Program nauczania przedmiotu wiedza o społeczeństwie w szkołach ponadgimnazjalnych w zakresie podstawowym do podręcznika Wiedza o społeczeństwie Piotra Krzesickiego i Małgorzaty Poręby Piotr Krzesicki
Spis treści I. CHARAKTERYSTYKA I OPIS PROGRAMU NAUCZANIA... 3 1. Cele kształcenia przedmiotu wiedza o społeczeństwie w szkołach ponadgimnazjalnych w zakresie podstawowym... 3 2. Układ i konstrukcja programu... 4 3. Opis szczegółowych celów kształcenia i wychowania... 4 4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania... 7 5. Propozycje kryteriów ocen i metod sprawdzania osiągnięć ucznia... 8 6. Uwagi o realizacji programu... 9 II. ZAKRES TEMATYCZNY I OPIS OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Z PRZEDMIOTU WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE... 11 2
I. CHARAKTERYSTYKA I OPIS PROGRAMU NAUCZANIA 1. Cele kształcenia przedmiotu wiedza o społeczeństwie w szkołach ponadgimnazjalnych w zakresie podstawowym Wprowadzenie nowej podstawy programowej stawia przed uczniami i nauczycielami nowe cele i zadania. Zakłada ona w większym stopniu bazowanie na wiedzy i umiejętnościach przyswojonych w czasie edukacji gimnazjalnej. W takim ujęciu gimnazjum staje się miejscem, gdzie uczeń zdobywa ogólne wykształcenie i określa swoje zainteresowania. Natomiast w szkole ponadgimnazjalnej musi już podjąć decyzję dotyczącą jego dalszej edukacji, wybierając przedmioty, które będzie realizował w rozszerzonej wersji przygotowującej go do egzaminu maturalnego. Taka konstrukcja procesu edukacyjnego definiuje zakres podstawowy jako zasób informacji i umiejętności, dzięki którym uczniowie powinni poznać otaczający ich świat, pokazywany w odpowiednim kontekście każdego przedmiotu. W odniesieniu do zakresu podstawowego wiedzy o społeczeństwie sprowadza się to do podkreślania praktycznych aspektów tego przedmiotu. Taką tendencję można wyraźnie dostrzec w celach i treściach nauczania zapisanych w nowej podstawie programowej. Ogólne cele zawarte w podstawie programowej odnoszą się do sześciu praktycznych sfer: wykorzystanie i tworzenie informacji; rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów; współdziałanie w sprawach publicznych; znajomość zasad i procedur demokracji; znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej; znajomość praw człowieka i sposobów ich ochrony. Na podstawie analizy celów i treści zapisanych w podstawie programowej sformułowano efekty edukacji, które powinno się osiągnąć, realizując ten program. Uznano za nie: doskonalenie umiejętności pozwalających korzystać z różnorodnych źródeł i nośników informacji; kształtowanie motywacji do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym; 3
rozwijanie umiejętności pozwalających aktywnie uczestniczyć w życiu publicznym; doskonalenie umiejętności związanych z definiowaniem problemów społecznych i rozwiązywaniem problemów interpersonalnych; rozwijanie poszanowania dla demokracji, patriotyzmu, tolerancji oraz innych wartości niezbędnych do określenia własnego miejsca w świecie oraz kształtowania szacunku dla instytucji państwa, prawa i rozwijania poczucia współodpowiedzialności; kształtowanie postaw obywatelskich skierowanych na działania na rzecz innych. 2. Układ i konstrukcja programu Sformułowanie zadań i celów edukacyjnych jest dobrym punktem odniesienia dla określenia najważniejszych elementów programu nauczania. Pozwoli to prześledzić realizację treści zapisanych w podstawie programowej. Z tego powodu zostały przyjęte następujące układ i konstrukcja programu: opis szczegółowych celów kształcenia i wychowania; sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania; propozycje kryteriów ocen i metod sprawdzania osiągnięć ucznia; uwagi o realizacji programu; zakres tematyczny i opis osiągnięć przedmiotowych treści nauczania w kontekście przewidywanych osiągnięć szczegółowych ucznia. 3. Opis szczegółowych celów kształcenia i wychowania Szczegółowe cele edukacyjne i wychowawcze, specyficzne dla powyższego programu, zostały sformułowane na podstawie celów zapisanych w podstawie programowej (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku). Sposób formułowania szczegółowych celów prezentuje zamieszona poniżej tabela. 4
