Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Luboń Wielki

Transkrypt

1 Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Luboń Wielki Projekt PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków

2 Opracowanie strategii: Katarzyna Staszyńska kontakt: Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Luboń Wielki została opracowana w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowanego w latach Więcej informacji o projekcie: 2

3 Spis treści Projekt Natura 2000 w Karpatach... 4 Strategie zarządzania załoŝenia ogólne... 6 Opis obszaru... 7 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru... 7 Przedmioty ochrony obszaru Natura Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony Istniejące formy ochrony Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Użytkowanie terenu Własność Leśnictwo Użytkowanie turystyczne, turystyka górska, wspinaczka, speleologia Uwarunkowania socjoekonomiczne Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych Braki danych Waloryzacja obszaru Natura Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Istniejące plany zarządzania dla obszaru Analiza moŝliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura Wyniki konsultacji społecznych Literatura Załączniki Załącznik 1. Propozycja modyfikacji przebiegu żółtego szlaku turystycznego Rabka Zaryte przez gołoborze (zgłoszona do RDOŚ w Krakowie z wspólnej inicjatywy Nadleśnictwa Limanowa i PTTK)

4 Projekt Natura 2000 w Karpatach Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Małopolski Konserwator Przyrody i Podkarpacki Konserwator Przyrody (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony Program ochrony dużych drapieżników Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja Programy edukacyjne Promocja projektu Koordynacja. Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii 4

5 publicznej poprzez stronę internetową poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru Nazwa obszaru woj. małopolskie PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Czarna Orawa PLH Kostrza PLH Pieniny PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Popradzka PLH Dolina Białki PLH Małe Pieniny PLH Luboń Wielki PLH Uroczysko Łopień PLH Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie PLC Bieszczady PLH Jasionka PLH Góry Słonne PLH Ostoja Jaśliska woj. śląskie PLH Beskid Mały PLH Beskid Żywiecki PLH Beskid Śląski PLH Kościół w Radziechowach PLH Kościół w Górkach Wielkich Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. 5

6 Strategie zarządzania założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu Natura 2000 w Karpatach sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura Dla 6

7 każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Obszar Natura 2000 Luboń Wielki PLH zaproponowany został do sieci Natura 2000 zgodnie z wymaganiami Komisji Europejskiej i ustaleniami seminarium biogeograficznego dla regionu alpejskiego (maj 2005), jako uzupełnienie sieci w zakresie ochrony siedliska 8150 środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe. Obszar położony jest w województwie małopolskim, na terenie gminy Mszana Dolna, wsi Raba Niżna. Powierzchnia obszaru to ok. 33,6 ha. Grunty pozostają w zarządzie Lasów Państwowych, Nadleśnictwa Limanowa. Obszar PLH zgodnie ze stanem zgłoszonym do Komisji Europejskiej w 2005 r. pokrywa się z granicami utworzonego w 1970 r. rezerwatu przyrody Luboń Wielki. W skład rezerwatu wchodzą działki nr 1/1 (wydzielenia a i b oddziału 316 leśnictwa Lubogoszcz, droga) o pow. 33,53 ha i części działki nr 1/2 (oddział 315, wydzielenie b) o pow. 1,71 ha. Działki położone są w jednostce ewidencyjnej Mszana Dolna, w obrębie Raba Niżna. W ramach prac nad niniejszym dokumentem zmodyfikowano granice obszaru, dołączając do niego enklawę o powierzchni ok. 3 ha. Jej większa część położona jest na terenie Lasów Państwowych, niewielki fragment natomiast na terenie sąsiadujących lasów gminy i miasta Rabka. 7

8 Ryc. 1 Lokalizacja obszaru PLH wraz z zaproponowaną do włączenia enklawą W związku z powyższym w obszar Natura 2000 wejdą dodatkowo: część SE część wydzielenia 315 d oraz wschodnia część wydzielenia 315 f (na terenie którego zlokalizowane jest jedno gołoborze i część drugiego) oraz fragment lasów gminnych (powierzchnia gołoborza wraz z ok. 10 m otaczającym je pasem). Granice głównej części obszaru (zgłoszonej w maju 2005 do KE) przebiegają zgodnie z granicami rezerwatu i opierają się na granicach własności (od strony N i W) oraz na granicach oddziału i wydzieleń (strona NE i S). Od północy obszar graniczy z lasami wsi Tenczyn w gminie Lubień (na odcinku 640 m) oraz lasami wsi Raba Niżna (100 m). Od strony południowej i częściowo od wschodu granice obszaru wyznaczone są przez linie oddziałowe drzewostanów Nadleśnictwa Limanowa (odcinek 1030 m). Dalszy odcinek południowej granicy obszaru wyznacza granica lasów niepaństwowych wsi Raba Niżna (400 m). Od zachodu obszar graniczy (na odcinku 720 m) z lasami miasta i gminy Rabka (patrz: ryc. 3). Granice proponowanej do włączenia w obszar Natura 2000 enklawy przebiegają: po granicy z lasami gminnymi od strony wschodniej i południowej, od zachodu po drodze leśnej. Niewielki odcinek południowej granicy enklawy wyznaczony jest w oparciu o lokalizację gołoborza (biegnie w wokół płatu siedliska 8150, z włączeniem otaczającego go 10 m szerokości pasa otuliny). 8

