Laboratorium Geoodniesienie rastra Tworzenie i edycja danych wektorowych dr inż. Jan Blachowski Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Zakład Geodezji i Geoinformatyki
Laboratorium I. CEL I ZAKRES ĆWICZENIA Celem ćwiczenia jest nabycie umiejętności geoodniesienia obrazów rastrowych (zeskanowanych map) w GIS, wektoryzacji treści map oraz rysowania obiektów z uŝyciem narzędzi edycji. - W pierwszym etapie nadasz geoodniesienie zeskanowanej mapie dawnej kopalni odczytując układ współrzędnych z mapy lub stosując układ lokalny i ocenisz błędy geoodniesienia Patrz część III - W drugiej części załoŝysz geobazę plikową, w której przechowywane będą dane rastrowe i klasy obiektów wektorowych Patrz część IV - W dalszej kolejności zwektoryzujesz wybraną treść mapy (np. drogi, cieki, granice, zasięg wyrobiska) oraz narysujesz nowe obiekty reprezentujące działki i budynki. Patrz część V Efektem końcowym podlegającym ocenie są: - geobaza plikowa, w której przechowywane będą dane rastrowe (mapa) oraz wektorowe, - poprawnie narysowane obiekty reprezentujące treść mapy rastrowej oraz nowe obiekty (działki i budynki), zachowanie topologii - projekt ArcMap, w tym poprawne zdefiniowanie jednostek mapy, układu współrzędnych mapy, Pytania sprawdzające: 1. Jaki jest układ współrzędnych zeskanowanej mapy wykorzystanej w ćwiczeniu? 2. Jak powinny być rozmieszczone punkty kontrolne? 3. Ile punktów kontrolnych wymagane jest do geoodniesienia rastra? 4. Co to jest geobaza plikowa i czym róŝni się od geobazy wielodostępnej? 5. Do czego słuŝy narzędzie szkic? II. WPROWADZENIE Raster to uporządkowany zbiór komórek pokrywający powierzchnię w postaci regularnej siatki pikseli, w której kaŝdemu pikselowi przypisana jest pewna wartość liczbowa opisująca odpowiadający mu obiekt Piksele przewaŝnie mają kształt kwadratu, chociaŝ zdarzają się równieŝ w postaci prostokąta (rys. 1). Model rastrowy wykorzystywany jest do opisu zjawisk o charakterze ciągłym takich jak temperatura, ciśnienie, wysokość czy dane spektralne z sensorów satelitarnych lub lotniczych oraz obiektów o charakterze dyskretnym dotyczących danych tematycznych czy kategorii np. uŝytkowania terenu. W postaci rastra zapisywane są równieŝ mapy analogowe i plany, które po zeskanowaniu moŝna wykorzystać do powielania na drukarkach lub ploterach oraz jako tło do prowadzenia róŝnorodnych prac projektowych (ESRI, 2000). Rys. 1 Rastrowa reprezentacja rzeczywistości. Na rysunku kaŝdy kolor przedstawia inną wartość zmiennej np. uŝytkowania terenu, roślinności, itp. W systemach GIS rastry uŝywane są jako mapy podkładowe, mapy powierzchni, mapy tematyczne oraz atrybuty obiektów (obrazy). Wykorzystanie danych rastrowych w systemach GIS musi być poprzedzone ich odpowiednim przygotowaniem polegającym na określeniu związku między układem rastra zapisanym w tablicy pikseli a układem terenowym. Dlatego teŝ naleŝy dokonać procesu geoodniesienia rastra. JeŜeli współrzędne x,y co najmniej jednego z naroŝników rastra (zazwyczaj lewego, dolnego) są
Laboratorium znane to moŝna ulokować go w przestrzeni geograficznej oraz określić połoŝenie kaŝdej z komórek rastra na podstawie rozmiaru piksela (rys. 2). (Heywood i inni, 2006). Rys. 2. Układ współrzędnych rastra Raster moŝe być charakteryzowany przez następujące własności: format pliku (np. tif, JPG, GRID), liczba kanałów (warstw, z których składa się raster), rodzaj danych (pikseli), głębia rastra, zasięg, rozmiar czy odwzorowanie rastra. Liczba kanałów określa liczbę przestrzennie skorelowanych matryc pikseli, z których składa się raster. Jedno pasmo oznacza, Ŝe kaŝda komórka ma przypisaną jedną wartość, np. Numeryczny Model Terenu, gdzie kaŝda komórka ma przypisaną jedną wartość reprezentującą wysokość. Rastry o jednym paśmie mogą być wyświetlane jako czarno-białe, w