PSZCZELNCZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXX, Nr 2 1995 ZMANY W SKŁADZE CHEMCZNYM OBNÓŻY PYŁKOWYCH ZACHODZĄCE PODCZAS CH PRZECHOWYWANA W RÓŻNYCH W ARUNKACH.. BAŁKO AMNOKWASY T e r e s a S z c z ę s n a, H e e n a R y b a k - C h m i e e w s k a, Wojciech Skowronek nstytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa, ul. Kazimierska 2, 24-100 Puławy Streszczenie Celem badań przedstawionych w niniejszej pracy było prześledzenie dynamiki zmian zawartości białka ogółem oraz aminokwasów białkowych w utrwalonych obnóżach pyłkowych przechowywanych w różnych warunkach. Badania objęły pyłek zamrożony, suszony w temperaturze około 40 C i liofilizowany. W doświadczeniu zastosowano następujące temperatury przechowywania: -:WOC ± 2 C, 4 C ± 2 C i pokojową (18-26 C) oraz zróżnicowaną atmosferę - powietrze i czysty azot. Uzyskane wyniki badań pozwoliły stwierdzić, że przechowywanie pyłku w temperaturze pokojowej powoduje największy ubytek w nim białka ogółem. Przy stosowaniu tej temperatury po 24 miesiącach następuje już istotne obniżenie zawartości tego składnika. Najmniejsze ubytki występują przy stosowaniu temperatury -20 C, ale i przy tej temperaturze następuje obniżenie zawartości zarówno białka ogółem jak i ogólnej zawartości aminokwasów białkowych. Przy czym największe obniżenie ogólnej zawartości aminokwasów występuje w obnóżach zamrożonych, a najmniejsze w obnóżach liofilizowanych. Najbardziej labilnymi aminokwasami są: pro lina i histydyna. Słowa kluczowe: produkty pszczele. obnóża pyłkowe, białko. aminokwasy, przechowywanie. WSTĘP Analizą zmian zawartości białka oraz aminokwasów w obnóżach pyłkowych podczas ich przechowywania w różnych warunkach zajmowali się m.in.: Y o u s s e f i in. 1978; V a c h o n i n a, Jak o v e v a 1979; K a z a- u s k e n e, M a c e k a s 1987; C e k s t e r i t e 1988, 1992. Y o u s s e f i in. (1978) nie stwierdzili istotnego wpływu różnych temperatur przechowywania (pokojowej, 6 C i -5 C) na zawartość białka ogółem w wysuszonych obnóżach pyłkowych. Badania V a c h o n i n y i Jak o v e v ej (1979) wykazały, że przy przechowywaniu wysuszonych obn6ży w temperaturze pokojowej, w próżni w ciągu 12 miesięcy zawartość azotu białkowego obniżyła się o około 16%, natomiast przy przechowywaniu w tej samej temperaturze i w atmosferze dwutlenku węgla spadek zawartości tego składnika, za ten sam okres wynosił 157
około 7 %. Zawartość poszczególnych aminokwasów podczas 9-cio miesięcznego okresu przechowywania w temperaturze pokojowej, w atmosferze powietrza wg w/w autorek obniżyła się znacznie. tak zawartość lizyny i argininy obniżyła się o 40-50%, histydyny, metioniny z waliną i fenyloalaniny o 33 %. Przy czym wszystkie aminokwasy lepiej zachowywały się w obnóżach przechowywanych w temperaturze 4 "C, a także w atmosferze dwutlenku węgla. Autorki wykazały ponadto, że większym stratom ulegają aminokwasy egzogenne. M a d z g a r a ~ v i i i in. (1982) w swoich badaniach nad przechowywaniem obnóży stwierdzili, że atmosfera gazu obojętnego i temperatura O - 5 C nie zabezpieczyły obnóży przed stratą aminokwasów podczas przechowywania. C e k s t e r i t e (1988) wykazała, że ze wszystkich aminokwasów największym stratom podczas przechowywania ulegają lizyna i histydyna. Wg badań tej autorki, w ciągu 3-letniego okresu przechowywania, zawartość aminokwasów egzogennych w obnóżach zebranych w sezonie