Badanie struktury ludności Struktura ludności według płci wieku i stanu cywilnego Wstęp Struktura według płci i wieku stanowi podstawę wielu analiz demograficznych. Determinuje ona kształtowanie się przyszłych trendów w zakresie rodności i umieralności. Daje podstawę do określania wielu społeczno-ekonomicznych konsekwencji na dziś i na przyszłość. Do zagadnień związanych ze strukturą ludności według płci i wieku zaliczyć można: określenie zapotrzebowania na miejsca w szkołach, nowe miejsca pracy, oszacowanie przyszłej liczby małżeństw i związanych z tym potrzeb mieszkaniowych, oszacowanie liczby osób wkraczających w wiek emerytalny.
Struktura ludności według płci Mierniki umożliwiające badanie struktury płci: - udział mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie udności - współczynnik feminizacji: W f = K M C - współczynnik maskulinizacji W f = M K C gdzie: K(M) liczba kobiet (mężczyzn) C = 1, 100, 1000. Prawidłowości w dużych zbiorowościach:,, Liczba urodzeń chłopców jest zwykle wyższa nad liczbą urodzeń dziewcząt a co się z tym wiąże istnieje liczebna przewaga chłopców nad dziewczętami w młodszych grupach wieku. Później z powodu mniejszej liczby umieralności w grupie kobiet niż w grupie mężczyzn proporcje te znikają by w końcu się odwrócić. W ogólnym rozrachunku, według współczesnych szacunków i danych spisowych w większości krajów europejskich i pozaeuropejskich istnieje liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami.
Ludność w 2006 roku Województwo POLSKA OGÓŁEM Płeć Ogółem Mężczyzna Kobieta DOLNOŚLĄSKIE 2882317 1382491 1499826 KUJAWSKO-POMORSKIE 2066371 997275 1069096 LUBELSKIE 2172766 1053772 1118994 LUBUSKIE 1008520 489148 519372 ŁÓDZKIE 2566198 1221937 1344261 MAŁOPOLSKIE 3271206 1585917 1685289 MAZOWIECKIE 5171702 2476889 2694813 OPOLSKIE 1041941 503969 537972 PODKARPACKIE 2097564 1025598 1071966 PODLASKIE 1196101 583267 612834 POMORSKIE 2203595 1070950 1132645 ŚLĄSKIE 4669137 2253857 2415280 ŚWIĘTOKRZYSKIE 1279838 623860 655978 WARMIŃSKO - MAZURSKIE 1426883 695936 730947 WIELKOPOLSKIE 3378502 1638920 1739582 ZACHODNIOPOMORSKIE 1692838 822989 869849 OGÓŁEM 38125479 18426775 19698704
Struktura ludności według płci Mierniki umożliwiające badanie struktury płci: - udział mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności w Polsce - współczynnik feminizacji: K = C M 19698704 = 100 = 106,90261% 18426775 W f, - współczynnik maskulinizacji M = C K 18426775 = 100 = 93,543083% 19698704 W f, Interpretacja: Na 100 mężczyzn przypadało w 2006 roku średnio 107 kobiet lub na 100 kobiet przypadało średnio 93 mężczyzn.
Struktura ludności według wieku Strukturę ludności według ludności bada się według różnych kryteriów, stosując odpowiednie grupowania, w zależności od celu, jakiemu mają one służyć; Wyróżnia się min: 1) układ grup jednorocznych stanowiący podstawowe grupowanie: 1,2,3,,100 i więcej lat; 2) układ grup pięcioletnich: 0-4, 5-9,, 95-99, 100 i więcej lat; 3) układ funkcjonalny związany z kształceniem dzieci i młodzieży: 0-2, 3-4, 7-12, 13-15, 16-18, 19-24; 4) układ oparty na kryterium biologicznym wyodrębnia 3 grupy: 0-14, 15-64, 65 i więcej lat; 5) układ ze względu na przepisy prawa pracy: wiek przedprodukcyjny (0-17 lat), wiek produkcyjny (18 64 lat mężczyźni) i (18 59 lat kobiety; wiek poprodukcyjny (65 lat i więcej mężczyźni i 60 lat i więcej kobiety).
