INFORMACJA O GRZYBACH W Polsce zbieranie grzybów jest niezwykle popularne a Lubelszczyzna jest regionem szczególnie w nie bogatym. Dla wielu z nas grzybobranie jest ulubioną formą aktywnego spędzania wolnego czasu a grzyby zajmują istotne miejsce na naszych stołach. Jednak każdego roku na skutek nieostrożności i nieznajomości gatunków grzybów dochodzi do licznych zatruć grzybami, w tym również śmiertelnych. Zbierający najczęściej mylą grzyby trujące z jadalnymi a co gorsza, również je sprzedają narażając innych na utratę zdrowia lub życia. Grzyby zebrane i oferowane do sprzedaży w świetle prawa są środkiem spożywczym i muszą odpowiadać obowiązującym przepisom prawnym. WOJEWÓDZKA STACJA SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNA W LUBLINIE UL. PIELĘGNIAREK 6 zaprasza do PUNKTU PORADNICTWA GRZYBOZNAWCZEGO pracujemy od poniedziałku do piątku - porad grzyboznawczych udzielamy w godzinach od 7,30 do 15,00 - zezwolenia na wprowadzenie grzybów do obrotu wydajemy w godzinach od 8,00 do 10,00 Udzielanie porad i wydawanie zezwoleń bezpłatnie! Zapraszamy również do zapoznania się z informacjami: I. Zasady zbierania grzybów II. Wymagania jakie muszą spełniać grzyby wprowadzane do sprzedaży targowiskowej III. Postępowanie przy podejrzeniu zatrucia grzybami IV. Uwaga muchomor sromotnikowy!!! 1
W naszym kraju spotyka się ponad 80 gatunków grzybów, a spożycie niektórych z nich może wywołać objawy zatrucia. Zatrucia grzybami w porównaniu z innymi zatruciami pokarmowymi mają znacznie cięższy przebieg kliniczny. Aby skutecznie móc ich uniknąć oraz nie niszczyć cennego ekosystemu jakim jest las zalecamy przestrzeganie poniżej przytoczonych zasad zbierania grzybów. I. Zasady zbierania grzybów 1. Zbieramy wyłącznie grzyby nam znane. Nie wkładamy grzyba do koszyka, nawet wtedy gdy mamy choćby cień wątpliwości, co do tego czy jest to grzyb nam znany. Na terenie Lubelszczyzny wśród grzybów mających rurki na spodniej części kapelusza nie występują grzyby trujące. Jedyny, niejadalny ze względu na intensywnie gorzki smak, niszczący potrawę, grzyb rurkowy u nas spotykany to goryczak żółciowy. 2. Nie zbieramy grzybów zbyt młodych, u których cechy rozpoznawcze nie zostały wykształcone i istnieje możliwość pomyłki. 3. Nie zbieramy grzybów starych, zwiędniętych. Z nich wysypią się zarodniki i powstanie nowa grzybnia. 4. Owocniki grzybów zbieramy tak, aby nie uszkodzić znajdującej się w podłożu grzybni, najlepiej delikatnie wykręcając. Miejsce po grzybie przykrywamy ściółką. Zapobiega to wysuszeniu odkrytej grzybni 5. Nie zbieramy grzybów do opakowań z tworzyw sztucznych! Jest to szkodliwe dla zdrowia przyzwyczajenie. Grzyby w siatkach z tworzywa sztucznego, zaczynają parować pocić się, stają się śluzowate, oślizgłe, gdyż zachodzą w nich intensywne procesy chemiczne, w których wyniku powstają szkodliwe dla zdrowia substancje (bioaminy). Zbieramy grzyby tylko do łubianek i przewiewnych koszyków. 6. Przed włożeniem grzybów do koszy dokładnie je czyścimy i jeszcze raz oglądamy. 7. Nie oceniamy przydatności grzybów na podstawie smaku, ponieważ przykładowo śmiertelnie trujący muchomor sromotnikowi ma smak łagodny. Nie wierzmy też starym przesądom mówiącym o ciemnieniu cebuli, czernieniu srebrnej łyżki, włożonych do potrawy z grzybów, co miałoby świadczyć o tym, że jest ona sporządzona z gatunków niejadalnych czy trujących. 2
