Rezerwat przyrody Oszast jako ostoja lasów jaworowych w polskich Karpatach

ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 291 300, 2014 Rezerwat przyrody Oszast jako ostoja lasów jaworowych w polskich Karpatach The Oszast Nature Reserve as an important Sycamore maple forests site in the Polish Carpathians ZBIGNIEW WILCZEK, WOJCIECH ZARZYCKI, RADOSŁAW WIECZOREK Katedra Geobotaniki i Ochrony Przyrody, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Śląski 40 032 Katowice, ul. Jagiellońska 28 e-mail: wilczek@us.edu.pl, wzarzycki@us.edu.pl, radoslaw.wieczorek@gmail.com Słowa kluczowe: jaworzyny, Beskid Żywiecki, Karpaty Zachodnie, ochrona przyrody. Lasy jaworowe, reprezentujące związek Tilio platyphyllis-acerion pseudoplatani, należą do najrzadszych zbiorowisk leśnych w Polsce (Bodziarczyk 2002, 2004; Bodziarczyk, Świerkosz 2004; Matuszkiewicz i in. 2012). Są chronione dzięki programowi Natura 2000 jako dwa typy siedliska przyrodniczego: 9140 górskie jaworzyny ziołoroślowe oraz 9180* jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (o znaczeniu priorytetowym). Najczęściej są one związane ze stromymi stokami oraz inicjalnym podłożem skalnym, występują głównie na obszarach górskich i wyżynnych. Jednym ze stanowisk, gdzie stwierdzono występowanie lasów jaworowych jest, położony w Grupie Wielkiej Raczy (Beskid Żywiecki), rezerwat przyrody Oszast, o powierzchni 46,27 ha. W jego obrębie wykazano występowanie dwóch zespołów lasów jaworowych: jaworzyny ziołoroślowej Aceri-Fagetum oraz jaworzyny karpackiej Sorbo aucupariae-aceretum, których fitocenozy należą do najlepiej zachowanych w polskich Karaptach. Wstęp Karpaty stanowią jeden z najcenniejszych pod względem przyrodniczym obszarów w Europie. Choć tylko niewielki ich fragment znajduje się w granicach administracyjnych Polski, to tworzą one ważną w skali kraju ostoję różnorodności biologicznej. Co więcej, niektóre obszary w polskich Karpatach skutecznie oparły się wielowiekowemu oddziaływaniu człowieka i współcześnie charakteryzują się dużym stopniem naturalności. Jednym z takich obszarów, mało znanym zarówno wśród badaczy przyrody, jak i turystów z racji swojej niedostępności, jest rezerwat przyrody Oszast. Już na pierwszy rzut oka sprawia on wrażenie miejsca niezwykłego i dzikiego, między innymi ze względu na strome zbocza z rozległym osuwiskiem, pokaźnych rozmiarów drzewa i duże ilości martwego drewna (Holeksa i in. 1994). Strome stoki i niedostępny teren utrudniały wykorzystanie gospodarcze tego obszaru i penetrację dla celów turystycznych, jednocześnie umożliwiając zachowanie cennych zbiorowisk lasów jaworowych. Jaworzyny jako siedliska przyrodnicze stanowią obiekt zainteresowania Wspólnoty Europejskiej. Biorąc pod uwagę rzadkość tych 291

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 4, 2014 zbiorowisk roślinnych, zajmujących zwykle niewielkie powierzchnie (Bodziarczyk, Świerkosz 2004), lasy jaworowe Oszastu zasługują na szczególną uwagę. Celem pracy jest przedstawienie zróżnicowania oraz rozmieszczenia zbiorowisk lasów jaworowych w rezerwacie przyrody Oszast. Charakterystyka obszaru badań Rezerwat przyrody Oszast został utworzony w 1971 roku (Zarządzenie 1971), jednakże obecnie obowiązująca podstawa prawna, regulująca jego istnienie pochodzi z 2007 roku (Rozporządzenie 2007). Na jej mocy Oszast zajmuje powierzchnię 46,27 ha. Rezerwat obejmuje podszczytowe partie góry Oszus (północno-zachodni