3. OCHRONA PRZYRODY PARKI KRAJOBRAZOWE

Transkrypt

1 3. OCHRONA PRZYRODY Zbigniew Wilczek, Andrzej Blarowski, Paweł Nejfeld 3.1. Istniejące formy ochrony przyrody PARKI KRAJOBRAZOWE Park Krajobrazowy Beskidu Małego został utworzony w 1998 r., jako jeden z trzech ówczesnych parków, wchodzących w skład Zespołu Zachodniobeskidzkich Parków Krajobrazowych. Stanowi zwartą, rozciągającą się równoleżnikowo grupę górską o długości ok. 35 km i szerokości ok. 12 km. Od Beskidu Śląskiego na zachodzie oddziela go Brama Wilkowicka, a od Beskidu Makowskiego na wschodzie - dolina Skawy. W części południowej granicę stanowi Pasmo Pewelskie i Kotlina Żywiecka, a na północy teren parku opada w kierunku Pogórza Śląskiego. Powierzchnia Parku wynosi ha, natomiast powierzchnia jego otuliny - ok ha. Po reformie administracyjnej kraju w 1999 r. prawie 2/3 jego powierzchni oraz ok. 50% otuliny pozostały w województwie śląskim: w powiecie żywieckim i bielskim.obszar Parku i otuliny na Żywieccyźnie zlokalizowany jest na terenie następujących gmin: Ślemień, Gilowice, Łękawica, Żywiec, Czernichów i Łodygowice. Park obejmuje dwa główne pasma górskie: w części zachodniej - Pasmo Magurki Wilkowickiej - z najwyższym szczytem, tj. Czupel (935 m n.p.m.) oraz w części wschodniej - Grupa Łamanej Skały - z najwyższym szczytem, tj. Madohora (929 m n.p.m.). Obie grupy górskie rozdziela przełom rz. Soły z trzema, kaskadowo ułożonymi zbiornikami zaporowymi: w Czańcu, Porąbce i Tresnej. W przeważającej części Beskidu Małego grzbiety górskie mają zasadniczo przebieg równoleżnikowy, z dużą ilością dolin: podłużnych, poprzecznych i z fragmentami przełomów. Praktycznie w każdej dolinie na tym terenie swoje źrodła mają potoki, łączące się ze sobą i będące dopływami Soły lub Skawy. Stoki górskie są dość strome, a szczyty i grzbiety zaokrąglone wskutek procesów erozyjnych. Prawie 95% obszaru parku zbudowana jest z piaskowców godulskich - dość twardych i odpornych na procesy wietrzenia. W nielicznych miejscach: korytach potoków, w kamieniołomach i na grzbietach górskich widoczne jest podłoże skalne, m.in. wychodnie skalne i inne formy skałkowe. Duże znaczenie przyrodnicze i poznawcze posiadają jaskinie, powstałe w wyniku procesów osuwiskowych, tektonicznych i wietrzenia w piaskowcach godulskich. Spośród 14 zinwentaryzowanych jaskiń - 6 objętych zostało ochroną pomnikową. W Beskidzie Małym piętro pogórza (do wysokości ok. 550 m n.p.m.) zajmują głównie uprawy rolne i zabudowa - niegdyś bardzo rozpowszechnione zbiorowiska lasów grądowych pozostały tylko w trudno dostępnych jarach i wąwozach. Obecnie obszary leśne obejmują niemal wyłącznie siedliska lasu dolnoreglowego, struktura drzewostanów to: ok. 55% świerka, 30% buka, 10% jodły i 5% - innych gatunków. Najciekawsze partie drzewostanów objęte zostały ochroną rezerwatową. Na stokach północnych spotykana jest dość często kwaśna buczyna górska. Od wysokości 550 m n.p.m. do ok. 930 m n.p.m. rozciąga się piętro regla dolnego, pokryte lasem mieszanym bukowojodłowo-świerkowym, bądź litymi sztucznymi świerczynami. Ze względu na ograniczenia wysokościowe w Beskidzie Małym nie wykształciło się piętro regla górnego - natomiast ciekawostką jest występowanie powyżej gornej granicy lasu reglowego skarłowaciałych buków. Dotychczas przeprowadzone badania roślin naczyniowych wykazały występowanie ok. 850 gatunków. Stosunkowo duży jest udział (10%) gatunków górskich: reglowych i ogólnogórskich. Blisko 50 gatunków roślin, w tym - 20 przedstawicieli rodziny storczykowatych - podlega ochronie ścisłej. 87

2 88 OCHRONA PRZYRODY Liczne są gatunki rzadkie i zagrożone, znajdujące sie często na granicach swoich zasięgów. Spośród przedstawicieli lokalnej fauny najbardziej rozpoznane są ssaki łowne: zwierzyna płowa (jeleń, sarna), zwierzyna gruba (dzik) i drobne drapieżniki (lis, kuna domowa łasica). Sporadycznie spotyka sie przechodnie niewielkie watahy wilków, a co kilka lat pojawia się niedźwiedź. Duże bogactwo form skalnych sprzyja obecności licznych nietoperzy (m.in. mroczek późny, borowiec wielki, nocek wąsatek), spotyka sie przedstawicieli owadożernych i ryjówek (r. aksamitna i malutka). Ogółem na terenie Beskidu Małego zanotowano dotychczas ok. 35 gatunków ssaków, 110 gatunków ptaków lęgowych, w tym - 6 drapieżników dziennych, 4 gatunki kuraków, 6 gatunków dzięciołów, bociana czarnego i inne. Beskid Mały w porownaniu z innymi sąsiadującymi pasmami górskimi (Beskid Żywiecki, Beskid Śląski), jest obszarem stosunkowo słabo zagospodarowanym pod względem turystyczno - rekreacyjnym: funkcjonują na terenie powiatu żywieckiego jedynie 2 schroniska górskie, sieć szlaków turystycznych nie jest zbyt rozbudowana, brak również opracowanych ścieżek przyodniczo - dydaktycznych, które mogłyby przybliżyć walory tego interesującego obszaru górskiego. Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego został utworzony w 1998 r. równocześnie z Parkiem Krajobrazowym Beskidu Małego, jako jeden z trzech ówczesnych parków, wchodzących w skład Zespołu Zachodniobeskidzkich Parków Krajobrazowych. Stanowi zwartą grupę górską, najbardziej na zachód wysuniętą część Beskidów Zachodnich. Na terenie powiatu żywieckiego Park ten reprezentuje duży fragment Pasma Baraniej Góry o przebiegu południkowym, rozciągający się aż po dolinę Żylicy na północy, a na wschodzie opadający w kierunku Bramy Wilkowickiej i Kotliny Żywieckiej. W południowej części Beskid Śląski zbliża się do północnych stoków Beskidu Żywieckiego. Główny grzbiet Pasma Baraniej Góry ciągnie się, m.in. poprzez szczyty: Barania Góra (1220 m n.p.m.), Malinowska Skała (1152 m n.p.m.) i Skrzyczne (1257 m n.p.m.). Powierzchnia Parku wynosi ha, natomiast powierzchnia jego otuliny - ok ha. Obszar Parku i otuliny na żywieccyźnie zlokalizowany jest na terenie następujących gmin: Lipowa, Radziechowy - Wieprz, Węgierska Górka i Milówka. Na terenie dwóch ostatnich gmin otulina Parku Kajobrazowego Beskidu Śląskiego "nakłada" się na strefę ochronną Żywieckiego Parku Krajobrazowego. Praktycznie cały teren Parku w powiecie żywieckim odwadniany jest przez rz. Sołę i jej dopływy, spływające z południowych i wschodnich stoków głównych szczytów Pasma Baraniej Góry. Ww. pasmo górskie zbudowane jest głównie z piaskowca godulskiego, którego niektóre warstwy pod wpływem wiatru i wody ulegają erozji, tworząc malownicze progi, wodospady w dolinach Wychodnie skalne w Beskidzie Śląskim potoków, a w partiach grzbietowych - formy skałkowe. Głębokie doliny o stromych zboczach sprzyjają