Struktura ludności według wieku Graficznym obrazem struktury ludności według płci i wieku jest tzw. piramida wieku. G. Sundbärg wyróżnił trzy zasadnicze rodzaje piramid wieku: - progresywny (cechą charakterystyczną jest rosnąca z roku na rok liczba urodzeń, oraz całej liczby ludzkości, - zastojowy (roczna liczba urodzeń i zgonów są sobie równe, a każdy następny rocznik urodzeń jest zbliżony do poprzedniego), - regresywny (malejąca z roku na rok liczba urodzeń). Przykładowe piramidy tych typów prezentuje poniższy rysunek *na osi X- liczebność w liczbach bezwzględnych i względnych (% lub %o)
Struktura populacji w Polsce według płci i wieku
Struktura ludności według wiekuogólne wnioski W ogólnej liczbie 38126 tys. ludności Polski kobiety stanowią prawie 52%; na 100 mężczyzn przypada 107kobiet (wśród ludności miejskiej 111, zaś na obszarach wiejskich 101). Liczebna przewaga mężczyzn występuje wśród ludności w wieku do 44 roku życia - na 100 mężczyzn przypada 97 kobiet; w wieku powyżej 44 lat współczynnik feminizacji wynosi 124, przy czym w najstarszych rocznikach wieku (65 lat i więcej) na 100 mężczyzn przypadają średnio 164 kobiety.
Od 1990 r. odsetek osób w wieku produkcyjnym (w ogólnej liczbie ludności) wzrósł. z poziomu ok. 58% do ponad 64% (w 2000 r. wynosił prawie 61%), jednak tempo przyrostu ludności w wieku produkcyjnym jest coraz wolniejsze. Począwszy od 2002 roku wiek produkcyjny osiągają coraz mniej liczne roczniki 18-latków; w 2001 roku było ich ponad 694 tys., w 2002 r. już 679 tys., a w 2006 r. tylko 569 tys. 18-latków. Jednocześnie występuje proces starzenia się zasobów siły roboczej powodowany zwiększaniem się liczby osób w wieku niemobilnym, tj. powyżej 44 roku życia.
PODSTAWOWE MIERNIKI STRUKTURY LUDNOŚCI MIERZĄCE UDZIAŁ LUDNOŚCI W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH WIEKOWYCH W OGÓLNEJ LICZBIE LUDNOŚCI: - mediana wieku (wzór interpolacyjny) - współczynnik obciążeń demograficznych postaci: L 0 14 L + L 15 59 60+ 100 = L L 0 14 15 59 L 100 + L 60+ 15 59 100 gdzie: L 0-14 liczba dzieci w wieku 0 14 lat, L 60+ - liczba osób w wieku 60 lat i więcej (można przyjąć inną granicę), L 15-59 liczba ludności w wieku 15 59 lat (w wieku produkcyjnym).,
MEDIANA WIEKU (wiek środkowy) LUDNOŚCI WEDŁUG PŁCI I WOJEWÓDZTW MEDIAN AGE OF POPULATION BY SEX AND VOIVODSHIPS LATA YEARS WOJEWÓDZTWA VOIVODSHIPS Ogółem Total Mężczyźni Males Kobiety Females razem total Miasta Urban areas mężczyźni males kobiety females razem total Wieś Rural areas mężczyźni males kobiety females POLSKA 2000 35,4 33,4 37,4 36,6 34,2 38,8 33,5 32,2 34,9 POLAND 2004 36,5 34,4 38,6 37,7 35,2 40,2 34,6 33,3 35,9 2005 36,7 34,7 38,9 38,0 35,5 40,5 34,8 33,6 36,2 2006 37,0 35,0 39,1 38,2 35,8 40,8 35,2 33,9 36,5 Dolnośląskie 38,2 35,8 40,8 39,4 36,5 42,3 35,6 34,2 37,1 Kujawsko-pomorskie 36,3 34,4 38,4 37,9 35,3 40,5 34,0 33,0 35,2 Lubelskie 36,8 34,5 39,2 36,7 34,2 39,4 36,8 34,9 38,9 Lubuskie 36,1 34,2 38,1 37,1 34,8 39,6 34,4 33,3 35,6 Łódzkie 39,5 36,7 42,3 40,7 37,2 43,8 37,5 35,9 39,3 Małopolskie 35,7 34,0 37,4 37,6 35,3 40,1 33,9 32,8 35,0 Mazowieckie 37,7 35,6 40,0 38,7 36,2 41,5 35,9 34,5 37,5 Opolskie 38,0 36,4 39,6 38,5 36,3 40,7 37,5 36,5 38,5 Podkarpackie 35,0 33,4 36,7 36,2 34,0 38,6 34,3 33,1 35,6 Podlaskie 36,8 34,8 38,8 36,0 33,8 38,3 38,0 36,5 39,7 Pomorskie 35,6 34,1 37,3 37,7 35,6 40,0 31,9 31,2 32,5 Śląskie 38,6 36,7 40,6 39,1 37,0 41,3 37,0 35,6 38,3 Świętokrzyskie 38,2 36,0 40,5 39,7 36,7 42,5 37,0 35,5 38,7 Warmińskomazurskie 35,2 33,4 37,2 36,6 34,2 39,0 33,3 32,2 34,4 Wielkopolskie 35,4 33,7 37,3 36,8 34,5 39,4 33,7 32,7 34,8 Zachodniopomorskie 37,0 35,1 39,1 38,4 36,0 41,0 34,1 33,0 35,3