stok) w przedziale wysokości od 940 do 1150 m n.p.m., a jego południowo- -wschodnia oraz południowo-zachodnia część graniczy z Republiką Słowacką. Oszus (słow. Úšust) jest szczytem zlokalizowanym we wschodniej części grupy Wielkiej Raczy w Beskidzie Żywieckim (Karpaty Zachodnie) (ryc. 1). Najbliżej położoną miejscowością jest odległa o ok. 4 km Soblówka, jednakże nie prowadzi z niej na Oszus żadna oznakowana ścieżka turystyczna. Przez skraj rezerwatu przebiega jedynie słowacki szlak graniczny wiodący z Wielkiej Rycerzowej na przełęcz Glinkę (znaki niebieskie). Administracyjnie obszar badań należy do gminy Ujsoły, będącej częścią powiatu żywieckiego w województwie śląskim. W odniesieniu do siatki kwadratów ATPOL (10 10 km) omawiany obszar znajduje się w kwadracie DG34 (Zając, Zając 2001). Ryc. 1. Widok ogólny na Oszus z Polany Rycerzowej (13.04.2007 r., fot. Z. Wilczek) Fig. 1. General view of the Mount Oszus from the Rycerzowa Glade (13 April, 2007; photo by Z. Wilczek) 292

Z. Wilczek i in. Rezerwat przyrody Oszast jako ostoja lasów jaworowych w polskich Karpatach Ryc. 2. Rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych na obszarze rezerwatu przyrody: a Aceri-Fagetum, b Sorbo- -Aceretum, c Dentario glandulosae-fagetum, d Luzulo luzuloidis-fagetum, e Abie -Piceetem, f Cardamino- -Chrysosplenietum, g Chaerophyllum hirsutum-caltha laeta, h Petasitetum kablikiani, i Adenostyletum alliariae, j Rubetum idaei, k Asplenio-Cystopteridietum, l granica rezerwatu, m granica państwa, n osuwisko, o potoki Fig. 2. The distribu on of plant communi es in the nature reserve: a Aceri-Fagetum, b Sorbo-Aceretum, c Dentario glandulosae-fagetum, d Luzulo luzuloidis-fagetum, e Abie -Piceetem, f Cardamino- -Chrysosplenietum, g Chaerophyllum hirsutum-caltha laeta, h Petasitetum kablikiani, i Adenostyletum alliariae, j Rubetum idaei, k Asplenio-Cystopteridietum, l reserve boundaries, m the state border between Poland and Slovakia, n landslide, o streams Materiał i metody Badania, których wyniki przedstawiono w pracy, zostały przeprowadzone w latach 2009 2010. Łącznie w płatach lasów jaworowych wykonano 26 zdjęć fitosocjologicznych metodą Braun-Blanqueta (1964), które posłużyły do opisu zróżnicowania florystycznego fitocenoz. Komplet zdjęć fitosocjologicznych jest dostępny w Katedrze Geobotaniki i Ochro- 293

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 4, 2014 ny Przyrody Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (Wieczorek 2011). Nomenklaturę jednostek fitosocjologicznych przyjęto za Matuszkiewiczem (2008), nazewnictwo roślin naczyniowych za Mirkiem i innymi (2002), mchów za Ochyrą i innymi (2003), a wątrobowców za Szweykowskim (2006). Przy kartowaniu zbiorowisk roślinnych użyto metody topograficznej, tzw. marszrutowej (Faliński 1990). Wyniki Ogólna charakterystyka zbiorowisk roślinnych rezerwatu Obszar rezerwatu przyrody Oszast zajmują głównie zbiorowiska leśne (ryc. 2). W jego dolnej części dominuje zbiorowisko żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum, w kompleksie z niewielkimi płatami kwaśnej buczyny górskiej Luzulo luzuloidis-fagetum. Wyżej położone, najbardziej strome części omawianego obszaru, zajmowane są przez zbiorowiska jaworzyn dominującej w rezerwacie jaworzyny ziołoroślowej Aceri-Fagetum (ryc. 3) oraz jaworzyny karpackiej Sorbo aucupariae-aceretum pseudoplatani, tworzącej niewielkie płaty w obrębie osuwiska. W