3 powstawaniu osuwisk, obejmujących duże powierzchnie zboczy. Oprócz powierzchniowych form osuwiskowych, jak niecki, nisze, itp., występują formy podziemne w postaci jaskiń lub szczelin, mające duże znaczenie przyrodnicze i poznawcze. Obszar Parku niemal w 90% zajęty jest przez tereny leśne, z których blisko 70% stanowią sztucznie wprowadzone świerczyny. Od co najmniej kilkunastu lat wskutek pogarszającego się coraz bardziej stanu zdrowotno-sanitarnego świerczyn, wywołanego działaniem chorób, niekorzystnych czynników atmosferycznych (silne wiatry, dlugotrwałe susze, itp.) i szkodników owadzich - głównie na terenie Nadleśnictwa Węgierska Górka - prowadzi się w nich gruntowną przebudowę drzewostanów w kierunku lasów mieszanych bukowo-jodłowych.w dominującym piętrze regla dolnego, występującym w przedziale wysokości: m npm., potencjalnym typem roślinności są lasy mieszane z przeważającym udziałem buka i dużą domieszką jodły, jawora i świerka. Partie szczytowe powyżej 1000 m npm. niemal w całości zajmują świerczyny górnoreglowe, rownież podlegające obecnie presji przede wszystkim chorób grzybowych i gradacji kornika. Beskid Śląski podobnie jak Beskid Żywiecki na Żywiecczyźnie charakteryzują również stosunkowo liczne i dobrze zachowane fragmenty zbiorowisk nieleśnych, głównie łąkowych i ziołoroślowych - z licznymi chronionymi i rzadkimi gatunkami roślin kwiatowych. Dotyczy to głównie grzbietowych i podszczytowych hal pasterskich oraz licznych polan śródleśnych. Liczne badania naukowe i prowadzone w terenie inwentaryzacje stanowisk roślin naczyniowych wykazały występowanie ok. 950 gatunków. Podobnie jak w innych parkach krajobrazowych stosunkowo duży jest udział gatunków górskich: reglowych i ogólnogórskich, a blisko 50 gatunków roślin podlega ochronie ścisłej. Liczne są gatunki rzadkie i zagrożone, zarówno w zbiorowiskach leśnych i nieleśnych. Spośród przedstawicieli lokalnej fauny najbardziej rozpoznane są dobrze szlaki migracyjne i siedliska zwierzyny łownej (jeleń, sarna, dzik) - najczęściej w dużych kompleksach leśnych piętra regla dolnego i pogórza. Pasmo Skrzycznego i Baraniej Góry penetrują niewielkie watahy wilków, bardzo rzadko spotkać można również niedźwiedzia brunatnego. W licznych jaskiniach i niszach skalnych w masywie Muronki i Skrzycznego spotyka się kolonie nietoperzy (m.in. mroczek późny, borowiec wielki, nocek wąsatek), spotyka sie przedstawicieli owadożernych i ryjówek. Spośród gatunków ptaków potwierdzone miejsca bytowania i gniazdowania mają m.in.: głuszec, bocian czarny i niektóre gatunki ptaków drapieżnych - które dla skutecznej ochrony wymagają utworzenia stref ochronnych wokół miejsc lęgowych. Beskid Śląski w porównaniu z innymi sąsiadującymi pasmami górskimi (Beskid Żywiecki, Beskid Mały) od dawna stanowi obiekt szczególnego zainteresowania turystyczno-rekreacyjnego - z bogatą bazą noclegową i gęstą siecią szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych, a ostatnio - również ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych (tworzonych m.in. z inicjatywy Nadleśnictwa Węgierska Górka i administracji parków krajobrazowych). Żywiecki Park Krajobrazowy został utworzony w 1986 r., jako najstarszy park krajobrazowy w polskich Karpatach. Rozciąga się w Beskidzie Żywieckim od Zwardonia (na zachodzie) po Korbielów (na wschodzie), sięgając na południu do granicy ze Słowacją, a na północy jego granicę stanowi mniej więcej droga: Żywiec - Jeleśnia. Powierzchnia Parku wynosi ha, natomiast powierzchnia jego otuliny - nieregularnie go opasującej wzdłuż jego granic - ok ha. Obszar Parku i otuliny zlokalizowany jest na terenie następujących gmin: Ujsoły, Rajcza, Milówka, Węgierska Górka, Radziechowy Wieprz, Świnna, Jeleśnia i Żywiec. Park obejmuje dwa główne pasma górskie: Grupa Wielkiej Raczy (w części zachodniej) i Grupa Pilska (w części wschodniej). Grupa Wielkiej Raczy, zwana inaczej "Workiem Raczańskim"- ze względu na charakterystyczny kształt, ciągnie się od Przełęczy Zwardońskiej do Przełęczy Glinka. 89

4 Grzbiety mają oryginalny, widlasty układ. W tej grupie górskiej znajduje się: Pasmo Zwardońskie i Pasmo Ujsolskie. Najwyższe szczyty tego pasma to: Wielka Racza (1236 m n.p.m.) i Wielka Rycerzowa (1226 m n.p.m.). Na północny wschód od Przełęczy Glinka rozciąga się Grupa Pilska, która tworzy charakterystyczne, rozlegle gniazdo, porozcinane promieniście dolinami. Od najwyższego szczytu, tj. Pilska (1557 m n.p.m.) na wszystkie strony ciągną się grzbiety boczne, tworzące tzw. układ "rozrogów" pasm górskich: Rysianki - Lipowskiej (1324 m Krajobraz grupy Pilska n.p.m.), Boraczego Wierchu (1144 m n.p.m.), Romanki (1366 m n.p.m.) i grzbietu Pilska, wznoszącego się ponad górną granicę lasu. Wschodnie ograniczenie Grupy Pilska stanowi Przełęcz Glinne (809 m n.p.m.). W otulinie parku znajduje się fragment pasma granicznego ze wzniesieniami: Góra Zimna (935 m n.p.m.) i Westka (954 m n.p.m.). Pod względem geograficznym Żywiecki Park Krajobrazowy reprezentuje krajobraz gór średnich, pogórzy i dolin - tereny parku wyróżniają się szczególnym pięknem krajobrazu, dużą atrakcyjnością turystyczną i rekreacyjną oraz znacznym udziałem zbiorowisk roślinnych o naturalnym charakterze. Gęsta sieć rzek i potoków wskazuje, iż jest to teren zasobny w wodę; główne rzeki tego obszaru to: Soła i Koszarawa - która oddziela tereny Beskidu Żywieckiego od Beskidu Małego. W środkowych i dolnych odcinkach potoków występują liczne progi wodospadowe - najwyższy, 10-metrowej wysokości znajduje się na potoku Sopotnia Mała w miejscowości o tej samej nazwie, a inne malownicze progi wodne prezentują się na potoku Szczyrbok w Korbielowie Kamiennej i w Złatnej na potoku Bystra. Osobliwością parku krajobrazowego są nielicznie występujące niewielkie jeziorka osuwiskowe - szczególnie malownicze drobne oczka wodne występują wśrod torfowisk i świerczyn górnoreglowych na wypłaszczeniu pomiędzy szczytami: Lipowskiej i Rysianki.Torfowiska można spotkać na spłaszczeniach stokowych, wierzchowinach grzbietowych i zagłębieniach osuwiskowych, m.in. w rejonie hal: Cebulowej, Kornienieckiej i Miziowej. Dominującymi skałami, budującymi pasma górskie i szczyty Beskidu Żywieckiego są piaskowce magurskie, odporne na wietrzenie, które wraz z warstwami łupków ilastych tworzą tzw. flisz karpacki. Stosunkowo niewiele jest ciekawych form skalnych i jaskiń - głównie występują one w szczytowych partiach Pilska, dolinie Cebulowego Potoku oraz w obrębie grzbietowej części pasma Lipowskiej - Romanki i Boraczej - Prusowa. Najważniejszym elementem krajobrazu Żywieckiego Parku Krajobrazowego są zbiorowiska leśne, a zwłaszcza bory świerkowe dolno- i górnoreglowe oraz lasy mieszane, zajmujące ponad 80% jego powierzchni. W drzewostanach leśnych dominuje jeszcze świerk, obecnie masowo atakowany i osłabiany przez kolejne pokolenia rozwojowe kornika, zastępowany stopniowo przez nowe nasadzenia 90 OCHRONA PRZYRODY