wiosennym obniżyła się o 12,8%, podczas gdy całkowita zawartość aminokwasów obniżyła się o 8,6%. Zależność odwrotną, a więc wyższe straty w całkowitej zawartości aminokwasów (34,8%) w porównaniu ze stratą aminokwasów egzogennych (28,6%), autorka uzyskała dla obnóży pozyskanych w sezonie letnim. Zaobserwowała przy tym większy spadek zawartości aminokwasów przy długotrwałym przechowywaniu w obnóżach o wysokiej początkowej zawartości białka. W niniejszym doniesieniu, będącym częścią badań, ktorych głównym celem było określenie wartości biologicznej obnóży pyłkowych utrwalonych różnymi sposobami i przechowywanych w różnych warunkach (S z c z ę s n a i in. 1995, 1995a, 1995b, 1995c), autorzy zajęli się prześledzeniem dynamiki zmian zawartości w pyłku białka ogółem oraz aminokwasów białkowych. MATERAŁ METODY BADAŃ Materiał do badań stanowiły próby obnóży pyłkowych mieszanych, zebrane w latach 1987-1993 w pasiekach Oddziału Pszczelnictwa SK w Puławach. W doświadczeniu zastosowano następujące sposoby utrwalania obnóży: l/zamrożenie; 2/ suszenie w temp. około 40 C; 3/ liofilizację. Tak przygotowane obnóża przechowywano w hermetycznych opakowaniach bez dostępu światła, w temperaturach: -20 C ± 2 C, 4 C ± 2 C i pokojowej (18-26 C), w zróżnicowanej atmosferze - w powietrzu i czystym azocie, uzyskując w efekcie 14 wariantów doświadczenia. Badania zawartości białka ogółem wykonano w materiale bezpośrednio 158
po utrwalaniu oraz powtarzano je po 6, 12, 18 i 24 miesiącach przechowywania. W obnóżach pyłkowych świeżych oraz utrwalonych i przechowywanych przez 24 miesiące w temperaturze -20 C w atmosferze powietrza, oznaczono zawartość aminokwasów w hydrolizatach białkowych. Oznaczanie zawartości białka ogółem prowadzono klasyczną metodą Kjeldahla zgodnie z opisem podanym w pracy R u t k o w s k i ej (1981). Oznaczanie zawartości aminokwasów białkowych wykonywano metodą chromatograficzna za pomocą automatycznego anal izatora aminokwasów Aminochrom typ: OE-914. Hydrolizę kwaśną białka pyłku przed oznaczeniem składu aminokwasowego przeprowadzono metodą Davisa i Thomasa zgodnie z opisem podanym przez S ł a w i ń s k i e g o i Kar p i ń s k ą (1973), a hydrolizę z zabezpieczeniem aminokwasów siarkowych wg Schrama zgodnie z opisem Rak () w s k i e j i in. (1976). Uzyskane wyniki badań przeliczono na sucha masę obnóży pyłkowych i zestawiono w tabelach. Dla pełniejszego zobrazowania dynamiki zmian zawartości białka ogółem w obnóżach pyłkowych podczas ich przechowywania w różnych warunkach, wyniki badań przedstawiono na wykresach. Zawartość białka ogółem wyrażono w procentach w stosunku do zawartości tego składnika w obnóżach pyłkowych bezpośrednio po utrwaleniu, w zależności od: 1 - sposobu utrwalania; 2 - temperatury przechowywania; 3 - atmosfery przechowywania. Wyniki badań opracowano statystycznie metodą analizy wariancji jednoczynnikowej (litery bez znaku prim z lewej strony wartości średnich w tabelach) i dwuczynnikowej (litery ze znakiem prim z prawej strony wartości średnich w tabelach), a istotność różnic oceniano testem Duncana przy poziomie et = 0,05. Dwie różne analizy przeprowadzono ze względu na mniejszą liczebność powtórzeń w analizowanych obnóżach bezpośrednio po utrwaleniu. Wartości z tych analiz mogą więc być porównywane tylko w układzie kolumn. WYNK Zawartość białka ogółem w utrwalonych poprzez zamrażanie, suszenie i liofilizacje obnóżach pyłkowych