podszczytowym obszarze rezerwatu, głównie wzdłuż linii stromej ściany skalnej, rozwijają się fitocenozy dolnoreglowego boru jodłowo-świerkowego Abieti-Piceetum (montanum). W ich pobliżu występują także niewielkie płaty kwaśnej buczyny. Mimo zdecydowanie leśnego charakteru Oszastu, na jego obszarze wyróżniono szereg zbiorowisk nieleśnych. Największą powierzchnię zajmuje płat zespołu maliny wła- Ryc. 3. Typowe siedlisko jaworzony ziołoroślowej Aceri-Fagetum (30.06.2010 r., fot. Z. Wilczek) Fig. 3. Typical habitat of high-herb Sycamore maple forest Aceri-Fagetum (30 June, 2007; photo by Z. Wilczek) 294

Z. Wilczek i in. Rezerwat przyrody Oszast jako ostoja lasów jaworowych w polskich Karpatach ściwej Rubetum idaei, który porasta dawne pastwisko. Dodatkowo płaty malinisk są spotykane w lukach jaworzyny ziołoroślowej. W podobnych miejscach, związanych z powalonymi drzewami, ale także w pobliżu utrzymywanego przez człowieka pasa granicznego, wykształcają się zbiorowiska ziołoroślowe z miłosną górską Adenostyletum alliariae. Lokalnie, w miejscach wypływu i stagnowania wody, wykształciły się fitocenozy charakterystyczne dla miejsc wilgotnych: zespołu rzeżuchy gorzkiej i śledziennicy skrętolistnej Cardamino-Chrysosplenietum alternifolii oraz zbiorowiska świerząbka orzęsionego i knieci górskiej Chaerophyllum hirsutum-caltha laeta. Naturalna roślinność nieleśna wspomnianego wyżej urwiska jest reprezentowana przez zespoły Asplenio viridis-cystopteridetum oraz Petasitetum kablikiani. Jaworzyna ziołoroślowa Aceri-Fagetum Rübel 1930 ex J. et M. Bartsch 1940 Spośród wszystkich zbiorowisk roślinnych, jaworzyna ziołoroślowa zajmuje największą powierzchnię w rezerwacie (ryc. 2). Płaty tego zbiorowiska wykształcają się na stokach o ekspozycji północno-zachodniej lub północnej, o nachyleniu od 3 do 45. Warstwa koron drzew w jaworzynie ziołoroślowej charakteryzuje się zróżnicowanym zwarciem, które osiąga od 50 do 100%. Tworzą ją głównie klon jawor Acer pseudoplatanus oraz buk zwyczajny Fagus sylvatica, przy czym udział pierwszego z tych gatunków zwykle jest większy. Domieszkę stanowi świerk Picea abies lub jodła pospolita Abies alba. Warstwa krzewów, której obecność stwierdzono we wszystkich badanych płatach, osiąga zwarcie od 5 do 20%, a buduje ją przede wszystkim Ryc. 4. Miłosna górska Adenostyles alliariae w płacie jaworzyny ziołoroślowej (30.06.2010 r., fot. Z. Wilczek) Fig. 4. Adenostyles alliariae in the patch of the Aceri-Fagetum sycamore maple forest (30 June, 2007; photo by Z. Wilczek) 295

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 4, 2014 podrost głównych gatunków drzewostanu. Sporadycznie w omawianej warstwie są spotykane takie gatunki, jak: jodła pospolita, wiciokrzew czarny Lonicera nigra oraz jarząb pospolity Sorbus aucuparia. Charakterystycznym elementem fitocenoz Aceri-Fagetum jest bujna warstwa zielna (od 80 do 100% pokrycia), zdominowana przez gatunki ziołoroślowe, które zajmują zwykle ponad 90% powierzchni warstwy (ryc. 4). Średnio w zdjęciu fitosocjologicznym stwierdzono 22 gatunki roślin. Największą rolę spośród nich odgrywają miłosna górska Adenostyles alliariae i lepiężnik biały Petasites albus. Inne rośliny ziołoroślowe to: kosmatka olbrzymia Luzula sylvatica, wietlica alpejska Athyrium distentifolium oraz rzadziej modrzyk górski Cicerbita alpina, ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum, lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus, zdrojówka