5 buka i jodły. Najcenniejsze obszary leśne objęte są ochroną w postaci rezerwatów przyrody, położonych przeważnie w najwyższych partiach podszczytowych. Obszary rezerwatowe Parku chronią najlepiej zachowane fragmenty lasów regla dolnego i górnego, pozostałości dawnej Puszczy Karpackiej. Różnorodność szaty roślinnej Beskidu Żywieckiego jest wynikiem zróżnicowania siedlisk oraz kierunków działalności gospodarczej człowieka. Wskutek wielowiekowej gospodarki rolniczej i leśnej wyraźnie uległ zmianie skład gatunkowy drzewostanów. Pierwotne biocenozy leśne z dużym zróżnicowaniem gatunkowym i wielowarstwową strukturą pionową zachowały się głównie w rezerwatach. W niższych partiach (piętro pogórza) tereny leśne są niewielkie, rozczłonkowane i występują często na stromych stokach, na zboczach jarów, w dnach dolin i lejach źródliskowych. Dominuje świerk z niewielkim udziałem buka, jodły, olszy szarej i jesiona. W reglu dolnym stopniowo przebudowuje sie lite drzewostany świerkowe w kierunku dawnych lasów mieszanych jodłowo - bukowych, a w piętrze regla górnego, obejmującego najwyższe partie szczytowe, praktycznie występują jedynie świerczyny górnoreglowe, przechodzące w zarośla kosodrzewiny powyżej górnej granicy lasu (tylko na Pilsku). Pas przejściowy górnej granicy lasu charakteryzuje się rozluźnionym drzewostanem, przechodzącym w biogrupy świerkowe. Zarośla kosodrzewiny przechodzą stopniowo w hale i polany podszczytowe, często ze zbiorowiskami ziołoroślowymi, borówczyskami i psiarami. Mozaika zarośli kosodrzewiny, traworośli, ziołorosli i biogrup świerkowych jest jednym z ważniejszych elementów charakterystycznych dla roślinności Beskidu Żywieckiego, ktora cechuje sie także wyjątkowym nagromadzeniem gatunków flory - blisko 1000 gatunków, w tym wiele rzadkich w skali regionu i Karpat oraz gatunków chronionych. Obszary Parku odznaczają się również bogactwem fauny - spotkać więc można: liczne stada jeleni, saren, watahy dzików, masowo pojawiające się lisy, kuny domowe, a nawet wielkie drapieżniki: niedźwiedzie, rysie i wilki, penetrujące cały Beskid Żywiecki, zwłaszcza w pasie przygranicznym polskosłowackm. Beskid Mały "Madohora" - rezerwat leśny, o powierzchni 71,81 ha, utworzony w 1960 roku. Obejmuje szczytowe partie Madohory (Łamanej Skały), ( m n.p.m.) w gminie Łękawica. Na terenie rezerwatu występują płaty 4 zespołów leśnych. Północną część rezerwatu zajmuje żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-fagetum, której drzewostan o zwarciu 90% tworzy buk zwyczajny Fagus sylvatica z domieszką jodły Abies alba i sporadycznie świerka Picea abies. Ze względu na duże zwarcie warstwy drzew REZERWATY PRZYRODY Wychodnie skalne w rezerwacie Madohora 91

6 warstwa krzewów rozwija się słabo lub brak jej zupełnie. W skład warstwy krzewów wchodzi wyłącznie podrost drzew. Warstwę zielną o pokryciu 30-60% budują przede wszystkim takie gatunki jak: żywiec gruczołowaty Dentaria glandulosa, przytulia wonna Galium odoratum i szczawik zajęczy Oxalis acetosella. W północnej części rezerwatu można również spotkać kwaśną buczynę górską Luzulo luzuloidis- Fagetum. Warstwę drzew o zwarciu 70-90% buduje buk zwyczajny Fagus sylvatica ze znaczną domieszką świerka Picea abies oraz sporadycznym udziałem jodły Abies alba. Warstwa krzewów, w skład której wchodzi podrost drzew, jest znacznie lepiej rozwinięta aniżeli w żyznej buczynie karpackiej. Warstwa zielna jest zróżnicowana pod względem pokrycia i osiąga od 5% na stokach południowych do 70% na stokach północnych. Na powierzchniach, gdzie do dna lasu dociera najwięcej światła, dominuje trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea, na pozostałych największą rolę odgrywa borówka czarna Vaccinium myrtillus. W często spotykanej warstwie mszystej występuje: złotowłos strojny Polytrichastrum formosum, widłoząbek jednoboczny Dicranella heteromalla, płaszczeniec Plagiothecium curvifolium, knotnik zwisły Pohlia nutans. Występowanie buczyn w północnej części rezerwatu związane jest z charakterem podłoża geologicznego. Stanowią go piaskowce godulskie, na których wytwarzają się głębokie gliniaste gleby. Część grzbietowa Madohory i częściowo jej południowe stoki zbudowane są z rozległych grubych ławic piaskowców istebniańskich. Ze skał tych powstają kwaśne żwirowo-piaszczyste gleby, na których buk występuje jedynie sporadycznie, zaś roślinność buczyn zaledwie wegetuje. Stąd też na południowych stokach Madohory wchodzących w skład rezerwatu największe powierzchnie porasta dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy Abieti-Piceetum (montanum). Warstwę drzew w tym zespole o zróżnicowanym zwarciu, wynoszącym 40-80%, tworzy świerk Picea abies, jodła Abies alba i pojedynczo buk Fagus sylvatica. W warstwie krzewów o zwarciu 10-80% oprócz podrostu drzew czasami spotyka się jarzębinę Sorbus aucuparia. W bardzo dobrze rozwiniętym runie o pokryciu 50-80% dominuje trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea lub borówka czarna Vaccinium myrtillus. W warstwie mszystej osiągającej niekiedy zaledwie znikome pokrycie występuje płonnik strojny Polytrichum formosum oraz płaszczeniec Plagiothecium curvifolium. W szczytowych partiach Madohory, w przedziale wysokości m n.p.m., na stromym stoku o nachyleniu 40 0, ekspozycji północnej, w miejscu, gdzie pokrywa śnieżna charakteryzuje się znaczną trwałością występuje płat zachodniokarpackiej świerczyny górnoreglowej Plagiothecio-Piceetum (tatricum). Słabo zwartą warstwę drzew tworzy wyłącznie górnoreglowy ekotyp świerka Picea abies. W warstwie krzewów oprócz podrostu świerka występuje jodła Abies alba oraz buk Fagus sylvatica. W bujnym runie dominuje wietlica alpejska Athyrium distentifolium oraz borówka czarna Vaccinium myrtillus. W bardzo dobrze rozwiniętej warstwie mszystej o pokryciu 40-50% największą rolę odgrywa płaszczeniec fałdowany Plagiothecium undulatum oraz złotowłos strojny Polytrichastrum formosum. W miejscach najwilgotniejszych występują torfowce Sphagnum girgensohnii i S. nemoreum. Atrakcją rezerwatu są również wychodnie skalne znajdujące się w jego szczytowych partiach. Do rezerwatu "Madohora" można dojść szlakami turystycznymi ze Ślemienia, Kocierza Rychwałdzkiego i Targanic. "Szeroka w Beskidzie Małym" - rezerwat leśny o pow. 49,51 ha, utworzony w 1960 roku. Położony w miejscowości Kocierz Rychwałdzki, gmina Łękawica, na stokach południowych góry Kocierz, rozciętych doliną Cisowego Potoku ( m n.p.m.). Prawie całą powierzchnię rezerwatu porasta fitocenoza żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum. Warstwę drzew w tym zespole o zwarciu 50-90% tworzy głównie buk Fagus sylvatica z domieszką jodły Abies alba i jawora Acer pseudoplatanus. Warstwa krzewów jest zróżnicowana. W młodych drzewostanach o dużym zwarciu brak jej zupełnie, 92 OCHRONA PRZYRODY

