los Angeles, Houston, Phoenix, San Diego, Dallas, San Antonio), a jedynie 4 to miasta pn.-wsch. części kraju (Nowy Jork, Chicago, Filadelfia, Detroit). Znamienne jest równieŝ, Ŝe z wyjątkiem Nowego Jorku wszystkie duŝe miasta regionu pn.-wsch. odnotowały w latach 1950-2000 znaczny spadek liczby mieszkańców np.: Detroit (48,6%), Filadelfia (26,7%), Chicago (20,0%). Tab. Dziesięć największych miast oraz obszarów metropolitalnych USA (w tys. osób) Miasta 1950 Miasta 2000 Obszary metropolitalne 1990 2000 Nowy Jork 7891,9 Nowy Jork 8008,3 Nowy Jork 19 549,6 19 997,2 Chicago 3620,9 Los Angeles 3694,8 Los Angeles 14 531,5 15 796,4 Filadelfia 2071,6 Chicago 2896,0 Chicago Gary - Kenosha 8 239,8 8 823,1 Los Angeles 1970,4 Houston 1953,6 Waszyngton - Baltimore 6 727,0 7 269,7 Detroit 1849,6 Filadelfia 1517,5 San Francisco 6 253,3 6 813,3 Baltimore 949,7 Phoenix 1321,0 Filadelfia Atlantic City 5 892,9 5 986,6 Cleveland 914,8 San Diego 1223,4 Boston 5 455,4 5 863,6 St. Luis 856,8 Dallas 1188,6 Detroit Ann Arbor 5 187,2 5 452,9 Waszyngton 802,2 San Antonio 1144,6 Dallas - Fort Worth 4 037,3 4 794,5 Boston 801,4 Detroit 951,3 Houston 3 731,1 4 400,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Demographic Trends in the 20th Century, U.S. Census Bureau, Census 2000 Special Reports, Series CENSR-4, Washington, 2002.

Pas Rdzy (Rust Belt) i Pas Słońca (Sun Belt)

Zmiany zaludnienia miast Pasa Rdzy w latach 1960-2005

Zmiany struktury rasowej w mieście Birmingham w latach 1960-2005

Indianapolis średni dochód gospodarstw domowych w 2000 r.

Model rozwoju obszaru metropolitalnego w USA

Los Angeles widok na centrum i otaczające go obszary przedmieść

Los Angeles widok na centrum i otaczające go obszary przedmieść

Los Angeles widok na centrum i otaczające go obszary przedmieść

Zabudowa suburbiów

Las Vegas rozrost terenów zurbanizowanych 1973-2000 Przedmieścia Henderson na pd-wsch. od Las Vegas były najszybciej rozwijającym się obszarem w latach 1990-2000

Główne obszary metropolitalne w Ameryce Anglosaskiej

Poziom rozwoju rolnictwa w USA 1. średnia wielkość gospodarstwa 176 ha 2. uŝytki rolne zajmują 46% pow. kraju (20% grunty orne, 26% uŝytki zielone), co stanowi 9% rolniczego areału świata (posiadają jeszcze rezerwy terenów do zagospodarowania) 3. uprawy tworzą charakterystyczne pasy głownie o przebiegu równoleŝnikowym, co wynika z uwarunkowań klimatyczno-glebowych 4. USA są w światowej czołówce pod względem zbiorów: kukurydzy, pszenicy, owsa, prosa, sorga, soi, bawełny i owoców cytrusowych 5. USA posiadają bardzo dobrze rozwinięty sektor hodowlany głównie bydła, trzody chlewnej i drobiu

Znaczenie USA w produkcji rolniczej w skali świata (2004-2005) Wielkość zbiorów wybranych roślin: - kukurydza 41,4% (299,9 mln t.) (1 miejsce) - pszenica 9,3% (58,7 mln t.) (3) - sorgo 19,9% (11,6 mln t.) (1) - owies 6,5% (1,7 mln t.) (3) - soja 41,2% (85,0 mln t.) (1) - bawełna włókna 20,8% (4,5 mln t.) (2) - bawełna nasiona 17,3% (7,5 mln t.) (2) - tytoń 4,4% (290 tys. t.) (4) - ziemniaki 6,3% (20,7 mln t.) (5) Pogłowie wybranych zwierząt: - bydło 7,0% (95,8 mln szt.) (3) - konie 15,8% (9,2 mln szt.) (1) Wybrane produkty zwierzęce: - wołowina 17,9% (11,3 mln t.) (1) - wieprzowina 9,3% (9,3 mln t.) (2) - drób 22,7% (15,5 mln t.) (1) Źródło: opracowanie na podstawie: FAO

Średnia wielkość gospodarstw rolnych w USA w 2002r. 1 akr 0,4 ha śred. wielkość 176,4 ha

Główne obszary upraw pszenicy i buraka cukrowego w USA

Główne strefy upraw i hodowli w USA Pas pszeniczny: Waszyngton, Montana, Dakota Pn., Dakota Pd.,Kansas, Oklahoma, Teksas; Pas kukurydzy i soi: Dakota Pn. i Pd., Nebraska, Minnesota, Iowa, Illinois, Indiana, Ohio, Pas bawełniany: Kalifornia, Arizona, Teksas, Arkansas, Luizjana, Missisipi, Georgia, Karolina Pn. Pd.