skali szarości lub kolorowe stosując model RGB (Red, Green, Blue). Rastry składające się z wielu kanałów, komórki mają przypisane wiele wartości, mogą być wyświetlane uŝywając jednego z nich lub kompozycji powstałej z ich nałoŝenia. Rodzaj piksela odnosi się do formatu wartości przechowywanych przez piksele rastra, mogą to być liczby całkowite (ang. Integer) lub zmiennoprzecinkowe (ang. Floating point). Pierwszy rodzaj jest dobry reprezentacji danych dyskretnych np. rodzaj uŝytkowania terenu, drugi, w którym wartość piksela jest atrybutem opisującym i moŝe być dowolną liczbą w przyjętym przedziale wartości reprezentuje dane ciągłe np. wysokość nad poziomem morza. Głębia rastra to liczba bitów przeznaczonych do zakodowania pojedynczego piksela. Głębia n-bitowa daje moŝliwość reprezentowania 2n róŝnych barw. Przykładowo głębia 8bitowa przechowuje 28 = 256 wartości (0 do 255) a głębia 16bitowa 216 = 65536 wartości. Dalsza część instrukcji zawiera opis procedur w ArcGIS, które stanowią pomoc do wykonania ćwiczenia
III PRACA Z RASTRAMI Dodawanie rastrów do projektu ArcMap W aplikacji ArcMap dane rastrowe dodawane są do projektu, podobnie jak inne rodzaje danych, za pomocą narzędzia Dodaj Dane. Podczas wczytywania rastra do projektu moŝna utworzyć tzw. piramidy, które są wykorzystywane do szybkiego wyświetlania warstwy tematycznej w zmniejszonej rozdzielczości. Procedura ta redukuje oryginalną rozdzielczość pliku i zapisuje wynik w pliku piramid o takiej samej nazwie jak raster wejściowy i rozszerzeniu *.rrd (ang. Reduced Resolution Dataset). W trakcie pracy w ArcMap, w miarę powiększania, raster wyświetlany jest w lepszej rozdzielczości. Operacja jest zalecana dla duŝych rastrów (ESRI, 2000). Wyświetlanie rastrowych warstw tematycznych Sposób wyświetlania rastrów moŝe być w prosty modyfikowany przy uŝyciu paska narzędziowego Efekty (rys. 3), który pozwala na zmianę domyślnych poziomów kontrastu i jasności oraz ustawienie poziomu przeźroczystości poprawiających sposób wyświetlania rastra. Parametry te oraz jakość wyświetlania rastra moŝna modyfikować takŝe we Własnościach warstwy tematycznej w zakładce Wyświetlanie. Rys. 3. Narzędzia Ustaw Kontrast, Ustaw Jasność i Ustaw Przeźroczystość na pasku narzędziowym Efekty W trakcie tworzenia warstwy tematycznej na podstawie danych rastrowych program przyjmuje domyślny sposób jej wyświetlania np. Rozciągnięty (ang. Stretched). Sposób wyświetlania rastra określamy w zakładce Symbolizacja we Własnościach rastrowej warstwy tematycznej dostępnych w menu kontekstowym po kliknięciu na warstwę PPM (Prawym Przyciskiem Myszy) w Tabeli zawartości. Geoodniesienie rastra Przy tworzeniu warstwy tematycznej na podstawie rastra niezbędne są, podanie informacji o jego połoŝeniu w przestrzeni oraz znajomość układu współrzędnych. Informacje takie mogą być przechowywane w rastrze lub pliku geoodniesienia. Dane rastrowe np. zeskanowane mapy mogą nie posiadać informacji o obszarze, który reprezentują, aby je wykorzystać z innymi danymi przestrzennymi w projekcie GIS konieczne jest wpasowanie rastra do układu współrzędnych mapy. Podstawowym sposobem geoodniesienia rastra jest przeniesienie go w miejsce danych docelowych poprzez zdefiniowanie serii punktów kontrolnych o znanych współrzędnych X i Y, które powiąŝą raster z danymi docelowymi współrzędnych mapy. Powiązanie jednego punktu kontrolnego na rastrze z odpowiadającym mu punktem kontrolnym w danych docelowych to tzw. łącznik. Takie punkty powiązań powinny być równomiernie rozłoŝone na całym obszarze rastra. Przyjęte jest stosowanie łączników w naroŝnikach, na krawędziach i kilku w obszarze środkowym rastra. Na rysunku 4 przedstawiono pasek narzędziowy Geoodniesienie, na którym znajdują się narzędzia uŝywane do wykonania geoodniesienia obrazów rastrowych.