rutewkowata Thalictrum aquilegiifolium i parzydło leśne Aruncus sylvestris. Spośród pozostałych gatunków, w warstwie zielnej omawianego zbiorowiska, często spotykane są m.in.: nerecznica samcza Dryopteris filix-mas, szczyr trwały Mercurialis perennis, wietlica samicza Athyrium filix-femina, malina zwyczajna Rubus idaeus, jeżyna gruczołowata Rubus hirtus agg. i gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum. Warstwa mszysta jest wykształcona w różnym stopniu i może osiągać nawet 40% pokrycia, jednakże zwykle nie przekracza 10%. W niektórych fitocenozach warstwy mszystej w ogóle nie zaobserwowano. Do najczęstszych gatunków mszaków, stwierdzonych w jaworzynie ziołoroślowej, należą: pleszanka pospolita Pellia epiphylla, krótkosz strumieniowy Brachythecium rivulare oraz skrzydlik cisolistny Fissidens taxifolius. Charakterystykę przykładowej fitocenozy omawianego zespołu przedstawia zdjęcie fitosocjologiczne: Data: 10.07.2010 r.; Jaworzyna ziołoroślowa Aceri-Fagetum Rübel 1930 ex J. et M. Bartsch 1940; ekspozycja: NW; nachylenie: 45 ; wysokość n.p.m.: 1040; powierzchnia zdjęcia: 100 m 2 ; pokrycie w warstwach: a 85%, b 5%, c 90%; d zn; średnia pierśnica drzewa: 40 cm; maksymalna pierśnica drzewa: 68 cm. D. Ass.: Athyrium distentifolium 2; Ch. Tilio platyphyllis-acerion pseudoplatani: Acer pseudoplatanus a/4, b/+, c/+; Polystichum aculeatum 1; Ch. Betulo- -Adenostyletea: Petasites albus 4; Adenostyles alliariae 1; Aruncus sylvestris 1; Ranunculus platanifolius +; Thalictrum aquilegiifolium +; Ch. Fagetalia sylvaticae: Fagus sylvatica a/1, b/1; Mercurialis perennis 2; Inne: Sorbus aucuparia b/1; Rubus idaeus 3; Athyrium filix- -femina +; Cardamine amara +; Polytrichastrum formosum d/+. Jaworzyna karpacka Sorbo aucupariae- -Aceretum pseudoplatani Cel. et Wojt. (1961 n. n) 1978 W rezerwacie przyrody Oszast jaworzyna karpacka występuje poniżej szczytowej części urwiska, gdzie tworzy kilka trudno dostępnych płatów, porastając miejsca o ekspozycji północno-zachodniej (ryc. 2). Podłoże omawianych fitocenoz stanowią odsłonięte łupki i fragmenty wychodni piaskowcowych, pokryte luźnym rumoszem skalnym. Nachylenie stoków wynosi od 45 do 55. W omawianym zbiorowisku warstwa koron drzew charakteryzuje się luźnym zwarciem (40 60%) i zdecydowanie mniejszą wysokością drzew niż w przypadku jaworzyny ziołoroślowej. Drzewostan budują klon jawor oraz jarząb pospolity, ze sporadyczną domieszką buka, które tworzą charakterystycznie wygięte u nasady pnie (ryc. 5). Buk stanowi domieszkę tylko w niektórych płatach. W warstwie krzewów, o zwarciu od 10 do 50%, najistotniejszą rolę odgrywa podrost klonu, jarzęba, świerka i jodły oraz m.in.: wiciokrzew czarny i wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum. Mimo skalistego podłoża, warstwa zielna charakteryzuje się znacznym pokryciem (70 90%). Bogactwo florystyczne jest nieco wyższe niż w poprzednim przypadku i wynosi średnio ok. 25 gatunków w zdjęciu. Na fizjonomię jaworzyny karpackiej największy wpływ mają takie gatunki, jak: parzydło leśne, miłosna górska, lepiężnik biały, kosmatka olbrzymia, róża alpejska Rosa pendulina i zdrojówka rutewkowata. Do innych roślin, często spotykanych w warstwie zielnej, należą: przytulia wonna Galium odoratum, przenęt purpurowy Prenanthes purpurea, pierwiosnka 296