Analiza procesu starzenia się społeczeństwa Proces starzenia się objawia się stałym zwiększaniem się udziału ludności poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności. Głównymi czynnikami tego procesu są: - zmniejszająca się corocznie liczba urodzeń, - przedłużanie przeciętnej długości trwania życia, - przesuwanie się kolejnych grup roczników wyżowych i niżowych. Miernikami procesu starzenia się społeczeństwa mogą być: - frakcja ludzi po 60 roku życia (udział ludzi w ogólnej liczbie ludności) - stosunek liczby osób w wieku 0 9 lub 10 14 do liczby ludności powyżej 60 (65) lat. (ile wnuków przypada na 1 dziadka).
Analiza procesu starzenia się społeczeństwa Ludność w 2006 roku POLSKA OGÓŁEM 5-letnia grupa wiekowa Ogółem 0-4 lata 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 i więcej 38125479 1789721 1916603 2316036 2788120 3286045 3118350 2848700 2416039 2431224 2895621 3011548 2604139 1586823 5116510 - frakcja ludzi po 60 roku życia (udział ludzi w ogólnej liczbie ludności) L 60+ = 6703333; L = 38125479 => 6703333/38125479 = 0,175822919 (17,6%) Na 100 osób przypada ok. 18 osób wieku po 60 roku życia. - stosunek liczby osób w wieku 0 9 lub 10 14 do liczby ludności powyżej 60 (65) lat. (ile wnuków przypada na 1 dziadka). L 0-9 = 3706324, L 60+ = 6703333 => 3706324/6703333 = 0,5529076 (55,29%) Na 100 dziadków przypada średnio 55 wnuków.
Struktura ludności według stanu cywilnego STAN CYWILNY W POPULACJI: n Osoba wolna (kawaler, panna, wdowiec, wdowa, rozwiedziony, rozwiedziona) n Osoba pozostająca w związku małżeńskim lub konkubinacie. Struktura ludności musi być rozpatrywana, natury rzeczy, w ścisłym związku z wiekiem i płcią ludności Wynika to z obowiązujących przepisów prawnych. Np. dolana granica zawierania związku małżeńskiego 18 dla kobiet 21 dla mężczyzn w Polsce. Różny był też sposób rozumienia małżeństwa w zależności czasu i prawa. Obecnie istnieje prawo konkordatowe.
Struktura ludności według stanu cywilnego LUDNOŚĆ W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG STANU CYWILNEGO FAKTYCZNEGO I WOJEWÓDZTW W LATACH 1988 a I 2002 b POPULATION AT AGE 15 YEARS AND OVER BY DE FACTO MARITAL STATUS AND VOIVODSHIPS IN 1988 a and 2002 b WYSZCZEGÓLNIENIE SPECIFICATION Ogółem Total kawalerowie, panny single Stan cywilny faktyczny De facto marital status żonaci, zamężne oraz partnerzy married and cohabitants razem total pozostający w związku małżeńskim married wdowcy, wdowy widowed pozostający w związku partnerskim cohabitants rozwiedzeni, rozwiedzione divorced separowani, separowane separated nieustalony unknown Ogółem Total POLSKA 1988 28269112 6479262 18433197.. 2557793 798302. 558 POLAND 2002 31288428 8732027 18099824 17703770 396054 2871010 1030031 309154 246382 Mężczyźni 1988 13554038 3676856 9185003.. 388545 303355. 279 Males 2002 14962106 4862997 9021417 8823388 198029 424696 394202 133961 124833 Kobiety 1988 14715074 2802406 9248194.. 2169248 494947. 279 Females 2002 16326322 3869030 9078407 8880382 198025 2446314 635829 175193 121549
Struktura ludności według cech społeczno-zawodowych Kryteria podziału ludności: ze względu na miejsce zamieszkania w przekroju miasto-wieś. (z badań wynika, że większość procesów przebiega najczęściej odmiennie w miastach i na wsi) ze względu na źródło utrzymania: - pracujący (tj. osoby wykonujący pracę przynoszącą im zarobek lub dochód niezależnie od charakteru zatrudnienia), - utrzymujący się z niezarobkowych źródeł: (tj. osoby pobierający rentę, emeryturę, stypendium, alimenty, korzystający z opieki społecznej, zasiłku dla bezrobotnych, posiadający dochód z tytułu dzierżawy itp.) - utrzymywani (tj. osoby będące na utrzymaniu osób posiadających własne źródła dochodów.) utrzymujący się z rolnictwa i z pracy poza rolnictwem. (Udział ludności utrzymujących się z rolnictwa w ogólnej liczbie ludności (regionu) może być uznawany za syntetyczny miernik rozwoju społeczno-gospodarczego. Przyjmuje się zwykle granicę 50% jako podstawę uznania kraju za słabo rozwiniętego gospodarczo.) ze względu na aktywność zawodową: - ludność aktywna zawodowo (tj. osoby wykonującą pracę przynoszącą im dochód lub zarobek, a także bezpłatnie pomagające w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodarczej (pracujący) a także osoby poszukujące pracy i zdolne do jej podjęcia (bezrobotni) - ludność bierna zawodowo (tj. osoby posiadające niezarobkowe źródło utrzymania tj. renta, emerytura, zasiłek, alimenty, wynajem, dzierżawa itp. lub pozostające na utrzymaniu innych osób. Do tej grupy zalicza się także odbywających czynną służbę wojskową, więźniów, pensjonariuszy domów opieki, oraz przebywających na urlopach wychowawczych.
