Objawy, pierwsza pomoc i transport w przypadku złamań, zwichnięć i skręceń Zasady ogólne: Objawy: - silny ból występujący natychmiast po urazie - bolesność uciskowa tkanek w pobliżu miejsca złamania - ograniczenie czynności kończyny chory nie może wykonywać ruchu złamaną kończyną lub ruch też jest utrudniony, ograniczony - zniekształcenie zarysu kończyny - obrzęk i zasinienie - nieprawidłowe ułożenie kończyny Przy złamaniach otwartych: - rana, w której mogą być widoczne fragmenty kości Postępowanie w przypadku złamania otwartego: - założyć jałowy opatrunek - unieruchomić złamanie - wezwać pogotowie lub zorganizować transport do szpitala - jeżeli kończyna jest nieprawidłowo wygięta, przed unieruchomieniem delikatnie ją naciągnąć i w miarę możliwości wyprostować. Nie prostować na siłę. Unieruchomienie powinno zabezpieczyć tymczasowo złamaną kończynę i ograniczyć ruchy odłamów złamanej kości. Podstawową zasadą jest unieruchomienie dwóch stawów sąsiadujących z odcinkiem złamanej kończyny zasada Pota. Nie wolno!: - niepotrzebnie przenosić poszkodowanego przed wykonaniem unieruchomienia, chyba że pozostawienie go na miejscu wypadku zagraża jemu i ratownikowi - wciskać do rany wystających odłamów kostnych przy złamaniach otwartych Złamania kręgosłupa Złamania kręgosłupa są bardzo niebezpieczne ze względu na możliwość uszkodzenia (przerwania) rdzenia kręgowego. Objawy: - ból w okolicy karku, pleców lub lędźwi - ból przy ucisku kręgosłupa Przy uszkodzeniu rdzenia kręgowego: - niemożliwość wykonania ruchu porażoną kończyną (kończynami) lub wykonywanie słabych, ograniczonych ruchów - utrata czucia w porażonych kończynach - mrowienie, drętwienie kończyn - mimowolne oddawanie moczu i/lub stolca (porażenie zwieraczy)
- przy uszkodzeniu rdzenia w okolicy kręgosłupa szyjnego i piersiowego mogą wystąpić zaburzenia oddychania Podstawową zasadą przy udzielaniu pomocy w urazach (złamaniach) kręgosłupa jest utrzymanie osi kręgosłupa w jednej linii Nie wolno!: - unosić chorego za głowę i biodra lub barki i biodra powoduje to przygięcie kręgosłupa i może być powodem przerwania rdzenia - przekładać poszkodowanego z noszy na nosze Należy: - jeżeli nie istnieje dalsze zagrożenie, chorego pozostawić w miejscu wypadku do czasu przybycia fachowej pomocy - chorego przenosić najlepiej w 3-4 osoby tak, aby oś kręgosłupa utrzymywana była w jednej linii - chorego przytomnego ułożyć na plecach na twardym podłożu (twarde nosze, drzwi) - w przypadku podejrzenia złamania kręgosłupa szyjnego założyć prowizoryczny kołnierz - chorego zabezpieczyć po bokach kocami, aby podczas transportu nie zmieniał pozycji ciała - chorego nieprzytomnego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej, pamiętając o zachowaniu osi kręgosłupa w linii prostej Złamanie kończyny górnej Objawy: - silny ból utrudniający wykonywanie ruchów kończyną po stronie chorej - zmiana zarysu obojczyka - przy dotyku wyczuwalne części złamanego obojczyka - odruchowe pochylanie głowy w stronę złamanego obojczyka Należy: - unieruchomić kończynę założyć temblak (z chusty trójkątnej) - kończynę poszkodowanego ułożyć tak, aby palce ręki leżały na zdrowym ramieniu lub pod pachą zdrowej ręki - zorganizować transport chorego w pozycji siedzącej (o ile nie ma innych urazów, np.: kręgosłupa, miednicy) Zwichnięcia barku Przyczyną zwichnięcia jest uraz. Zwichnięcia mogą być nawykowe, występujące jako następstwa przebytego wcześniej zwichnięcia, powstające nawet przy niewielkim urazie lub nieprawidłowym ruchu kończyny, oraz wrodzone istniejące już w chwili urodzenia. Objawy: - zmiana zarysu stawu - bardzo silny ból uniemożliwiający ruch kończyną Należy:
- unieruchomić kończynę górną założyć temblak - transport w pozycji siedzącej Nie wolno!: - nastawiać zwichnięcia samodzielnie Złamania kości ramienia Objawy: - ból przy ruchach kończyną - ból przy ucisku i dotyku złamanego ramienia - obrzęk, zasinienie Należy: - unieruchomić złamane ramię - złamane ramię przybandażować do klatki piersiowej, a przedramię podeprzeć temblakiem; do unieruchomienia można też użyć chusty trójkątnej - transport w pozycji siedzącej Złamania w stawie łokciowym Objawy: - silny ból przy próbie ruchu złamaną kończyną - często staw jest zablokowany nie można wykonać żadnego ruchu - obrzęk i zasinienie Należy: - unieruchomić kończynę jak w przypadku złamania kości ramiennej - jeżeli staw łokciowy jest zablokowany, przybandażować chorą kończynę do tułowia, nie wolno jej zginać lub prostować na siłę - okresowo co kilka minut sprawdzać tętno na tętnicy promieniowej chorej kończyny Uwaga! W stawie łokciowym naczynia krwionośne i nerwy przebiegają w pobliżu kości. Złamane fragmenty kostne mogą uciskać na naczynia krwionośne, powodując groźne niedokrwienie przedramienia i ręki. Jeżeli obwodowa część kończyny (ręka, przedramię) jest blada, chłodna i nie można wyczuć tętna na tętnicy promieniowej, należy delikatnie zmienić ułożenie ręki, ostrożnie ją wyprostować, aż do momentu pojawienia się tętna. Złamania kości przedramienia Przyczyna złamań kości przedramienia zazwyczaj jest upadek lub uderzenie. Częste są złamania przedramienia u starszych kobiet przy upadkach na wyprostowaną rękę. Objawy: - ból przedramienia - zmiana zarysu przedramienia - utrudnione ruchy ręką
Należy: - unieruchomić przedramię i założyć temblak (do unieruchomienia przedramienia można użyć chusty trójkątnej, wykorzystać ubranie chorego kurtkę, koszulę, można też użyć deseczki lub plików gazet) - transport w pozycji siedzącej
Sposoby unieruchomienia przedramienia i palców Złamania kości ręki i palców Objawy: - ból utrudniający poruszanie ręką i palcami - obrzęk i zasinienie Należy: - unieruchomić rękę (dłoń) i palce - unieść chorą rękę ku górze (podtrzymać temblakiem), co zmniejsza obrzęk i ból - zorganizować transport Po wszystkich urazach, zranieniach lub zakażeniach rąk lub palców, należy jak najszybciej zdjąć obrączkę i pierścionki Narastający obrzęk palca może uniemożliwić późniejsze ściągnięcie biżuterii i stanie się przyczyną groźnego niedotlenienia oraz martwicy palca.