Cel zapisany w podstawie programowej: Wykorzystanie i tworzenie informacji Szczegółowe cele edukacyjne Szczegółowe cele wychowawcze zapoznanie z wielością środków służących do tworzenia i przekazywania informacji; odszukiwanie i interpretowanie informacji na temat regulacji życia obywateli przez prawo; doskonalenie umiejętności wyrażania opinii w różnych sytuacjach i uzasadniania swojego stanowiska; odszukiwanie i przechowywanie informacji niezbędnych do zaplanowania dalszej nauki i kariery zawodowej. kształtowanie postaw otwartości i tolerancji; rozwijanie umiejętności odpowiedniego wyrażania opinii i prezentacji swojego stanowiska; planowanie swojej przyszłości i wyboru kariery zawodowej. Cel zapisany w podstawie programowej: Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów Szczegółowe cele edukacyjne Szczegółowe cele wychowawcze wskazywanie przyczyn powstawania konfliktów i ich roli w życiu społecznym; zapoznanie z różnymi sposobami rozwiązywania konfliktów; kształtowanie umiejętności rozwiązywania konfliktów na drodze prawnej; doskonalenie umiejętności radzenia sobie w sytuacji konfliktu i szukania różnych sposobów jego rozwiązywania. kształtowanie postaw tolerancji wobec poglądów niezgodnych z własnymi; doskonalenie umiejętności rozwiązywania sytuacji konfliktowych z poszanowaniem prawa wszystkich stron; kształtowanie postaw sprzyjających szacunkowi wobec prawa. 5
Cel zapisany w podstawie programowej: Współdziałanie w sprawach publicznych Szczegółowe cele edukacyjne Szczegółowe cele wychowawcze przybliżenie zasad funkcjonowania grup społecznych i ich działania na forum społecznym; zapoznanie z zasadami organizacji instytucji życia publicznego; kształtowanie aktywnego uczestnictwa poprzez stosowanie zasad samopomocy; kształtowanie zasad praworządności w sprawach publicznych; promowanie idei społeczeństwa obywatelskiego opartego na zasadach samoorganizacji i samopomocy; kształtowanie umiejętności korzystania z procedur oraz wypełniania druków i pism urzędowych; uświadomienie potrzeby działań publicznych, związanych np. z obroną praw człowieka lub zagadnieniami ekologicznymi. kształtowanie postaw prospołecznych, nastawionych na współpracę z innymi; promowanie aktywności społecznej; rozwijanie postaw szacunku wobec dobra wspólnego; rozwijanie postaw etycznych i praworządnych. Cel zapisany w podstawie programowej: Znajomość zasad i procedur demokracji oraz znajomość podstaw ustroju Rzeczypospolitej Polskiej Szczegółowe cele edukacyjne Szczegółowe cele wychowawcze 6
przybliżenie procedur demokratycznych i ich wpływu na funkcjonowanie organów władzy sądowniczej w Rzeczypospolitej Polskiej; zapoznanie z różnymi aspektami działania organów ścigania; przybliżenie zasad działania władzy sądowniczej i organów ścigania w państwie demokratycznym; rola kultury politycznej i etyki w państwie demokratycznym. kształtowanie postaw otwartości wobec różnych poglądów politycznych; praktyczne stosowanie procedur demokratycznych w życiu codziennym i społecznym; budowanie szacunku dla praworządności. Cel zapisany w podstawie programowej: Znajomość praw człowieka i sposobów ich ochrony Szczegółowe cele edukacyjne Szczegółowe cele wychowawcze zapoznanie z najważniejszymi prawami i kategoriami praw człowieka; przybliżenie instytucji zajmujących się ochroną praw człowieka; promowanie zagadnień związanych z poszanowaniem praw człowieka. kształtowanie świadomości znaczenia praw człowieka; budowanie postaw wrażliwości społecznej i tolerancji. 4. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania Żeby dobrze zrealizować sformułowane cele edukacyjne, niezbędny jest odpowiedni dobór treści taki, aby na jego podstawie można było stworzyć pełen zestaw wymagań edukacyjnych. Służy temu optymalizacja metod pracy z uczniem. Dzięki niej następuje włączenie go w proces zdobywania nowych umiejętności i wiadomości. Umożliwia ona także poprzez współpracę nauczyciela z uczniem ponoszenie współodpowiedzialności za jego efekt. Fundamentem takiej współpracy powinno być jasne sformułowanie wymagań 7
edukacyjnych. Dzięki temu uczeń świadomie poznaje cel działań, czego owocem powinna być większa aktywność twórcza i osiągnięcie lepszych wyników. Uwzględniając specyfikę przedmiotu, wynikającą z zapisów sformułowanych w podstawie programowej, powinno się zachęcać uczniów do stosowania aktywnych metod edukacyjnych. Wśród nich warto wymienić: prowadzenie wywiadów, ankiet, badań opinii publicznej oraz analizę i interpretację różnorodnych źródeł informacji; organizowanie i udział w dużych projektach angażujących społeczność szkolną, np. wybory do samorządu, udział w projektach typu młodzi głosują ; tworzenie i prezentację referatów i krótkich wystąpień na forum klasy; pracę z różnymi materiałami źródłowymi, próbę ich interpretacji i wyciągania wniosków. Korzystanie z metod aktywnych nie oznacza całkowitej rezygnacji z tradycyjnych sposobów nauczania, np. wykładu czy samodzielnej pracy z tekstem, rozwijającej umiejętności sekcjonowania materiału, streszczenia, pozyskiwania wiadomości. Innym działaniem, wspomagającym osiągnięcie postawionych celów, jest indywidualizacja pracy z uczniem. Wymaga to dobrego poznania możliwości edukacyjnych i odpowiedniego dobrania metody pracy takiej, która przynosi najlepsze efekty. 5. Propozycje kryteriów ocen i metod sprawdzania osiągnięć ucznia Ocenianie osiągnięć uczniów powinno mieć wymiar wewnątrzszkolny i zewnętrzny. Wymiar wewnątrzszkolny jest realizowany w ramach opracowanego przez każdą szkołę wewnątrzszkolnego systemu oceniania oraz, bardziej szczegółowego, przedmiotowego systemu oceniania, który powinien zostać wypracowany przez każdego nauczyciela. Zawarty w programie sposób sprawdzania umiejętności i wiedzy powinien być traktowany jako inspiracja i pomoc w tworzenia przez nauczycieli własnych systemów oceniania. Poniżej zostały zaprezentowane różne formy sprawdzania kompetencji i metody oceniania ucznia, sprawdzające jego wiedzę i umiejętności. 8
a) wypowiedzi ustne: odpowiedzi na zadany temat, sprawdzające umiejętność syntezy, analizy i wnioskowania; dyskusje; przemówienia z przedstawianiem swojego stanowiska i argumentowaniem; debaty oparte na określonych wcześniej zasadach (np. debata oksfordzka). b) praca na projektem edukacyjnym i ocena jego prezentacji: projekty indywidualne, najczęściej o charakter analitycznym; projekty zespołowe, mające najczęściej charakter badawczy. c) prace pisemne w klasie: kartkówka do 15 min., obejmująca materiał tylko z ostatnich lekcji; praca klasowa obejmuje większą partię materiału, najczęściej jeden dział z podręcznika; różnego typu testy, zawierające np. zadania otwarte, zamknięte lub problemowe. d) prace domowe: ćwiczenia; wykonanie zadań zleconych przez nauczyciela; praca samodzielna w domu, np. przygotowanie przemówienia, wywiadu, projektu; opracowanie bieżących zagadnień z różnych sfer życia społecznego, politycznego lub gospodarczego. e) aktywność na lekcji: praca zespołowa (ocenie podlega organizacja pracy grupy, zaangażowanie, sposób prezentacji, efekty pracy); praca indywidualna (poprzez realizację i prezentację referatów, projektów itp.). 6. Uwagi o realizacji programu Program jest dostosowany do realizacji przedmiotu wiedza o społeczeństwie w szkole ponadgimnazjalnej, w wymiarze jednej godziny tygodniowo w czasie dwóch semestrów. 9