LUDNOŚĆ WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU I GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA W LATACH 1988 a I 2002 b POPULATION BY GROUPS OF AGE AND MAIN SOURCE OF MAINTENANCE IN 1988 a AND 2002 b 2002 w tym w wieku c of which at age c produkcyjnym working GŁÓWNE ŹRÓDŁO UTRZYMANIA MAIN SOURCE OF MAINTENANCE 1988 Ogółem Total razem total mobilnym mobile przedprodukcyjnym preworking niemobilnym nonmobile poprodukcyjnym postworking a Dane Narodowego Spisu Powszechnego 1988. b Dane Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002. c W podziale nie uwzględniono osób o nieustalonym wieku. d Łącznie z dochodami z najmu. O G Ó Ł E M TOTAL 37879105 38230080 8850713 23625719 15241242 8384477 5749129 Posiadający własne źródło utrzymania: 24025034 23073304 129052 17416048 10013275 7402773 5527145 Dochody z pracy 17218231 12354549 15510 12241761 8381451 3860310 96704 poza rolnictwem d 13178608 10710086 8616 10635411 7377069 3258342 65537 w rolnictwie in agriculture 4039623 1644463 6894 1606350 1004382 601968 31167 Niezarobkowe źródło 6806803 10691685 113464 5147907 1616635 3531272 5429837 w tym: of which: emerytura retirement pay 3457319 5323546-1209864 27021 1182843 4113480 renta pension 2771250 3515713 35771 2242680 607706 1634974 1237102 w tym: of which: renta z tytułu niezdolności do pracy 2171458 2529734 397 1841379 347873 1493506 687854 zasiłek dla bezrobotnych - 611259-611242 431274 179968 - zasiłek pomocy społecznej 59001 242091 1631 229835 139334 90501 10612 Dochody z własności - 27070 78 26380 15189 11191 604 Pozostający na utrzymaniu osób posiadających: 13854071 14547244 8624857 5745948 4891323 854625 174285 Dochody z pracy Incomes from work 12613818 11058187 7055187 3955341 3492744 462597 45725 poza rolnictwem d 9940578 9693134 6071003 3576186 3142864 433322 44048 w rolnictwie in agriculture 2673240 1365053 984184 379155 349880 29275 1677 Niezarobkowe źródło 1240253 3472033 1559563 1783750 1392734 391016 128503 w tym: of which: emerytura retirement pay 464946 1068599 245624 709634 532697 176937 113241 renta pension 614512 1210354 523964 672875 532619 140256 13446 renta z tytułu niezdolności do pracy 522665 936792 391329 532959 418560 114399 12463 zasiłek dla bezrobotnych - 400665 256296 143995 121473 22522 367 zasiłek pomocy społecznej 5061 214629 153302 60967 51034 9933 350 Dochody z własności - 17024 10107 6857 5845 1012 57 Nieustalone źródło utrzymania - 609532 96804 463723 336644 127079 47699
Ludność Polski według źródeł utrzymania w 2002 roku 25000000 23073304 20000000 liczba ludności 15000000 10000000 14547244 5000000 609532 0 Posiadający własne źródło utrzymania Pozostający na utrzymaniu osób Nieustalone źródło utrzymania źródło utrzymania
Podział ludności na miejską i wiejską W światowej praktyce stosowane są dwa kryteria wyodrębnienia ludności miejskiej: kryterium statystyczne (o zaliczeniu do kategorii ludności miejskiej decyduje liczba ludności. Najczęściej jest nią 2000 os.) kryterium administracyjne (o zaliczeniu ludności danej miejscowości do kategorii miejskiej decyduje fakt nadania miejscowości praw miejskich. Przy nadawaniu praw miejskich odgrywają takie czynniki jak: liczba ludności ogółem, struktura zawodowa ludności, charakter zabudowy. Ludność miejską dzieli się najczęściej ze względu na liczbę mieszkańców na grupy: poniżej 2 tys. mieszkańców, [2: 5) tys., (5; 10) tys.,., [100; 200) tys., 200 tys. i więcej.