Złamania kości miednicy Złamania kości miednicy najczęściej spowodowane są wypadkami komunikacyjnymi, upadkami z wysokości i przygnieceniem ciężkimi przedmiotami. Objawy: - silny ból w okolicy miednicy, podudzia i bioder - utrudnione lub niemożliwe chodzenie, poruszanie kończynami - złamaniu kości miednicy mogą towarzyszyć uszkodzenia narządów wewnętrznych znajdujących się w miednicy i jamie brzusznej, powodujące krwotok wewnętrzny: mogą pojawić się także objawy krwotoku wewnętrznego i/lub wstrząsu: osłabienie lub omdlenie bladość powłok (skóra i błony śluzowe) bolesność uciskowa jamy brzusznej przyśpieszone tętno, duszność skóra szara, wilgotna senność zaburzenia świadomości utrata przytomności Należy: - zaopatrzyć jałowym opatrunkiem zranienia zewnętrzne - delikatnie ułożyć chorego na plecach z wyprostowanymi nogami lekko ugiętymi w kolanach - kończyny dolne związać razem jest to swojego rodzaju unieruchomienie - wezwać fachową pomoc, transport w pozycji leżącej Nie wolno!: - podawać choremu płynów do picia (jedynie zwilżyć usta) Złamania kości udowej Objawy: - ból w miejscu złamania - zranienie w przypadku złamania otwartego - obrzęk i skrócenie złamanego uda w wyniku skurczu mięśni - stopa i podudzie złamanej kończyny lecą na bok - mogą wystąpić objawy wstrząsu Należy: - zaopatrzyć ewentualną ranę jałowym opatrunkiem - unieruchomić kończynę dolną (szyną, deską) - unieruchomić kończynę od stopy po pachy, w przypadku braku możliwości unieruchomienia kończyny szyną lub deską, związać razem dwie kończyny i stopy - wezwać pogotowie lub zorganizować transport do szpitala w pozycji leżącej - prowadzić obserwację poszkodowanego (oddech, tętno) - zapewnić choremu spokój i ciepłe okrycie
Unieruchomienie kończyny dolnej szyną Kramera Urazy kolana złamania rzepki Objawy: - bolesność uciskowa około stawu udowego - utrudniony lub niemożliwy ruch w stawie kolanowym kolano może być zablokowane - szybko narastający obrzęk Należy: - ułożyć poszkodowanego w wygodnej pozycji z lekko zgiętymi kolanami (można podłożyć np.: zrolowane ubranie) - wezwać pogotowie, transport do lekarza w pozycji leżącej Nie wolno!: - siłą prostować zablokowanego kolana Złamania kości podudzia i kostki Są dwie kości podudzia. Przy urazach, uderzeniach może dojść do złamania obu lub jednej z nich. Przy skręceniach w stawie skokowym często są złamania kostek bocznych.
Objawy: - silny ból w miejscu złamania - bolesność uciskowa - zmiana zarysu kończyny - obrzęk Należy: - zaopatrzyć ewentualne zranienia jałowym opatrunkiem - unieruchomić złamaną kończynę (szyną, deską), obejmując staw kolanowy i stopę - transport w pozycji siedzącej z wyprostowaną kończyną Złamania kości stopy i palców Objawy: - silny ból stawu utrudniający chodzenie - bolesność uciskowa - zazwyczaj silny obrzęk i zasinienie stopy Należy: - unieść kończynę ku górze (podeprzeć zrolowanym ubraniem) - przykładać zimne okłady (zmniejszają obrzęk) - transport 1. Wstrząs Niebezpieczeństwa W każdym przypadku złamania kości zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Jeżeli w bezpośrednim sąsiedztwie kości biegło większe naczynie i zostało również uszkodzone, tworzy się duży obrzęk kończyny. W przypadku zamkniętego złamania kości udowej, utrata krwi do tkanek może wynieść do 2000 ml, przy złamaniu miednicy do 5000 ml. Spowodowane złamaniem bóle są dodatkowym czynnikiem wstrząsorodnym. 2. Dodatkowe zranienia Uraz może być przyczyna jedynie uszkodzenia kości, w niektórych jednak przypadkach powoduje również szkody w okolicznych tkankach. Dodatkowe uszkodzenia mogą dotyczyć naczyń krwionośnych, nerwów, mięśni i ścięgien. Objawiają się zaś krwawieniami, porażeniami, zaburzeniami czucia. 3. Zator tłuszczowy Zator tłuszczowy występuje raczej rzadko przy złamaniach, ale w razie powstania stanowi bardzo groźne powikłanie. Bywa skutkiem złamania kości długich jak i przy dużych zmiażdżeniach części miękkich. Drobne cząsteczki tłuszczu powodują zaburzenia w ukrwieniu przede wszystkim płuc i mózgu, zatykając drobne naczynia krwionośne
4. Zakażenie Zranienia skóry są spowodowane tym samym urazem, który był przyczyną złamania kości, lub powstają na skutek przebicia skóry od wewnątrz ostrymi końcami złamanej kończyny. Otwarte złamanie zawsze powoduje duże zagrożenie zakażeniem, ponieważ przez ranę mogą dostać się z otoczenia bakterie i drobnoustroje. Zakażenie prowadzi do powikłań w gojeniu się rany, w zrastaniu się kości, może również stać się przyczyną zapalenia szpiku kostnego. Proces gojenia się złamań i jego czynniki Gojenie złamania zaczyna się od wytworzenia tkanki łącznej przez 7-8 dni, która łączy odłamki złamań ze sobą. Potem w tej tkance łączą się beleczki kostne i komórki chrzęstne, tworząc tymczasową kostninę (z czasem po odkładaniu się soli wapnia tworzy się kostnina zbita). Kostnina powstaje z okostnej. Kończy się okres tworzenia kostniny ok. 7 tygodnia. Gojenie złamania zależy od: a) czynników miejscowych b) czynników ogólnych Ad a) Czynniki nieutrudniające gojenia się złamań: - dobre ukrwienie okolicy złamań ciała - dobre ustawienie odłamków kostnych - dokładna stabilizacja odłamków - odpowiednie długie unieruchomienie złamania Czynniki utrudniające gojenie się złamań - zakażenie złamania, proces zapalny - przemieszczenie tkanek miękkich między odłamy - całkowite przerwanie ukrwienia w miejscu złamania - zła stabilizacja kości - niedokładny, krótki okres unieruchomienia Ad b) Czynniki utrudniające gojenie się złamań: - współistniejące choroby (np.: nowotwory) - podeszły wiek - choroby gruczołów dokrewnych - słaba odporność organizmu
Zatrucia Trucizna to każda substancja stała, płynna lub gazowa, która po wprowadzeniu do organizmu zakłóca jego funkcję życiowe. Według WHO zatrucia są czwartą co do częstości po chorobach układu krążenia i urazach przyczyną zgonów. W krajach wysoko rozwiniętych 75% zarejestrowanych zatruć dotyczy małych dzieci i jest spowodowanych nieodpowiednio zabezpieczonymi, ogólnodostępnymi gospodarczymi środkami chemicznymi i lekami. Zatrucia dorosłych najczęściej maja charakter ekspozycji na szkodliwe substancje chemiczne w trakcie pracy bądź też są wynikiem prób samobójczych. Najczęstszą przyczyną zatruć w Polsce są leki (nasenne, uspokajające, psychotropowe), alkohole i gazy (tlenek węgla). Wystąpienie objawów toksycznych często nie jest bezpośrednio związane z ilością zaabsorbowanej trucizny, lecz zależy od rodzaju ekspozycji, od drogi wniknięcia substancji szkodliwych i ich dystrybucji w organizmie oraz od wrażliwości danej osoby. Zatrucia pokarmowe są to choroby wywołane spożyciem pokarmów zawierających chorobotwórcze bakterie, toksyny, pasożyty, wirusy lub zanieczyszczenia chemiczne. Na dzień dzisiejszy najczęstszą przyczyną zatruć pokarmowych są: campylobacter, salmonella, rotawirusy. Zjedzenie nawet małej ilości niepewnej żywności może wywołać chorobę. Jej objawy mogą wystąpić w ciągu pół godziny od spożycia ale również znacznie później (np. po trzech tygodniach). Czas trwania większości z tych chorób to godziny lub dni. Niektóre jednak choroby (szczególnie pasożytnicze) ciągną się tygodniami, miesiącami, latami. Drogi zatrucia Spożycie Najczęstszą drogą, którą substancje trujące, stałe i płynne dostają się do organizmu, jest przewód pokarmowy. Spożycie trucizny to droga obserwowana głównie u ofiar prób samobójczych (leki), u alkoholików (metanol, alkohole przemysłowe) i u małych dzieci (chemia gospodarcza). Wstrzyknięcia Trucizny wstrzyknięte to najczęściej narkotyki (głównie opioidy) przyjmowane dożylnie przez osoby uzależnione. U cukrzyków samodzielnie pobierających insulinę objawy toksyczne może wywołać jej nieodpowiednie dawkowanie. Innym typem wstrzyknięć wywołujących objawy toksyczne są użądlenia przez owady lub ukąszenia przez jadowite węże. Inhalacja Wdychane mogą być gazy, pary lub aerozole. Najczęściej wdychaną trucizną jest tlenek węgla. W wyniku wypadków przemysłowych i rolniczych oraz pożarów może dojść do ekspozycji na takie gazy, jak tlenki azotu, fosgen, cyjanki itp.