Powinien być realizowany w klasie pierwszej. Treści zawarte w programie są zgodne z podstawą programową dla IV etapu edukacyjnego, wprowadzoną rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. 10
II. ZAKRES TEMATYCZNY I OPIS OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Z PRZEDMIOTU WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Tworzenie zakresu tematycznego i opisu osiągnięć ucznia następuje poprzez szczegółową analizę treści sformułowanych w podstawie programowej. W ten sposób skonstruowano jednostki zawierające opis zakresu tematycznego i osiągnięcia ucznia wynikające z podstawy programowej. Tak opracowany materiał może być punktem wyjścia do tworzenia przez każdego nauczyciela własnego rozkładu materiału nauczania. Układ tematyczny treści pozwala poznawać zjawiska od prostszych po zagadnienia bardziej złożone i trudniejsze. Dlatego też proponuje się następujący układ bloków tematycznych: Być uczniem człowiek w społeczności szkolnej Być obywatelem człowiek w społeczeństwie i państwie Prawo i sądy Kontrola i ochrona prawa Prawa człowieka Ochrona prawa i wolności Europa, Europa... Szczegółowy opis poszczególnych działów prezentuje zamieszczona poniżej tabela. Tytuł bloku: Być uczniem człowiek w społeczności szkolnej Temat i zakres materiału Osiągnięcia ucznia Zakres podstawy programowej 1. Człowiek w grupie społecznej i zbiorowości Z czego wynika indywidualizm jednostki? Piramida potrzeb człowieka Dlaczego jesteśmy istotami społecznymi? Potrafi uzasadnić, dlaczego człowiek jest istotą społeczną. Rozpoznaje różne typy zborowości. Wskazuje czynniki, które określają nasz indywidualizm. Potrafi wymienić hierarchię potrzeb człowieka według Abrahama Maslowa. 11
Rodzaje zbiorowości i ich znaczenie 2. O szkołach, czyli jak działa system edukacji w Polsce Podstawa prawna i zasady działania szkół w Polsce Zasady rekrutacji do szkół wyższych Potrafi wskazać podstawę prawną funkcjonowania obecnego systemu oświaty. Zna zasady przyjmowania do szkół wyższych. Wskazuje, jaką rolę w systemie oświaty odgrywa Ministerstwo Edukacji Narodowej, kuratoria oświaty i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Potrafi podać argumenty uzasadniające wybór danego typu szkoły wyższej po skończeniu szkoły ponadgimnazjalnej. 4.3) omawia na wybranych przykładach zasady przyjmowania do szkół wyższych 3. Środowisko szkolne prawa i obowiązki Źródła praw ucznia, akty prawne określające prawa ucznia Katalog praw i obowiązków ucznia Instytucje zajmujące się ochroną praw ucznia Zna najważniejsze prawa i obowiązki ucznia. Zna konsekwencje niewywiązywania się z obowiązków ucznia. Potrafi rozpoznać sytuacje naruszające prawa ucznia i odpowiednio na nie zareagować. Wskazuje źródła praw ucznia. Podaje przykłady aktów prawnych określających prawa ucznia. 4.1) wymienia prawa i obowiązki ucznia; wyszukuje gwarantujące je przepisy prawa oświatowego (np. w ustawie, statucie szkoły) oraz przepisy zawarte w innych aktach prawnych (np. w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej); 4.2) rozpoznaje przypadki naruszania praw ucznia i w razie potrzeby podejmuje odpowiednie kroki w celu ich ochrony 12