w czasie przechowywania w temperaturze -20 C obniżała się, przy czym tempo spadku zawartości tego składnika w ciągu całego okresu przechowywania było podobne dla wszystkich sposobów utrwalania (ryc. 1). Bezwzględna zawartość białka ogółem w obnóżach zamrożonych obniżyła się z 32,85% s.m. w obnóżach bezpośrednio po utrwaleniu do 29,69% s.m. po 24 miesiącach przechowywania (tab. l). Zawartość ta w obnóżach suszonych obniżyła się odpowiednio z 32,65 do 30,27% s.m., w obnóżach liofilizowanych z 32,77 do 30,13% s.m. Analiza statystyczna wyników wykazała, że zawartości białka ogółem 159
100 98 92 90 -------r-- L_~ ~_L_ -~~--~--~~~~--~-+~~-~~-- ~~~T~~~~~~~T--~-~-~l ~~ ~_~ J - - - - --j -------r-------t-------t--- o 6 12 18 Czas (miesiące) - Period (month) suszony mrot.ony - frozc2j liofilizowany - lophllized - dried Ryc.l. Dynamika zmian zawartości białka ogółem w obnóżach pyłkowych w czasie przechowywania w zależności od sposobu ich utrwalania Dynamics of total protein eontent alterations in storage pollen loads in relation to the method of preservation 24 160
w zamrożonych, suszonych i liofilizowanych obnóżach pyłkowych, przechowywanych w temperaturze -20 o e, nawet po 24 miesiącach nie różniły się istotnie od zawartości tego składnika w obnóżach bezpośrednio po utrwaleniu. Tabela Zmiany zawartości białka ogółem w obnóżach pyłkowych w czasie przechowywania w temperaturze -20 C, w zależności od sposobu ich utrwalania (% s.rn.) Changes uf total protein eontent in pellen loads during storagę at -20 C with regard to the method of preservation (% d.wt) Czas Sposób utrwalania Liczba przechowywania Method of preservation powtórzeń (miesiące) Number of Time of storage zamrażanie suszerue liofilizacja sampes (months) freezing drying yophilization po utrwaleniu after preservation 6 a 32,85 a 32,65 a 32,77 6 12 a 32,45 a 32,3\ a 32,4\ 12 12 a 31,73 a 31,66 a 31,74 \8 12 a 30,86 a 30,93 a 30,90 24 12 a 29,69 a 30,27 a 30,13 Zawartość białka ogółem w utrwalonych obnóżach pyłkowych, przechowywanych w temperaturze -20 o e, 4 e i pokojowej obniżała się, przy czym nieco większy spadek zaobserwowano dla temperatury pokojowej (ryc.2). Tempo spadku tej zawartości dla wszystkich zastosowanych w doświadczeniu temperatur było równomierne w ciągu całego okresu przechowywania. Bezwzględna zawartość białka ogółem obniżyła się po 24 miesiącach z 32,71 do 30,20% s.m. w obnóżach przechowywanych w temperaturze -20 o e, do 30,09% s.m. w obnóżach przechowywanych w temperaturze 4 e, i do 29,76% s.m. w obnóżach przechowywanych w temperaturze pokojowej (tab.2). Analiza statystyczna wyników wykazała, że istotne różnice w zawartości białka ogółem w utrwalonych obnóżach pyłkowych, nastąpiły dopiero po 24 miesiącach przechowywania w temperaturze pokojowej, w porównaniu z zawartością tego składnika w obnóżach bezpośrednio po utrwaleniu. Dla pozostałych temperatur, nawet po 24 miesiącach, oznaczone zawartości tego składnika nie różniły się istotnie od zawartości w obnóżach bezpośrednio po utrwaleniu. Nie stwierdzono również istotnych różnic w zawartości białka ogółem. 161
- - - - - - - T- - - -+ 100 - - - - - - - ro 98 ł 94 ~ - - -..0 - - - - - - - -! -1 L _ - - - - + - - - -..0 - -------r-------t----- - - - - - - _o 92 -------~-------+-------~---- 9O.t------+------f------L------ł o 6 12 18 Czas (miesiące) - Period (mceth).1 J.._.-- - --1 24-20 C + 4 C pokojowa - room temperature Ryc.2. Dynamika zmian zawartości białka ogółem w obnóżach pyłkowych w czasie przechowywania w zależności od temperatury Dynamics of total protein eontent ałtemations in storago pollen loads in rclation to temperature 162