Podczas ratowania ofiar zatruć gazami ratownicy powinni pamiętać o szczególnych środkach bezpieczeństwa, które należy stosować w celu uniknięcia ekspozycji na związku toksyczne. Odrębną kategorię trujących inhalacji stanowi wąchanie kleju lub rozpuszczalników organicznych w celu wywołania odurzenia. Absorpcja Substancje toksyczne mogą być także absorbowane przez skórę. Przykład to zatrucie insektycydami z grupy fosforoorganicznych. Rodzaje zatruć, objawy i postępowanie
1. Salmonellozy Są to zatrucia wywołane przez bakterie - pałeczki Salmonella. Naturalnym miejscem bytowania tych bakterii jest przewód pokarmowy zwierząt dzikich i hodowanych, a zakażenie (z wyjątkiem młodych osobników) nie powoduje objawów chorobowych. Pałeczki Salmonella wydalane są z kałem, a w sprzyjających warunkach (ciepło, wilgoć, obecność białka) mogą być poza organizmem żywym nawet i przez kilka miesięcy (w glebie około 3 miesięcy, w wodzie od kilku do kilkunastu tygodni, w wysuszonych produktach, takich jak białko jaj, mleko w proszku przez czas nieograniczony). Objawy: U zdrowego człowieka zakażenie niewielką ilością bakterii może przebiegać bezobjawowo. Większa dawka zarazków wywołuje najczęściej kilkudniowe dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Objawy chorobowe występują zwykle po 6-72 godzinach od spożytej żywności, i są to: - nudności - bóle brzucha - gorączka i biegunka U niemowląt, małych dzieci, osób osłabionych lub w podeszłym wieku może rozwinąć się zakażenie, w którym pałeczki Salmonella przedostają się przez barierę jelitową do krwi i wraz z nią docierają do narządów wewnętrznych wywołując objawy chorobowe, np.: ropnie zlokalizowane w różnych narządach, zapalenie dróg żółciowych, płuc, opon mózgowo-rdzeniowych, stawów, szpiku kostnego i kości oraz posocznicę. W zakażeniach bezobjawowych jak i po przebyciu choroby, bakterie mogą być wydalane z kałem przez kilka dni, tygodni a nawet i miesięcy, a po zakażeniu układowym nawet i przez kilka lat. Człowiek zaraża się w następujący sposób: - poprzez żywność zakażoną odchodami zarażonych zwierząt (najczęściej drobiu, myszy, i szczurów) - prze produkty żywnościowe pochodzące od zakażonych zwierząt (jaja, mięso, mleko) - od zakażonych zwierząt (drób hodowanych w gospodarstwach domowych) i ludzi wydalających bakterie Salmonella wraz z kałem zarówno chorych, jak i zdrowych nosicieli. Metody uniknięcia zakażenia: - mycie rąk po wyjściu z toalety i przed gotowaniem posiłków - utrzymanie czystości naczyń kuchennych, sprzętu jak i samej kuchni - przechowywanie żywności w niskiej temperaturze - poddanie żywności działaniu wysokiej temperatury (gotowanie, pieczenie) - unikanie lodów i ciastek pochodzących od nieznanych wytwórców i przygodnych sprzedawców - zapobieganie rozmrażaniu i ponownemu zamrażaniu produktów
2. Zatrucie enterotoksyną gronkowcową Gronkowce (Staphylococcus aureus) bakterie wywołujące to zatrucie występują powszechnie w przyrodzie i szybko rozmnażają się w produktach uprzednio ugotowanych. Objawy: występują zwykle w 1-6 godzin po spożyciu zakażonego pokarmu - nadmierne wydzielanie śliny - kurcze żołądka - bóle głowy - mdłości - wymioty i biegunka - nudności, zimne poty i uczucie osłabienia Metody uniknięcia zakażenia: - przestrzeganie czystości i zasad higieny - odsuwanie od produkcji żywności osób chorych (nieżyt gardła, nosa, ropne zmiany na rękach) - przechowywanie produktów w niskich temperaturach Leczenie: - wywołać wymioty i płukać żołądek - środki przeczyszczające podaje się rzadko, gdyż z reguły samo zatrucie powoduje biegunkę - choremu podaje się takie płyny, jak słaba herbata lub przegotowane mleko - w ciężkiej biegunce stosuje się bizmut i kamforowana nalewkę opium 3. Zatrucie jadem kiełbasianym Pałeczki jadu kiełbasianego znajdują się zwykle w konserwach a także przetworach przygotowanych domowym sposobem, przy czym zwykle w warzywnych niż mięsnych. Ogólnie tego rodzaju zatrucie występuje dość rzadko, jednak jest ono niebezpieczne i może doprowadzić nawet do śmierci chorego. Objawy: - uczucie ogólnego osłabienia - bóle głowie - podwójne widzenie - mdłości i wymioty (występują dość rzadko) - poza objawami brzusznymi występują objawy neurologiczne: w miarę uszkadzania układu nerwowego rozwija się utrudnienie połykania i bezgłos Metody uniknięcia zakażenia: - właściwe przygotowanie konserw w warunkach domowych (wymagane jest trzykrotne gotowanie przez godzinę) - odpowiednie podgrzewanie żywności konserwowanej przed spożyciem
- zapobieganie wtórnemu zanieczyszczeniu żywności Postępowanie: - szybki transport do szpitala, leczenie polega na stosowaniu środków wzmacniających oraz podawaniu dużych dawek antytoksyny (nie likwiduje ona szkód poczynionych w ustroju, jednakże zapobiega dalszemu ich pogłębianiu) 4. Czerwonka bakteryjna Czerwonka bakteryjna, która jest również "chorobą brudnych rąk" rozprzestrzenioną na całym świecie, ale największa zachorowalność na nią występuje w krajach o klimacie gorącym. Choroba ta wywoływana jest przez bakterie Shigella. Do zakażenia dochodzi przez bezpośredni kontakt z chorym na czerwonkę bakteryjną lub pośrednio przez spożywanie pokarmów zanieczyszczonych kałem, np. warzyw, owoców, mleka. Czasem źródłem zakażenia jest woda zanieczyszczona wydalinami ludzkimi lub przez muchy. Ogniska zachorowań na czerwonkę bakteryjną utrzymują się w rejonach, gdzie jest zły stan urządzeń sanitarnych, złe warunki bytowe oraz zaniedbania higieny osobistej. Stąd podczas wakacyjnych pobytów w ciepłych krajach należy szczególnie przestrzegać zasad higieny osobistej i żywieniowej. Objawy: Choroba rozwija się przez około 2-5 dni, a następnie pojawiają się: - bóle brzucha - osłabienie - biegunka i nudności - wymioty oraz gorączka (występują rzadziej). Przeważnie choroba ma dość łagodny przebieg, jednak utrzymująca się biegunka i wymioty może doprowadzić do odwodnienia. Czerwonkę rozpoznaje się na podstawie posiewów kału. Leczenie: Leczenie ma na celu uzupełnienie niedoborów wodno-elektrolitowych oraz zwalczanie zakażenia. 5. Escherichia Coli (E. Coli) Jest to poważne zatrucie pokarmowe, którego przyczyną jest brak higieny przy przyrządzaniu potraw mięsnych. Szczególnie narażone na nie są osoby, które korzystają z ulicznych punktów sprzedaży typu fast-food. Objawy: - wymioty - bolesna, często krwawa biegunka. Objawy występują po 12-72 godzinach od spożycia potrawy i utrzymują się do 10 dni. Pacjenci często wymagaja hospitalizacji.