Ekstensywna hodowla bydła w Teksasie

Farma drobiowa w Georgii

Nawadniane pola uprawne w Kolorado

Rozmieszczenie złóŝ surowców energetycznych w USA

Wielkość wydobycia węgla kamiennego w USA wg głównych regionów wydobycia w 2005 r. W 2005 wydobyto w USA 1 131 mln ton węgla kamiennego, czyli ok. 19,1% światowego wydobycia. Region Appallaski dostarczył 35,1% krajowego wydobycia, Region Wewnętrzny 13,2%, a Region Zachodni aŝ 51,7%. Stanem o największym wydobyciu jest Wyoming dostarczający 35,7% krajowego wydobycia i aŝ 69,1% wydobycia w Regionie Zachodnim. Na drugim miejscu jest Wirginia Zach. 13,2% krajowego wydobycia.

USA zmiany wielkości wydobycia i konsumpcji ropy naftowej

Przemysł lotniczy w Stanach Zjednoczonych: Główne ośrodki przemysłu lotniczego: 1. Seattle (siedziba największych na świecie zakładów Boeing) 2. San Diego i Antipole Valley koło Los Angeles, 3. Dallas - Fort Worth (siedziba Lockheed Martina) 4. Denver, Atlanta, Saint Louis Wielkość zatrudnienia w głównych koncernach przemysłu lotniczego: 1. Boeing 154,4 tys. osób (2006) 2. Lockheed-Martin 140 tys. osób (2006)

USA produkcja sprzętu lotniczego w latach 1990-2005

Produkcja samolotów w fabryce Boeinga w Everett w stanie Waszyngton

Rozmieszczenie głównych ośrodków przemysłu wysokiej techniki w USA Silicon Valley okręg nad Zat. San Francisco, między San Jose a Palo Alto, Szosa 128 k. Bostonu, Silicon Plains rejon Dallas Fort Worth, Silicon Forest - rejon Portland, Los Angeles San Diego, Salt Lake City, Denver, Nowy Jork, Chicago,

Zmiany liczby zarejestrowanych samochodów oraz wskaźników motoryzacji w USA w latach 1960-2005

Transport kolejowy w Ameryce Anglosaskiej: udział w ogólnej długości linii kolejowych na świecie wynosi ok. 30% obecnie transport kolejowy wykorzystywany jest głównie do obsługi ruchu towarowego, najgęściej rozwinięta sieć kolejowa znajduje się we wsch. części USA i Kanady, największym węzłem kolejowym Ameryki Pn. jest Chicago, pozostałe waŝne węzły to: Saint Louis, Kansas City i Nowy Orlean, po II wojnie światowej ok. 40% długości linii kolejowych w tych dwóch krajach uległo likwidacji w miarę spadku znaczenia przewozów kolejowych (tendencja podobna jak w państwach europejskich)

Sieć kolejowa oraz główne szlaki Ŝeglugi śródlądowej w Ameryce Anglosaskiej

śegluga morska i śródlądowa w Ameryce Anglosaskiej: 1. największe znaczenie ma Ŝegluga kabotaŝowa szlakami dorzecza Missisipi, Wielkich Jezior i Rzeki Św. Wawrzyńca, Główne porty pod względem wielkości przeładunków w 2004 r. to: 1. Nowy Orlean 224,2 mln ton, 2. Houston 202,0 mln ton, 3. Nowy Jork 152,4 mln ton, 4. Beaumont (Teksas) 91,7 mln ton, 5. Long Beach 79,7 mln ton, 6. Corpus Christi 78,9 mln ton.

Podział regionalny Ameryki Północnej z uwzględnieniem uwarunkowań społeczno-gospodarczych

Osiedle podmiejskie dla emerytów w Arizionie

Widok na Dolinę Krzemową w Kaliforni

Krajobraz rolniczy Wielkich Równin w stanie Iowa

Widok na centrum Dallas w Teksasie

Literatura: Clawson D.L., et al., 2007, World Regional Geography. A Development Approach, 9th edition, Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River. Rowntree L., et al., 2009, Diversity Amid Globalization. World Regions, Environment, and Development, 4th edition, Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River. Majer A., 1999, Miasta Ameryki. Kryzys i polityka odnowy, Studia KPZK PAN, t. CVII, PWN, Warszawa. Przeglądowy Atlas Świata, Tom: Ameryka Północna, Fogra, Kraków, 1998 Rozdziały: Ludność, Urbanizacja, Gospodarka.