SKŁAD AMINOKWASOWY BIAŁKA SIANA Z ŁĄKI GÓRSKIEJ W 20 ROKU TRWAŁEGO DOŚWIADCZENIA NAWOZOWEGO

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE Т. Щ NR 3/4, WARSZAWA 1991: KAZIMIERZ MAZUR SKŁAD AMINOKWASOWY BIAŁKA SIANA Z ŁĄKI GÓRSKIEJ W 20 ROKU TRWAŁEGO DOŚWIADCZENIA NAWOZOWEGO Katedra Chemii Rolnej Akademii Rolniczej w Krakowie WSTĘP Nawożenie mineralne trwałych użytków zielonych pozwala nie tylko na szybki i znaczny wzrost produkcji paszy pastwiskowej lub siana łąkowego, ale przy racjonalnych i ekologicznie uzasadnionych dawkach koszt wytworzenia jednostki pokarmowej i białka jest niewspółmiernie niższy w porównaniu z produkcją na gruntach ornych [3]. Ocenę nawożenia wiąże się obecnie również z jakością plonów, a jednym z głównych kryteriów tej oceny jest zawartość białka oraz jakościowy i ilościowy skład aminokwasów. Głównym czynnikiem modyfikującym jest azot, ale najlepsze efekty przy uprawie roślin pastewnych uzyskać można przez optymalizację stosunku tego składnika do ilości fosforu i potasu w dawce nawozu, a także dodatek mikropierwiastków [1, 2,4-6, 8]. Pasze z użytków zielonych stosowane są głównie w żywieniu zwierząt przeżuwających, dla których skład aminokwasowy białka nie jest tak ważny z uwagi na syntezę tych związków przez mikroflorę żwacza. Plony z użytków zielonych służą także w żywieniu zwierząt monogastrycznych, mogą być wykorzystane również do produkcji pasz treściwych. MATERIAŁ I METODYKA Materiał do oznaczenia zawartości 16 aminokwasów, w tym 10 egzogennych, pochodził z dwóch pokosów runi łąkowej zebranej w dwudziestym roku prowadzenia statycznego doświadczenia nawozowego na łące trwałej w Czarnym Potoku koło Krynicy (700 m n.p.m.). Warunki tego doświadczenia opisane zostały we wcześniejszych publikacjach [7]. W doświadczeniu, poza obiektem kontrolnym bez nawożenia (0), uwzględniono często stosowane w praktyce jednostronne nawożenie azotowe (A) oraz fosforowe (В), a na tle nawożenia fosforowo-potasowego (C) badano efektywność dwóch dawek N 90 i 180 kg/ha saletry amonowej (Д E) i mocznika (F, G). Aminokwasy oznaczono w średnich ważonych próbkach z obiektów metodą

2 1 6 6 К. Mazur chromatografii kolumnowej po hydrolizie 6 M HC1. Jedynie metionię oznaczono konwencjonalną metodą kolorymetryczną. OMÓWIENIE WYNIKÓW PLONOWANIE I SKŁAD BOTANICZNY RUNI ŁĄKOWEJ W dwudziestym roku doświadczenia wzrost plonów suchej masy wynosił 12% w obiekcie PK (С), a przy pełnym nawożeniu 76% średnio w obiektach z dawką 90 kg N w obu nawozach (Д F) i 90% z dawką N 180 kg/ha (.E, G) w stosunku do kontroli. Jednostronne nawożenie zwiększyło te plony o 45% w obiekcie z saletrą amonową (A), a w obiekcie z superfosfatem (5) były one mniejsze o 6%. Urozmaicony skład botaniczny runi łąkowej utrzymywał się tylko w obiekcie kontrolnym (0 wyłącznie zabiegi pielęgnacyjne) oraz nawożonym PK i P. Przy jednostronnym nawożeniu azotem uzyskano praktycznie ruń trawiastą z dominacją bliźniczki psiej trawki i kostrzewy czerwonej, a przy pełnym nawożeniu zbiorowisko trawiaste zostało zdominowane przez kłosówkę miękką (Holcus mollis L.), która przy podwójnej dawce azotu, zwłaszcza w formie saletry amonowej (E), stanowiła monokulturę. Gatunek ten, nisko oceniany pod względem wartości użytkowej, ma dużą wartość odżywczą [9]. Taki skład botaniczny oraz nawożenie miały istotny wpływ na skład ilościowy aminokwasów w białku surowym i suchej masie siana. SKŁAD AMINOKWASOWY BIAŁKA W