Zatrucia grzybami Wyróżnia się trzy zasadnicze typy zatruć pokarmowych grzybami: cytotropowe, neurotropowe i gastryczne. Zatrucia cytotropowe. Zatrucia cytotropowe charakteryzują się przede wszystkim uszkodzeniem komórek narządów wewnętrznych: wątroby, śledziony, nerek, serca itp. Objawy chorobowe występują po długim okresie utajenia, wynoszącym po spożyciu muchomora sromotnikowego, wiosennego i jadowitego od 8 do 14 godzin (wyjątkowo do 40 godzin), piestrzenicy kasztanowatej od 5 do 8 godzin; natomiast w przypadku spożycia zasłonaka rudego od 3 do 14 dni. Zatrucia cytotropowe bardzo często kończą się śmiercią; zanim bowiem wystąpią pierwsze objawy zatrucia, dochodzi do znacznego uszkodzenia narządów wewnętrznych, a nawet, jak w przypadku spożycia muchomora sromotnikowego, do hemolizy krwi. Zatrucia neurotropowe. Zatrucia neurotropowe cechuje ujemny wpływ na system nerwowy człowieka. Pierwsze objawy chorobowe występują po krótkim okresie utajenia, wynoszącym od 15 minut do 2 godzin. Ze względu na różne objawy kliniczne (tab. 2), zatrucia neurotropowe dzieli się na dwie grupy. Pierwsza grupa charakteryzuje się zwolnieniem akcji serca, spadkiem tętna, zaburzeniem oddychania, uczuciem gorąca i silnym ślinotokiem. Objawy te wywołuje muskaryna, zawarta głównie w strzępniakach i niektórych lejkówkach, już po 15-30 minutach od spożycia grzybów. Oddzielną pozycję w zatruciach grzybami stanowi krowiak podwinięty, który spożyty w stanie surowym lub ugotowany i spożyty z wywarem w postaci np. zupy, powoduje bardzo liczne przypadki zatruć pokarmowych, zaliczanych do grupy muskarynowej typu neurotropowego. Krowiak podwinięty zawiera muskarynę, acetylocholinę oraz inne substancje dotychczas niezidentyfikowane powodujące objawy kliniczne typowe dla schorzeń alergicznych. Druga grupa zatruć charakteryzuje się silnym podnieceniem nerwowym, aż do napadów szału i halucynacji oraz przyspieszeniem akcji serca. Objawy te powoduje substancja o działaniu psychotropowym zbliżona budową chemiczną do atropiny, zwana mikoatropiną (obecnie zidentyfikowana jako kwas ibotenowy, muscymol i muskozon) zawarta w muchomorze plamistym i czerwonym. Okres utajenia objawów chorobowych wynosi około 2 godziny. Podobne objawy występują po spożyciu potrawy z czernidłaków, jeśli następnie wypije się choćby niewielką ilość alkoholu. Czernidłak pospolity zawiera substancję, zwaną kopriną, składem chemicznym i działaniem na organizm ludzki zbliżoną do antabusu, znanego środka przeciwalkoholowego. Dlatego też po spożyciu czernidłaków należy wstrzymać się od picia alkoholu przez 3 dni. Zatrucia gastryczne. Zatrucia gastryczne charakteryzują się objawami ostrych nieżytów żołądkowojelitowych, jak bóle brzucha, wymioty, biegunka, czasami podwyższona temperatura.
Następuje znaczne odwodnienie organizmu i zaburzenia równowagi kwasowozasadowej płynów ustrojowych. Objawy te występują od 2 do 5 godzin po spożyciu niektórych (uznanych za trujące) gołąbków i mleczajów, wieruszki zatokowatej, gąski tygrysowatej, borowika grubotrzonowego, tęgoskóra i innych gatunków spożytych szczególnie w stanie surowym. Substancjami toksycznymi są związki terpenowe i inne jeszcze nieznane związki organiczne. Postępowanie przy podejrzeniu zatrucia grzybami - natychmiast opróżnić żołądek. Pić ciepławą wodę z solą (dzieci tylko wodę, bez soli) i spowodować wymioty. W żadnym razie nie zażywać środków przeczyszczających. - natychmiast zapewnić pomoc lekarza - zabezpieczyć resztki pozostałe z czyszczenia grzybów, resztki jedzenia i wymiocin: pozwoli to na precyzyjną diagnozę. - wszystkie osoby, które jadły to samo danie, winny natychmiast poddać się kontroli lekarskiej, nawet jeśli (jeszcze ) nie odczuwają żadnych dolegliwości. - jeśli oznaki zatrucia występują bardzo późno, najczęściej dopiero po 10 lub 11 godzinach po posiłku, istnieje wówczas podejrzenie zatrucie muchomorem sromotnikowym, wiosennym lub jadowitym, możliwym do neutralizacji tylko w specjalistycznych klinikach. - również przy natychmiast objawiających się zatruciach, wskazujących na spożycie grzybów nie zagrażających życiu, należy natychmiast zapewnić pomoc lekarską. Nie można przecież wykluczyć że w posiłku nie znalazły się też inne trujące grzyby, które zadziałają dopiero później. OŚRODEK DZIAŁANIA TOKSYN W ZATRUCIACH GRZYBAMI
PODSTAWOWE OBJAWY W ZATRUCIACH POKARMOWYCH GRZYBAMI
Zatrucia alkoholami Alkohol metylowy Alkohol metylowy (metanol, CH 3 OH) stosowany jest szeroko jako rozpuszczalnik farb, lakierów i politury. Dawka śmiertelna zależy od osobniczej wrażliwości i średnio wynosi 1-2 g/kg masy ciała. Objawy ogólne zatrucia metanolem mogą wystąpić w różnym czasie od spożycia (od kilku godzin do 2-3 dni). Z przewodu pokarmowego alkohol wchłania się bardzo szybko, uzyskując po godzinie największe stężenie we krwi, następnie ulega bardzo wolnej przemianie do formaldehydu i kwasu mrówkowego. Właśnie te metabolity są przyczyną powstałych w organizmie szkód, a więc uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, zaniku nerwów wzrokowych z następczą ślepotą, ciężkiej kwasicy metabolicznej. Objawy zatrucia: początkowo przypominają one obraz zatrucia alkoholem etylowym. Jest to faza I - narkotyczna, faza II - kwasica i faza III - uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Ogólne objawy: - bóle głowy - nudności i wymioty - zaburzenia ze strony układu krążenia i układu oddechowego - senność Leczenie: płukanie żołądka (celowe do 3 godzin od chwili zatrucia), walka z kwasicą przez podawanie wodorowęglanu sodowego, podawanie etanolu (dożylnie lub doustnie) jako odtrutki blokującej przemianę metanolu, intensywna opieka, forsowana diureza, a w ciężkich przypadkach, gdy stężenie metanolu przekracza 100 mg/l00 ml lub gdy doszło do ciężkiej kwasicy - hemodializa (ewentualnie dializa otrzewnowa), leczenie okulistyczne. Alkohol etylowy Zatrucie alkoholem etylowym jest to stan upojenia alkoholowego. Zależy on przy tym od dawki alkoholi, organizmu danego człowieka jak i od masy ciała. Alkohol etylowy wchłania się bardzo szybko z przewodu pokarmowego. Dawka śmiertelna dla dorosłych wynosi 6-8 g/kg mc. (tj. 300-400 ml czystego alkoholu). Alkohol spala się z szybkością 7 g na godzinę. Objawy zatrucia: Zależą one od stężenia alkoholu we krwi, aczkolwiek istnieje duża osobnicza wrażliwość. - stężenie 0,5 1,0 - zaburzenia ostrości widzenia i zdolności adaptacji do ciemności - stężenie 1,0 1,5 - euforia, odhamowanie, przedłużony czas reakcji - stężenie 1,5 2,0 - jak wyżej + zaburzenia równowagi i koordynacji - stężenie 2,0 2,5 - spotęgowanie zaburzeń równowagi i koordynacji (stan silnego upojenia)