Rys. 4. Pasek geoodniesienie zawierający narzędzia do dopasowania przestrzennego obrazów rastrowych (ESRI, 2002) Chcąc wpasować raster w układ współrzędnych projektu naleŝy wybrać lub przygotować dane docelowe, które zostaną uŝyte jako punkty kontrolne. W dalszej części pokazano w jaki sposób przygotować plik danych docelowych i nadać geoodniesienie rastra na podstawie siatki kartograficznej zeskanowanej mapy. Po wybraniu punktów z siatki mapy, które posłuŝą jako dane docelowe i odczytaniu ich współrzędnych moŝemy: a) utworzyć w ArcCatalog nowy plik shape o geometrii punkt i zdefiniować jego układ współrzędnych (odczytany z mapy), następnie po dodaniu do projektu ArcMap w trybie Edycji utworzyć siatkę punktów kontrolnych poleceniem Współrzędne X, Y z menu kontekstowego narzędzia Szkic (rys. 5). b) przygotować tabelę dbase zawierającą listę punktów kontrolnych i wczytanie jej do dokumentu ArcMap poleceniem Dodaj dane X, Y. Polecenie wymaga podania nazwy tabeli wejściowej, nagłówków kolumn ze współrzędnymi X i Y kolejnych punktów kontrolnych oraz układu współrzędnych, w którym wyraŝone są punkty (rys. 6 i 7). Tabele dbase moŝa przygotować np. w programach: Microsoft Excel, Microsoft Access lub ArcCatalog i powinna być sformatowana w sposób pokazany na rys. 8. Współrzędne X i Y w tabeli muszą być wyraŝone w formacie liczbowym. Polecenie Dodaj Dane X, Y wygeneruje warstwę obiektów na podstawie współrzędnych zawartych we wczytanej tabeli. Jest to warstwa tymczasowa istniejąca tylko w danym projekcie ArcMap. W zakładce Symbolizacja dostępnej z menu kontekstowego Własności Warstwy Tematycznej moŝemy zmienić sposób wyświetlania wygenerowanych punktów kontrolnych aby ułatwić tworzenie łączników. Procedurę zmiany pokazano na rysunku 9. Rys. 5. Tworzenie obiektów narzędziem szkicu z wykorzystaniem polecenia Współrzędne X, Y
Wybór tabeli z punktami kontrolnymi Wybór pól ze współrzędnymi X,Y Wybór układu współrzędnych Rys. 6. Polecenie Dodaj Dane X, Y w menu rozwijanym Narzędzia i jego okno dialogowe (po prawej) Rys. 7. Procedura definiowania układu współrzędnych. Na rys. wybrano plik PUWG 1965 strefa III.prj korzystając z polecenia Wybierz
Rys. 8. Struktura tabeli ze współrzędnymi punktów kontrolnych przygotowana w aplikacji MS Access Procedura geoodniesienia rastra jest następująca: a) W tabeli zawartości dokumentu mapy klikamy PPM warstwę punktów kontrolnych i wybieramy polecenie Powiększ Do Zasięgu Warstwy. Następnie dodajemy do projektu raster, któremu nadamy geoodniesienie. Domyślnie zostanie on dodany na początku układu współrzędnych mapy. b) Po uaktywnieniu paska narzędziowego Geoodniesienie z menu Widok wybieramy raster z listy rozwijanej Warstwa a następnie klikamy na menu rozwijane Geoodniesienie i wybieramy Dopasuj do Wyświetlania. Polecenie to spowoduje dopasowanie rastra do obszaru ramki danych z punktami kontrolnymi (rys. 9) Korzystając z narzędzia Przesuń, Obrót i Skala moŝemy ręcznie dopasować wyświetlanie obrazu rastrowego do punktów kontrolnych (rys. 10). Rys. 9. Pasek narzędziowy Geoodniesienie z wybraną warstwą na liście rozwijanej Warstwa i polecenie Dopasuj do Wyświetlania Rys. 10. Polecenia Przesuń, Obrót i Skala na pasku narzędziowym Geoodniesienie c) UŜywając narzędzia Dodaj Punkty Kontrolne (ang. Add Control Points) tworzymy łączniki umoŝliwiające dopasowanie rastra do punktów kontrolnych. Aby dodać łącznik najpierw klikamy lewym przyciskiem myszy na rastrze (np. przecięcie linii siatki) a następnie na odpowiadającej lokalizacji danych docelowych właściwy punkt kontrolny (rys. 11).