9 Ryc. 2. Granice obszaru PLH Luboń Wielki (wraz z zaproponowaną do włączenia do sieci enklawą) Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Na terenie obszaru Natura 2000 zidentyfikowano 5 typów siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Są to: środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe; jaskinie nieudostępnione do zwiedzania; kwaśna buczyna górska (Luzulo Fagetum); żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagetum); górskie bory świerkowe (Abieti - Piceetum). Na podstawie wyników inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych wykonanej przez Lasy Państwowe w latach oraz danych zebranych w trakcie prac nad strategią opracowano mapę siedlisk przyrodniczych obszaru (Ryc. 3) 9

10 Ryc. 3. Mapa siedlisk przyrodniczych obszaru PLH W SFD obszaru siedliska przyrodnicze stanowiące przedmiot ochrony otrzymały następujące oceny: Siedlisko przyrodnicze środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe 8310 jaskinie nieudostępnione do zwiedzania /9110 kwaśna buczyna górska (Luzulo Fagetum)/ 9130 żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagetum) 9410 górskie bory świerkowe (Abieti- Piceetum) Reprezentat ywność Powierzchnia względna Stan ochrony B C B B A C A C /D/ B C B C W nawiasie /../ umieszczono proponowane zmiany w SFD. D Ocena ogólna (znaczenie obszaru dla ochrony siedliska ) 10

11 Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony Głównym celem ochrony w obszarze Luboń Wlk. jest zachowanie siedliska przyrodniczego 8150 środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe, dla którego ochrony został powołany ten obszar. Jest to jedno z kilku zaledwie miejsc jego występowania w regionie alpejskim. Spośród pozostałych siedlisk, ochronie powinny podlegać także jaskinie jako obiekty typowo wykształcone we fliszu karpackim oraz żyzne buczyny stanowiące większość siedlisk leśnych w tym obszarze. Pozostałe dwa kwaśne buczyny i bory świerkowe są jedynie domieszką i nie stanowią przedmiotu ochrony. Istniejące formy ochrony Większą część obszaru stanowi rezerwat przyrody "Luboń Wielki" (1970 r, 35,24 ha), utworzony w celu ochrony osuwiska skalnego. Prócz bogactwa form skalnych rezerwat chroni charakterystyczne dla dolnoreglowych lasów bukowych i mieszanych elementy środowiska przyrodniczego oraz gleby wyższych położeń górskich. Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Obszar obejmuje górną partię stoku oraz część grzbietu górskiego na południowym zboczu Lubonia Wielkiego (1022 m npm), góry położonej w Beskidzie Wyspowym. Jest to jedno z nielicznych miejsc występowania w Karpatach siedliska środkowoeuropejskich piargów i gołoborzy krzemianowych. Obejmuje prawdopodobnie około 25-30% zasobów tego siedliska w regionie alpejskim. Osuwisko rozciąga się na znacznej powierzchni, rozpoczynając się górną krawędzią na wysokości 980 m n.p.m., a kończąc jęzorem osuwiskowym ok. 250 m niżej. W jego górnej części rozciąga się szeroki około m obszar niszy osuwiskowej, zasłanej blokami skalnymi. Osunięte masy skalne, nie ulegając rozdrobnieniu, utworzyły grzędy i garby o wysokości kilku metrów, nazwane "Dziurawymi Turniami". Niżej pojawiają się rowy rozpadlinowe ze szczelinami skalnymi, a także rozległy skalny jęzor osuwiskowy o powierzchni ok. 2,5 ha. W jego centralnej części znajdują się dwa odsłonięte, eliptycznego kształtu, pola - gołoborza, o łącznej powierzchni ok. 0.5 ha - unikalne w skali Beskidów Zachodnich. Pokrywają je płaskie bloki skalne. Niżej przebiega jeszcze jeden duży, poprzeczny wał, za którym czoło osuwiska opada stromo w dolinę. Wśród płyt i bloków skalnych pokrywających teren znajdują się obiekty jaskiniowe w formie jaskiń szczelinowych i nisz jaskiniowych. Znanych jest tu 13 jaskiń i schronisk, z których największą jest Jaskinia na Luboniu Wielkim II (26 m długości i 9 m deniwelacji), jest ona też jedyną spośród nich jaskinią, posiadającą własny mikroklimat. Teren jest w znacznej części pokryty lasem - głównie żyzną buczyną karpacką Dentario gladnulosae - Fagetum (w wariancie typowym i ubogim) oraz miejscami kwaśną buczyną górską (Luzulo Fagetum). Drzewostany te odznaczają się składem gatunkowym zgodnym z siedliskiem (lasu górskiego świeżego) oraz zaawansowanym wiekiem (na terenie rezerwatu jest to wiek ok. 120 lat, podobnie w większej części zaproponowanej enklawy obszaru, młodszym wiekiem - ok. 50 lat cechuje się tylko drzewostan w mniejszym fragmencie enklawy, leżącym na terenie wydzielenia f). W centralnej części obszaru, na dużym osuwisku fliszowym, występuje charakterystyczna roślinność ściany osuwiskowej, w której rozwijają się bujnie zbiorowiska mchów, wątrobowców i paproci. Jęzor osuwiskowy i jego bezpośrednie otoczenie pokrywa dolnoreglowy bór jodłowoświerkowy Abieti - Piceetum, w którym dominuje świerk. Domieszkę stanowią jodła i buk. Wśród krzewów obserwuje się: jarzębinę, bez koralowy i wiciokrzew czarny. Runo jest dość ubogie. Obok łanów borówki, rosną paprocie: narecznica szerokolistna i wietlica samicza. Stwierdzono występowanie roślin chronionych, objętych ochroną całkowitą: naparstnicy zwyczajnej i śnieżyczki przebiśnieg. 11