7 Rezerwat Szeroka Euphorbia amygdaloides oraz szczawik zajęczy Oxalis acetosella. Ciekawostką florystyczną jest natomiast podlegający w starych będących w fazie degeneracji jest bardzo bujna i osiąga do 90% zwarcia. W skład warstwy krzewów wchodzi podrost drzew. Bardzo zróżnicowane pod względem pokrycia jest również runo. W silnie zwartych, młodych drzewostanach oraz w miejscach mało wilgotnych jest słabo rozwinięte. W starszych drzewostanach, szczególnie w miejscach wilgotnych osiąga pokrycie do 90%. Gatunkami odgrywającymi największą rolę są: żywiec gruczołowaty Dentaria glandulosa, przytulia wonna Galium odoratum, wilczomlecz migdałolistny Rozkład drewna leżącej kłody w rezerwacie Szeroka Gnieźnik leśny ochronie ścisłej gnieźnik leśny Neottia nidus-avis. Na dnie lasu można spotkać liczne leżące kłody bukowe z owocnikami hubiaka pospolitego Fomes fomentarius. Niewielką powierzchnię w partiach grzbietowych przy zachodniej granicy rezerwatu zajmuje płat kwaśnej buczyny górskiej Luzulo luzuloidis-fagetum, który można zobaczyć poruszając się czerwonym szlakiem turystycznym. Beskid Śląski "Kuźnie" - rezerwat przyrody nieożywionej, o powierzchni 7,22 ha, utworzony w 1995 roku. Położony w gminie Lipowa na południowo-wschodnim stoku Muronki ( m n.p.m.), gdzie zlokalizowane są wychodnie skalne i jaskinie. W górnej części rezerwatu występują liczne formy skałkowe z basztami i ambonami skalnymi, sięgającymi do 11 m wysokości. W części środkowej spotyka się 93

8 94 Dolnoreglowy bór jodlowo-świerkowy i wychodnie skalne w rezerwacie Kuźnie OCHRONA PRZYRODY głazowiska, liczne rowy rozpadlinowe, poprzedzielane wałami i leje zapadliskowe. Na terenie tym zinwentaryzowano 37 jaskiń i schronisk skalnych, głównie typu szczelinowego. Największe z jaskiń: Jaskinia Chłodna (długość 117 m, deniwelacja 16,5 m) i Jaskinia pod Balkonem (długość 45 m, deniwelacja 10 m) zostały objęte ochroną, jako pomniki przyrody nieożywionej. Cały teren rezerwatu zajmuje płat dolnoreglowego boru jodłowo-świerkowego Abieti-Piceetum, w którym warstwę drzew buduje świerk Picea abies, z domieszką buka Fagus sylvatica, jodły Abies alba, i jawora Acer pseudoplatanus. Najstarsze świerki są w wieku ponad 130 lat i osiągają około 60 cm w pierśnicy. Niektóre z nich oplatają korzeniami bloki skalne. Gatunkiem dominującym w warstwie zielnej jest trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea, obok którego większą rolę odgrywają: borówka czarna Vaccinium myrtillus, narecznica szerokolistna Dryopteris dilatata, śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa. Szczeliny skalne oraz powierzchnię skał porastają płaty zespołu paprotki zwyczajnej i rokietu cyprysowego Hypno-Polypodietum, w których licznie występuje ściśle chroniona paprotka zwyczajna Polypodium vulgare, a także inne rzadkie w Beskidzie Śląskim paprocie: zanokcica skalna Asplenium trichomanes i zanokcica zielona A. viride. Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna w rezewacie Kuźnie Do rezerwatu można dotrzeć idąc z Twardorzeczki zielonym szlakiem turystycznym lub drogą leśną wiodącą wzdłuż potoku Twarorzeczka, przy której znajduje się drogowskaz. Teren rezerwatu "Kuźnie" udostępniony jest do zwiedzania dzięki wytyczeniu i oznakowaniu przez Nadleśnictwo Węgierska Górka ścieżki dydaktycznej. W centrum rezerwatu znajduje się tablica informująca o jego walorach przyrodniczych. Poruszanie się po rezerwacie poza ścieżką dydaktyczną jest niebezpieczne ze względu na ukryte w runie liczne szczeliny skalne. Kotlina Żywiecka "Grapa" - rezerwat leśny, o powierzchni 23,23 ha, utworzony w 1995 roku na terenie Żywca, na stromej skarpie w dolinie Koszarawy ( m n.p.m.). Na terenie rezerwatu chroni się fitocenozy dwóch zespołów leśnych: łęgu jesionowego z jarzmianką większą Astrantio-Fraxinetum, należącego do osobliwości roślinności powiatu żywieckiego oraz grądu subkontynentalnego Tilio-Carpinetum.

9 Łęg jesionowy z jarzmianką większą rozwija się w najwilgotniejszych partiach rezerwatu, w dolnych partiach skarpy oraz u jej podnóża. Pozostały obszar rezerwatu porasta grąd subkontynentalny Tilio-Carpinetum. Warstwę drzew w tym zespole o zwarciu 80-90% tworzą przede wszystkim grab Carpinus betulus, dąb szypułkowy Quercus robur, lipa drobnolistna Tilia cordata, z domieszką klonu zwyczajnego Acer platano- Fragment lasu grądowego w rezerwacie Grapa ides, w wilgotniejszych fragmentach jawora Acer pseudoplatanus, natomiast w wyższych partiach rezerwatu buka Fagus sylvatica. Dobrze rozwinięta warstwa krzewów o pokryciu do 40% tworzona jest przez podrost drzew oraz głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, leszczynę Corylus avellana, trzmielinę zwyczajną Euonymus europeus, kalinę koralową Viburnum opulus, dziki bez czarny Sambucus nigra i dereń świdwa Cornus sanguinea. W runie o pokryciu 50-90% dominują takie gatunki jak: turzyca orzęsiona Carex pilosa i bluszcz pospolity Hedera helix, a w górnych partiach rezerwatu wiechlina gajowa Poa nemoralis i kosmatka gajowa Luzula luzuloides. Często spotykane są natomiast: przytulia Schultesa Galium schultesii, kopytnik pospolity Asarum europaeum, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria oraz gajowiec żółty Galeobdolon luteum. W zróżnicowanej pod względem pokrycia warstwie mszystej dominuje merzyk groblowy Mnium hornum. Atrakcją przyrody nieożywionej rezerwatu są wychodnie skalne znajdujące się w centralnej jego części. Kalina koralowa Zapoznanie z walorami przyrodniczymi rezerwatu jest ułatwione dzięki przyrodniczej ścieżce dydaktycznej wydanej przez Urząd Miejski w Żywcu. Poza tym rezerwat przecina zielony szlak turystyczny. Wzdłuż licznych ścieżek w rezerwacie zorganizowano ścieżkę zdrowia. 95