pomiędzy poszczególnymi temperaturami przechowywania. Tabela 2 Zmiany zawartości białka ogółem w utrwalonych obnóżach pyłkowych w czasie przechowywania, w zależności od temperatury (% s.m.) Changes of total protein eontent in preserved pollen loads during storage in relation to temperature (% d.wt) Czas przechowywania (miesiące) Timc of storage (rnonths) po utrwaleniu after preservation Temperatura przechowywania Liczba Temperature of storage powtórzeń Number of pokojowa sampies - 20 C + 4 C room 12 a 32,71 a 32,71 b 32,71 6 24 a 32,36 a' a 32,33 a ab 32,09 a' 12 24 a 31,70 a' a 31,69 a' ab 31,37 a' 18 24 a 30,91 a a 30,87 a ab 30,60 a 24 24 a 30,20 a' a 30,09 a a 29,76 a Zawartość białka ogółem w utrwalonych obnóżach pyłkowych, przechowywanych w powietrzu i czystym azocie obniżała się, przy czym większy spadek zawartości tego składnika wystąpił w obnóżach przechowywanych w powietrzu (ryc.3). Tempo spadku tej zawartości było podobne dla obu atmosfer, w ciągu całego okresu przechowywania z wyjątkiem okresu do 6 miesiąca. W tym czasie w obnóżach przechowywanych w azocie nie było ubytku zawartości białka ogółem, podczas gdy w obnóżach przechowywanych w powietrzu jego zawartość obniżyła się z 32,76% s.m. do 31,90% s.m. (tab.3). Zawartość badanego składnika w ciągu całego okresu przechowywania w tej atmosferze obniżyła się do 29,58% s.m., a w obnóżach przechowywanych w czystym azocie do 30,36% s.m.. Analiza statystyczna wyników wykazała, że istotne różnice w zawartości białka ogółem w obnóżach przechowywanych zarówno w atmosferze powietrza jak i czystego azotu nastąpiły między 6 i 24 miesiącem. Nie stwierdzono natomiast istotnych róźnic w zawartości tego składnika między zastosowanymi w doświadczeniu atmosferami. 163
.J ~ 96 ~ B e~ S {3.,... fi!. '-' o :3 94 al 98 -- ~ ~ ~ ~ ~ _L~_~_~ ~ ~ ~ _ ~ ~ L ~ ~ ~ _ ~l~~~~~~~l~~~~~~~j _L ~ L_~ ~_l ~ _~~~~~~_L l ~_~ J _._. ~J _~J 90 o 6 12 18 24 Czas (miesiące) - Period (month) powietrze - air azot - nitrogen Ryc.3. Dynamika zmian zawartości białka ogółem w obnóżach pyłkowych w czasie przechowywania w zależności od atmosfery Dynamics of totał protein eontent alternations in storage póllen łoads in relation to atrnosphere 164
Tabela 3 Zmiany zawartości białka ogółem w utrwalonych obnóżach pyłkowych w czasie przechowywania, w zależności od atmosfery (% s.m.) Changes of total protein eontent in preserved pollen loads during storagę in relation to atmospherc (% d.wt) Atmosfera przechowywania Liczba Czas przechowywania Atrnosphere of storagę powtórzeń (miesiące) Number of Time of storage powietrze azot sampies (months) arr nitrogen po utrwaleniu after preservation 18 c 32,76 b 32,76 6 42 bc 31,90 b'c' b 32,69 c' 12 42 abc 31,26 a'b'c' ab 31,96 b'c' 18 42 ab 30,27 a'b' ab 31,33 a'b'c' 24 42 a 29,58 a' a 30,36 a'b' W świeżych obnóżach pyłkowych zidentyfikowano 17 aminokwasów białkowych, których ogólna zawartość wynosiła 30,93% s.m., z czego 12,55% s.m. stanowił udział aminokwasów egzogennych (tab.4). W obnóżach pyłkowych stwierdzono występowanie wszystkich aminokwasów egzogennych, z wyjątkiem tryptofanu, który podczas hydrolizy kwaśnej białka pyłku zastosowanej w doświadczeniu, rozkładał