12 Użytkowanie terenu Własność Tereny wchodzące w skład obszaru Natura 2000 PLH należą do Skarbu Państwa w zarządzie Nadleśnictwa Limanowa. Proponowana do włączenia enklawa znajduje się na terenie gminy i miasta Rabka. Leśnictwo Drzewostany leżące na terenie administrowanym przez Lasy Państwowe należą do kategorii lasów ochronnych. Na terenie obszaru (geologicznego rezerwatu przyrody) prowadzi się w razie potrzeby cięcia sanitarne (tylko w bezpośrednim sąsiedztwie szlaku turystycznego, na pasie szerokości m lub dwóch wysokości drzewostanu), ze względów bezpieczeństwa dopuszcza się cięcie posuszu). Na proponowanym do włączenia do obszaru Natura 2000 terenie lasów gminnych, prawdopodobnie ze względu na obecność piarżyska oraz dość trudne warunki terenowe nie widać śladów gospodarowania. Użytkowanie turystyczne, turystyka górska, wspinaczka, speleologia W bezpośrednim sąsiedztwie obszaru, w szczytowej partii Lubonia Wielkiego mieści się jedyne w Beskidzie Wyspowym schronisko PTTK. Obiekt ten posiada długą tradycję i cieszy się wśród miłośników gór dużą popularnością. W sezonie letnim teren ten bardzo licznie odwiedzają turyści. Decyduje o tym zarówno atrakcyjność okolicy jak i bliskość dużych miast oraz dróg. Przez środek gołoborza biegnie żółty szlak turystyczny (z Rabki Zarytego do schroniska na Luboniu Wielkim). W pobliżu rezerwatu równolegle do północnej jego granicy, przebiega odcinek czerwonego szlaku turystycznego (Luboń Wielki Przełęcz Glisne Mszana Dolna). Luboń Wielki (ludowa nazwa Biernatka) jest najdalej na zachód położonym szczytem Beskidu Wyspowego. Biegnący tu żółty szlak turystyczny jest pierwszym wyznaczonym w Beskidzie Wyspowym (istnieje od 1929 r.). W terenie tym w czasie II wojny światowej oddziały AK toczyły walki wyzwoleńcze. Upamiętnia to zamieszczona na ścianie schroniska tablica, przy której regularnie (co kilka lat) odbywają się msze święte. Uwarunkowania socjoekonomiczne Obszar ten leży w zasięgu administracyjnym Lasów Państwowych. Jego niewielka część (proponowana do włączenia enklawa) leży na terenie lasów gminy i miasta Rabka. Dodatkowo użytkownikiem terenu jest PTTK (zarządca schroniska). Z uwagi na fakt, iż teren ten od prawie 40 lat objęty jest ochroną rezerwatową, a w lasach prowadzi się gospodarkę typową dla lasów ochronnych, projektowane zadania ochronne nie będą mieć wpływu na dochodowość prowadzonej przez nadleśnictwo gospodarki. Zaliczenie leżących wokoło gołoborza drzewostanów do kategorii lasów ochronnych decyduje o ograniczeniu wykonywanych na terenie obszaru zabiegów do minimum (cięć sanitarnych zapewniających bezpieczeństwo ruchu turystycznego). Konieczne dla ochrony gołoborza zmiany w przebiegu żółtego szlaku również nie powinny mieć wpływu na użytkowanie turystyczne terenu (liczba turystów odwiedzających okolice oraz schronisko nie powinna ulec zmianie). Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Lista siedlisk przyrodniczych w obszarze Luboń Wlk.. 12