- stężenie 2,5 3,0 - objawy porażenia, silne zaburzenia równowagi i koordynacji, trudne pojmowanie, zaburzenia świadomości - stężenie 3,0 4,0 - głęboka, ewentualnie śmiertelna śpiączka W zatruciu alkoholem nierzadko występuje kwasica metaboliczna i hipoglikemia. Leczenie: - płukanie żołądka w pierwszych 2-3 h - intensywna opieka - podanie 100-200 ml 40% roztworu glukozy. Badania laboratoryjne: - oznaczenie stężenia alkoholu we krwi - kontrola równowagi kwasowo-zasadowej Zatrucia lekami 1. Leki nasenne Pochodne kwasu barbiturowego (barbiturany). Jest to grupa leków różniących się czasem działania, aktywnością, metabolizmem. Z punktu widzenia czasu działania nasennego (co zależy od metabolizmu leku) przyjęto dzielić barbiturany na cztery grupy: l) długo działające, np. barbital (Veronalum), fenobarbital (Luminal), 2) umiarkowanie długo działające, np. cyklobarbital (Phanodorm), amobarbital (Amytal), aprobarbital (Numal), 3) krótko działające, np. pentobarbital (Nembutal), 4) bardzo krótko działające, np. heksobarbital (Evipan), tiopental (Pentothal). Barbiturany długo działające dobrze rozpuszczają się w wodzie, słabo w lipidach i w małym stopniu wiążą się z albuminami. W kolejności następnych grup, od średnio do bardzo krótko działających, właściwości ich ulegają zmianie, tzn. są coraz mniej rozpuszczalne w wodzie, a lepiej w lipidach, i bardziej wiążą się z białkami. Pochodne kwasu barbiturowego z grupy 1 są głównie wydalane z moczem w postaci nie zmienionej. Natomiast barbiturany średnio i krótko działające metabolizowane są w wątrobie, a tylko niewielka część zostaje w formie nie zmienionej wydalona przez nerki. Objawy zatrucia: Wszystkie barbiturany działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy i w zależności od stężenia we krwi prowadzą do głębokiej śpiączki ze zniesieniem wszystkich odruchów fizjologicznych. Może dojść do porażenia oddechowego, wstrząsu hipowolemicznego. Leczenie: - płukanie żołądka - postępowanie wg zasad intensywnej terapii - forsowana diureza z alkalizacją, w ciężkich przypadkach hemodializa lub hemoperfuzja. Badanie laboratoryjne: - oznaczenie stężenia barbituranów w surowicy.
2. Leki psychotropowe Pochodne fenotiazyny. Jest to grupa leków działających psychodepresyjnie, antypsychotycznie, przeciwwymiotnie, w większych dawkach wywołująca objawy parkinsoidalne. Najczęściej spotykane to: chlorpromazyna, prometazyna (Diphergan), tiorydazyna, perazyna. Objawy zatrucia: - suchość w jamie ustnej - zaburzenia równowagi - senność, śpiączka - przyspieszenie czynności serca (mogą być zaburzenia rytmu) - obniżenie ciśnienia krwi, drgawki. Leczenie: - płukanie żołądka - intensywna opieka (uwaga na zaburzenia rytmu) - hemodializa i intensywna diureza są nieskuteczne; hemoperfuzja o nie udowodnionej w pełni skuteczności jest usprawiedliwiona w ciężkich zatruciach - przy nasilonych objawach pozapiramidalnych podaje się benzatropinę (Cogentin). Badanie laboratoryjne: - badanie jakościowe moczu na obecność pochodnych fenotiazynowych. Pochodne benzodiazepiny. Należą do nich: chlordiazepoksyd (Elenium), diazepam (Relanium), oksazepam, nitrazepam. Toksyczność ich jest mniejsza od grup poprzednich. Do utraty przytomności dochodzi tylko po spożyciu bardzo dużych dawek, np. dawka śmiertelna dla diazepamu wynosi 0,1-0,5/kg. Leczenie: - płukanie żołądka - intensywna opieka - forsowana diureza i hemodializa są praktycznie nieskuteczne. Antydepresanty trójcykliczne i czterocykliczne. Są one coraz częściej stosowane, a ze względu na dużą toksyczność stanowią zawsze poważne zagrożenie życia. Są to: amitryptylina (Saroten), doksepina (Sinequan), imipramina (Tofranil), opipramol (Insidon), nomifezyna (Merital). Leki te wchłaniają się szybko, wiążą z białkami ustrojowymi, metabolizują się w wątrobie i głównie w formie nieczynnej wydalają z moczem. Objawy zatrucia: - suchość w jamie ustnej - rozszerzenie źrenic - początkowo podniecenie psychoruchowe - zaburzenie równowagi, potem senność i śpiączka - częstym objawem są drgawki (szczególnie u dzieci) - zaburzenia rytmu serca, porażenie oddechu. Leczenie: - płukanie żołądka z pozostawieniem dużej ilości węgla aktywowanego - intensywna opieka ze stałym monitorowaniem czynności serca.
W nadkomorowych zaburzeniach rytmu stosuje się neostygrninę (Polstigminum, Prostigmin) 0,25 mg dożylnie lub pirydostygminę (Mestinon) l mg dożylnie. Dawki te można powtarzać co 15-30 min. W innych zaburzeniach rytmu stosuje się leki według zasad intensywnej opieki kardiologicznej (ale nie należy podawać glikozydów naparstnicy). Przy drgawkach podaje się fizostygminę lub diazepam. Forsowana diureza, hemodializa, hemoperfuzja są nieskuteczne. Badanie laboratoryjne: badanie krwi i moczu na obecność związków trój cyklicznych. 3. Salicylany Najbardziej znane to preparaty: Polopiryna, Aspirin, Asprocol, Calcipiryna; salicylan sodowy; proszki i tabletki przeciw bólowi głowy. Główne objawy zatrucia: - nudności - wymioty - nadmierne pocenie się - szum w uszach - pieczenie w nadbrzuszu - senność W ciężkim zatruciu może dojść do śpiączki. Temperatura ciała jest zwykle podwyższona. Czasami stwierdza się objawy krwawienia z błon śluzowych, może dojść do uszkodzenia nerek. Charakterystyczna jest też kwasica metaboliczna. Leczenie: - płukanie żołądka - intensywna opieka - forsowana diureza z alkalizacją, w ciężkich przypadkach (stężenie salicylanów powyżej 80 mg/100 ml lub mniejsze, ale z dużą kwasicą) - dializa pozaustrojowa. Badania laboratoryjne: - oznaczenie stężenia salicylanów w surowicy - kontrola równowagi kwasowo-zasadowej 4. Morfina i pochodne Morfina należy do głównych alkaloidów opium. Objawy zatrucia: - zaburzenia świadomości, aż do głębokiej śpiączki z porażeniem ośrodka oddechowego - charakterystyczne jest też silne zwężenie źrenic. Leczenie: - płukanie żołądka (jeżeli trucizna była przyjęta doustnie) - podanie naloksonu (Narcan) dożylnie (skuteczność krótkotrwała, wstrzyknięcie trzeba powtarzać) - intensywna opieka.