4. Jestem uczniem, jestem Europejczykiem Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie edukacji Systemy oświatowe w wybranych krajach europejskich Jak i gdzie studiować na uczelniach zagranicznych? Potrafi wskazać najważniejsze elementy polityki edukacyjnej Unii Europejskiej. Wie, jakie warunki należy spełnić, aby uczyć się w państwach Unii Europejskiej. Potrafi odszukać informacje odnoszące się do studiowania w państwach Unii Europejskiej. Zna systemy kształcenia w wybranych państwach europejskich. 4.4) przedstawia warunki podejmowania przez młodych Polaków nauki w Unii Europejskiej oraz wyszukuje informacje na ten temat odnoszące się do wybranego państwa; 4.5) wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen; zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i świecie (unikanie ryzyka, postępowanie w razie kradzieży lub wypadku, możliwości uzyskania pomocy, w tym opieki zdrowotnej) Tytuł bloku: Być obywatelem człowiek w społeczeństwie i państwie Temat i zakres materiału Osiągnięcia ucznia Zakres podstawy programowej 5. Jak nabywa się obywatelstwo? Czym różni się narodowość od obywatelstwa? Jak nabywa się obywatelstwo? Prawa i obowiązki obywatelskie Obywatelstwo Unii Europejskiej Wie, jak nabywa się obywatelstwo polskie i unijne. Potrafi wymienić prawa i obowiązki obywatelskie w Polsce. Zna prawa przysługujące obywatelom Unii Europejskiej. Wskazuje różnice pomiędzy narodowością a obywatelstwem. 1.1) wyjaśnia, jak nabywa się obywatelstwo polskie i unijne 13
6. Społeczeństwo obywatelskie Relacje państwoobywatele Czym jest społeczeństwo obywatelskie? Różne formy działania społeczeństwa obywatelskiego Wie, czym jest społeczeństwo obywatelskie. Określa różne formy działania społeczeństwa obywatelskiego. Potrafi określić, jakie relacje obywatel-państwo sprzyjają działaniu instytucji życia publicznego. III. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich; sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy. 7. Aktywność obywatelska wybory Zasady organizowania wyborów w Polsce Bierne i czynne prawo wyborcze Dlaczego trzeba uczestniczyć w wyborach? Zna zasady organizowania wyborów w Polsce. Wskazuje argumenty za uczestnictwem w wyborach. Potrafi wskazać kryteria, jakimi warto się kierować przy wyborze swoich kandydatów. 1.3) podaje formalne warunki, jakie spełnić musi obywatel, by wziąć udział w wyborach 8. Obywatel w urzędzie Rola administracji w państwie Administracja rządowa i samorządowa Jak działa administracja gminna, powiatowa i wojewódzka? Rozróżnia administrację rządową i samorządową oraz jej organy. Wymienia sprawy, które możemy załatwić w urzędzie gminy, w starostwie i w urzędzie wojewódzkim. Potrafi określić, jaką rolę w państwie odgrywa administracja. 1.2) ustala, w jakim urzędzie i w jaki sposób uzyskuje się dowód osobisty, paszport, prawo jazdy, jak rejestruje się motocykl i samochód; 1.4) uzyskuje informację publiczną na zadany temat w odpowiednim urzędzie 14
9. Przewodnik po świecie urzędów Etyka pracy urzędniczej Procedury obowiązujące w załatwianiu spraw w urzędach Jak poprawnie wypełniać druki urzędowe, jak napisać podanie, skargę i odwołanie? Zna najważniejsze sposoby postępowania przy załatwianiu różnych spraw w urzędach. Wie, czym jest etyka urzędnicza. Potrafi sporządzić pismo urzędowe wniosek, skargę i odwołanie. Potrafi określić znaczenie etyki w pracy urzędniczej. 1.5) wyjaśnia, co może zrobić obywatel, gdy nie zgadza się z decyzją urzędu; 1.6) sporządza urzędowy wniosek, skargę i odwołanie Tytuł bloku: Prawo i sądy Temat i zakres materiału Osiągnięcia ucznia Zakres podstawy programowej 10. W świecie prawa Geneza i znaczenie prawa Normy, przepisy i akty prawne Normy pozaprawne religijne, moralne i obyczajowe Cechy dobrego prawa Potrafi wyjaśnić, czym jest prawo i norma prawna. Potrafi odróżnić normy prawne od pozaprawnych. Wymienia źródła prawa. Zna najważniejsze etapy w dziejach tworzenia prawa. Zna cechy dobrego prawa. 2.1) wyjaśnia, co to jest prawo i czym różnią się normy prawne od norm religijnych, moralnych i obyczajowych; 2.3) wymienia źródła prawa; znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste przepisy prawne 11. Twarde prawo, ale prawo Zasady prawne i ich znaczenie Państwo prawa Konsekwencje nieprzestrzegania prawa Zna najważniejsze zasady prawne. Wskazuje konsekwencje nieprzestrzegania prawa. Wie, czym jest państwo prawa. 2.2) wymienia podstawowe zasady prawa (prawo nie działa wstecz, domniemanie niewinności, nie ma winy bez prawa, nieznajomość prawa szkodzi) i wyjaśnia konsekwencje ich łamania 15