Rys. 11. Procedura dodawania łącznika (kolor zielony punkt źródłowy na rastrze, kolor czerwony punkt danych docelowych) Do geoodniesienia rastra wymagane są minimum 3 łączniki dla transformacji 1 stopnia (przesunięcie, obrót i zmiana skali rastra), minimum 6 dla transformacji drugiego stopnia i minimum 10 dla transformacji trzeciego stopnia. W Tabeli Łączników (ang. Link Table) sprawdzamy błędy resztkowe i średni błąd kwadratowy (RMS), który jest sumą odchyłek (rys. 12). Odchyłka jest róŝnicą między pozycją punktu docelowego a odpowiadająca mu pozycją na rastrze po zakończeniu transformacji. Średni błąd kwadratowy obliczany jest dla sumy wszystkich odchyłek i powinien być bliski zera. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe niska wartość RMS nie musi oznaczać poprawnej transformacji, która moŝe być obarczona błędem grubym spowodowanego np. błędnie przyjętym punktem kontrolnym. Rys. 12. Tabela Łączników z informacją o wybranej metodzie transformacji (pierwszego stopnia afiniczna), błędach resztkowych (odchyłkach) i całkowitym średnim błędzie kwadratowym (RMS) d) Procedurę geoodniesienia kończymy poleceniem Zaktualizuj Geodniesienie uruchamianym z menu rozwijanego Geoodniesienie, które spowoduje utworzenie nowego pliku o tej samej nazwie co raster i rozszerzeniu *.aux. Plik *.aux zawiera dodatkowe dane, które nie mogą być przechowywane w pliku rastra, m.in.: statystyki, lokalizacja pliku piramid (*.rrd) oraz informacje o układzie współrzędnych, transformacji i odwzorowaniu rastra (ESRI, 2006).
e) Program umoŝliwia wykonanie trwałej transformacji rastra poleceniem Rektyfikuj (ang. Rectify (rys. 13). W rezultacie operacji przepróbowania danych generowany jest nowy zestaw danych rastrowych w układzie współrzędnych projektu mapy. Dostępne formaty zapisu danych to: *.tif, *.jpg, *.bmp, *.gif, *.grd, *.img. W procesie przepróbowania rastra moŝna wykorzystać jedną z trzech metod interpolacji: najbliŝszego sąsiada (dla danych dyskretnych) oraz interpolacji dwuliniowej i splotu sześciennego (dla danych o charakterze ciągłym) (ESRI, 2002). Rektyfikację rastra wykonuje się gdy ma być on uŝywany do analiz przestrzennych (algebra mapy) lub w innym oprogramowaniu GIS. Rys. 13. Okno ustawień zapisu pliku z wynikiem rektyfikacji rastra Wskazówki: Błędnie wprowadzony łącznik moŝemy usunąć klawiszem ESC z klawiatury lub po zaznaczeniu w Tabeli Łączników przyciskiem Usuń Punkt Kontrolny (ang. Delete Control Point). Współrzędne punktów docelowych moŝemy wprowadzić precyzyjnie wybierając polecenie Dodaj Punkty Kontrolne, następnie Tabela Łączników i dwukrotnie klikając wpisać z klawiatury poprawną wartość (rys. 14). Rys. 14. Procedura precyzyjnego wprowadzania współrzędnych punktów docelowych IV. GEOGRAFICZNA BAZA DANYCH (GEOBAZA) Podstawowym repozytorium danych w ArcGIS jest geobaza (ang. Geodatabase). Geobaza przechowuje kaŝdy obiekt jako wiersz tabeli, a kaŝda klasa obiektów ma swoją tabelę. W tabeli mieści się pole geometrii przechowujące wektorowy kształt obiektu oraz inne pola przechowujące jego atrybuty.