się i nie był w tych warunkach oznaczany. W dużych ilościach wystąpiły: prolina - 3,28 % s.m., kwas asparaginowy - 3,20% s.m., kwas glutaminowy - 2,81 % s.m., lizyna - 2,74% s.m., seryna - 2,71 % s.m. i leucyna - 2,5% s.m.. Wymienione aminokwasy stanowiły około 55% ogólnej zawartości. Takie aminokwasy jak: metionina, treonina, glicyna, alanina, walina, izoleucyna, fenyloajanina i arginina wystąpiły w obnóżach w ilościach średnich, a ich zawartość mieściła się w przedziale od do 2% s.m. obnóży. Natomiast w ilościach poniżej 1% s.m. obnóży oznaczono: histydynę, cysteinę i tyrozynę. Z punktu widzenia zabezpieczenia aminokwasów w obnóżach pyłkowych podczas ich przechowywania przez 24 miesiące w temperaturze -20 e, 0 w atmosferze powietrza, liofilizacja okazała się najlepszym sposobem utrwalania. Ogólna zawartość aminokwasów w obnóżach zakonserwowanych tym sposobem obniżyła się z 30,93,% s.m. w obnóżach świeżych do 27,70% s.m. w obnóżach liofilizowanych. Natomiast suma aminokwasów egzogennych obniżyła się odpowiednio z 12,55% s.m. do 11,85% s.m. 165
Tabela 4 Zawartość aminokwasów w obnóżach pyłkowych świeżych i utrwalonych, przechowywanych w temperaturze -20 C, w atmosferze powietrza, przez 24 miesiące (% s.m.) Amino acids eontent in fresh and preserved pollen loads during storagę at -20 C in the atrnosphere of air for 24 months (% d.wt) Aminokwas Amino acid Obnóża Obnóża pyłkowe utrwalone pyłkowe Preserved pollen loads świeże Fresh pollen zamrożone suszone liofilizowane loads frozen dried lyophilized Cys 0,69 0,56 0,53 0,66 Ap 3,20 2,67 2,66 2,88 Met 1,22 1,22 1,21 1,33 Thr 1,48 1.05 1,43 1,43 Ser 2,71 1,91 2,55 2,77 Glu 2,81 2,51,2,49 2,6 Pro 3,28 1,61 1,89 2,23 Gly 1,46 1,20 1,30 1,30 Ala 1,49 l.23 1,31 1,21 Val 1,40 1.27 1.24 1,33 le 1,56 1,49 1,55 1,72 Leu 2,50 2,38 2,09 2,44 Tyr 0,92 0,66 0,74 0,76 Phe 1,66 1,44 1,41 1,52 His 0,68 0,50 0,53 0,45 Lyz 2,74 2,12 2,55 2,09 Arg 1,15 1,10 0,91 0,99 Suma aminokw. egz. Total essenrial amino 12,55 10,97 11,46 11,85 acids Suma wszystkich aminokwasów 30,93 24,94 26,39 27,70 Total amino acids Spośród wszystkich badanych aminokwas6w znacznemu obniżeniu zawartości podczas przechowywania w w/w warunkach uległy: prolina - z 3,28 do 2,23% s.m., histydyna - z 0,68 do 0,45% s.m. i lizyna - z 2,74 do 2,09% s.m. Najbardziej stabilnymi okazały się: leucyna, treonina, a także metionina i seryna, dla kt6rych zaobserwowano nawet niewielki wzrost zawartości. Suszenie w temperaturze około 40 C okazało się pod tym względem mniej korzystnym sposobem utrwalania obn6ży pyłkowych. Og6lna zawartość aminokwasów w obnóżach utrwalonych w/w metodą obniżyła się z 30,93 do 26,39% s.m., w tym suma aminokwasów egzogennych z 12,55 do 11,46% s.m. 166
Najbardziej labilnymi okazały się następujące aminokwasy: prolina, cysteina, histydyna i arginina. Zawartość proliny obniżyła się z 3,28 do 1,89% s.m., cysteiny - z 0,69 do 0,53% s.m., histydyny - z 0,68 do 0,53% s.m. i argininy - z 1,15 do 0,91 % s.m. Natomiast zawartość takich aminokwasów jak: treonina, izoleucyna i metionina uległa minimalnemu obniżeniu i stanowiła 97-98 % zawartości w obnóżach świeżych. Największe zmiany w zawartości aminokwasów w czasie przechowywania wystąpiły w obnóżach zamrożonych. Ogólna zawartość aminokwasów w obnóżach pyłkowych zakonserwowanych tym sposobem obniżyła się z 30,93 do 24,94% s.m., a suma aminokwasów egzogennych obniżyła się z 12,55 do 