12. W świecie kodeksów Różnorodność źródeł prawa Różne rodzaje i dziedziny prawa Gdzie szukać aktów i przepisów prawnych? Trudna sztuka języka prawniczego Wskazuje różnorodne źródła prawa. Wskazuje różne dziedziny prawa. Potrafi wskazać, gdzie szukać aktów i przepisów prawnych. Potrafi interpretować proste przepisy prawne. Charakteryzuje różne źródła prawa. Opisuje różne dziedziny prawa. Zna podstawowe zasady języka prawniczego. 2.3) wymienia źródła prawa; znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste przepisy prawne; 2.4) wyjaśnia różnice między prawem cywilnym, karnym i administracyjnym; wskazuje, w jakim kodeksie można znaleźć przepisy dotyczące konkretnej sprawy 13. Jak działa system władzy sądowniczej Najważniejsze zasady działania sądów Struktura władzy sądowniczej w Polsce Sądy powszechne i ich wydziały Zna najważniejsze zasady działania sądów. Zna strukturę władzy sądowniczej. Zajmuje stanowisko wobec niezależności sędziowskiej. Potrafi wymienić sądy powszechne i scharakteryzować ich wydziały. 2.5) uzasadnia potrzebę niezależności i niezawisłości sędziów 14. Na sali sądowej Jak się zachować, gdy jesteś świadkiem przestępstwa? zawiadomienie o przestępstwie Obywatel i proces karny Przebieg procesu cywilnego Wie, jak zachować się w sytuacji, gdy jest się świadkiem przestępstwa. Zna uczestników procesu cywilnego i karnego. Potrafi określić znaczenie mediacji w procesach sądowych. Zna prawa przysługujące ofierze, sprawcy lub świadkowi przestępstwa. Potrafi napisać pozew w wybranej sprawie Wskazuje sytuacje, które mogą zapobiec przestępstwu. 2.6) przedstawia uczestników i przebieg procesu sądowego: cywilnego i karnego; uzasadnia znaczenie mediacji; 2.7) wymienia główne prawa, jakie przysługują ofierze, sprawcy i świadkowi przestępstwa; 2.8) pisze pozew w wybranej sprawie cywilnej i zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa (według 16
Przedstawia różnice pomiędzy przebiegiem procesu cywilnego i karnego. wzoru) Tytuł bloku: Kontrola i ochrona prawa Temat i zakres materiału Osiągnięcia ucznia Zakres podstawy programowej 15. Prokuratura i policja Zadania prokuratury Zadania i uprawnienia policji Imprezy masowe i uprawnienia służb porządkowych Potrafi wymienić najważniejsze zadania prokuratury. Zna najważniejsze zadania policji i jej uprawnienia. Wie, jakie uprawnienia posiadają służby porządkowe w czasie imprez masowych. Potrafi wskazać przejawy naruszania uprawnień przez policję i służby porządkowe. Potrafi opisać strukturę prokuratury. 3.1) charakteryzuje najważniejsze zadania prokuratury i policji; 3.2) przedstawia uprawnienia policjantów i innych służb porządkowych; rozpoznaje przejawy ich naruszania 16. Przestępstwa a młodzież Ofiary przestępstw i ich prawa Młodzież jako ofiary przestępstw Wymienia przestępstwa, których ofiarą padają najczęściej młodzi ludzie. Wie, jakie prawa posiada ofiara przestępstwa. Zna zasady zachowania w sytuacjach zagrożenia. Potrafi określić, czym jest przestępstwo. Zna różne rodzaje przestępstw. 3.3) nawiązuje kontakt (osobisty, telefoniczny lub mailowy) z funkcjonariuszem policji (np. dzielnicowym) i na podstawie uzyskanych informacji sporządza notatkę lub wykres dotyczący przestępczości w swojej okolicy; 3.4) wymienia przestępstwa, których ofiarą najczęściej padają młodzi ludzie; wie, jak można próbować ich uniknąć i przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w sytuacji zagrożenia 17