Geobaza przechowuje podstawowe typy geometrii (w klasach obiektów): punkty, linie, poligony, opisy oraz inne elementy (trasy, topologia, relacje, sieci), jak równieŝ rastry, katalogi rastrów oraz tabele z danymi opisowymi i powiązania między nimi. W ArcGIS wyróŝniamy następujące rodzaje geobaz: - geobaza plikowa - baza danych dla pojedynczych uŝytkowników lub małych grup roboczych, umoŝliwia jednoczesny zapis przez jednego uŝytkownika i odczyt przez wielu uŝytkowników (brak wersjonowania), - geobaza osobista - baza danych dla pojedynczych uŝytkowników lub małych grup roboczych i niewielkiej ilości danych, umoŝliwia jednoczesny zapis przez jednego uŝytkownika i odczyt przez wielu uŝytkowników (brak wersjonowania), - geobaza profesjonalna (wielodostępna) baza danych dla wielu uŝytkowników, umoŝliwia jednoczesny zapis i odczyt przez wielu uŝytkowników (pełne wersjonowanie), Klasa obiektów w ArcGIS to zbiór obiektów przestrzennych charakteryzujących się taką samą geometrią (punkt, linia, poligon), takimi samymi rodzajami atrybutów oraz odniesieniem przestrzennym. Klasy obiektów mogą być przechowywane w geobazach, plikach shape (ang. Shapefile), plikach coverage oraz innych formatach danych. Np. autostrady, drogi krajowe, drogi wojewódzkie, drogi powiatowe i drogi gminne mogą być zgrupowane w jednolitej klasie obiektów Drogi. Jak załoŝyć geobazę plikową? W ArcCatalog, w Twojej przestrzeni roboczej (folderze w którym zapisujesz dane ćwiczeniowe) utwórz nową geobazę plikową poleceniem Nowe Geobaza Plikowa, a następnie Nowe (rys. 15) Rys. 15. Procedura zakładania Geobazy Plikowej w ArcCatalog Jak utworzyć nową klasę obiektów w Geobazie? W ArcCatalog otwórz menu kontekstowe Geobazy plikowej (PPM) poleceniem Nowy Klasa obiektów przejdź do Kreatora Nowej Klasy Obiektów, kolejno: - wpisz nazwę klasy obiektów, - wybierz rodzaj geometrii obiektów (np. drogi to Linia), - określ Własności Geometrii, zaznaczenie Współrzędne zawierają wartości Z pozwoli na wpisywanie składowej Z do współrzędnych punktów i węzłów obiektów (3D),
- wybierz układ współrzędnych z dostępnych zdefiniowanych układów współrzędnych lub pobierz informacje o układzie współrzędnych z innego pliku poleceniem Importuj, - Zatwierdź domyślne wartości Tolerancji X, Y oraz Klucz Konfiguracji, - Opcjonalnie moŝesz zdefiniować atrybuty, ich format oraz własności w tabeli atrybutów Klasy obiektów (rys. 17) Rys. 16. Menu kontekstowe Geobazy Plikowej. Polecenie Nowy Klasa Obiektów tworzy nową klasę obiektów o wybranej geometrii i układzie współrzędnych Rys. 17. Definiowanie atrybutów klasy obiektów w kreatorze Nowej Klasy Obiektów. Na przykładzie dodano atrybut Rodzaj (format tekst) oraz Ranga (Liczba całkowita)
Jak importować pliki do Geobazy? W ArcCatalog w menu kontekstowe Geobazy plikowej (PPM) poleceniem Importuj (rys. 18). Operacja wymaga wskazania wejściowego zestawu danych rastrowych oraz wynikowej Geobazy (domyślnie wybierana jest geobaza wskazana wcześniej). Rys. 18. Polecenie importowania zestawu danych rastrowych do geobazy V. WEKTORYZACJA I EDYCJA DANYCH WEKTOROWYCH W konsultacji z prowadzącym wybierz rodzaje obiektów do wektoryzacji na zeskanowanej mapie. Utwórz nowe klasy obiektów (Dzialki, Budynki, Drogi, Cieki, itp.) w geobazie plikowej definiując właściwy rodzaj geometrii, atrybuty oraz układ współrzędnych. Zwektoryzuj treść mapy a następnie narysuj na warstwie Dzialki obiekty przedstawione na rys. 19. Współrzędne punktu początkowego (A) ustal z prowadzącym. Rys. 19. Wymiary obiektów warstwy Dzialki