5. Środki psychedeliczne (haszysz lub marihuana, meskalina, LSD) Objawy: Psychiczne: ostra psychoza lękowa, omamy, pobudzenie psychomotoryczne, drżenia Somatyczne: rozszerzenie źrenic, tachykardia, nadciśnienie (nie zawsze), wygórowanie odruchów Po ogromnym przedawkowaniu: ataksja, porażenie spastyczne, objawy z drogi piramidowej, bradykardia, spadek ciśnienia, niewydolność oddechowa Terapia: - sedacja przy użyciu diazepamu w dawce 10-20 mg i.v. - dla przeciwdziałania tachykardii: warapamil 5 mg i.v. 6. Zatrucie amfetaminą Objawy: Psychiczne: ostra psychoza, omamy, niewłaściwa interpretacja otoczenia, hipertermia, pobudliwość emocjonalna, niepokój psychomotoryczny, w ciężkich przypadkach zamroczenie, drgawki i śpiączka Somatyczne: wzrost ciśnienia krwi, tachykardia, zaburzenia rytmu, kołatanie serca, ból głowy, napadowe zlewne poty, hipertemia Po ogromnym przedawkowaniu: encefalopatia nadciśnieniowa, niewydolność krążeniowa, bardzo wysoka gorączka Terapia: - sedacja przy użyciu diazepamu w dawce 10-20 mg i.v. - dla przeciwdziałania tachykardii: warapamil 5 mg i.v. 4. Pierwsza pomoc w przypadku zatruć Ocena wstępna Na miejscu zdarzenia należy zwracać uwagę na takie ślady, jak puste opakowania po lekach, rozsypane tabletki, bądź kapsułki, rozlane substancje chemiczne lub opakowania po nich, fragmenty roślin, resztki pożywienia oraz napojów, ślady wymiotów. Niezmiernie ważne jest zwrócenie uwagi na stan drożności dróg oddechowych. Wiele substancji chemicznych, niezależnie od ich specyficznego działania, może bowiem powodować uszkodzenie lub obrzęk dróg oddechowych. Wywiad zebrany od poszkodowanego lub świadków powinien być na tyle wyczerpujący, na ile pozwala sytuacja. Wywiad W celu ustalenia właściwej drogi postępowania leczniczego wobec osoby poszkodowanej, w pierwszej kolejności należy uzyskać informacje dotyczące zatrucia. Wywiad zebrany od osoby poszkodowanej, bądź, gdy jest ona nieprzytomna, od świadków zdarzenia powinien dać odpowiedź na następujące pytania:
Czy pacjent miał kontakt (jakąkolwiek drogą) z jakąś niebezpieczną substancją? Jaka to była substancja i kiedy nastąpiła ekspozycja? Jak długo trwała ekspozycja? Ile trucizny zostało wprowadzone do organizmu? Czy zachowały się opakowania po substancji, która spowodowała zatrucie? Co jeszcze mogła spożyć osoba poszkodowana? Czy piła alkohol? Czy podawano jej jakieś odtrutki? Czy wystąpiły wymioty? Jeżeli tak, to po jakim czasie od kontaktu z trucizną? Ile ich było? Dlaczego doszło do zatrucia? Czy pacjent w przeszłości cierpiał na zaburzenia psychiczne? Czy jest możliwe, aby próbował popełnić samobójstwo (czy np. pozostawił list pożegnalny)? Ogólne objawy zatruć Objawy zatrucia drogą pokarmową różnią się w zależności od czynnika wywołującego. Nawet najcięższe zatrucie może dawać początkowo tylko nikłe objawy, a przez to znacznie utrudniać wstępną ocenę stanu pacjenta. Najczęstsze objawy występujące przy zatruciach drogą pokarmową: obrzęk błony śluzowej jamy ustnej nudności i wymioty biegunka zmieniony stan psychiczny ból, tkliwość, rozdęcie lub kurcze w jamie brzusznej oparzenia lub przebarwienia w jamie ustnej bolesność gardła lub ból w trakcie przełykania charakterystyczny zapach wyczuwalny z ust lub z powierzchni ciała w zależności od spożytej substancji niewydolność oddechowa zaburzenia rytmu serca (tachykardia, bradykardia) zmiany ciśnienia tętniczego krwi zwężenie lub rozszerzenie źrenic skóra sucha i ciepła lub zimna i wilgotna Wstępne działania ratunkowe Zabezpieczenie drożności dróg oddechowych. Należy usunąć wszelkie ciała obce z jamy ustnej (tabletki, wymiociny). Gdy pacjent jest nieprzytomny, trzeba użyć rurki ustno-gardłowej lub nosowo-gardłowej. Niektóre trucizny powodują powstanie dużej ilości wydzieliny, mogącej zalegać w ustach i gardle, dlatego urządzenie ssące powinno być stale dostępne, jeżeli nie ma przeciwwskazań, należy ułożyć pacjenta w pozycji bezpiecznej. Tlenoterapia bierna lub wspomaganie oddechu. Należy podawać tlen za pomocą maski o przepływie ok. 15 l/min. W razie niewydolności oddechowej rozpocząć wspomaganie oddechu. Zapobieganie dalszym i wtórnym obrażeniom. Dotyczy to takich przypadków, jak zatrucia lub skażenia substancjami żrącymi. Należy, pamiętając o własnym bezpieczeństwie, usunąć pozostające resztki substancji toksycznej z powierzchni
ciała i z jamy ustnej. Ze względu na niebezpieczeństwo aspiracji nie należy dokonywać płukania jamy ustnej u pacjentów nieprzytomnych. Jak najszybsza konsultacja z ośrodkiem specjalistycznym. Kluczowe jest jak najszybsze podanie węgla aktywowanego, może to nastąpić po konsultacji z lekarzem z ośrodka specjalistycznego. Zabezpieczenie pozostałych resztek substancji toksycznej oraz opakowania po niej. Bardzo istotne jest dostarczenie do ośrodka specjalistycznego wszystkich pozostałych resztek lub próbek spożytej substancji toksycznej oraz pojemników po niej. Jeżeli zatrucie nastąpiło w wyniku spożycia roślin, należy zabezpieczyć ich liście, kwiaty, owoce itp. Wiele informacji może także dostarczyć analiza próbki wymiotów. Dalsze czynności Szybki transport do szpitala Bieżąca ocena stanu pacjenta. Działanie narkotyków i alkoholi bywa bardzo gwałtowne. W ciągu krótkiego czasu może rozwinąć się niewydolność oddechowa lub krążeniowa. Nie rzadziej niż co 5 min należy przeprowadzać ocenę stanu pacjenta Jeżeli u pacjenta występuje którykolwiek z wymieniowych poniżej objawów, wskazujących na ostry stan zagrożenia życia, bez względu na czynnik wywołujący, należy jak najszybciej przetransportować chorego na oddział ratunkowy ze wskazaniem najwyższego priorytetu. Objawy to: - utrata przytomności - zaburzenia oddychania - zaburzenia rytmu serca (tachykardia, bradykardia, arytmia) - wymioty przy zmienionym stanie świadomości - drgawki - temperatura ciała powyżej 38º 5. Odtrutki Odtrutki ogólne Powietrze i tlen Są to odtrutki uniwersalne dla każdego zatrucia, które prowadzi do ostrej niewydolności oddechowej. Osłabienie oddychania trzeba leczyć sztuczną wentylacją, do czego w pełni przydatne jest powietrze atmosferyczne. Samo podanie tlenu osobie z upośledzeniem oddychania nie wystarcza, gdyż chodzi o wymianę gazową, czyli ruch gazów w płucach (ruchy oddechowe); podawany nawet obficie tlen nie dociera do płuc, gdy są osłabione lub zniesione ruchy oddechowe. W niektórych zatruciach, np. tlenkiem węgla, siarkowodorem lub innymi truciznami krwi, tlen stanowi odtrutkę specyficzną. Woda (najlepiej przegotowana lub destylowana)