10 Beskid Żywiecki "Butorza" - rezerwat leśny o powierzchni 30,68 ha, utworzony 1961 roku. Położony w gminie Rajcza, na stoku północnym Rachowca, w grupie Wielkiej Raczy ( m n.p.m.). W rezerwacie chroni się dorodny drzewostan "świerka istebniańskiego" występujący w fitocenozie dolnoreglowego boru jodłowo-świerkowego Abieti-Piceetum (montanum). Świerk w dolnych partiach rezerwatu doskonale się odnawia. W górnej części ze względu na bujne runo, w którym dominuje trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea i jeżyna gruczołowata Rubus hirtus, odnowienie naturalne świerka jest bardzo małe. Drzewostan w tej części rezerwatu został w ostatnich latach zniszczony przez silnie wiejące wiatry i "szkodniki" owadzie. Na stromych zboczach i w dnie parowu okresowo suchego zachował się płat żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum z przewagą buka Fagus sylvatica i okazałymi jaworami Acer pseudoplatanus w drzewostanie. W niższej części rezerwatu na warstwach fliszu karpackiego z przewagą łupków rozwija się niewielki fragment bagiennej olszyny górskiej Caltho-Alnetum. "Dziobaki" - rezerwat leśny o powierzchni ha, utworzony w 1995 roku w gminie Ujsoły. W rezerwacie chroni się północne stoki masywu Wielkiej Rycerzowej w grupie Wielkiej Raczy ( m n.p.m.). W środkowej i dolnej części rezerwatu występuje fitocenoza żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum. Drzewostan tworzy tutaj buk Fagus sylvatica z domieszką jaworu Acer pseudoplatanus i jodły Abies alba. Runo jest rozwinięte bardzo bujnie. Często występują takie gatunki jak: żywiec dziewięciolistny Dentaria enneaphyllos, żywiec gruczołowaty Dentaria glandulosa, żywiec bulwkowaty Dentaria bulbifera, lilia złotogłów Lilium martagon, lepiężnik biały Petasites albus, oraz niecierpek pospolity Impatiens noli- tangere. Górną część rezerwatu zajmuje płat jaworzyny ziołoroślowej Jaworzyna ziołoroślowa w rezerwacie Dziobaki Aceri-Fagetum. Zwarcie drzewostanu jest tutaj małe, waha się od 30 do 50%. Drzewostan tworzą: buk Fagus sylvatica i jawor Acer pseudoplatanus, przy czym w wielu miejscach udział jaworu jest znacznie większy niż buka. Warstwa runa jest jeszcze bardziej bujna aniżeli w żyznej buczynie karpackiej. Gatunkiem dominującym jest miłosna górska Adenostyles alliariae, oprócz której można spotkać: omieg górski Doronicum austriacum, modrzyk górski Cicerbita alpina, jaskier platanolistny Ranunculus platanifolius, rutewkę orlikolistną Thalictrum aquilegiifolium, ciemiężycę zieloną Veratrum lobelianum, lepiężnik biały Petasites albus. Górne partie rezerwatu można zobaczyć idąc niebieskim szlakiem z Hali Rycerzowej na Przegibek. "Gawroniec" - rezerwat leśny o powierzchni ha, utworzony w 1996 roku w Pewli Małej, na terenie gminy Świnna. Rezerwat obejmuje północno-zachodnie zbocza Gawrońca i Wolentarskiego Gronia, opadające stromo w kierunku rzeki Koszarawy ( m n.p.m.). W rezerwacie występuje fitocenoza żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum w postaci śląsko-żywieckiej. Ponad 100-letni drzewostan osiąga zwarcie %. Tworzą go głównie buk Fagus sylvatica i jodła Abies alba. Ich wysokość często przekracza 30 m, a średnica niektórych buków przekracza 1 m w pierśnicy 96 OCHRONA PRZYRODY

11 osiągając maksymalnie 116 cm. Bardzo zróżnicowaną pod względem zwarcia warstwę krzewów % - tworzy podrost drzew oraz leszczyna Corylus avellana. Bujne runo ze względu na zmienność siedliska różnicuje żyzną buczynę karpacką rezerwatu na dwa podzespoły. Podzespół z miesiącznicą trwałą Dentario glandulosae-fagetum lunarietosum zajmuje bardzo strome urwiste zbocza o nachyleniu przekraczającym 50 0 pokryte glebami wilgotnymi i silnie szkieletowymi. Runo jest tutaj dwuwarstwowe. Górną warstwę tworzy głównie miesiącznica trwała Lunaria rediviva, natomiast w niższej przeważają: żywiec gruczoło- Rezerwat Gawroniec położony w dolinie Koszarawy waty Dentaria glandulosa, żywiec bulwkowaty Dentaria bulbifera i szczyr trwały Mercurialis perennis. Podzespół typowy Dentario glandulosae-fagetum typicum porasta mniej strome stoki, o podłożu mniej wilgotnym i żyznym w porównaniu z poprzednim. W runie licznie występuje żywiec dziewięciolistny Dentaria enneaphyllos, żywiec gruczołowaty Dentaria glandulosa, kokorycz pusta Corydalis cava, rzeżucha trójlistkowa Cardamine trifolia, narecznica samcza Dryopteris filix-mas i gajowiec żółty Galeobdolon luteum. We wschodniej części rezerwatu u podnóża skarpy można spotkać wąski pas nadrzecznej olszyny górskiej Alnetum incanae. Drzewostan o zwarciu 80% buduje tutaj olsza szara Alnus incana ze sporadycznym udziałem jaworu Acer pseudoplatanus. W podszycie o zwarciu 20% oprócz podrostu drzew spotyka się dziki bez czarny Sambucus nigra. W runie dominuje lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus, na którym pasożytuje zaraza żółta Orobanche flava. Poza tym występuje: świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum, czyściec leśny Stachys sylvatica, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, szałwia lepka Salvia glutinosa i tojeść gajowa Lysimachia nemorum. Na wychodniach skalnych odsłaniających się na skarpie Koszarawy w płatach roślinności naskalnej występuje chroniony gatunek mchu o znaczeniu europejskim: widłoząb zielony Dicranum viride. Skarpy występujące w rezerwacie są również siedliskiem chronionych gatunków roślin naczyniowych: parzydła leśnego Aruncus sylvestris i pokrzyku wilczej-jagody Atropa belladonna. Torfowisko wysokie w rezerwacie Lipowska "Lipowska" - rezerwat leśny o powierzchni 62,5 ha, utworzony w 2008 roku, położony w gminach Ujsoły i Węgierska Górka, na szczycie oraz północno-zachodnich i południowowschodnich stokach Lipowskiej (1324 m n.p.m.) oraz Rysianki (1332 m n.p.m.). Głównym celem ochrony rezerwatu "Lipowska" jest zachowanie torfowisk przejściowych i wysokich z systemem oczek wodnych oraz fragmentów górnoreglowego boru świerkowego. Występujące w rezerwacie "Lipowska" zbiorowisko torfowiska wysokiego jest przyrodniczą osobliwością Beskidu Żywieckiego. 97