13 Kod siedliska Nazwa siedliska Powierzchnia (ha) Liczba płatów 8150 środkowoeuropejskie piargi i gołoborza 0,47 3 krzemianowe 8310 jaskinie nieudostępnione do zwiedzania? kwaśna buczyna górska (Luzulo Fagetum) XX żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagetum) 28, górskie bory świerkowe (Abieti- Piceetum) 2,35 5 Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe Rozmieszczenie: Gołoborza zlokalizowane są na SE stokach góry Luboń Wielki. Górna granica siedliska znajduje się w niedalekiej odległości od schroniska PTTK (mapa rozmieszczenia siedlisk). Na E od granic obszaru zidentyfikowano 2 mniejsze gołoborza, które po wizji terenowej uznano za warte włączenia do sieci Natura 2000 jako enklawę obszaru Luboń Wielki. Zagrożenia: - procesy erozyjne (dotyczy zarówno piarżyska jak i okolicznych płytkich utworów glebowych); - niszczenie roślinności gołoborza w wyniku niekontrolowanego ruchu turystycznego; - zagrożenie potencjalne na te chwilę nie notowane: negatywny wpływ roślinności na gołoborze (zarastanie piarżyska). Fot. 1. Siedlisko 8150 w obszarze PLH w granicach rezerwatu Luboń Wielki Ochrona: - kontrola ruchu turystycznego poprzez zakaz chodzenia górną krawędzią osuwiska oraz penetracji gołoborza poza wyznaczonym szlakiem. Proponuje się umieścić w odpowiednich miejscach tablice, zawierające nie tylko treści zakazów, ale także informacje na temat przyczyn wprowadzenia takich ograniczeń (ochrona rezerwatowa oraz ochrona w ramach sieci Natura Fot. M. Skwara 2000); - utrzymanie w aktualnym stanie zachowania zbiorowisk leśnych wzrastających w otoczeniu gołoborza (pełniących m.in. ważne dla utrzymania gołoborza funkcje glebochronne); - monitorowanie zmian w charakterze roślinności otaczającej gołoborze i (w razie potrzeby) zapobieganie zarastaniu jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Rozmieszczenie: 13

14 Wśród bloków i płyt skalnych znajdują się liczne szczeliny jaskiniowe. Największa z nich opisana została w 1954 r. (Jaskinia na Luboniu Wielkim). We wschodniej części osuwiska znajduje się druga z większych jaskiń Jaskinia Borkowskiego. Zagrożenia: - penetracja przez turystów, zaśmiecanie. Ochrona: - zabezpieczenie wejść do jaskiń; - kontrola ruchu turystycznego. Dla określenie szczegółowych zaleceń ochronnych dla tego siedliska przyrodniczego należy wykonać analizę danych z prowadzonych pod tym kątem badań (głównie pod kątem rozmieszczenia tego siedliska w obszarze) żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagetum) Rozmieszczenie: Siedlisko to występuje na większej części obszaru Luboń Wielki (84% powierzchni). Zagrożenia: - zmiany w dotychczas prowadzonej gospodarce leśnej (w kierunku intensyfikacji wykonywanych zabiegów); - presja turystyczna (wydeptywanie, zaśmiecanie). Ochrona: Na terenie obszaru, zabiegi gospodarcze ograniczone są do niezbędnych zabiegów sanitarnych. Tam też cel, jakim jest zachowanie siedlisk buczyn w odpowiednim stanie ochrony, wydaje się być zabezpieczony. Niemniej jednak w zaleceniach ochronnych dla obszaru powinny znaleźć się następujące zapisy: - należy zaniechać użytkowania w dobrze zachowanych, stabilnych płatach zbiorowisk bądź stosować w nich odpowiednie rębnie złożone; - przy ewentualnym projektowaniu odnowień należy w pełni wykorzystywać zróżnicowanie warunków siedliskowych oraz naturalne siły odnowieniowe drzewostanu; - konieczna jest dbałość o utrzymanie bądź przywracanie zróżnicowanej struktury wiekowej lasu; - należy pozostawiać posusz, leżaninę oraz stare przestojowe drzewa do ich naturalnej śmierci; - musi być zapewniona trwała osłona gleby wszelkie prace, z uwagi na ryzyko erozji powinny być prowadzone poza sezonem wegetacyjnym kwaśna buczyna górska (Luzulo - Fagetum) Rozmieszczenie: Siedlisko to występuje w formie płatów otoczonych zbiorowiskami żyznej buczyny karpackiej (ryc.4), przez co uznać można, iż jego znaczenie jest niewielkie. Ponadto, z względu na podobieństwo kwaśnej buczyny górskiej do dominującego w obszarze siedliska żyznych buczyn pozwala traktować je jednako, zarówno w ramach gospodarowania jak i ochrony. Zagrożenia i ochrona: - analogicznie do siedliska żyznej buczyny karpackiej (Dentario glandulosae Fagetum) górskie bory świerkowe (Abieti - Piceetum) Rozmieszczenie: Drzewostany o charakterze górskich borów świerkowych występują w postaci płatów otoczonych buczynami. Zajmują m.in. część jęzora osuwiskowego, bezpośrednie otoczenie piarżysk, schodzą też wąskim pasem w dół, w kierunku SW. Ich lokalizację zaznaczono na załączonej mapie (ryc.4). Ich stan określa się jako bardzo słaby. Zagrożenia: - naturalny rozpad drzewostanu, zamieranie pojedynczych osobników świerka; - presja turystyczna (wydeptywanie, zaśmiecanie). Ochrona: 14