8. Nie jemy zbyt dużej ilości potraw przygotowanych z grzybów, gdyż są one ciężkostrawne i nawet przygotowane ze świeżych i jadalnych grzybów mogą nam zaszkodzić np. maślaki zawierające duże ilości śluzów. 9. Nie podajemy potraw z grzybów małym dzieciom, osobom starszym i chorym o szczególnie wrażliwym przewodzie pokarmowym. 10. Nie niszczymy grzybów trujących ani niejadalnych. Są one w lesie potrzebne i stanowią konieczny do zachowania równowagi element lasu jako np. pokarm dla zwierząt oraz są niezaprzeczalną ozdobą lasu. II. Wymagania dotyczące grzybów świeżych 5. 1. Grzyby świeże, o których mowa w 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie grzybów dopuszczonych do obrotu lub produkcji przetworów grzybowych albo artykułów spożywczych zawierających grzyby oraz uprawnień klasyfikatora grzybów i grzyboznawcy (Dz. U. z 2003 r. Nr 21, poz. 178 oraz z 2004 r. Nr 84, poz. 793), są dopuszczane do obrotu, jeżeli: 1) są jednego gatunku, z wyjątkiem grzybów, które mogą być użyte do produkcji przetworów, o których mowa w ust. 4-6 części B załącznika nr 2 do rozporządzenia; 2) nie są rozdrobnione, z wyjątkiem podzielonych jeden raz wzdłuż osi ich trzonów, a także nie mogą to być wyłącznie trzony lub trzony oddzielone od kapeluszy w ilości przekraczającej liczbę kapeluszy; 3) nie wykazują zmian organoleptycznych; 4) nie wykazują zapleśnienia; 5) nie występują żywe larwy lub kanaliki po larwach muchówek, a ilość grzybów zaczerwionych pierwotnie nie przekracza 5 % (m/m) partii grzybów; 3
6) zawartość zanieczyszczeń organicznych (ściółka, mech, igliwie) nie przekracza 0,3 % (m/m); 7) zawartość zanieczyszczeń mineralnych nie przekracza 1 % (m/m); 8) nie zawierają zanieczyszczeń organicznych pochodzenia zwierzęcego (odchody). III. Zatrucia grzybami Wyróżnia się trzy zasadnicze typy zatruć pokarmowych grzybami: cytotropowe, neurotropowe i gastryczne. Zatrucia cytotropowe. Zatrucia cytotropowe charakteryzują się przede wszystkim uszkodzeniem komórek narządów wewnętrznych: wątroby, śledziony, nerek, serca itp. Objawy chorobowe występują po długim okresie utajenia, wynoszącym po spożyciu muchomora sromotnikowego, wiosennego i jadowitego od 8 do 14 godzin (wyjątkowo do 40 godzin), piestrzenicy kasztanowatej od 5 do 8 godzin; natomiast w przypadku spożycia zasłonaka rudego od 3 do 14 dni. Zatrucia cytotropowe bardzo często kończą się śmiercią; zanim bowiem wystąpią pierwsze objawy zatrucia, toksyny zawarte w grzybach zdążą dostać się do krwi powodując znaczne uszkodzenia narządów wewnętrznych, a nawet, jak w przypadku spożycia muchomora sromotnikowego, dochodzi hemolizy krwi. Zatrucia neurotropowe. Zatrucia neurotropowe cechuje wpływ na system nerwowy człowieka. Pierwsze objawy chorobowe występują po krótkim okresie utajenia, wynoszącym od 15 minut do 2 godzin. Ze względu na różne objawy kliniczne (tab. 2), zatrucia neurotropowe dzieli się na dwie grupy. Pierwsza grupa charakteryzuje się zwolnieniem akcji serca, spadkiem tętna, zaburzeniem oddychania, uczuciem gorąca i silnym ślinotokiem. Objawy te wywołuje muskaryna, zawarta głównie w strzępniakach i niektórych lejkówkach, już po 15-30 minutach od spożycia grzybów. Oddzielną pozycję w zatruciach grzybami stanowi krowiak podwinięty (olszówka), który spożyty w stanie surowym lub ugotowany i spożyty z wywarem w postaci np. zupy, powoduje bardzo liczne przypadki zatruć pokarmowych, zaliczanych do grupy muskarynowej typu neurotropowego. Krowiak podwinięty zawiera muskarynę, acetylocholinę oraz inne substancje dotychczas niezidentyfikowane powodujące objawy kliniczne typowe dla schorzeń alergicznych. Druga grupa zatruć charakteryzuje się silnym podnieceniem nerwowym, aż do napadów szału i halucynacji oraz przyspieszeniem akcji serca. Objawy te powoduje substancja o działaniu psychotropowym zbliżona budową chemiczną do atropiny, zwana mikoatropiną (obecnie zidentyfikowana jako kwas ibotenowy, muscymol i muskozon) zawarta w muchomorze plamistym i czerwonym. Okres utajenia objawów chorobowych wynosi około 2 godziny. Podobne objawy występują po spożyciu potrawy z czernidłaków, jeśli następnie wypije się choćby niewielką ilość alkoholu. Czernidłak pospolity zawiera substancję, zwaną kopriną, składem chemicznym i działaniem na organizm ludzki zbliżoną do antabusu, znanego środka przeciwalkoholowego. Dlatego też po spożyciu czernidłaków należy wstrzymać się od picia alkoholu przez 3 dni. 4