12 98 OCHRONA PRZYRODY Spośród występujących w rezerwacie roślin na wyróżnienie zasługują występujące na torfowisku: żurawina błotna Oxycoccus palustris, modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia, borówka bagienna Vaccinium uliginosum, wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum a także spotykane w borze górnoreglowym liczydło górskie Streptopus amplexifolius. "Muńcoł" - rezerwat florystyczny, o powierzchni 45,20 ha, utworzony w 1998 roku. Położony w Soblówce, gmina Ujsoły, obejmuje wschodnie stoki masywu Muńcoła ( m Bór górnoreglowy na Lipowskiej n.p.m.). Celem utworzenia rezerwatu "Muńcoł" w Beskidzie Żywieckim była ochrona licznego stanowiska śnieżyczki przebiśnieg Galanthus nivalis, występującego w płacie żyznej buczyny karpackiej, w podzespole z kokoryczą pustą Dentario glandulosae-fagetum corydaletosum, który należy do zbiorowisk rzadkich w skali kraju. Runo, o pokryciu 60-90%, w zależności od pory roku charakteryzuje się zróżnicowaną kolorystyką. Wczesną wiosną, co ma miejsce w szczytowych partiach Muńcoła na przełomie kwietnia i maja, jest ono białe od kwitnącej masowo śnieżyczki przebiśnieg Galanthus nivalis, która zdecydowanie dominuje w tej warstwie. Później końcem maja runo staje się różowe od kokoryczy pustej Corydalis cava i żywca bulwkowatego Dentaria bulbifera. W pełni lata, kiedy do dna lasu dociera niewielka ilość światła, runo staje się soczysto zielone od dominującej wówczas gwiazdnicy gajowej Stellaria nemorum, marzanki wonnej Galium odoratum i niecierpka pospolitego Impatiens noli-tangere. Latem można obserwować gdzieniegdzie kwitnące okazy lilii złotogłów Kwitnąca śnieżyczka przebiśnieg w rezerwacie Muńcoł Lilium martagon, której największe skupienia na terenie projektowanego rezerwatu liczą do 30 okazów. Stanowisko śnieżyczki przebiśnieg na Muńcole, liczące kilka tysięcy osobników, jest największym na terenie powiatu żywieckiego. Poza przebiśniegiem w rezerwacie można spotkać inne gatunki podlegające ochronie prawnej. Są nimi: wawrzynek wileczełyko Daphne mezereum, lilia złotogłów Lilium martagon, ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum, paprotnik kolczysty Polystichum aculeatum, podrzeń żebrowiec Blechnum spicant, kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine, przytulia wonna Galium odoratum i kopytnik pospolity Asarum europaeum. Ze względu na łatwy dostęp, oznakowanie za pomocą tablic informacyjnych, usytuowanie w pobliżu szlaku turystycznego, wzdłuż którego wytyczono ścieżkę dydaktyczną, rezerwat stanowi znaczną atrakcję turystyczną.

13 "Oszast" - rezerwat leśny o powierzchni 47,31 ha, utworzony w 1971 roku w Soblówce, gmina Ujsoły. Ochroną objęto szczyt Oszast i jego północno-zachodnie zbocza w obrębie leja źródliskowego potoku Urwisko ( m n.p.m.). Niżej położone partie rezerwatu porasta fitocenoza żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum. Warstwę drzew o zwarciu 70-80% tworzy w niej buk Fagus sylvatica, jodła Abies alba i świerk Picea abies. W podszycie o zwarciu do 60% dominuje podrost buka. W runie o pokryciu 40-90% zaznacza swój udział żywiec gruczołowaty Dentaria glandulosa, a także wyróżniający postać śląsko-żywiecką żywiec dziewięciolistny Dentaria enneaphyllos. Natomiast gatunkami dominującymi są: W rezerwacie Oszast gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum i lepiężnik biały Petasites albus. W górnej części rezerwatu przeważa jaworzyna ziołoroślowa Aceri-Fagetum, w której warstwę drzew o zwarciu 50-80% buduje buk Fagus sylvatica, jawor Acer pseudoplatanus, świerk Picea abies i jodła Abies alba. Podszyt o pokryciu osiągającym maksymalnie 20% tworzy podrost drzew. W bardzo bujnym runie największy udział posiada miłosna górska Adenostyles alliariae oraz wietlica alpejska Athyrium distentifolium. Poza tym często spotykane są: przenęt purpurowy Prenanthes purpurea, lepiężnik biały Petasites albus, gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum, wietlica samicza Athyrium filix-femina oraz malina Rubus idaeus. Na lepiężnikach pasożytuje podlegająca ścisłej ochronie prawnej zaraza żółta Orobanche flava. Strome skarpy w partiach podszczytowych Oszastu porasta jaworzyna karpacka Sorbo-Aceretum carpaticum. Warstwę drzew o zwarciu osiągającym niekiedy zaledwie 40% buduje w tym zespole jarzębina Sorbus aucuparia, buk Fagus sylvatica, jawor Acer pseudoplatanus i świerk Picea abies. W warstwie krzewów o zwarciu 30% oprócz podrostu drzew występuje wiciokrzew czarny Lonicera nigra. W runie o pokryciu 80-90% największą rolę odgrywają takie gatunki jak: miłosna górska Adenostyles alliariae, wietlica alpejska Athyrium distentifolium, parzydło leśne Aruncus sylvestris oraz kosmatka olbrzymia Luzula sylvatica. Grzbiet Oszastu zajmuje płat dolnoreglowego boru jodłowo-świerkowego Abieti-Piceetum (montanum) z udziałem jodły Abies alba, buka Fagus sylvatica oraz świerka Picea abies w drzewostanie. W podszycie o zwarciu 10-30% dominuje buk. Na fizjonomię runa o pokryciu 90% największą wpływ posiadają: borówka czarna Vaccinium myrtillus, narecznica szerokolistna Dryopteris dilatata, podbiałek alpejski Homogyne alpina, malina Rubus idaeus i szczawik zajęczy Oxalis acetosella. Zanokcica zielona 99