Ludność Polski w 2006 roku w przekroju miasto-wieś i płeć 25000000 23368878 20000000 15000000 14756601 liczebność 11083770 12285108 10000000 7343005 7413596 5000000 0 razem mężczyźni kobiety miasta wieś
Struktura ludności według poziomu wykształcenia Najczęściej wyróżnia się następujące poziomy wykształcenia: podstawowe i niepełne podstawowe zasadnicze zawodowe gimnazjalne średnie zawodowe średnie ogólnokształcące policealne wyższe
LUDNOŚĆ WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA - WYNIKI SPISÓW ORAZ SZACUNKI (dok.) B. SZACUNKI METODĄ BILANSOWĄ a - ludność w wieku 13 lat i więcej według stanu WYSZCZEGÓLNIENIE SPECIFICATION Ogółem Total wyższym higher średnim i policealnym secondary and post secondary W tym z wykształceniem Of which education level zasadniczym zawodowym basic vocational gimnazjalnym lower secondary podstawowym ukończonym primary completed W tysiącach In thousands OGÓŁEM TOTAL 2002 32542 3602 10551 7754 574 9117 2003 32716 3955 10642 7753 1136 8335 2004 32881 4266 10849 7672 1661 7571 2005 33008 4699 10908 7590 1802 7182 2006 33091 5075 10964 7493 1832 6928 Mężczyźni Males 2002 15600 1595 4476 4808 289 4091 2003 15682 1717 4560 4808 576 3703 2004 15758 1843 4691 4729 846 3341 2005 15814 1968 4793 4669 940 3148 2006 15845 2095 4867 4603 967 3027 Kobiety Females 2002 16942 2007 6075 2946 285 5026 2003 17034 2238 6082 2945 560 4632 2004 17123 2423 6158 2943 815 4230 2005 17194 2731 6115 2921 862 4034 2006 17246 2981 6098 2890 866 3901
Ludność polski według wykształcenia 35 32,4 32,5 33,0 33,0 33,1 30 28,0 25 23,8 23,7 23,3 23,0 22,6 25,5 23,0 21,8 20,9 20 ludność w % 15 10 15,3 14,2 13,0 12,1 11,1 5 3,5 5,1 5,5 5,5 1,8 0 wyższe średnie i policealne zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe ukończone wykształcenie 2002 2003 2004 2005 2006
LUDNOŚĆ W WIEKU 13 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA, PŁCI I WIEKU W 2002 R. a Ogółem Total wyższe higher policealne post- - secondary razem total średnie secondary zawodowe vocational Poziom wykształcenia Education level ogółnokształcące general zasadnicze zawodowe basic vocational podstawowe ukończone primary completed podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego primary not completed and no education at all nieustalony unknown 32435423 3203566 1023894 9184496 6382471 2802025 7539786 9651858 1180058 651765
Poziom wykształcenie w Polsce w 2002 roku nieustalone 651765 podstawowe nieukończone 1180058 podstawowe ukończone 9651858 wykształcenie zasadnicze zawodowe 7539786 średnie 9184496 policealne 1023894 wyższe 3203566 0 2000000 4000000 6000000 8000000 10000000 12000 liczba ludności