10,97% s.m. Ze wszystkich badanych aminokwasów większe obniżenie zawartości podczas przechowywania obnóży zamrożonych wystąpiło dla: proliny (z 3,28 do 1,61 % s.m.), treoniny (z 1,48 do 1,05% s.m.), seryny (z 2,71 do 1,91 % s.m.), tyrozyny (z 0,92 do 0,66% s.m.), histydyny (z 0,68 do 0,50) i lizyny (z 2,74 do 2,12% s.m.). Natomiast arginina, izoleucyna i metionina okazały się najbardziej stabilne. Spadek ich zawartości nie przekraczał 5 % wartości początkowej. Uzyskane wyniki badań wskazują na to iż, ze wszystkich badanych aminokwasów największemu obniżeniu zawartości podczas przechowywania obnóży, niezależnie od sposobu ich utrwalenia, ulegają: prolina i histydyna, a z aminokwasów egzogennych - lizyna. DYSKUSJA Uzyskany w badaniach spadek zawartości białka ogółem w utrwalonych obnóżach przechowywanych w atmosferze powietrza i czystego azotu, w różnych temperaturach nie pokrywa się z wynikami uzyskanymi przez Y o u s- s e f i in. (1978). Autorzy ci nie wykazali istotnego wpływu różnych temperatur przechowywania (-5 C, 6 C i pokojowej) na zawartość białka ogółem w suszonych obnóżach pyłkowych. Natomiast nasze badania wykazały istotne obniżenie zawartości tego składnika w obnóżach przechowywanych w temperaturze pokojowej po 24 miesiącach. Podobnie jak Y o u s s e f i in. (1978) także V a c h o n i n a i Jak o v e v a (1979) nie wykazały istotnych zmian w zawartości azotu ogółem (białka ogółem) w suszonych obnóżach przechowywanych w atmosferze dwutlenku węgla, w próżni i w powietrzu w ciągu 12-miesięcznego okresu. Autorki te wykazały natomiast istotne obniżenie ilości azotu białkowego w obnóżach przechowywanych w w/w warunkach. Przy czym próżnia okazała się w tym przypadku mniej korzystna. Tłumaczą to tym, iż część połączeń białkowych podczas przechowywania obnóży rozkłada się i przechodzi we frakcję połączeń azotowych niebiałkowych. Niemniej przy oznaczaniu azotu ogółem metodą Kjeldahla zarówno azot białkowy jak i niebiałkowy oznaczane 167
sa łącznie i w związku z tym białko ogółem może nie ulec istotnemu obniżeniu, jak miało to miejsce w badaniach Y a c h o n i n y i Jak o v e v e j (1979). Na obniżenie zawartości azotu ogólnego w utrwalonych obnóżach podczas przechowywania wskazuje Ć e k s t e r i t e (1992), co potwierdzają nasze badania. Stwierdzone przez nas istotne obniżenie zawartości białka ogółem może być spowodowane rozkładem substancji azotowych białkowych, a także substancji azotowych niebiałkowych, które mogą tracić wolne, aktywne grupy amonowe. W dostępnym piśmiennictwie dotyczącym przechowywania obnóży pyłkowych nie znaleziono danych dotyczących zmian w zawartości aminokwasów, zachodzących w czasie przechowywania obnóży w temperaturze -20 C. y a c h o n i n a i Jak o v e v a (ł 979) podaja, że zawartość aminokwasów w suszonych obnóżach pyłkowych przechowywanych w temperaturze 4 C jest bardziej stabilna, niż w temperaturze pokojowej, jak rownież w atmosferze dwutlenku węgla. Y a c h o n i n a i Jak o v e v a (\ 979) i Ć e k s t e r i t e (\ 988) wykazały, że ze wszystkich aminokwasów największym stratom podczas przechowywania ulegają lizyna, histydyna i prolina. Podobnie w przedstawionych badaniach stwierdzono duży spadek zawartości tych aminokwasów, szczególnie proliny, mimo stosowania innych warunków przechowywania. W naszym doświadczeniu stwierdziliśmy mniejszy spadek zawartości aminokwasów egzogennych - średnio o około 