tabelach 1 i 2 przedstawiono zawartość aminokwasów w białku surowym. W plonach z I pokosu oznaczone aminokwasy stanowiły od 63% (obiekt 0, bez nawożenia) do 86% (D PK + N90 w saletrze amonowej) masy białka surowego, a w II pokosie 60-70%, przy zależnościach takich jak w I zbiorze. Nawożenie azotem na tle PK zwiększyło udział aminokwasów w białku surowym o 9-35% w I pokosie, a w II pokosie o 15%, ale tylko przy niższej dawce obu nawozów. Podwójna dawka saletry amonowej obniżyła ten udział o 8%, a w obiekcie z mocznikiem nie było różnicy. Jednostronne nawożenie saletrą amonową było w pierwszym pokosie mniej efektywne (65% aminokwasów w białku) niż jednostronne nawożenie superfosfatem (73%), natomiast w II pokosie w obu tych obiektach wskaźniki były podobne (67-69%), jak przy nawożeniu PKN90. W I pokosie najbardziej wzrosła suma tak wszystkich aminokwasów (36%), jak i aminokwasów egzogennych (35%) pod wpływem nawożenia PK + N90 w saletrze amonowej (D). W pozostałych obiektach z pełnym nawożeniem wzrost ten wynosił odpowiednio 10-11% i 7-15%. W obiektach z niepełnym nawożeniem wzrost stwierdzono tylko przy jednostronnym stosowaniu superfosfatu (16 i 10%). W II pokosie niższe dawki obu nawozów azotowych stosowanych na tle PK wpływały podobnie na wzrost zawartości sumy aminokwasów i aminokwasów egzogennych (16-20%), jak jednostronne nawożenie saletrą amonową i superfosfatem (13-17%). Przy podwójnych dawkach azotu oraz przy nawożeniu PK zawartość aminokwasów w białku była podobna jak w obiekcie kontrolnym (bez nawożenia).

3 Skład aminokwasowy białka siana z łąki górskiej w 20 roku trwałego doświadczenia nawozowego 167 Zawartość aminokwasów w białku surowym siana z I pokosu (g/16 g N) Content of amino acids in crude protein of hay from 1st cut (g/16 g N) Tabela 1 Aminokwasy Amino acids Obiekty nawozowe Fertilizer objects O A В С D E F G 1. Arginina Arg 2,84 3,17 3,35 2,50 4,04 3,71 2,84 2,68 2. Fenyloalanina Phe 4Д7 3,46 3,83 3,75 4,56 3,92 4,31 4,15 3. Histydyna His 1,60 1,75 2,02 1,64 2,23 1,90 1,84 1,83 4. Izoleucyna lieu 2,96 2,57 2,87 2,52 3,87 3,46 2,85 3,65 5. Leucyna Leu 4,45 4,82 5,34 4,29 6,72 5,58 5,34 5,49 6. Lizyna Lys 3,27 3,90 4,39 3,10 4,43 3,83 3,35 3,97 7. Metionina Met 1,21 1,20 1,32 1,05 1,39 1,23 1,18 1,26 8. Treonina Thr 3,14 2,97 3,33 2,79 4,12 3,26 3,16 3,43 I 9. Tyrozyna Tyr 3,57 3,03 3,10 3,41 4,29 3,32 3,34 3, Walina Val 3,50 3,74 4,23 4,02 5,71 4,96 4,54 4, Alanina Ala 3,59 4,02 4,28 3,72 6,67 5,42 4,66 5, Glicyna Gly 2,94 2,68 3,09 2,60 4,16 3,15 2,82 3, Kwas aspar. Asp. ас. 14. Kwas glutam. Glu. ac. 11,90 11,36 12,75 11,18 12,93 10,74 11,80 10,34 7,88 9,31 10,69 8,57 11,42 8,79 9,80 9, Prolina Pro 3,51 4,40 5,47 5,49 5,71 4,02 4,64 3, Seryna Ser 2,81 2,94 3,43 2,80 3,76 3,22 3,25 3,08 % N w suchej masie in dry mass Suma aminokwasów Total amino acids Suma amin. egzogen. Total exogenic a.a. Amin. egzog. w sumie aminokw. % Exog. a.a. in total a.a. 2,03 1,94 1,77 2,02 1,84 2,10 1,77 2,05 63,34 65,26 73,49 63,43 86,01 70,51 69,72 69,51 30,71 30,55 33,78 29,07 41,36 35,17 32,75 34,44 48,48 46,81 45,97 45,83 48,09 49,88 46,97 49,55 Arg + Lys: Pro 1,74 1,60 1,42 1,02 1,48 1,75 1,33 1,86 O = bez nawożenia no fertilization, A = N Ł- S, В = P, С = PK, D = PK + N L- S, E = PK + N2 - S, F = PK + N Ł- M, G = PK + N 2 - M. N L= 90 kg N, N2 = 180 kg N, P = 40 kg P, К = 125 kg К na ha per hectare. S = saletra amonowa amonium nitrate, M = mocznik urea.