14 W dobrze rozwiniętej warstwie mszystej o pokryciu 50% występują: płaszczeniec fałdowany Plagiothecium undulatum, płaszczeniec P. laetum, płonnik strojny Polytrichum formosum, widłoząb miotlasty Dicranum scoparium, płozik różnolistny Lophocolea heterophylla. Niewielkie powierzchnie na terenie rezerwatu zajmują zbiorowiska nieleśne: szuwar trawiasty z manną pofałdowaną Glycerietum plicatae, zbiorowisko ze starcem gajowym Senecio nemorensis, eutroficzna młaka górska Valeriano-Caricetum flavae, zespół omiega górskiego i parzydła leśnego Arunco-Doronicetum austriaci. Atrakcją florystyczną rezerwatu jest rosnąca na osuwisku łupkowym pod szczytem Oszastu stokrotnica górska Bellidiastrum michelii i zanokcica zielona Asplenium viride. "Pilsko" - rezerwat leśny, utworzony w 1971 roku. Początkowo jego powierzchnia wynosiła ha. W 2005 roku do rezerwatu włączono obszar istniejącego w sąsiedztwie rezerwatu "Pięć Kopców", dzięki czemu powierzchnia rezerwatu wzrosła do 105,21 ha. Rezerwat położony jest w Korbielowie, gmina Jeleśnia. Obejmuje kopułę szczytową Pilska (1557 m n.p.m.) oraz część obszaru leja źródliskowego potoku Glinne. Największe powierzchnie na terenie rezerwatu zajmuje zachodniokarpacka świerczyna górnoreglowa Plagiothecio-Piceetum (tatricum). W starodrzewiu świerkowym w wieku ponad 170 lat pojedynczo występuje jarzębina Sorbus aucuparia. Ze względu na luźne zwarcie warstwy drzew świerki są nisko ugałęzione. Świerczyna górnoreglowa w rezerwacie Pilsko Ich gałęzie porośnięte są brodaczką zwyczajną Usnea filipendula. Najstarsze pomnikowe okazy świerka w wieku około 330 lat osiągają średnicę ponad 110 cm w pierśnicy. Świerk dobrze się odnawia, jego udział w podszycie w niektórych miejscach osiąga 20%. W zależności od wilgotności podłoża gatunkiem dominującym w bujnym runie jest borówka czarna Vaccinium myrtillus lub wietlica alpejska Athyrium distentifolium. W bardzo dobrze rozwiniętej warstwie mszystej o pokryciu dochodzącym do 90% występują: płaszczeniec Plagiothecium undulatum, złotowłos strojny, torfowiec Sphagnum girgensohnii, płonnik pospolity Polytrichum commune, przyziemka Calypogeia trichomanis, pleszanka Pellia sp. W górnej części rezerwatu na terenie płaskim o nachyleniu wynoszącym zaledwie 3% występuje kwaśna młaka Caricetum nigrae (subalpinum) oraz niewielki płat torfowiska wysokiego Sphagnetum magellanici. Spotyka się tutaj sit cienki Juncus filiformis, pięciornik kurze ziele Potentilla erecta, turzycę dwupienną Carex dioica oraz bliźniczkę psia trawka Nardus stricta. W warstwie mszystej o pokryciu 70% dominują torfowce: Sphagnum girgensohnii, S. squarrosum, a na torfowisku wysokim Sphagnum magellanicum. Wzdłuż potoków na stromych, pozbawionych drzewostanu zboczach, rozwijają się zbiorowiska ziołoroślowe, tj. ziołorośle paprociowe Athyrietum distentifolii oraz ziołorośle z tojadem mocnym Aconitetum firmi. Kopułę szczytową Pilska porastają zarośla kosodrzewiny Pinetum mugo carpaticum oraz wysokogórskie borówczyska bażynowe Empetro-Vaccinietum. Zbiorowiska te występują tutaj na jedynym w powiecie żywieckim stanowisku. 100 OCHRONA PRZYRODY

15 "Pod Rysianką" - rezerwat leśny o pow ha, utworzony w 1970 roku, na terenie gminy Jeleśnia, obejmuje górną część leja źródliskowego pot. Sopotnia Wielka ( m n.p.m.). W rezerwacie tym występuje bardzo duże zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych. Obok płatów zbiorowisk leśnych takich jak: żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-fagetum, kwaśna buczyna górska Luzulo luzuloidis-fagetum, jaworzyna ziołoroślowa Aceri-Fagetum, zachodniokarpacka świerczyna górnoreglowa Plagiothecio-Piceetum tatricum, znaczący udział posiadają zbiorowiska ziołoroślowe: ziołorośle paprociowe Athyrietum distentifolii, ziołorośle z tojadem mocnym Aconitetum firmi, ziołorośle z lepiężnikiem białym Petasitetum albi, ziołorośle z lepiężnikiem wyłysiałym Petasitetum kablikiani, ziołorośle szczawiu alpejskiego Rumicetum alpini. Rezerwat "Pod Rysianką" charakteryzuje się występowaniem licznych gatunków rzadkich, do których należą: paprotnica górska Cystopteris montana, wierzbownica mokrzycowa Epilobium alsinifolium, wierzbownica zwieszona Epilobium nutans, tocja alpejska Tozzia alpina oraz złocień okrągłolistny Leucanthemum waldsteinii. Fragment Puszczy Karpackiej w rezerwacie Pod Rysianką "Romanka" - rezerwat leśny o powierzchni. 124,5ha, utworzony w 1963 roku, obejmuje szczytowe partie Romanki ( m n.p.m.) położone w gminach Jeleśnia i Węgierska Górka. Bór górnoreglowy w rezerwacie Pod Rysianką W rezerwacie chroni się głównie fitocenozę zachodniokarpackiej świerczyny górnoreglowej Plagiothecio-Piceetum (tatricum). W warstwie drzew o zwarciu 30-80% występuje świerk pospolity Picea abies. W rzadko pojawiającej się warstwie krzewów oprócz podrostu świerka spotyka się jarzębinę Sorbus aucuparia, wiciokrzew czarny Lonicera nigra, porzeczkę skalną Ribes petraeum oraz w niższych położeniach buk Fagus sylvatica. W runie dominują borówka czarna Vaccinium myrtillus, wietlica alpejska Athyrium distentifolium oraz trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea. W bardzo dobrze rozwiniętej warstwie mszystej dominuje zdecydowanie złotowłos strojny Polytrichastrum formosum, tworzący rozległe jednogatunkowe Rezerwat Romanka kobierce. 101

16 Na grzbiecie Romanki występują niewielkie płaty kwaśnej młaki Caricetum nigrae (subalpinum). W warstwie runa o pokryciu wynoszącym 100% panuje sit cienki Juncus filiformis, obok którego występują: śmiałek darniowy Deschampsia flexuosa, turzyca gwiazdkowata Carex echinata, trzcinnik owłosiony Calamagrostis villosa oraz narecznica szerokolistna Dryopteris dilatata. W warstwie mszaków o pokryciu 20% występuje płonnik pospolity Polytrichum commune oraz torfowiec Sphagnum sp. Na wychodniach skalnych znajdujących się w rezerwacie można zaobserwować paprotnicę kruchą Cystopteris fragilis i paprotkę zwyczajną Polypodium vulgare. Ciekawostką florystyczną rezerwatu jest bardzo rzadki w powiecie żywieckim ostrożeń lepki Cirsium erisithales. "Śrubita" - rezerwat leśny o pow ha, utworzony w 1958 roku (najstarszy rezerwat w Beskidzie Żywieckim); obejmuje przyszczytowy stok zachodni Góry Bugaj w grupie Wielkiej Raczy ( m n.p.m.), w gminie Rajcza. W rezerwacie występuje starodrzew w fitocenozie żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae-fagetum. Najstarsze jodły osiągają tutaj ponad 50 m wysokości oraz 100 cm średnicy w pierśnicy. Oprócz jodły w drzewostanie spotyka się buki oraz w domieszce świerki i jawory. Największy jawor o obwodzie 441 cm i wysokości 26 m wyróżnia się pod względem fizjonomii. Znaczne nachylenie stoku gdzie drzewo to rośnie przyczyniło się do wykształcenia szeroko rozrośniętej szyi Nabiegi korzeniowe buka w rezerwacie Śrubita korzeniowej z nabiegami i guzowatymi zgrubieniami. W konkursie na najgrubsze drzewo Lasów Państwowych u progu XXI wieku, ogłoszonym w 2001 roku przez redakcję miesięcznika "Przegląd Leśniczy", drzewo to zajęło szóste miejsce w Polsce wśród klonów. Tego największego w powiecie żywieckim jawora można zobaczyć podążając przyrodniczą ścieżką dydaktyczną opisaną i wyznaczoną w rezerwacie, dzięki staraniom Nadleśnictwa Największy jawor w rezerwacie Śrubita Ujsoły. Pod okapem starych drzew intensywnie odnawia się buk tworząc miejscami zwarty podrost. W runie występują żywce: gruczołowaty Dentaria glandulosa, cebulkowy D. bulbifera, dziewięciolistny D. enneaphyllos, a także gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum, przytulia wonna Galium odoratum, lilia złotogłów Lilium martagon, paprotnik kolczysty Polystichum aculeatum i narecznica szerokolistna Dryopteris dilatata. Na starych bukach można spotkać paprotkę zwyczajną Polypodium vulgare. 102 OCHRONA PRZYRODY Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna na terenie rezerwatu Śrubita