15 W związku ze stopniowo pogarszającym się stanem tego siedliska (co następuje z przyczyn niezależnych od gospodarki leśnej) należałoby dążyć przede wszystkim do utrzymania stabilności drzewostanu w tamtych miejscach. W składzie gatunkowym tych płatów należy popierać jodłę, nie należy dążyć do utrzymania świerka. Ze względu na ochronę gleb i stabilizującą piarżysko i jego jęzor funkcję drzewostanu, należy wyznaczać tylko niezbędne cięcia pielęgnacyjne. Zabiegi związane z gospodarką leśną należy prowadzić ze szczególną troską o otoczenie i powierzchnię gleb. Ze względów ekologicznych zaleca się pozostawianie posuszu stojącego i leżaniny oraz starych, przestojowych drzew do naturalnej śmierci. W celu ograniczenia presji turystycznej oraz ze względów bezpieczeństwa konieczne jest przestrzeganie dobrych zasad ruchu turystycznego, ewentualnie jego kontrola. Zalecenia te pozostają w zgodzie z zapisami Planu Ochrony Rezerwatu Luboń Wielki. Należy tu zaznaczyć, że Nadleśnictwo Limanowa prowadzi zracjonalizowaną gospodarkę leśną, opartą na zasadach gospodarowania w lasach górskich i ochronnych. Postępowanie takie zabezpiecza zachowanie siedlisk przyrodniczych, dla których ochrony powołano obszar PLH Luboń Wielki. Niemniej jednak wytyczne dla ochrony siedlisk powinny znaleźć się jako zapis w zadaniach ochronnych dla obszaru Natura 2000 Luboń Wielki. Ocena stanu ochrony siedlisk przyrodniczych w obszarze (FV właściwy, U1 niezadowalający, U2 zły, XX nieznany) Kod siedlis ka Nazwa siedliska 8150 środkowoeuropejski e piargi i gołoborza krzemianowe 8310 jaskinie nieudostępnione do zwiedzania 9130 żyzne buczyny (Dentario glandulosae- Fagetum) Powierzchni Specyficzn Perspektyw Ocena Ocena ogólna a siedliska a struktura y ochrony ogóln (%) i funkcje a F U U V 1 2 U1 FV FV U FV FV FV FV 10 0 FV U1 FV FV X X Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych Potrzeba podjęcia działań ochronnych siedlisk przyrodniczych w obszarze Luboń Wlk. (1= priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski) Kod siedliska Nazwa siedliska 8150 środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe 8310 jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Priorytet w obszarze Najistotniejsze miejsca dla ochrony 1 Wydzielenie 316 c i 315 f 3 Jaskinia Na Luboniu II i Jaskinia Borkowskiego Najistotniejsze działania ochronne (ogólnie) utrzymanie i stabilizacja zbiorowiska poprzez wycinanie ekspansywnych gatunków drzew i krzewów ; zmiana przebiegu szlaku turystycznego Ochrona bierna; doraźne sprzątanie korytarzy z nagromadzonych śmieci, ew. zabezpieczenie wejścia przed niekontrolowaną penetracją 15