Zatrucia gastryczne. Zatrucia gastryczne charakteryzują się objawami ostrych nieżytów żołądkowo-jelitowych, jak bóle brzucha, wymioty, biegunka, czasami podwyższona temperatura. Następuje znaczne odwodnienie organizmu i zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej płynów ustrojowych. Objawy te występują od 2 do 5 godzin po spożyciu niektórych (uznanych za trujące) gołąbków i mleczajów, wieruszki zatokowatej, gąski tygrysowatej, borowika grubotrzonowego, tęgoskóra i innych gatunków spożytych szczególnie w stanie surowym. Substancjami toksycznymi są związki terpenowe i inne jeszcze nieznane związki organiczne. Do tego typu zatruć grzybami zaliczane są również zatrucia nieswoiste spowodowane spożyciem potrawy grzybowej zakażonej drobnoustrojami chorobotwórczymi. Postępowanie przy podejrzeniu zatrucia grzybami: Natychmiast opróżnić żołądek. Pić ciepłą wodę z solą (dzieci tylko wodę, bez soli) i spowodować wymioty. W żadnym razie nie zażywać środków przeczyszczających. Natychmiast zapewnić pomoc lekarza. Zabezpieczyć resztki pozostałe z czyszczenia grzybów, resztki jedzenia i wymiocin: pozwoli to na precyzyjną diagnozę. Wszystkie osoby, które jadły to samo danie, winny natychmiast poddać się kontroli lekarskiej, nawet jeśli (jeszcze) nie odczuwają żadnych dolegliwości. Jeśli oznaki zatrucia występują bardzo późno, najczęściej dopiero po 10 lub 11 godzinach po posiłku, istnieje wówczas podejrzenie o zatrucie muchomorem sromotnikowym, wiosennym lub jadowitym, możliwym do neutralizacji tylko w specjalistycznych klinikach. Również przy natychmiast objawiających się zatruciach, wskazujących na spożycie grzybów nie zagrażających życiu, należy jak najszybciej zapewnić pomoc lekarską. Nie można przecież wykluczyć, że w posiłku nie znalazły się inne trujące grzyby, które zadziałają dopiero później. UWAGA - Muchomor sromotnikowy!!! 5
Cechy różnicujące muchomora sromotnikowego z czubajką kanią, gąską zieloną, gołąbkiem zielonawym Muchomor sromotnikowy rośnie często w lasach liściastych lub mieszanych pod bukami lub dębami oraz w zaroślach olchowo-brzozowych, gdzie znaleźć go można od lipca do października. Kapelusz młodego muchomora jest początkowo wypukły, później staje się płaski, gładki barwy zielonkawej lub oliwkowo-zielonkawej o średnicy od 7 do 15 cm. Na powierzchni kapelusza mogą czasami występować białe łatki, ale najczęściej jest ona gładka, połyskująca. Blaszki pod spodem kapelusza są zawsze białe. Trzon muchomora sromotnikowego długości od 5 do 11 cm jest białawy lub lekko zielonkawy. W górnej części trzonu znajduje się przyrośnięty pierścień. Bulwiasta podstawa trzonu ukryta jest w kulistej pochewce, znajdującej się w ziemi. Jadalna gąska zielona lub gołąbek zielonawy nie mają na trzonie pierścienia i bulwiastej nasady w pochwie, pierścień na trzonie czubajki kani daje się przesuwać. Zdjęcia w kolejności 1,2,3. Czubajka kania należy do największych grzybów. Rośnie w lasach liściastych lub mieszanych, często na leśnych polanach, pod sosnami lub akacjami. Owocuje od lipca do października. Szeroki brązowawo-beżowo-szarawy, płaski, parasolowaty, puchaty w dotyku kapelusz pokryty jest ciemniejszymi, odstającymi łatkami. Osadzony jest na wysokim, cienkim trzonie, zgrubiałym u nasady, pustym wewnątrz, bez pochewki. Blaszki pod kapeluszem są białe, u starszych okazów kremowe, łamliwe i kruche. Zbierając te grzyby nie należy nigdy ucinać ich trzonów nożem, należy wykręcać je, aby można było obejrzeć umocowane w ziemi zakończenie trzonu. Gąska zielona Gołąbek zielonawy Muchomor sromotnikowi Czubajka kania 6