4 168 К. Mazur Zawartość aminokwasów w białku surowym siana z II pokosu (g/16 g N) Content of amino acids in crude protein of hay from Ilnd cut (g/16 g N) Tabela 2 Aminokwasy Amino acids Obiekty nawozowe Fertilizer objects3 O A В С D E F G 1. Arginina Arg 2,64 2,91 3,08 2,96 3,02 2,86 2,85 2,67 2. Fenyloalanina Phe 2,69 3,46 3,39 2,96 3,34 3,01 3,72 3,09 3. Histydyna His 1,70 1,76 1,80 1,68 1,74 1,36 1,86 1,73 4. Izoleucyna lieu 2,33 2,83 2,85 2,48 2,74 2,42 3,00 2,58 5. Leucyna Leu 4,68 5,22 5,21 4,58 4,93 4,44 5,61 5,03 I 6. Lizyna Lys 2,82 3,22 ЗД5 2,96 3,45 2,55 3,32 2,74 7. Metionina Met 0,96 0,93 0,95 0,96 1,18 0,77 0,95 0,85 8. Treonina Thr 2,76 3,19 3,23 2,90 3,27 2,43 3,24 3,00 9. Tyrozyna Tyr 2,57 3,37 3,26 2,72 3,09 2,72 3,45 2, Walina Val 3,67 4,19 4,30 3,79 4,52 3,80 4,21 3, Alanina Ala 3,29 4,46 4,38 3,73 4,66 3,73 4,60 3, Glicyna Gly 2,28 2,96 3,01 3,26 3,03 2,72 3,02 2, Kwas aspar. Asp. ас. 14. Kwas glutam. Glu. ac. 10,43 11,05 10,58 9,81 11,65 8,38 10,01 9,56 8,53 9,94 9,26 8,18 9,23 7,66 9,76 8, Prolina Pro 5,68 6,08 6,31 4,95 6,82 4,84 6,51 5, Seryna Ser 2,67 2,99 2,45 2,82 2,95 1,86 3,22 2,40 % N w suchej masie in dry mass Suma aminokwasów 1 Total amino acids Suma amin. egzogen. Total exogenic a.a. 2,34 2,18 2,24 2,62 2,14 2,74 2,26 2,55 59,70 68,56 67,21 60,74 69,62 55,55 69,33 60,57 26,82 31,08 31,22 27,99 31,28 26,26 32,21 28,49 Amin. egzog. w sumie aminokw. % Exogenic a.a. in total a.a. 44,92 45,33 46,45 46,08 44,93 47,45 46,46 47,04 Arg + Lys: Pro 0,96 1,01 1,02 1,20 0,95 1,12 0,95!,01 J a Objaśnienia jak w tab. 1 see Table 1.