16 9130 żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagetum) 2 Fr. oddz. 316, 315 stopniowa przebudowa drzewostanów niezgodnych z siedliskowym typem lasu Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji Kod siedlis ka Nazwa siedliska 8150 środkowo europejsk ie piargi i gołoborza krzemian owe 8310 jaskinie nieudostę pnione do zwiedzan ia 9130 żyzne buczyny (Dentario glandulos ae- Fagetum) Zagrożenie Wpływ na przedmiot ochrony Sposób eliminacji lub ograniczenia zagrożenia Zarastanie przez drzewa i krzewy oraz ekspansywne rośliny runa Zmniejszanie powierzchni, ocienienie i docelowo likwidacja siedliska Akty wandalizmu Zaśmiecanie, niszczenie szaty naciekowej, zmiana mikroklimatu jaskini, Potencjalnie; niewłaściwa gospodarka leśna Usuwanie drzew i krzewów oraz ekspansywnych roslin, zwłaszcza trzcinnika Sprzątanie jaskini, regulacja wejść powierzenie opieki nad jaskiniami odpowiedzialnej jednostce, np. klubowi speleologicznemu Zaburzenie struktury i funkcji siedliska Stopniowa przebudowa drzewostanu Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe Zasadniczą metodą ochrony tego siedliska jest zapobieganie postępowaniu sukcesji na jego terenie. Osiąga się to poprzez zapewnienie odpowiedniego ocienienia (obecności drzewostanu na skrajach gołoborza) oraz poprzez zabiegi ochrony czynnej usuwanie wkraczającej roślinności. Otaczający gołoborze drzewostan pełni również funkcję stabilizującą rumosz skalny praz zabezpieczanie wykształcających się tam płytkich gleb inicjalnych przed erozją. Ze względu na to bardzo istotnym jest zachowanie otaczających drzewostanów w odpowiednim stanie żywotności i stabilności. Kolejnym ważnym dla ochrony tego siedliska czynnikiem jest ograniczenie wpływu człowieka, głównie poprzez kontrolę ewentualnego ruchu turystycznego oraz odpowiednie skanalizowanie go m.in. zmianę przebiegu szlaku turystycznego przez gołoborze (Propozycja modyfikacji żółtego szlaku turystycznego jest już rozpatrywana przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Krakowie, mapa z propozycją pozostającą w zgodzie z myślą strategii zarządzania obszarem znajduje się w załączniku I). 16

17 Fot. 2. Przebieg żółtego szlaku turystycznego w granicach gołoborza 8310 jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Sposób ochrony siedliska 8310 powinien być opracowywany indywidualnie dla każdego obiektu. Stan jaskiń powinien być kontrolowany. W przypadku lokalizacji obiektu w terenie atrakcyjnym turystycznie i łatwo dostępnym, otwory wejściowe powinny być zabezpieczone. Zabezpieczenia te nie powinny jednak uniemożliwiać wejścia do jaskiń bytującym tam zwierzętom. W przypadku udostępnienia obiektów dla ruchu turystycznego konieczne jest limitowanie liczby odwiedzających oraz dbałość o zachowanie warunków sanitarnych wewnątrz jaskiń żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagetum) oraz 9110 kwaśna buczyna górska (Luzulo - Fagetum) W związku z szerokim rozprzestrzenieniem tego siedliska w reglu dolnym polskich Karpat, główną formą jego ochrony jest odpowiedni sposób prowadzenia gospodarki leśnej. Polegać ma on na stosowaniu się do zasad tzw. gospodarki opartej na podstawach ekologicznych. Skład gatunkowy drzewostanu odpowiadać ma siedlisku, na którym wzrasta, a stosowane rębnie powinny umożliwiać wykorzystanie naturalnych sił odnowieniowych drzewostanu. W lesie prowadzonym takim modelem gospodarowania musi pozostać odpowiednia ilość drewna martwego, zapewniająca warunki do życia wielu gatunkom zwierząt oraz podnosząca glebo i wodochronne znaczenie lasu. Gospodarka w takich kompleksach leśnych nie może dopuścić do ich fragmentacji górskie bory świerkowe (Abieti - Piceetum) Podstawowym założeniem ochrony siedliska 9410 jest dążenie do urozmaicenia struktury wiekowej i gatunkowej. Stan tego siedliska na terenie ostoi jest niezadowalający. Z pewnością zaistnieje konieczność usuwania drzew ze względów bezpieczeństwa (np. w pobliżu szlaku turystycznego). Ze względu na to, za cel nadrzędny należy uznać utrzymanie trwałości drzewostanu otaczającego gołoborze. Niekoniecznie zapewni to utrzymanie obecnego składu gatunkowego i fizjonomii zbiorowiska borów świerkowych. Siedlisko to z czasem ulegnie prawdopodobnie naturalnym zmianom w kierunku wariantu zdominowanego przez jodłę. 17

18 Zmiany te (stopniowe wypadanie świerka z drzewostanu) należy uznać za naturalne i wskazane. Zabiegi ochronne polegać powinny na popieraniu w składzie gatunkowym odnowienia jodły oraz buka. Zalecenia te pozostają w zgodzie z zapisami Planu Ochrony Rezerwatu Luboń Wielki. Fot. 3. Drzewostan siedliska 9410 w obszarze PLH Luboń Wielki (fot. M. Skwara) 18