17. Środki wychowawcze i poprawcze Odpowiedzialność karna nieletnich Środki karne i wychowawcze Młodzież a konflikty z prawem Wie, jaką odpowiedzialność karną ponoszą nieletni. Potrafi wymienić środki karne i wychowawcze stosowane wobec nieletnich. Potrafi wyjaśnić różnice pomiędzy nieletnim a młodocianym. Opisuje różne przyczyny zjawiska przestępczości wśród młodzieży. 3.5) wyjaśnia, na jakich zasadach nieletni odpowiadają za popełnienie przestępstwa (środki wychowawcze i poprawcze) 18. Prawo a używki i narkotyki Przepisy prawne dotyczące sprzedaży i konsumpcji alkoholu, papierosów i narkotyków Sankcje grożące za naruszenie prawa dotyczącego używek i narkotyków Dlaczego stosowanie prawa dotyczącego używek i narkotyków jest trudne? Zna przepisy prawne dotyczące używek i narkotyków. Potrafi wskazać konsekwencje naruszenia obowiązującego prawa dotyczącego używek i narkotyków. Zna profilaktykę zapobiegania uzależnieniom. 3.6) przedstawia przepisy prawne dotyczące sprzedaży i konsumpcji alkoholu, papierosów i narkotyków i wskazuje na konsekwencje ich łamania Tytuł bloku: Prawa człowieka Temat i zakres materiału Osiągnięcia ucznia Zakres podstawy programowej 19. Historia praw człowieka i ich generacje. Historia praw człowieka Generacje praw człowieka Rodzaje praw człowieka Wie, czym są prawa człowieka. Zna historię praw człowieka, wskazuje przykłady dokumentów, w których były one formułowane. Rozróżnia generacje praw człowieka i podaje ich przykłady. Potrafi wyjaśnić przyrodzony 5.1) przedstawia krótko historię praw człowieka i ich generacje; wymienia najważniejsze dokumenty z tym związane; 5.2) wymienia podstawowe prawa 18
Najstarsze dokumenty związane z prawami człowieka i niezbywalny charakter praw człowieka. i wolności człowieka; wyjaśnia, co oznacza, że są one powszechne, przyrodzone i niezbywalne 20. Prawa człowieka w dokumentach Historyczne dokumenty dotyczące praw człowieka Współczesne dokumenty poświęcone prawom człowieka Zna najważniejsze dokumenty dotyczące praw człowieka. Potrafi podać przykłady praw sformułowanych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Konwencji o Prawach Dziecka. 5.3) podaje najważniejsze postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Konwencji o Prawach Dziecka 21. Prawa człowieka a media Media społecznościowe Ochrona dóbr osobistych w mediach Wie, jaką rolę w ochronie praw człowieka pełnią media. Potrafi wskazać w mediach informację o przypadkach łamania praw człowieka. Określa znaczenia prawa do prywatności i praw chroniących dane osobowe. 5.4) znajduje w środkach masowego przekazu (w tym w Internecie) informacje o przypadkach łamania praw człowieka na świecie; 5.6) wyjaśnia, na czym polegają: prawo do prywatności, w tym do ochrony danych osobowych i prawa obywatela w kontaktach z mediami 22. Wolność słowa sztuka prowadzenia debaty Debata oksfordzka Debata, jako miejsce wolności słowa Zna najważniejsze zasady przeprowadzenia debaty, w tym debaty oksfordzkiej. Wie, dlaczego wolność słowa jest ważną wartością. Potrafi zorganizować debatę na zadany temat. 5.5) bierze udział w debacie klasowej, szkolnej lub internetowej na temat wolności słowa lub innych praw i wolności 19