5 Skład aminokwasowy białka siana z łąki górskiej w 20 roku trwałego doświadczenia nawozowego Chemiczny wskaźnik strawności białka, obliczony ze stosunku sumy dwóch aminokwasów egzogennych argininy i lizyny do endogennej proliny, był w I pokosie wysoki i wahał się od 1,02 w obiekcie PK do 1,86 w obiekcie PK + Niso z mocznikiem, a w drugim pokosie niski i o odwróconych zależnościach: 0,95 przy nawożeniu PK + N90 do 1,20 w obiekcie PK. Nawożenie zróżnicowało zawartość aminokwasów w białku bardziej w plonach I pokosu. W II pokosie większe zmiany wystąpiły tylko w zawartości fenyloalaniny, izoleucyny i tyrozyny, a z aminokwasów endogennych alaniny i glicyny. W analizowanym sianie zawartość aminokwasów egzogennych w białku była w obu pokosach niższa od zawartości wzorcowej określonej przez FAO i WHO [2, 5, 8]. Jedynie w obiekcie D (PK + N90 w saletrze amonowej) poziom treoniny i waliny w plonie z I pokosu odpowiadał tym wskaźnikom, a zawartość izoleucyny i leucyny była bliska wzorcowej. Udział aminokwasów egzogennych w sumie oznaczanych aminokwasów wahał się w I pokosie od 46% (obiekty В i C) do blisko 50% (obiekty E i G). W II pokosie udział ten był bardziej wyrównany między obiektami nawozowymi (45-47%). ZAWARTOŚĆ AMINOKWASÓW W PASZY Wyraźniej niż zawartość aminokwasów w białku (g/l6 g N) obrazuje wartość odżywczą paszy ilość aminokwasów znajdujących się w 1 kg tej paszy. Dane zawarte w tabelach 3 i 4 wskazują na inne zależności między nawożeniem a zawartością aminokwasów wyrażone w g/kg. Zaznaczyło się tu przede wszystkim gorsze działanie mocznika, zwłaszcza w mniejszej dawce {F). Siano I pokosu z tego obiektu było o 22% uboższe w oznaczane aminokwasy niż plon uzyskany przy takiej samej dawce saletry amonowej (D). W odniesieniu do sumy aminokwasów egzogennych obniżenie zawartości dochodziło do 24%. Przy podwójnej dawce obu nawozów pogorszenie tego elementu jakości plonu wynosiło tylko 3%. Jednym z ważnych kryteriów oceny jakościowej paszy jest zawartość aminokwasów limitujących wartość odżywczą. Takim aminokwasem jest m.in. lizyna. Plon siana zebrany w obu pokosach zawierał kg/ha tego aminokwasu, a w obiektach z pełnym nawożeniem NPK średnio 25 kg/ha (tab. 3 i 4). Było to więcej niż zbierano lizyny w życie poplonowym [5] oraz była to prawie połowa ilości tego aminokwasu w plonie mieszanki roślin motylkowych uprawianych w zmianowaniu [8]. WNIOSKI 1. Największy wpływ na zawartość sumy 16 aminokwasów oraz aminokwasów egzogennych w białku miało pełne nawożenie z dawką N (w postaci saletry amonowej) w ilości 90 kg/ha. Oznaczone aminokwasy stanowiły w tym obiekcie 86% masy białka, a w obiekcie kontrolnym, bez nawożenia i z nawożeniem PK 63%. 2. Podwójna dawka obu nawozów azotowych powodowała zwiększenie wartości chemicznego wskaźnika strawności białka dzięki korzystniejszej relacji między zawartością lizyny i proliny w białku. 3. Pasza z obiektów nawożonych mocznikiem była w I pokosie znacznie uboższa w aminokwasy (g/kg) niż przy nawożeniu saletrą amonową. Relacje między zawartością aminokwasów w sianie i w białku były różne.

6 170 К. Mazur Tabela 3 Zawartość aminokwasów w suchej masie siana z I pokosu (g/kg) Content of amino acids in dry mass of hay from 1st cut (g/kg) Obiekty nawozowe Fertilizer objects3 Aminokwasy Amino acids О А В С D E F G I 1. Arginina Arg 3,60 3,77 3,71 3,16 4,65 4,21 3,14 3,44 2. Fenyloalanina Phe 5,29 4,20 4,24 4,74 5,24 5,14 4,77 5,32 3. Histydyna His 2,03 2,12 2,24 2,07 2,56 2,49 2,04 2,34 4. Izoleucyna lieu 3,75 3,12 3,17 3,18 4,45 4,54 3,15 4,68 5. Leucyna Leu 5,64 5,85 5,91 5,42 7,73 7,32 5,91 7,03 6. Lizyna Lys 4,15 4,73 4,86 3,92 5,09 5,03 3,71 5,09 7. Metionina Met 1,53 1,45 1,46 1,33 1,60 1,62 1,30 1,61 8. Treonina Thr 3,98 3,60 3,68 3,52 4,74 4,28 3,50 4,40 9. Tyrozyna Tyr 4,53 3,67 3,43 4,31 4,93 4,36 3,70 4, Walina Val 4,44 4,54 4,68 5,08 6,57 6,51 5,02 6, Alanina Ala 4,55 4,87 4,74 4,69 4,67 7,11 5,16 7, Glicyna Gly 3,73 3,25 3,42 3,28 4,78 4,14 3,12 4,42 I 13. Kw. aspar. Asp. ac. 14. Kw. glutam. Glu. ac. 15,10 13,78 14,11 14,11 14,87 14,10 13,05 13,25 10,00 11,29 11,83 10,82 13,13 11,54 10,84 11, Prolina Pro 4,46 5,33 6,05 6,93 6,57 5,27 5,13 4, Seryna Ser 3,57 3,57 3,79 3,53 4,32 4,22 3,60 3,95 Białko surowe Crude protein Suma aminokwasów Total amino acids Suma am. egzogennych Total exogenic a.a ,05 79,14 81,32 80,09 98,90 91,88 77,14 89,08 38,64 37,05 37,38 36,73 47,56 45,50 36,24 44,14 Lizyna Lys (kg/ha) 9,21 13,86 9,72 8,19 18,32 19,16 13,36 20,06 a Ojaśnienia jak w tab. 1 see Table 1.

