Barbara Skawina Uniwersytet Rzeszowski Różnice kulturowe i narodowościowe oraz ich znaczenie w procesie edukacji. Emilia Śmiechowska- Petrovskij (red.), 2016: Dzieci z trudnościami adaptacyjnymi w szkole. Aspekty rozwojowe i edukacyjne w kontekście specyfiki różnic kulturowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW. Publikacja, Dzieci z trudnościami adaptacyjnymi w szkole. Aspekty rozwojowe i edukacyjne w kontekście specyfiki różnic kulturowych, to praca zbiorowa naukowców, dydaktyków i terapeutów, skoncentrowanych wokół Wydziału Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie. Ukazała się nakładem Wydawnictwa Naukowego UKSW pod koniec 2016 roku. Jest próbą zaprezentowania aspektów edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej uczniów z trudnościami adaptacyjnymi, wynikającymi z różnic kulturowych i środowiskowych. W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się wzmożone ruchy migracyjne ludności. Problemem staje się kwestia uchodźctwa z krajów objętych wojną, wzmożone ataki terrorystyczne w Europie, tzw. brexit w Wielkiej Brytanii i zagrożenie reemigracją. Zjawiska te wpłynęły na wzrost uczniów cudzoziemskich w polskich szkołach. Jak podaje Ośrodek Badań Nad Migracjami, w latach szkolnych 2010/2011-2013/2014 do polskich przedszkoli lub oddziałów przedszkolnych, szkół podstawowych i średnich uczęszczało średnio 7,5 tys. dzieci cudzoziemskich (Biuletyn Migracyjny, październik 2014). Zmiany polityczne i społeczne na świecie powodują potrzebę kształcenia i podnoszenia kwalifikacji nauczycieli i specjalistów edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej w zakresie nauczania dzieci reemigranckich, uchodźczych i imigranckich, mających trudności adaptacyjne, wynikające z różnic kulturowych, religijnych i mentalnych. Przed współczesnymi nauczycielami, wychowawcami stanęły nowe wyzwania, związane z integracją społeczną i edukacją uczniów z trudnościami adaptacyjnymi. str. 1 ISSN 2353-6950
Autorzy publikacji próbują odpowiedzieć na wiele ważnych pytań, dotyczących rozwiązań metodycznych, form i rodzajów zarówno nauczania jak i zaspokajania potrzeb psychicznych dzieci ze specjalnymi potrzebami adaptacyjnymi w placówkach edukacyjnych. Od wielu lat na gruncie politycznym i społecznym trwają dyskusje o kształt i przyszłość polskiej edukacji. Dotyczą one zarówno wieku rozpoczęcia przez dzieci nauki szkolnej jak i treści i metod nauczania. Pytania te pozostają ciągle otwarte, a potrzeby zmian stają się coraz bardziej palące. W świecie zmieniających się warunków społecznokulturowych, globalizacji, powszechnej migracji, współczesna szkoła musi być gotowa na te wyzwania. Właściwie prowadzona edukacja wraz z procesami wychowawczymi musi uwzględniać indywidualne potrzeby ucznia, jego zdolności, ale też trudności i odmienności. Autorka rozdziału poświęconego aspektom teoretycznym i metodycznym edukacji elementarnej, Marta Kotarba, zwraca uwagę, że w polskiej szkole nadal dominuje podejście behawioralne, które definiuje uczenie się, jako przyswajanie gotowej wiedzy, a metodą jest warunkowanie sprawcze przy pomocy systemu kar i nagród. Rzadziej stosuje się nurt konstruktywistyczny, który zakłada, że uczenie się jest procesem zdobywania i konstruowania wiedzy, a nie tylko bezkrytycznym jej przyswajaniem. Autorka nawiązuje do prac Lwa Wygotskiego, który doceniał kontekst społeczno- kulturowy uczenia się. Zatem według M. Kotarby, współczesna szkoła już na etapie nauczania przedszkolnego, obok tradycyjnych metod, powinna wypracowywać u uczniów umiejętności rozmowy, negocjacji, prowadzenia dyskusji, kształtowania własnych poglądów i właściwych postaw społecznych. W obecnej formie szkoła raczej postrzega ucznia, jako biernego uczestnika życia społecznego i politycznego. Autorka proponuje metodę projektu, jako sposób czynnego zaangażowania uczniów w proces dydaktyczny oraz odejście od tradycyjnie rozumianej relacji uczeńnauczyciel. W tej metodzie uczniowie są autonomicznymi uczestnikami i działają wspólnie z nauczycielem. Monografia porusza także ważny problem rozwoju społecznego i psychicznego dziecka migracyjnego. Na uwagę zasługuje rozdział Aleksandry Brokowskiej, poświęcony Psychologicznym aspektom migracji w rozwoju dziecka. Temat od kilku dekad wciąż aktualny i nabierający znaczenia z uwagi na nasilające się zjawisko migracji ludności, w tym Polaków. Jak podaje Główny Urząd Statystyczny na przełomie 2014 i 2015 roku, na emigracji przebywało blisko 2,5 miliona Polaków, przy czym dane ten nie są wyczerpujące i są traktowane szacunkowo z uwagi na różne systemy ewidencjonowania przepływów migracyjnych istniejące w poszczególnych krajach oraz różną dostępność danych o migracjach. Nietrudno zauważyć, że problem migracji w dużej mierze dotyka dzieci, str. 2 ISSN 2353-6950