9 %, a większy spadek ogólnej zawartości aminokwasów - średnio o około 15%. Y a c h o n i n a i Jak 0- v e v a (1979) podają odwrotną. zależność. Z kolei C e k s t e r i t e (1988) wykazała, że zawartość aminokwasów egzogennych w obnóżach pyłkowych zebranych w sezonie wiosennym obniża się w większym stopniu, a obnóżach zebranych w sezonie letnim w mniejszym stopniu, w porównaniu ze spadkiem ogólnej zawartości aminokwasów. Z badań porównawczych składu aminokwasowego obnóży pyłkowych i pierzgi - naturalnie zakonserwowanego przez pszczoły źródła białka, przechowywanego w komórkach plastrów S t a n d i f e r i in. (1980) stwierdzili, że ogólna zawartość aminokwasów w pierzdze przechowywanej przez 42 dni w komórkach plastrów była średnio o 12 % niższa niż w obnóżach pyłkowych. Przy czym spadek zawartości dla cysteiny wynosił aż 50%, dla lizyny 30%, a dla proliny 24%. Wykazany w naszych badaniach spadek ogólnej zawartości aminokwasów w utrwalonych obnóżach, przechowywanych w temeraturze -20 C wynoszący około 15%, jest podobny do tego, który uzyskali S t a n d i f e r i in. (1980) dla pierzgi 42-dniowej. Wprawdzie porównywanie tych wyników nie jest uzasadnione, ponieważ stosowane w obu doświadczeniach warunki utrwalania i przechowywania obnóży były bardzo różne, niemniej nasuwa się bardzo ogólny wniosek. Mianowicie taki, iż nie da się w pełni zabezpieczyć obnóży pyłkowych przed strata zawartości aminokwasów podczas przechowywania, czy to w sposób naturalny przez pszczoły, jak wykazał 168
S t a n d i f e r i in. (1980), czy w sposób sztuczny, jak wynika z naszych badań. Możemy jedynie mówić o zastosowaniu takich warunków podczas przechowywania obnóży, aby spadek zawartości aminokwasów był jak najmniejszy. WNOSK 1. Zawartość białka ogółem w obnóżach pyłkowych podczas przechowywania ulega obniżeniu niezależnie od sposobu konserwacji oraz otaczającej atmosfery. 2. Temperatura pokojowa podczas przechowywania wpływa najbardziej niekorzystnie na zawartość w obnóżach pyłkowych białka ogółem. Przy stosowaniu tej temperatury po 24 miesiącach następuje już istotne obniżenie zawartości tego składnika. Najlepsza pod tym wzgledem jest temperatura -20 C, przy stosowaniu której tempo rozkładu białka jest najwolniejsze. 3. Ogólna zawartość aminokwasów białkowych w utrwalonych obnóżach pyłkowych w czasie przechowywania obniża się nawet przy stosowaniu temperatury -20 C. Przy czym największe obniżenie występuje w obnóżach zamrożonych, a najmniejsze w obnóżach liofilizowanych. Ponadto dla wszystkich sposobów utrwalania obniżenie ogólnej zawartości aminokwasów jest wyższe niż zawartości aminokwasów egzogennych. Najbardziej labilnymi aminokwasami są: prolina i histydyna. ch zawartość ulega największemu spadkowi podczas przechowywania. LTERATURA C e k s t e r i t e V.V. (1988) - Aminokislotnyj sostav cvetoćnoj pyl'cy. Apiterapija. Biologija i technologija produktov pćelovodstva. Cast'. Dnepropetrovsk, s.10-14. C e k s t e r i t e V.V. (1992) - Sposoby konservirovanija obnoźki i uslovija chranienija. Praca doktorska, Litovskaja Se1skochozjajstviennaja Akademija, Kaunas. K a z a u s k e n e K.V., M a ć e k a s AJ. (1987) - Pokazate1i kaćestva konservirovannoj pyl'cy. Pćelovodstvo, 67(3):28-29. M a d z g a r a s v i i G.D., N i kur a d z e D.l., C i t i d z e B.S., V a c h o n i n a T.V. (1982) Suśka i chranenie cvetoćnoj pyl'cy. Pćelovodstvo, 62(1 ):29-30. Rakowska