7 Skład aminokwasowy białka siana z łąki górskiej w 20 roku trwałego doświadczenia nawozowego Zawartość aminokwasów w suchej masie siana z II pokosu (g/kg) Content of amino acids in dry mass of hay from Ilnd cut (g/kg) Tabela 4 Aminokwasy Amino acids Obiekty nawozowe Fertilizer objects3 О А В С D E F G 1. Arginina Arg 3,86 3,97 4,31 4,84 4,04 4,89 4,03 4,25 2. Fenyloalanina Phe 3,94 4,71 4,74 4,85 4,47 5,15 5,26 4,93 3. Histydyna His 2,49 2,40 2,52 2,75 2,32 2,33 2,63 2,76 4. Izoleucyna lieu 3,41 3,85 3,99 4,06 3,67 4,14 4,24 4,11 5. Leucyna Leu 6,84 7,11 7,30 7,50 6,59 7,60 7,93 8,02 6. Lizyna Lys 4,13 4,38 4,71 4,85 4,62 4,36 4,69 4,36 7. Metionina Met 1,40 1,27 1,33 1,57 1,58 1,32 1,34 1,36 8. Treonina Thr 4,03 4,35 4,52 4,75 4,37 4,16 4,58 4,78 9. Tyrozyna Tyr 3,76 4,59 4,57 4,46 4,13 4,66 4,87 4, Walina Val 5,37 5,71 6,02 6,20 6,04 6,50 5,94 6,11 D 11. Alanina Ala 4,81 6,07 6,13 6,10 6,23 6,38 6,49 6,22 I 12. Glicyna Gly 3,33 4,03 4,22 5,33 4,05 4,65 4,27 4,12 I I 13. Kw. aspar. Asp. ac. 14. Kw. glutan. Glu. ac. 15,26 15,06 14,81 16,06 15,58 14,35 14,14 15,23 12,47 13,55 12,96 13,39 12,34 13,12 13,78 13, Prolina Pro 8,31 8,28 8,84 8,10 9,12 8,28 9,20 8, Seryna Ser 3,91 4,07 3,43 4,62 3,95 3,19 4,55 3,82 Białko surowe Crude protein Suma aminokwasów Total amino acids ,32 93,40 94,40 99,43 93,10 95,08 97,94 96,53 Suma am. egzogennych 39,23 42,34 44,01 45,83 41,83 45,11 45,51 45,41 Total exogenic a.a. Lizyna Lys (kg/ha) 2,73 5,43 3,34 5,58 6,88 6,68 6,66 7,28 Objaśnienia jak w tab. 1 see ТаЫе 1.

8 172 К. Mazur 4. Plony II pokosu miały niższą zawartość aminokwasów w białku w porównaniu z plonami I pokosu, natomiast zależności w zawartości aminokwasów w 1 kg paszy były odwrotne. LITERATURA [1] Domska D. Wpływ intensywnego nawożenia na zawartość związków azotowych i jakość białka w runi pastwiskowej. Zesz. Nauk. ART w Olsztynie, Roi. 1979, Nr 27: [2]Eppendorfer W.H. Amino acid composition and protein quality. FAO, Economic Commission for Europe, Committee on Agricultural Problems, Agric. Sem. 4/R.2., Geneva [3] Falkowski M. Produkcja białka na użytkach zielonych. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 1983, z. 238: [4] Gorlach E., Curyło T. Działanie wieloletniego nawożenia na plonowanie runi łąkowej oraz zawartość azotu w roślinach i glebie zależnie od zestawu dawki NPK i warunków siedliskowych. Rocz. Glebozn. 1983,34/4: [5] Mazur K., Mazur T. The effect of mineral fertilization with a varying N:P:K ratio and an addition of microelements on the content of amino acids in the green mass of rye. Acta Agr. Silv. Ser. Agr. 1985,24: [6] Mazur K. The effect of the ratio of components and of the dose of fertilizers as well as of an addition of Cu and Co on the content of amino acids in meadow fescue. 8th Congr. Agrichem 90 Zbornik prednaśok 1,1990: , Nitra. [7] Mazur K, Mazur T. Wpływ nawożenia mineralnego na plon i skład chemiczny masy roślinnej z łąki górskiej. Acta Agr. Silv. Ser. Agr. 1972, 12/1: [8] Mazur K., Mazur T. Wpływ nawożenia roślin motylkowych azotem przy różnym stosunku N:P:K i dodatku mikropierwiastków na zawartość aminokwasów w zielonce. Acta Agr. Silv. Ser. Agr. 1984, 23: [9] Mazur K. Występowanie i skład chemiczny kłosówki miękkiej (Holcus mollis L.) w zależności od nawożenia mineralnego łąki górskiej. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 1987, z. 337: К.М АЗУР АМ ИНОКИСЛОТНЫЙ СОСТАВ БЕЛКА ЛУГОВОГО СЕНА В 20-Ы Й ГО Д ПОСТОЯННОГО ПОЛЕВОГО ОПЫ ТА В ГОРАХ Кафедра агрохимии Сельскохозяйственной академии в Кракове Резю ме Определяли аминокислотный состав белка лугового сена в условиях одностороннего удобрения азотом (А), фосфором (В) и фосфором и калием (С), а кроме того аммиачной селитрой (D, Е) и мочевином (F, G) применяемой на ф оне РК в дозах 90 и 180 кг N/ra (0 без удобрения). В урожае двух укосов сена определено 16 аминокислот. В сыром белке (Таб. 1 и 2) аминокислоты составляли 63-86% в урожае 1-го укоса и 60-70% в урожае П-го укоса. Азотное удобрение на ф оне РК увеличивало участие аминокислот в сыром белке соответственно на 9-35% и 15% в I и П укосах. Участие незаменимых аминокислот в общем содержании аминокислот колебалось в 1-ом укосе от 46% до 50%, а во П-ом от 45% до 47%. Химический показатель переваримости белка вычислен с соотношения суммы двух незаменимых аминокислот аргинина и лизина к заменимому пролину был в отдельных укосах изменчивым (Таб. 1 и 2). Для оценки качества сена приведено также содержание аминокислот в 1 кг сена (Таб. 3 и 4). В случае применения мочевины содержание аминокислот было ниже от 3% (аспарагиновая кислота) до 26% (аргинин), чем аммиачной селитры.

9 Skład aminokwasowy białka siana z łąki górskiej w 20 roku trwałego doświadczenia nawozowego K. MAZUR AMINO ACID COMPOSITION OF THE PROTEIN OF HAY FROM A MOUNTAIN MEADOW IN THE 20TH YEAR OF A PERMANENT FERTILIZING EXPERIMENT Department of Agricultural Chemistry, Agricultural University of Cracow Summary The author presents the amino acid composition of protein of meadow hay under conditions of a long-term fertilization with only nitrogen (A), only phosphorus (.В), or phosphorus and potassium (C), as well as ammonium nitrate (Д E) and urea (F, G) applied on the background of PK in the rate of 90 and 180 kg N per ha (О no fertilization). In the yield from two cuts 16 amino acids were determined, including 10 exogenic ones. In the raw protein (Tables 1 and 2) the determined amino acids amounted to 63-86% in the yield of the 1st cut and to 60-70% in that of the Und cut. Nitrogen fertilization on the PK background increased the proportion of amino acids in raw protein by 9-35% and 15% in the 1st and Und cut respectively. The proportion of exogenic amino acids in total amino acids varies in the 1st cut between 46 and 50%, and in the Und cut between 45 and 47%. The chemical index of protein digestibility calculated from the ratio of the sum of two exogenic amino acids (arginine and lysine) to the endogenic proline was variable in particular cuts (Tables 1 and 2). To assess the fodder value the author quotes the content of amino acids per 1 kg of hay (Tables 3 and 4). When applying urea the content of amino acids (as compared to ammonium nitrate) was lower by 3% (aspartic acid) and by 26% (argynine). Dr К Mazur Praca wpłynęła do redakcji w lutym 1991 r. Katedra Chemii Rolnej Akademia Rolnicza Kraków, Al. Mickiewicza 21

10