również te, które pozostają w kraju, pozostawione przez migrujących rodziców. Jak podkreśla A. Borkowska, emigracja wiąże się dla dziecka z chronicznie przeżywanym stresem. Cały proces emigracji jest postrzegany przez dzieci z perspektywy ich dziecięcych możliwości rozwojowych i poznawczych i nie może być porównywany z przeżyciami dorosłych lub nawet nastoletnich dzieci. Nierzadko dziecko, wyrwane z dotychczasowego życia nie rozumie i nie zna rzeczywistych powodów wyjazdu. Efektywna pomoc dzieciom z rodzin emigrantów jest wyzwaniem dla każdego systemu edukacji. Zwłaszcza dla krajów, w których wzrasta liczba dzieci imigrantów i uchodźców, a Polska do tych krajów także należy. Warto także wspomnieć, że w publikacji autorzy proponują konkretne rozwiązania w zakresie zmian dydaktycznych i wychowawczych w polskim systemie edukacji oraz kształcenia nauczycieli. Traktuje o tym rozdział Urszuli Markowskiej- Manisty, poświęcony Pracy z uczniem z trudnościami adaptacyjnymi- specyfika różnic kulturowych i zmiany środowiska edukacyjnego. Jednym z istotnych elementów tych zmian jest szeroko rozumiana integracja i tworzenie placówek edukacyjnych, w których dzieci ze specjalnymi potrzebami adaptacyjnymi odnajdywałyby właściwe warunki do nauki i rozwoju. Taka edukacja powinna obejmować dostosowanie metod i środków dydaktycznych, wsparcie terapeutyczne i techniczne oraz uznanie praw i odmienności kulturowych dla uczniów o specjalnych potrzebach adaptacyjnych. Rozwój procesów migracyjnych, globalizacji, wiąże się także z wdrażaniem odpowiednich szkoleń i zmian w systemie kształcenia i szkolenia nauczycieli. Konieczne jest popularyzowanie umiejętności pracy z uczniami uchodźczymi i cudzoziemskimi, ale także reemigracyjnymi. Przygotowanie to powinno uwzględniać nie tylko formowanie kompetencji, ale świadomości i wrażliwości względem uczniów odmiennych etnicznie, językowo i religijnie. W recenzowanej publikacji poruszono ważny, aczkolwiek rzadko podnoszony temat obecności w polskiej szkole dzieci ze specjalnymi potrzebami adaptacyjnymi, wynikającymi z migracji ludności. Temat ten jest traktowany marginalnie także i przez resorty rządowe, odpowiedzialne za kwestie migracji i edukacji. Jak pokazują statystyki oraz sytuacja polityczno-gospodarcza na świecie, problem migracji ludności będzie narastał. Jeszcze w ubiegłym stuleciu i na początku XXI wieku, to Polacy emigrowali do krajów bogatszych głównie ze względów zarobkowych i zawodowych. Obecnie coraz częściej to Polska staje się kierunkiem migracji, głównie obywateli z Ukrainy. W ciągu ostatnich lat, liczba cudzoziemców, którzy posiadali ważne dokumenty uprawniające do pobytu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, niezależnie od rodzaju zezwolenia (np. na pobyt stały, pobyt str. 3 ISSN 2353-6950
czasowy, pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich) wzrosła o blisko 37 tysięcy osób - ze 175 060, według stanu na koniec 2014 r. do 211 869 na koniec 2015 r. Ponadto w 2015 r. status uchodźcy nadano głównie obywatelom Syrii (203 osoby, 58% ogółu), a także obywatelom Iraku (24 os., 7%), Rosji (21 os., 6%), i Egiptu (15 os. 4%). (Europejska Sieć Migracyjna www.emn.gov.pl).warto zwrócić uwagę, że w wielu krajach, w których problem napływu ludności jest bardzo duży, wdrożono szereg rozwiązań, dostarczających wiedzy na temat systemu edukacyjnego kraju, m.in. publikowanie broszur w języku imigrantów, dodatkowe lekcje nauki języka, wsparcie finansowe. W Polsce tego rodzaju informacje publikowane są w języku angielskim, funkcjonuje integracyjny model edukacji. Dzieci cudzoziemców mają obowiązek uczestniczenia w normalnych zajęciach szkolnych niezależnie od stopnia znajomości języka polskiego, a dodatkowe zajęcia językowe organizowane są po lekcjach w wymiarze nie większym niż 5 godzin tygodniowo. Kursy językowe mogą być organizowane również przez gminę, dla co najmniej 15 uczniówimigrantów. Różnorakie opracowania pokazują, że z powodu nieznajomości języka kraju przyjmującego, dzieci imigrantów doświadczają wielu trudności w szkołach. Uczniowie z rodzin imigranckich umieszczani są często w niższych klasach niż wskazuje ich wiek, niezależnie od poziomu rozwoju lub w szkołach dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. (Education and the Integration of Migrant Children, NESSE Report 2011). W porównaniu z innymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej, w Polsce brakuje systemowych rozwiązań, dotyczących edukacji dzieci cudzoziemskich, a organizowana pomoc jest niewystarczająca. Omawiana publikacja wpisuje się zatem w zakres nowych kierunków badawczych i dyscyplin naukowych, opisujących jedno z najważniejszych wyzwań współczesności, jakim jest zjawisko migracji ludności. W tym opracowaniu brakuje jednak odwołań do danych statystycznych. Mając na uwadze złożoność problemu jak i jego natężenie w ostatnich latach, czytelnik powinien mieć odniesienie do konkretnych źródeł oraz danych liczbowych, obrazujących skalę zjawiska imigracji w Polsce. str. 4 ISSN 2353-6950
Literatura: Biuletyn Migracyjny, październik 2014, http://www.biuletynmigracyjny.uw.edu.pl Education and the Integration of Migrant Children, NESSE Report 2011 Europejska Sieć Migracyjna www.emn.gov.pl Główny Urząd Statystyczny rocznik 2014 i 2015, http://stat.gov.pl str. 5 ISSN 2353-6950