17 UŻYTKI EKOLOGICZNE Beskid Żywiecki Hala Cebulowa - o powierzchni 16,36 ha, położona w Korbielowie, na stoku Pilska (1557 m n.p.m.), nieopodal schroniska na Hali Miziowej. Celem ochrony jest fitocenoza eutroficznej młaki górskiej Valeriano-Caricetum flavae z udziałem rzadkich gatunków roślin w Polsce: niebielistki trwałej Swertia perennis ssp. alpestris i czosnku syberyjskiego Allium sibiricum oraz pełnika alpejskiego Trollius altissimus. W warstwie zielnej o pokryciu 100% współdominują takie gatunki jak: niebielistka trwała Swertia perennis, turzyca żółta Carex flava, sit alpejski Juncus alpino-articulatus, turzyca pospolita Carex nigra. Spośród gatunków chronionych i rzadkich występują: wełnianka szerokolistna Eriophorum latifolium, wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium, kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis, kruszczyk błotny Epipactis palustris, tłustosz pospolity Pin- Łąka wilgotna na Hali Cebulowej guicula vulgaris, tojad mocny Aconitum firmum, urdzik karpacki Soldanella carpatica. W warstwie mszystej o pokryciu 20-50% największą rolę odgrywają torfowce: Sphagnum palustre, S. rubellum, S. magellanicum, mokradłosz Acrocladium cuspidatum, drabik drzewkowaty Climacium dendroides. Eutroficzna młaka górska na Hali Cebulowej posiada szczególne walory estetyczne w lipcu, kiedy masowo kwitnie tutaj niebielistka trwała i czosnek syberyjski. Opisywana postać eutroficznej młaki górskiej na Pilsku występuje na jedynym stanowisku na terenie polskich Karpat i należy do najbardziej wartościowych obszarów florystycznych powiatu żywieckiego. Stawek w Złatnej - o powierzchni 0,07 ha, utworzony został w 2007 roku. Celem ochrony jest oczko wodne, położone za starą leśniczówką w Złatnej, gmina Ujsoły, będące miejscem rozrodu płazów oraz stanowiskiem podlegającego ochronie włosienicznika Batrachium sp. - jednej z ciekawszych roślin wodnych polskiej flory. Stowek na Kosarach pod Hyśkowcem - użytek ekologiczny o powierzchni 0,15 ha, położony na terenie Żywca, zlokalizowany na zachodnich zboczach Grojca na wysokości około 415 m n.p.m. Ochroną objęte jest torfowisko wysokie, położone w niecce w obrębie dużego osuwiska wraz z jego bezpośrednim otoczeniem - z roślinnością reprezentującą zespół torfowca kończystego i wełnianki pochwowatej Sphagno fallacis-eriophoretum vaginati, ze stanowiskiem rosiczki okrągłolistnej Drosera rotundifolia. 103

18 104 POMNIKI PRZYRODY OŻYWIONEJ I NIEOŻYWIONEJ Aleja drzew: 60 szt. sosen zwyczajnych o obwodach pnia: cm i 17 szt. sosen wejmutek o obwodach pnia: cm; położona w m. Cisiec, gm. Węgierska Górka wzdłuż drogi tzw. "Trakt Cesarski", na terenie Nadleśnictwa Węgierska Górka, Leśnictwo Zielona. Buk zwyczajny odm. purpurowa - o obwodzie pnia 345 cm, wysokości ok. 22 m; rośnie w zabytkowym parku zamkowym w Żywcu, kwatera nr 44, w sąsiedztwie alei lipowej. Buk zwyczajny - o obwodzie pnia 450 cm, wysokości ok. 27 m; rośnie w m. Juszczyna, gm. Radziechowy - Wieprz, za zabudowaniami mieszkalnymi posesji nr 85, stanowiącej własność prywatną, na skraju łąki nad potokiem. Buk zwyczajny - o obwodzie pnia 520 cm, wysokości ok. 15 m; rośnie w m. Brzuśnik, gm. Radziechowy Wieprz, na skraju ogrodu obok płotu w sąsiedztwie drogi dojazdowej do posesji nr 66, stanowiącej własność prywatną. Dąb czerwony - o obwodzie pnia 510 cm, wysokości ok. 35 m; rośnie w zabytkowym parku zamkowym w Żywcu, kwatera nr 21, obok boiska piłkarskiego i kanału Młynówki. Dąb kaukaski - o obwodzie pnia 405 cm, wysokości ok. 37 m; rośnie w zabytkowym parku zamkowym w Żywcu, kwatera nr 21, obok boiska piłkarskiego i kanału Młynówki. Dąb szypułkowy - o obwodzie pnia 430 cm, wysokości ok. 25 m; rośnie w zabytkowym parku zamkowym w Żywcu, kwatera nr 38, w sąsiedztwie bindaża grabowego, ok. 10 m od Młynówki. Dąb szypułkowy - o obwodzie pnia 495cm, wysokości ok. 33 m; rośnie w zabytkowym parku zamkowym w Żywcu, kwatera nr 53, na środku owalnego placyku (połączenia kilku alejek parkowych), tuż powyżej alei lipowej. Dąb szypułkowy - o obwodzie pnia 360 cm, wysokości ok. 22 m; rośnie w Żywcu na placu zabaw na terenie Os. Młodych. Dąb szypułkowy - o obwodzie pnia 400 cm, wysokości ok. 31 m; rośnie w Żywcu przy ul. Sienkiewicza, stanowiącej fragment drogi wojewódzkiej: Żywiec - Sucha Beskidzka, obok budynku nr 58a, stanowiącego własność prywatną. Dąb szypułkowy - o obwodzie pnia 345 cm, wysokości ok. 23 m; rośnie w m. Las, gm. Ślemień, po prawej stronie odcinka drogi wojewódzkiej: Żywiec - Sucha Beskidzka w sąsiedztwie drewnianego domku. Głaz trapezowy - pomnik przyrody nieożywionej o wymiarach: 227 cm x 195 cm; położony w m. Cisiec, gm. Węgierska Górka, przy czerwonym szlaku turystycznym z Węgierskiej Górki na Baranią Górę; teren Nadleśnictwa Węgierska Górka, Leśnictwo Zielona. Grab zwyczajny - o obwodzie pnia 272 cm, wysokości ok. 28 m; rośnie w zabytkowym parku zamkowym w Żywcu, kwatera nr 4, ok. 1,5 m od ogrodzenia oddzielającego teren wokół Starego Zamku. Grupa drzew - 2 dęby szypułkowe o obwodach pnia: 315 i 340 cm i klon zwyczajny o obwodzie pnia 485 cm; rośnie w m. Ślemień, w nieużytkowanej części terenu dawnego parku dworskiego, administrowanego przez Nadleśnictwo Jeleśnia, na grobli stawu. Grupa drzew - 2 sosny wejmutki o obwodach pnia: 195 i 215 cm; rośnie w m. Ślemień, obok budynku Ośrodka Zdrowia w sąsiedztwie peryferyjnej części dawnego parku dworskiego. Grupa drzew - 2 lipy drobnolistne o obwodach pnia: 430 i 432 cm i 3 jesiony wyniosłe o obwodach pnia: 320, 363 i 520cm; rośnie w m. Milówka, na placu przykościelnym w otoczeniu kościoła parafialnego. Grupa drzew - 5 lip drobnolistnych o obwodach pnia: 350, 370, 380, 390 i 560 cm i charakterystycznym kandelabrowym pokroju koron; rośnie w m. Złatna, gm. Ujsoły, w otoczeniu zabytkowej drewnianej leśniczówki.