Z. Wilczek i in. Rezerwat przyrody Oszast jako ostoja lasów jaworowych w polskich Karpatach wyniosła Primula elatior oraz lokalnie borówka czernica Vaccinium myrtillus. Fitocenozy jaworzyny karpackiej charakteryzują się obecnością dobrze wykształconej warstwy mszystej, która maksymalnie pokrywa 35% powierzchni. Budują ją najczęściej: płożymerzyk falisty Plagiomnium undulatum, złotowłos strojny Polytrichastrum formosum, krągłolist macierzankowy Rhizomnium punctatum, krótkosz strumieniowy, widłoząbek włoskowy Dicranella heteromalla, widłoząb miotłowy Dicranum scoparium oraz borześlad zwisły Pohlia nutans. Charakterystykę przykładowej fitocenozy omawianego zespołu przedstawia zdjęcie fitosocjologiczne: Data: 17.08.2010 r.; Jaworzyna karpacka Sorbo aucupariae-aceretum pseudoplatani Cel. et Wojt. (1961 n.n) 1978; ekspozycja: północno-zachodnia; nachylenie: 45 ; wysokość: 1135 m n.p.m.; powierzchnia zdjęcia: 100 m 2 ; pokrycie w warstwach: a 60%, b 30%, c 70%; d 30; średnia pierśnica drzewa: 10 cm; maksymalna pierśnica drzewa: 12 cm. Ch. Ass.: Sorbus aucuparia a/4, b/1, c/1; Ch. Tilio platyphyllis-acerion pseudoplatani: Acer pseudoplatanus a/3, b/1, c/+; Ch. Betulo-Adenostyletea: Lonicera nigra b/1, c/+; Aruncus sylvestris 2; Ribes petraeum 2; Adenostyles alliariae 1; Luzula sylvatica 1; Rosa pendulina 1; Petasites albus +; Ranunculus platanifolius +; Ch. Fagetalia sylvaticae: Daphne mezereum b/1; Fagus sylvatica b/1; Galium odoratum 1; Chrysosplenium alternifolium +; Paris quadrifolia +; Primula elatior +; Ranunculus lanuginosus +; Plagiomnium undulatum d/+; Inne: Picea abies b/1; Salix silesiaca c/1; Vaccinium myrtillus 2; Oxalis acetosella 1; Rubus hirtus +; Rumex alpinus +; Solidago virgaurea +; Brachythecium rivulare d/2; Dicranum scoparium d/2; Dicranella heteromalla d/+; Polytrichastrum formosum d/+; Rhizomnium punctatum d/+. Ryc. 5. Fitocenoza jaworzyny karpackiej Sorbo-Aceretum (10.10.2007 r., fot. Z. Wilczek) Fig. 5. Phytocoenosis of the Carpathian sycamore maple forest Sorbo-Aceretum (10 October, 2007; photo by Z. Wilczek) 297

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 4, 2014 Dyskusja Jaworzyny są uznawane za jedne z najrzadszych zbiorowisk leśnych w Polsce. Wynika to przede wszystkim ze specyfiki zajmowanego przez nie siedliska, którym są głównie strome zbocza i rumowiska skalne. W związku z tym ich występowanie jest ograniczone do górskich, podgórskich i wyżynnych obszarów kraju (Bodziarczyk, Świerkosz 2004). Na terenie Karpat polskich dotychczas rozpoznano 4 zespoły jaworzyn. Należą do nich: jaworzyna ziołoroślowa Aceri-Fagetum, jaworzyna karpacka Sorbo-Aceretum, jaworzyna z języcznikiem Phyllitido-Aceretum oraz jaworzyna z miesiącznicą trwałą Lunario-Aceretum (Denisiuk 1993, Bodziarczyk 2002, Bodziarczyk, Świerkosz 2004). Oprócz tego w Pieninach opisano zbiorowisko Acer pseudoplatanus-ranunculus lanuginosus (Bodziarczyk 2004). Rezerwat przyrody Oszast jest miejscem, gdzie obok siebie współwystępują dwa typy lasów jaworowych. Oba omawiane typy jaworzyn charakteryzują się obecnością wielogatunkowej, bujnej warstwy zielnej, w której dominują rzadkie, a zarazem bardzo efektowne rośliny ziołoroślowe. Co więcej, nie obserwuje się w ich płatach żadnych niekorzystnych przekształceń, a wpływ człowieka jest minimalny i ogranicza się do utrzymywania pasa przygranicznego, którym wiedzie mało uczęszczany szlak turystyczny. Zbiorowiska jaworzyn są chronione także w innych rezerwatach Beskidu Żywieckiego. Występowanie Aceri-Fagetum zostało stwierdzone w rezerwatach Dziobaki, Pod Rysianką (Wilczek 1995) oraz Muńcuł (Wilczek i in. 2013). Zespół ten zróżnicowany jest na podzespoły: A.