Tytuł bloku: Ochrona praw i wolności Temat i zakres materiału Osiągnięcia ucznia Zakres podstawy programowej 23. Jak bronić praw człowieka? Droga sądowa Historia instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Obywatelskich w Polsce Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Dziecka Opisuje działalność Rzecznika Praw Obywatelskich, Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka. Potrafi sporządzić list do wybranej instytucji zajmującej się ochroną praw człowieka. Zna procedury sądowe związane z ochroną praw i wolności obywatelskich. 6.1) przedstawia główne środki ochrony praw i wolności w Polsce; 6.2) opisuje sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka; pisze prostą skargę do jednego z nich (według wzoru); 6.6) znajduje informacje o naruszaniu praw człowieka w wybranej dziedzinie (np. prawa kobiet, prawa dziecka, wolność wyznania, prawo do edukacji, prawa humanitarne) i projektuje działania, które mogą temu zaradzić 24. Europejski system ochrony praw człowieka Rada Europy Zasady działania Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Wie, czym zajmuje się Europejski Trybunał Praw Człowieka. Potrafi uzasadnić znaczenie działalności Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Zna zasady działania Rady Europy w zakresie ochrony praw człowieka. 6.3) uzasadnia znaczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu 25. Organizacje pozarządowe na straży praw człowieka Organizacje pożytku publicznego Opisuje na przykładach działalność organizacji pozarządowych zajmujących się obroną praw człowieka. Projektuje działania wspomagające organizację pozarządowe działające 6.4) przedstawia na przykładach działania podejmowane przez ludzi i organizacje pozarządowe broniące praw człowieka; w miarę swoich możliwości 20
Organizacje działające na rzecz obrony praw człowieka na rzecz praw człowieka. Wie, czym są organizację pożytku publicznego. włącza się w wybrane działania (np. podpisuje apel, prowadzi zbiórkę darów) 26. Co zagraża prawom człowieka? Rasizm, szowinizm, antysemityzm, ksenofobia Problemy demograficzne Europy Wskazuje przejawy rasizmu, antysemityzmu i ksenofobii; wie, jak przeciwstawić tym zjawiskom. Projektuje działania na rzecz równości i tolerancji. Potrafi wskazać zjawiska zagrażające prawom człowieka w Europie. 6.5) rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii; uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się im oraz przedstawia możliwości zaangażowania się w wybrane działania na rzecz równości i tolerancji Tytuł bloku: Europa, Europa... Temat i zakres materiału Osiągnięcia ucznia Zakres postawy programowej 27. Praca w Polsce i w Europie Młodzież pracująca Praca w Unii Europejskiej Zna zasady ułatwiające podjęcie pracy w Unii Europejskiej, a wynikające z wejścia do strefy Schengen. Wie, jaki rodzaj umów można zawierać przy podejmowaniu pracy. Potrafi określić zasady opodatkowania dochodów uzyskiwanych z pracy. 4.5) wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen; zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i świecie (unikanie ryzyka, postępowanie w razie kradzieży lub wypadku, możliwości uzyskania pomocy, w tym opieki zdrowotnej); 4.6) wyjaśnia, jakie możliwości zarabiania mają młodzi ludzie, jakie umowy mogą zawierać i jakie są zasady opodatkowania ich dochodów; 4.7) omawia ogólne zasady podejmowania 21
pracy i zakładania własnych przedsiębiorstw w Unii Europejskiej (na podstawie informacji z Internetu); sporządza Europass-CV 28. Polska w strefie Schengen Zasady podróżowania po strefie Schengen Podróżować bezpiecznie Pomoc w trudnych sytuacjach Wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen. Zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie. Potrafi odpowiednio zachować się w trudnych sytuacjach w czasie podróży po krajach Unii Europejskiej. Wie, jakie zasady obowiązują państwa należące do strefy Schengen. 4.5) wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen; zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i świecie (unikanie ryzyka, postępowanie w razie kradzieży lub wypadku, możliwości uzyskania pomocy, w tym opieki zdrowotnej) 22