M., Grabarek Z., Kunachowicz H. (1976)-Metodyka hydrolizy białka oraz ilościowego oznaczania aminokwasów przy zastosowaniu automatycznego analizatora JLC-6AH firmy Jeol. Zesz. Nauk.ART. OsZ. Technologia Żywności, s.9-53. R u t k o w s k a U. (1981) - Wybrane metody badania składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa. S ł a w i ń s kip., Kar p i ń s k a B. (1973) - Badania nad hydrolizą białka w materiale biologicznym. Biul. n! Przem. Pas;., 1:24-59. Standifer L.N.,McCaughey W.F.,Dixon S.E.,Gilliam M., Loper G.M. (1980) - Biochemistry and microbiology of pollen collected by honey bees iapis mełli/era L.) from almond, Prunus dulcis.. Protein, amino acids and enzymes. 169
Apidologie, (2): 163-171. S z c z ę s n a T., R Y b a k - C h m i c ł c w s k a H., S k W r n c k W. (1995) - Wpływ utrwalania na wartość biologiczną obnóży pyłkowych. Pszczeln.Zesz: Nauk., 39(1):177-187. S z c z ę s n a T., R y b a k - C h m i e e w s k a H., S k o w r o n c k W. (995a)- Zmiany w składzie chemicznym obnóży pyłkowych zachodzące podczas ich przechowywania w różnych warunkach.. Cukry, tłuszcz, popiół. Pszczeln.Zesr. Nauk., 39(2): 145-156. S z c z ę s n a T., R Y b a k - C h m i c 1 c w s k a H., S k o w r o n e k W. (1995b) Zmiany w składzie chemicznym obnóży pyłkowych zachódzace podczas ich przechowywania w różnych warunkach.. Witamina C i prowitamina A (f3-karotcn). Pszczeln. Zesz. Nauk., 39(2): 171-189. S z c z ę s n a T., R Y b a k - C h m i e e w s k a H.. S k 11 W r o n c k W. (995c)- Zmiany w składzie chemicznym obnóży pyłkowych zachodzące podczas ich przechowywania w różnych warunkach. V. Kwasowość ogólna i czynna (ph). Pszczeln.Zesz. Nauk., 39(2): 191-207. Youssef A.M., Farag R.S., Ewies M.A., E-Shakaa S.M.A. (1978)- Chemical studies on pollen collected by honeybees in Chza region, Egypt. J.Apic.Res., 17(3):110-113. V a c ho n i n a T.V., Jak o v c v a L.P. (1979) - Kićestvo pyl'cy i ee proteiny. Pćelovodstvo, 59(8):26-28. ALTERATONS N THE CHEMCAL COMPOSTON or TE POLLEN LOADS STORE> UN>ER VAROUS CONDlTONS.. 'ROTEN AND AMNO AC>S. T. S z c z ę s n a, H. R y b ak - C h m i e e w s k a, W. S k o w r o n e k Summary The aim of the study was to evaluatc thc dynamics of thc alterations in total protein and amino acids contents in the pollen loads stored under various conditions. Thc cxaminations involved either frozen or dried at about 40 C or lyophilized pollen łoads. Sampes were sto red in the atmosphere containing air and pure nitrogcn at -20 C ± 2 C, 4 C ± 2 C or room temperaturę. Thc data obtained showed that the totał protein eontenis in thc pollen łoads decreased irrespective of thc preservation marmer and atmosphcre used. The storagę at room temperaturę produced thc most unfavourable conditions as regards the total protein contents. A 24-month storage of pollen łoads in room tcmperature decreased significantly the protein contents. n contrast, the lowest drop in the total protein contents occurred at -20 C. However. this temperature lowered both the amino acids and total protein contcnts. The most marked drop in the total protein contents was found in frozen pollen loads; in contrast, yophiłized pollen loads showed the łowest decrcase in the totał protein contents. Proline and histidine were found to be the most labile amino acids under the conditions used. Keywords: bee products, póllen loads, protein, amino acids, storage. 170