-F. typicum o charakterze dolnoreglowym oraz A.-F. athyrietosum alpestris opisywany z niższych położeń regla górnego (Wilczek 1995). W rezerwacie Oszast stwierdzono występowanie tylko podzespołu typowego, co związane jest z jego lokalizacją w obrębie regla dolnego. W skali Unii Europejskiej, zbiorowiska jaworzyn są chronione jako siedliska przyrodnicze: 9140 górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum) oraz priorytetowe 9180* jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-acerion pseudoplatani) (Rozporządzenie 2005). Drugie z nich na obszarze badań jest reprezentowane przez zespół jaworzyny karpackiej. Jednocześnie w poradniku ochrony siedlisk Natura 2000 zespół Aceri-Fagetum jest wymieniany nie tylko jako identyfikator siedliska 9140 (Mróz i in. 2004), ale także 9180*, które obejmuje cały związek lasów jaworowych (Bodziarczyk, Świerkosz 2004). W związku z dużym udziałem buka w drzewostanie, sugeruje się zaliczyć płaty z Oszastu do siedliska 9140 (Wilczek 1995; Mróz i in. 2004). Jest to zgodne z informacjami zawartymi w przewodniku metodycznym, gdzie rezerwat jest wymieniany jako jedno ze stanowisk siedliska 9140 (Mróz i in. 2004), które podlega stałemu monitoringowi (GIOŚ 2012). Płaty obu jaworzyn rozpoznanych w rezerwacie przyrody Oszast charakteryzują się zbliżonym składem gatunkowym. Podstawową cechą różnicującą jest fizjonomia lasu. W jaworzynie ziołoroślowej drzewostan jest dość zwarty i budowany głównie przez jawor i buk, a w jaworzynie karpackiej posiada dość niski charakter z subdominacją jaworu i jarzęba. Dodatkowo charakterystyczną cechą drzew w płatach jaworzyn wykształcających się na stromych stokach jest ich łukowate wygięcie, spowodowane spełzywaniem gruntu. W rezerwacie jest to wyraźnie widoczne w płatach Sorbo-Aceretum, co wynika z faktu ich wykształcenia się na podłożu inicjalnym o urwistych stokach. Rezerwat Oszast ze względu na specyficzną lokalizację na bardzo stromych stokach oraz podłoże geologiczne, które stanowi flisz karpacki z dużym udziałem łupków stanowi obiekt, w którym panują optymalne warunki dla rozwoju lasów jaworowych. Jest on ważną ostoją jaworzyn nie tylko w Beskidzie Żywieckim, ale również w skali całych polskich Karpat. 298

Z. Wilczek i in. Rezerwat przyrody Oszast jako ostoja lasów jaworowych w polskich Karpatach PIŚMIENNICTWO Bodziarczyk J. 2002. Zróżnicowanie zespołu jaworzyny górskiej z języcznikiem Phyllitido-Aceretum w Polsce. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 9: 187 218. Bodziarczyk J. 2004. Jaworzyny Pienińskiego Parku Narodowego. Studia Naturae 49: 61 86. Bodziarczyk J., Świerkosz K. 2004. Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach (Tilio platyphyllis-acerion pseudoplatani). W: Herbich J. (red.). Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 5. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: 138 163. Braun-Blanquet J. 1964. Pflanzensoziologie. Grundzüge der Vegetationskunde. Springer Verlag, Wien, New Jork. Denisiuk Z. (red.). 1993. Program rezerwatowej ochrony przyrody i krajobrazu polskich Karpat na tle aktualnej sieci obszarów chronionych. Studia Naturae 39: 1 101. Faliński J.B. 1990. Kartografia geobotaniczna. Tom 3. PPWK, Warszawa. GIOŚ 2012. 9140 Środkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim (w tym m.in. górskie jaworzyny ziołoroślowe Aceri-Fagetum). Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. Wyniki monitoringu. GIOŚ [http://www.gios.gov.pl/siedliska/default. asp?nazwa=wyniki_szczegolowe_2009_2011_ siedliska&je=pl]; dostęp: 28.01.2014. Holeksa J., Wilczek Z., Gajczak J. 1994. Waloryzacja przyrodnicza rezerwatu Oszast w Beskidzie Żywieckim pod kątem wskazań do planu ochrony. Katedra Geobot. i Ochrony Przyrody, Katowice (mscr.). Matuszkiewicz W. 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa. Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M. (red.). 2012. Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i Zarośla. PWN, Warszawa. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków. Mróz W., Perzanowska J., Bodziarczyk J. 2004. Środkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim (Górskie jaworzyny ziołoroślowe). W: Herbich J. (red.). Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 5. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: 71 81. Ochyra R., Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. 2003. Census catalogue of Polish mosses. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków. Rozporządzenie 2005. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 roku w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000. Dz.U. Nr 95 (2005), poz. 795. Rozporządzenie 2007. Rozporządzenie nr 42/07 Wojewody Śląskiego z dnia 31 lipca 2007 roku w sprawie rezerwatu przyrody Oszast. Dz.Urz. Woj. Śląskiego nr 128 (2007), poz. 2507. Szweykowski J. 2006. An annotated checklist of Polish liverworts. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków. Wieczorek R. 2011. Szata roślinna rezerwatu Oszast w Beskidzie Żywieckim. Praca magisterska. Katedra Geobotaniki i Ochrony Przyrody, Katowice (mscr.). Wilczek Z. 1995. Zespoły leśne Beskidu Śląskiego i zachodniej części Beskidu Żywieckiego na tle zbiorowisk leśnych Karpat Zachodnich. Prace Naukowe UŚ 1490: 1 130. Wilczek Z., Kubicki G., Wytyczak K. 2013. Możliwość wykorzystania rezerwatu Muńcoł w edukacji ekologicznej. Projekt ścieżki dydaktycznej Muńcolskie Knieje. Inżynieria Ekologiczna 33: 183 190. Zając A., Zając M. (red.). 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej, Instytut Botaniki UJ, Kraków. Zarządzenie 1971. Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 13 października 1971 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody. MP nr 53 (1971), poz. 346. 299

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 70, zeszyt 4, 2014 SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 70 (4): 291 300, 2014 Wilczek Z., Zarzycki W., Wieczorek R. The Oszast Nature Reserve as an important Sycamore maple forest site in the Polish Carpathians Sycamore maple forests are among the rarest plant communities in Poland. They are protected as two European Union Habitats: 9140 Medio-European subalpine beech woods with Acer and Rumex arifolius and 9180* Tilio-Acerion forests of slopes, screes and ravines. Well-preserved patches of plant communities representing these habitats are protected in the Oszast Nature Reserve covering 46.27 hectares in the Żywiec Beskids (Western Carpathians). Aceri-Fagetum is the main plant community in the reserve, while patches of Sorbo aucupariae-aceretum are located on most steep slopes (Fig. 2). Sycamore maple forests in the Oszast reserve are among the best preserved in the Polish Carpathians. 300