Następnie na nowej warstwie Budynki narysuj w granicach kaŝdej z działek budynki o dowolnych kształtach 1. Zanim rozpoczniesz sesję edycyjną przejdź do Edytor Dociąganie i zaznacz dociąganie do wierzchołków i segmentów dla warstwy Działki (rys. 20). Dociąganie umoŝliwia precyzyjne dowiązanie do wierzchołów i segmentów sąsiadujących z rysowanym obiektem. Rys. 20. Ustawienia dociągania w ArcGIS 2. Do rysowania działek wykorzystaj polecenia z menu kontekstowego narzędzia Szkic, które przedstawiono na rys. Narysuj obiekt A uŝywając poleceń Długość (ang. Distance), Kierunek (ang. Direction) lub Kierunek/Długość (ang. Direction/Distance) 3. Do narysowania obiektów B, C i D uŝyj dodatkowo poleceń Równolegle i Prostopadle. 4. Rysując obiekt E wykorzystaj narzędzie Punkt Końcowy Łuku z menu rozwijanego narzędzia Szkic (ang. Sketch). Promień R=60m (klawisz R klawiatury). 5. Obiekt F rozpocznij rysować od punktu B uŝywając narzędzia Przecięcie 6. Obiekt G (prostokąt o dłuŝszym boku równoległym do obiektów A, B, D) zacznij rysować od punktu C uŝywając narzędzia Wcięcie liniowe od punktów D i E o promieniach odpowiednio 60m i 40m. 7. Narysuj obiekty H i I za pomocą poznanych i innych narzędzi Szkicu. Wskazówki: linia oddzielająca obiekty H i I jest przedłuŝeniem linii na której leŝy punkt A, współrzędną Y punktu F określisz dodając 20m do współrzędnej prawego dolnego naroŝnika obiektu D, początek łuku moŝesz wyznaczyć narzędziem Kąt/Odległość od lewego górnego naroŝnika obiektu I 8. Zapisz zmiany i zakończ edycję. Zapisz projekt pod nazwą Wektoryzacja_TwojeNazwisko.mxd Rys. 21. Przegląd paska narzędziowego Edytor w aplikacji ArcMap (ESRI, 2002)
Rys. 22. Narzędzia Edycji w aplikacji ArcMap Szkic (ESRI, 2002) Rys. 23. Narzędzia Edycji w aplikacji ArcMap narzędzia w menu kontekstowym (ESRI, 2002) Wskazówki Obiekty graficzne moŝna modyfikować klikając na wybrany obiekt dwukrotnie. Dostępne polecenia to m.in.: wstawianie wierzchołków w miejscu kursora, usuwanie bądź przesuwanie wybranego wierzchołka (rys. 24) Rys. 24. Polecenia menu kontekstowego modyfikacji obiektu
VI. LITERATURA Booth B., Crosier S., Clark K., Dalton K., Mitchell A., 2004: ArcGIS 9: Getting Started with ArcGIS, GIS by ESRI, 1999-2004; Heywood I., Cornelius S., Carver S., 2006: An Introduction to Geographical Information Systems, 3rd Edition, Pearson Prentice Hall; Longley A., Goodchild F., Maguire D., Rhind D., 2006: GIS. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006; ESRI, 2000: GIS by ESRI. ArcMap, praca zbiorowa, opracowanie wersji polskiej Przemysław Cholewiński; ESRI, 2002: ArcGIS by ESRI, Edycja w ArcMap; ESRI, 2009: ArcGIS Desktop Help 9.3.1., 1999-2009; VII. ODPOWIEDZI 1. PUWG 1965 2. W naroŝnikach mapy i równomiernie na jej obszarze 3. Minimum 3 dla transformacji pierwszego stopnia (przesunięcie, obrót i zmiana skali rastra) 4. Repozytorium danych przestrzennych takich jak klasy obiektów, zboiry danych rastrowych, tabele, reguły topologiczne. Geobaza plikowa umoŝliwia jednoczesny zapis przez jednego uŝytkownika i odczyt przez wielu uŝytkowników, geobaza wielodostępna 5. Narzędzie szkic słuŝy do dodawania punktów, węzłów lub linii do tymczasowego szkicu (kształtu) tworzonego lub modyfikowanego obiektu, który jest następnie zatwierdzany