Woda rozcieńcza, zobojętnia i ułatwia wydalanie wchłoniętych trucizn. Woda powinna mieć temperaturę pokojową, gdyż woda gorąca powodując rozszerzenie naczyń włosowatych, co może przyspieszać wchłanianie trucizny z przewodu pokarmowego. Węgiel aktywowany W wypadku ostrego zatrucia drogą doustną lek z wyboru, który należy podać w pierwszej kolejności, to węgiel aktywowany. Jest on wytwarzany z węgla drzewnego. Ma niezwykle porowatą strukturę, dzięki czemu może adsorbować (wiązać na swojej powierzchni) wiele substancji chemicznych. Połączenie cząstek trucizny z węglem aktywnym hamuje jej wchłanianie z przewodu pokarmowego. Skuteczność działania węgla jest tym większa, im szybciej zostanie on podany. Wskazania. Węgiel aktywowany to lek bardzo bezpieczny, zalecany dla pacjentów, którzy połknęli substancje toksyczne. W celu zachowania pełnej sny adsorpcyjnej węgiel aktywowany powinien być stosowany bez innych farmaceutyków. U pacjentów nieprzytomnych lub niebędących w stanie samodzielnie połykać zawiesinę węgla aktywowanego można podawać przez sondę żołądkową, ale dopiero po intubacji dróg oddechowych chorego - aby zapobiec zachłyśnięciu. Podanie węgla aktywowanego powinien zlecić lekarz. Przeciwwskazania. Nie należy podawać węgla aktywowanego pacjentom którzy: - mają zmieniony stan świadomości (nie są w pełni przytomni), gdyż może dojść do jego aspiracji do dróg oddechowych; - połknęli substancje o charakterze kwaśnym lub zasadowym (np. amoniak, wybielacze, kwas solny); - mają mieć wykonywane badanie endoskopowe przewodu pokarmowego. Węgiel aktywowany nie jest skuteczny (nie adsorbuje) w przypadku zatrucia alkoholem, naftą, benzyną, metalarni (np. związkami żelaza, ołowiu, litu). Dawkowanie. Węgiel aktywny z reguły podaje się w formie wodnej zawiesiny lub papki per os albo przez sondę żołądkową w dawce jednorazowej 1 g/kg mc u dorosłych i u dzieci. Jeżeli pacjent wymiotuje, należy rozważyć powtórzenie dawki. Objawy uboczne. Najczęstszym objawem niepożądanym są czarne, smoliste stolce. U chorych cierpiących na nudności podanie dużej ilości zawiesiny może wywołać wymioty. Inne skutki uboczne węgla aktywowanego są niezwykle rzadkie. Ogólne odtrutki ochronne Związki chemiczne o różnorodnym działaniu (absorpcja, utlenianie itp.) stosuje się prawie wyłącznie w zatruciach drogą doustną. Ponieważ substancje te nie wiążą trucizn na stałe, trzeba je po podaniu wypłukać wodą (wyjątek stanowi mleko).
Białko jaj. Łączy się ono z wieloma truciznami (np. solami metali lub truciznami żrącymi), jednak pod koniec zabiegu należy je wypłukać z żołądka. Wyjątkowo korzystnie działa białko jaj w zatruciach truciznami żrącymi (jak kwasy i zasady, fenol, sublimat), gdyż oprócz wiązania trucizny ochrania ono błonę śluzową żołądka. Białko stosuje się rozmieszane w wodzie, najlepiej w ilości 4 białka na 2 szklanki wody. Mleko. Mleko po usunięciu tłuszczu (chude), podobnie jak białko jaj, wytwarza z wieloma truciznami nierozpuszczalne związki trwałe lub czasowe. Mleko zobojętnia także odczyn kwaśny i zasadowy trucizn oraz zmniejsza podrażnienie błon śluzowych. Zawarte w mleku sole wapniowe wiążą ponadto trwale takie trucizny, jak kwas szczawiowy i fluorki. Uwaga! Przeciwwskazaniem do stosowania mleka jest zatrucie substancjami rozpuszczalnymi w tłuszczach (jak fosfor, anilina, związki owadobójcze). Zawiesina gumy arabskiej i żelatyny. Stosuje się wodne roztwory tych odtrutek (1-2 łyżki stołowe na szklankę wody). Odtrutki te można podawać razem z węglem aktywowanym, którego działanie wzmagają. Tanina i rozcieńczony roztwór Lugola. Obie te odtrutki strącają m.in. alkaloidy. W przypadku braku taniny można dawać do picia mocną, nie osłodzoną herbatę, odwar z kory dębowej lub z liści orzecha. Wyjątkowo korzystne działanie w zatruciach alkaloidami ma stosowanie mieszaniny taniny lub mocnej herbaty z nalewką jodową (płynem Lugola) i węglem aktywowanym (szklanka wody, 1/2 łyżeczki do herbaty nalewki jodowej, 2 łyżeczki węgla aktywowanego; zmieszać i dać do wypicia). Uwaga! Po każdorazowym podaniu taniny należy szybko opróżnić żołądek. Tlenek magnezu. Odtrutkę tę, dobrze zobojętniającą kwasy nieorganiczne, stosuje się w postaci zawiesiny wodnej, w stosunku 3 łyżeczki do herbaty na 500 ml (2 szklanki) wody. Skrobia pszeniczna (mąka), kartoflana, płatki owsiane. Odtrutki te chronią błonę śluzową żołądka przed działaniem żrącym, zobojętniają kwasy i wiążą jod. W zatruciu jodem płukanie zawiesiną skrobi prowadzi się aż do uzyskania popłuczyn pozbawionych charakterystycznego niebieskawego zabarwienia. Ostra niewydolność oddechowa Najczęściej spotykanymi przyczynami ostrej niewydolności oddychania są: 1. Niedrożność górnych dróg oddechowych: zapadnięcie się języka u nieprzytomnego obecność ciała obcego (pokarm, żeby, protezy zębów, krew, treść żołądkowa) urazowe uszkodzenie krtani lub tchawicy obrzęk lub skurcz krtani