19 Kod siedlis ka Nazwa siedliska 8150 środkowoeurop ejskie piargi i gołoborza krzemianowe 8310 jaskinie nieudostępnion e do zwiedzania 9130 żyzne buczyny (Dentario glandulosae- Fagetum) Stan ochrony Cel ochrony Warunki utrzymania/odtworzenia FV U1; działania ochronne nie były prowadzone, ochrona prawna rezerwat przyrody FV; działania ochronne nie były prowadzone, ochrona prawna rezerwat przyrody U1; działania ochronne nie były prowadzone, ochrona prawna rezerwat przyrody Poprawa struktury siedliska i odzyskanie części areału zarośniętego przez krzewy Utrzymanie aktualnego stanu siedliska, Poprawa struktury siedliska Usuniecie krzewów i ekspansywnej roślinności runa, zarastającej gołoborze, Ochrona bierna Przebudowa stopniowa drzewostanu; Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych Kod Nazwa siedliska siedliska 8150 środkowoeurop ejskie piargi i gołoborza krzemianowe 8310 jaskinie nieudostępnion e do zwiedzania 9130 żyzne buczyny (Dentario glandulosae- Fagetum) Wskaźniki specyficznej struktury i funkcji Wskaźniki zgodnie z załącznikiem, wg. monitoringu GIOŚ Wskaźniki zgodnie z załącznikiem, wg. monitoringu GIOŚ Wskaźniki zgodnie z załącznikiem, wg. monitoringu GIOŚ Liczba stanowisk do monitoringu Braki danych Brak pełnej mapy siedlisk i oceny ich stanu metodami wypracowanymi przez GIOŚ. 19

20 Waloryzacja obszaru Natura 2000 Najistotniejszą częścią obszaru Natura 2000 jest gołoborze, najrzadsze w Karpatach siedlisko przyrodnicze, spośród chronionych w tym obszarze. Znaczenie Lubonia Wlk. dla ochrony pozostałych typów siedlisk w regionie jest znacznie mniejsze. Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Ze względu na fakt, że obszar Natura 2000 leży w granicach rezerwatu przyrody, ustanowionego tu w 1970 roku, nie ma większych problemów wynikających z włączenia tego terenu do sieci Natura Cele ochrony obu tych form są zbieżne, a sposób ochrony stosowany w rezerwacie sprzyja ochronie przedmiotów ochrony obszaru Natura Podsumowując zaproponowane działania ochronne, należy w stosunku do poszczególnych siedlisk przyrodniczych zapewnić określone sposoby postępowania. Są to: 1. Zachowanie siedliska 8310 (jaskinie nieudostępnione do zwiedzania) Sposób realizacji: - zabezpieczenie dostępu do jaskiń oraz coroczna kontrola ich stanu; - usuwanie śmieci i zanieczyszczeń. 2. Zachowanie siedliska 8150 (środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe) Sposób realizacji: - modyfikacja przebiegu żółtego szlaku turystycznego (Rabka - Zaryte Luboń Wielki) w oparciu o zapisy POR Luboń Wielki, bądź też zgodnie z decyzją RDOŚ w Krakowie, gdy taka zapadnie (zał. I); - oznakowanie szlaku turystycznego odpowiednimi tablicami informacyjnymi; - usuwanie śmieci (2 razy w roku); - usuwanie roślinności zielnej i krzewów wkraczających na piarżysko (w razie odnotowania procesu sukcesji zagrażającego utrzymaniu charakteru siedliska). 3. Zachowanie siedliska 9130 (żyznej buczyny karpackiej) oraz 9110 (kwaśnej buczyny górskiej): - ograniczenie użytkowania do niezbędnych cięć pielęgnacyjnych - ewentualna regulacja składu gatunkowego pojawiających się odnowień (na korzyść jodły i buka) - w razie potrzeby, stosowanie cięć odsłaniających odnowienia - prowadzenie wszystkich cięć zimą, przy pokrywie śnieżnej. 4. Zachowanie siedliska 9410 (dolnoreglowego boru jodłowo świerkowego) Sposób realizacji: - ograniczenie użytkowania do niezbędnych cięć pielęgnacyjnych - stosowanie zabiegów z zakresu ochrony lasu mających na celu zabezpieczenie odnowień jodły przed zgryzaniem w płatach zbiorowiska Abieti Piceetum - w razie potrzeby stosowanie cięć odsłaniających odnowienia. 20

21 Istniejące plany zarządzania dla obszaru Nazwa planu Plan Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwa Limanowa Program Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Limanowa Czas obowiązywania/ rok uchwalenia do r. do r. Zapisy planu mogące mieć wpływ na ochronę obszaru Natura 2000 Określenie sposobu gospodarowania w oddz. leśnych Wyszczególnienie przedmiotów ochrony Zgodność planu z celami ochrony obszaru Zgodny Zgodny Plan ochrony rezerwatu Luboń Wielki Wyszczególnienie przedmiotów ochrony Zgodny Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Strength Mocne strony Dobry stan zachowania siedlisk (8150, 9130); Racjonalnie prowadzona gospodarka leśna oparta na założeniach ekologicznych i solidnej wiedzy przyrodniczej zarządzających terenem; Gotowość współpracy ze strony zarządzających terenem, oraz ze strony przedstawicieli samorządów lokalnych. Oportunities Szanse Weakness Słabe strony Duża atrakcyjność turystyczna terenu, przekładająca się na silną antropopresję. Threats Zagrożenia Skuteczniejsza ochrona gołoborza poprzez zmianę organizacji ruchu turystycznego. Zwiększona presja turystyczna (zaśmiecanie, zwiększanie erozji, niszczenie roślinności naskalnej); Ewentualne zmiany w dotychczas prowadzonej gospodarce leśnej w kierunku intensyfikacji pozyskania. Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000 Zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (art.32) organem nadzorującym funkcjonowanie obszarów Natura 2000 jest Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, natomiast Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska koordynuje funkcjonowanie obszarów Natura 2000 na obszarze swojego działania i odpowiada za stan rezerwatów przyrody. Wszelkie zadania związane z zarządzaniem obszarami Natura 2000 powinny być więc uzgadniane z tymi organami. Zgodnie z art. 28 Minister Środowiska określa sprawującego nadzór nad obszarem Natura 2000 w rozporządzeniu, w którym wyznacza ten obszar. Logicznym rozwiązaniem wydaje się powierzenie tej 21

22 funkcji właśnie nadleśnictwu Limanowa. Zarządzanie obszarem Luboń Wlk. powinno być prowadzone w ścisłej współpracy gospodarza terenu - Nadleśnictwem Limanowa i służb ochrony przyrody RDOŚ Kraków. Wyniki konsultacji społecznych W ramach prac nad strategią odbyło się spotkanie Strategie zarządzania obszarami Natura 2000, w którym uczestniczyli przedstawiciele Nadleśnictwa Limanowa, odpowiednich terytorialnie leśnictw, Starostwa Powiatowego w Limanowej, Urzędu Gmin: Jodłownik, Mszana Dolna i Dobra oraz Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. Na wniosek Nadleśnictwa Limanowa zaplanowano wizję terenową mającą wyjaśnić, czy znajdujące się poza obszarem Natura 2000 gołoborza zasługują na włączenie do sieci Natura 2000, jako enklawa istniejącego obszaru. Badania te przeprowadzono 24 kwietnia 2008 r.. Uczestniczyli w nich przedstawiciele: Nadleśnictwa Limanowa, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody oraz Instytutu Ochrony Przyrody PAN). Określono lokalizację gołoborzy oraz ustalono, że płaty tego siedliska zostaną dodane do listy proponowanych obszarów jako oderwany fragment obszaru Luboń Wielki. Niniejsze opracowanie prezentowano na naradzie Nadleśnictwa Limanowa. Proponowane poszerzenie obszaru o enklawę obejmującą drugie gołoborze jak również przedstawione zalecenia ochronne dla siedlisk przyrodniczych zostały zaakceptowane przez pracowników nadleśnictwa. W związku z zaproponowanym powiększeniem obszaru o enklawę, należy skontaktować się z zarządzającym lasami gminnymi, na terenie których leży zidentyfikowane mniejsze gołoborze. Literatura Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Krakowie, Program Ochrony Przyrody na okres od 1 stycznia 2000 r. do 31 grudnia 2015 r. dla Nadleśnictwa Limanowa, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krakowie, Kraków Biuro Urządzenia Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Krakowie, Plan Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwa Limanowa na okres gospodarczy od do , Kraków Dubiel E. Osobliwości przyrodnicze rezerwatu przyrody nieożywionej Luboń Wielki. Chrońmy Przyrodę Ojczystą z.5-6. Kondracki J. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo naukowe PWN. Warszawa Matuszkiewicz W Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz.U. Nr 94, poz.795). Standardowy Formularz Danych dla obszaru Natura 2000 Luboń Wielki. Wołoszyn W.B Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 4. Holeksa J., Szwagrzyk J Górskie bory świerkowe. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T Danielewicz W., Holeksa J., Pawlaczyk P., Szwagrzyk J Żyzne buczyny. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 4. Załączniki 22

23 Załącznik 1. Propozycja modyfikacji przebiegu żółtego szlaku turystycznego Rabka Zaryte przez gołoborze (zgłoszona do RDOŚ w Krakowie z wspólnej inicjatywy Nadleśnictwa Limanowa i PTTK). 23