2. Urazy: głowy (uszkodzenie twarzoczaszki, krwiaki śródczaszkowe, obrzęk mózgu, krwawienia do jamy nosowo-gardłowej i ustno-gardłowej) szyi (urazy krtani lub tchawicy) klatki piersiowej (złamania żeber, urazowe deformacja klatki piersiowej, stłuczenie płuc, odma i/lub krwiak opłucnej) 3. Choroby infekcyjne: zapalenie krtani zapalenie oskrzeli zapalenie płuc gruźlica 4. Schorzenia nieinfekcyjne: astma oskrzelowa rozedma płuc powikłania zakrzepowo-zatorowe niewydolność serca (lewokomorowa) choroby neurologiczne (nużliwość mięśni, stwardnienie rozsiane) 5. Zatrucia: wdychanie toksycznych lub drażniących gazów oparzenia dróg oddechowych leki i narkotyki Najczęściej spotykaną przyczyną ostrej niewydolności oddychania jest nagle powstająca niedrożność górnych dróg oddechowych, która uniemożliwia swobodny przepływ powietrza do płuc i z powrotem. Rozpoznanie niedrożności górnych dróg oddechowych odbywa się na podstawie: obserwacji ruchów oddechowych klatki piersiowej i nadbrzusza wysłuchiwania i wyczuwania na policzku ratownika przepływu powietrza przez nos i usta poszkodowanego Całkowita niedrożność dróg oddechowych przebiega bezdźwięcznie i prowadzi do uduszenia, zatrzymania oddechu i w przeciągu 5-10 minut do zatrzymania krążenia. Częściowa niedrożność, łatwiejsza do rozpoznania dzięki towarzyszącym szmerom, jeśli jest dostatecznie nasilona, doprowadza do uszkodzenia mózgu wywołanego niedotlenieniem, do wtórnego zatrzymania oddechu i krążenia Reanimacja oddechowa Istnieją dwie metody sztucznego oddychania: usta- usta i usta- nos. Niezależnie jednak od rodzaju zastosowanej metody należy pamiętać o mocnym odchyleniu głowy ku tyłowi, co czyni drogi oddechowe drożnymi. Jeśli jednak podejrzewamy uraz odcinka szyjnego kręgosłupa (rany głowy lub szyi, upadek z wysokości, wypadek komunikacyjny) głowy odchylać nie wolno! Metoda usta-usta Głowa jest silnie odgięta. Dłoń oparta na czole chorego, kciuk i palec wskazujący szczelnie zaciskają nos. Usta ratowanego lekko rozchylone. Ratujący przyciska swoje szeroko rozwarte usta do ust chorego i robi wdech (nie za głęboki; nieco głębszy niż przy normalnym oddychaniu). Po wdmuchnięciu cofa szybko swoją głowę. Patrząc kątem oka na klatkę piersiową ratowanego może po ruchach żeber ocenić skuteczność sztucznego oddychania. Słychać
również szmer powietrza wydobywającego się z ust chorego i wyczuwa się jego przepływ. Przy tej metodzie istnieje obawa, że powietrze zamiast do tchawicy trafia przez przełyk do żołądka. Przy rozdęciu żołądka łatwo może dojść do wymiotów (obawa zachłyśnięcia). Aby temu przeciwdziałać, należy powoli wdmuchiwać powietrze ratowanemu; wydech ratownika powinien trwać ok. 1,5-2 sekundy. W żadnym przypadku nie należy uciskaniem brzucha usiłować opróżnić żołądek z powietrza, jakie się do niego przypuszczalnie dostało. Stwarza to zagrożenie ostrego zachłyśnięcia. METODA USTA-NOS Głowa jest odgięta, szyja wyprostowana. Ręka przytrzymująca żuchwę zamyka szczelnie usta chorego. Najlepiej jest jeszcze docisnąć kciukiem dolną wargę do górnej. Ratujący szeroko otwartymi ustami obejmuje szczelnie nos chorego i wydycha powietrze z płuc. Następnie należy wycofać swoją głowę i dokonać obserwacji powodzenia sztucznej wentylacji. Obie metody są równorzędne. Wybór należy do ratownika, a także zależy od zaistniałej sytuacji - np. rany nosa, niemożliwe do usunięcia ciało obce w ustach. Sztuczne oddychanie u niemowląt i małych dzieci Ze względu na małe wymiary twarzy niemowląt i małych dzieci, ratujący obejmuje swymi ustami zarówno usta jak i nos dziecka. Objętość wdmuchiwanego powietrza musi być znacznie mniejsza niż u dorosłych, często wystarczają "pełne usta". Główkę dziecka odchylamy umiarkowanie. Częstość sztucznego oddychania jest następująca: u dorosłych co 5 sekund u dzieci co 4 sekundy u niemowląt i małych dzieci co 3 sekundy Metoda przyrządowa Do udrożnienia dróg oddechowych wykorzystuje się specjalnie skonstruowane rurki Rurka ustno-gardłowa (rurka Guedela) Jest to spłaszczona, plastikowa rurka, usztywniona i zakrzywiona w taki sposób, że układa się w jamie ustnej pacjenta pomiędzy podniebieniem a językiem, zapobiegając opadaniu języka w kierunku tylnej ściany gardła Po upewnieniu się, że w jamie ustno-gardłowej nie ma żadnych ciał obcych, należy otworzyć usta pacjenta oraz podciągnąć żuchwę i język ku górze, a następnie ostrożnie wsunąć rurkę (wygięciem w kierunku powierzchni języka), po napotkaniu oporu należy obrócić rurkę o 180º wokół jej długiej osi i przesuwać w głąb jamy ustno-gardłowej, aż kryza rurki oprze się na siekaczach pacjenta.
Intubacja Intubacja jest zabiegiem, polegającym na wprowadzeniu przez jamę ustną lub nos rurki intubacyjnej. Intubacja jest najskuteczniejszym i najpewniejszym sposobem trwałego zapewnienia drożności oddechowej. Intubacja dotchawicza może być wykonywana przez: - jamę ustną (intubacja ustno-tchawicza) - nos (intubacja nosowo-tchawicza) Do wykonania intubacji dotchawiczej, oprócz znajomości rękoczynów, potrzebny jest zestaw, w skład którego wchodzi: - rurki dotchawicze z mankietami uszczelniającymi, co najmniej w trzech rozmiarach - laryngoskop najlepiej typu Macintosha z łyżkami w trzech rozmiarach - rozpylacz z roztworem 4% lignokainy do znieczulenia powierzchniowego, jeśli jest potrzebne - żel lignokainowy - do powlekania rurki z zewnątrz - kleszczyki Magildla do ułatwienia wprowadzenia rurki między struny głosowe - rozpórkę przeciwzgyzową - przylepiec - zacisk Wskazania do wykonania intubacji: - utrata przytomności - brak odruchów obronnych (kaszel) - ryzyko zakrztuszenia się treścią żołądkową - niedrożność dróg oddechowych - przed zabiegiem operacyjnym Trudności w czasie intubacji: - ograniczono ruchomość szyi - szczękościsk - mała żuchwa, duży język, małe usta Powikłania intubacji: - wyłamanie zębów - szkodzenie błony śluzowej - wentylowanie żołądka - wentylowanie jednego płuca - mechaniczne urazy dróg oddechowych Obecność ciała obcego w drogach oddechowych W wypadku częściowej niedrożności dróg oddechowych, kiedy pacjent jest przytomny i może oddychać samodzielnie (słychać świszczący oddech), jest przerażony i chwyta się oburącz za gardło (bardzo charakterystyczne), należy wówczas zapytać go czy się dusi. Jeżeli pacjent odpowie, mówiąc do ratownika, nie powinno się wykonywać żadnych rękoczynów, ale uspokoić chorego i zachęcać do silnego kaszlu, który zazwyczaj powoduje usunięcie ciała obcego. Jeżeli poszkodowany nie odpowiada, a tylko na przykład daje znak ręką lub kiwnięciem głową, zaczyna słabnąć, przestaje kaszleć i oddychać, należy natychmiast udzielić mu pomocy. Ratownik powinien: