MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE TECHNIK OCHRONY RODOWISKA SYMBOL CYFROWY 311 [24] Akceptuj: Zatwierdzam: Minister Ochrony rodowiska, Zasobów Naturalnych i Lenictwa Minister Edukacji Narodowej
I. ZAŁOENIA PROGRAMOWO - ORGANIZACYJNE KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE A. OPIS KWALIFIKACJI ABSOLWENTA W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent powinien umie: 1) okrela aktualny stan zanieczyszcze rodowiska oraz zmiany w nim zachodzce na skutek działalnoci człowieka, 2) wykonywa wybrane oznaczenia w zakresie specjalistycznym, w szczególnoci dotyczce gleby, powietrza, wody, hałasu, odpadów i promieniowania, 3) przeprowadza proste badania technologiczne w zakresie ochrony rodowiska, 4) oznacza parametry okrelajce stopie zanieczyszczenia wody, powietrza, poziomu hałasu i stopnia zanieczyszczenia powierzchni ziemi, 5) okrela zgodno z normami oczyszczania cieków, powietrza i odpadów, 6) wykonywa pomiary poziomu hałasu i drga mechanicznych, 7) bada i kontrolowa emisj i immisj zanieczyszcze, 8) posługiwa si zasadami systematyki, klasyfikacji i identyfikacji odpadów, 9) sporzdza bilanse wodno-ciekowe, zanieczyszcze odprowadzanych z gazami odlotowymi do atmosfery oraz zanieczyszcze odprowadzanych z odpadami, 10) obsługiwa typowe dla techniki ochrony rodowiska urzdzenia i aparatur kontrolno-pomiarow, organizowa w miejscu pracy wykonawstwo budowlanomontaowe w zakresie budowy urzdze do uzdatniania wody i oczyszczania cieków, 11) organizowa zaplecze socjalno-bytowe dla brygady wykonawczej oraz zapewnia warunki bezpieczestwa i higieny pracy pracownikom i mieszkacom obszaru, na którym s prowadzone roboty budowlanomontaowe, 12) czyta rysunki i przygotowywa mapy oraz schematy techniczne, 1
13) ocenia zgodno wbudowanych urzdze i elementów budowlanych z dokumentacj techniczn, 14) współpracowa w przygotowywaniu planów przestrzennego zagospodarowania gminy (miasta) z uwzgldnieniem ochrony zasobów przyrodniczych, 15) posługiwa si aktami prawnymi dotyczcymi ochrony rodowiska oraz korzysta z literatury fachowej i ródeł wiedzy ekonomiczno-prawnej, 16) stosowa procedury oceny oddziaływania inwestycji szkodliwych dla zdrowia człowieka i rodowiska przyrodniczego, 17) zachowywa si właciwie w przypadku wystpienia zagroe ekologicznych, 18) współpracowa z organizacjami pozarzdowymi zajmujcymi si ochron rodowiska, 19) uczestniczy w prawidłowym wykorzystywaniu rodków pomocowych na inwestycje zwizane z ochron rodowiska, 20) przygotowywa propozycje zarzdzania rodowiskiem na szczeblu lokalnym, 21) prowadzi kampani na rzecz poprawy stanu rodowiska, w szczególnoci w zakresie edukacji ekologicznej i segregacji odpadów komunalnych, 22) posługiwa si sprztem komputerowym w stopniu wymaganym na zajmowanym stanowisku pracy, 23) rozrónia podstawowe kryteria ekonomiczne i najwaniejszych przedsibiorców wystpujcych w gospodarce rynkowej, 24) wykorzystywa w działalnoci zawodowej znajomo procesów zachodzcych w gospodarce rynkowej, 25) ocenia własne moliwoci zawodowe i w odpowiedni sposób prezentowa swoje kwalifikacje podczas poszukiwania pracy, 26) wykazywa gotowo do podwyszania kwalifikacji zawodowych 2
B. SPECYFICZNE WYMAGANIA KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE 1. Wymagania psychofizyczne właciwe dla zawodu: 1) uzdolnienia techniczne i manualne, 2) przecitna sprawno fizyczna, 3) dobrze rozwinite wszystkie zmysły, 4) podzielno uwagi, zdolno koncentracji, 5) cierpliwo, systematyczno, dokładno, 6) odporno na zmienne wpływy rodowiska pracy, 7) komunikatywno, odpowiedzialno. 2. Profil kształcenia w zawodzie technik ochrony rodowiska uwarunkowany jest struktur rynku pracy dla absolwentów (aktualn i przewidywan), a take zachodzcymi przekształceniami gospodarczymi. Podstawowe zadania technika ochrony rodowiska koordynujcego prac w zakresie ochrony powietrza, wód, powierzchni ziemi, ochrony przed hałasem i promieniowaniem oraz ochrony przyrody to: 1) monitorowanie poziomu zanieczyszcze w powietrzu, wodzie i glebie, 2) okrelanie parametrów uzdatniania wody i oczyszczania cieków, 3) klasyfikowanie i identyfikowanie rónego rodzaju odpadów, 4) sporzdzanie bilansów zanieczyszcze odprowadzanych do powietrza, wód i ziemi, 5) prowadzenie bada technologicznych w specjalistycznym zakresie. 3. Technik ochrony rodowiska moe by zatrudniony w: 1) orodkach bada i kontroli rodowiska, 2) terenowych organach administracji pastwowej w zakresie ochrony rodowiska, 3) stacjach sanitarno-epidemiologicznych, 4) działach ochrony rodowiska zakładów przemysłowych, 3
5) miejskich przedsibiorstwach wodocigów i kanalizacji, 6) stacjach uzdatniania wody i oczyszczalniach cieków, 7) zakładach unieszkodliwiania odpadów, 8) pracowniach ochrony rodowiska biur projektowych, 9) instytutach naukowo-badawczych, 10) orodkach badawczo-rozwojowych zajmujcych si ochron rodowiska, 11) prywatnych przedsibiorstwach specjalistycznych. 4. Aby umoliwi absolwentom przygotowanie do zmieniajcego si rynku pracy oraz szczególnych potrzeb regionu, przy zachowaniu kształcenia szerokoprofilowego przewiduje si moliwo specjalizacji w zakresie: 1) gospodarki wodnej, 2) gospodarki odpadami, 3) ochrony powietrza, 4) ochrony przed hałasem, 5) zarzdzania rodowiskiem na szczeblu lokalnym. 5. W szkole kształccej w zawodzie technik ochrony rodowiska niezbdne s nastpujce pracownie: 1) pracownia monitoringu rodowiska, 2) pracownia aparatury kontrolno-pomiarowej, 3) pracownia komputerowa. Pracownia monitoringu rodowiska i pracownia aparatury kontrolno-pomiarowej powinny by wyposaone w niezbdn aparatur pomiarow do badania wody, powietrza, natenia hałasu, zanieczyszcze gleby oraz niezbdne zestawy kaset video. W pracowniach tych powinny by równie modele urzdze do uzdatniania wody i oczyszczania cieków, odsiarczania i odazotowania spalin, modele ekranów akustycznych, a take instalacji do recyklingu odpadów. W pracowniach tych winny znale si równie mapy i makiety przestrzennego zagospodarowania terenu, zgodnego z ekorozwojowymi celami ochrony rodowiska przyrodniczego, a ponadto czasopisma i literatura naukowo techniczna z zakresu ochrony rodowiska. 4
Pracownia komputerowa winna by wyposaona w: stanowiska komputerowe (jedno dla dwóch uczniów), licencyjne oprogramowanie na kade stanowisko: system operacyjny, edytor tekstu, edytor rysunku, arkusz kalkulacyjny, drukarki, ploter i programy specjalistyczne. Istotnym elementem procesu dydaktyczno-wychowawczego jest współpraca szkoły z zakładami pracy, w szczególnoci z zakładami uzdatniania wody i oczyszczania cieków, elektrowniami i elektrociepłowniami czy kompostowniami, która wzbogaca jej działalno dydaktyczn. Uczniowie powinni mie moliwo obserwacji prac pomiarowych prowadzonych w lokalnych orodkach pastwowej inspekcji ochrony rodowiska. 6. W wyniku analizy umiejtnoci zawodowych stanowicych kwalifikacje w zawodzie dokonano ich podziału na nastpujce bloki programowe: 1) rodowisko i jego ochrona, 2) inynieria rodowiska, 3) techniki pomiarów, 4) blok prawno-ekonomiczny. Za kryterium wyodrbnienia bloków przyjto podział umiejtnoci zawodowych uwzgldniajc: 1) podstawowe zjawiska zachodzce w rodowisku, skutki zanieczyszczenia i przeciwdziałanie jego degradacji oraz racjonalne gospodarowanie zasobami rodowiska, 2) obsługiwanie przyrzdów meteorologicznych i urzdze do pomiarów zanieczyszcze rodowiska, metody składowania odpadów i ich utylizacji, uzdatniania wody oraz sposobów ochrony atmosfery i gleby, 3) prowadzenie monitoringu rodowiska, wykonywanie pomiarów w terenie oraz analiz jakociowych i ilociowych w laboratoriach, 4) prawne aspekty funkcjonowania pracownika w zakładzie pracy oraz podstawowe zasady gospodarki rynkowej. 5
II. PODZIAŁ GODZIN NA BLOKI PROGRAMOWE Nazwa bloku programowego Minimalna liczba godzin w cyklu kształcenia w %*/ rodowisko i jego ochrona 20 Inynieria rodowiska 28 Techniki pomiarów 25 Prawno-ekonomiczny 7 Razem 80** */ Podział godzin na bloki programowe dotyczy zarówno kształcenia młodziey jak i dorosłych (w systemie stacjonarnym i zaocznym). **/ Pozostałe 20% godzin pozostaje do rozdysponowania przez autorów programów nauczania na dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy, w tym na specjalizacj. 6
III. PODSTAWY PROGRAMOWE KSZTAŁCENIA W BLOKACH PROGRAMOWYCH BLOK RODOWISKO I JEGO OCHRONA 1. Cele kształcenia Ucze (słuchacz) w wyniku kształcenia powinien umie: 1) definiowa podstawowe prawa przyrody, 2) wyjania pojcia ekologiczne i stosowa zasady ekologiczne w praktyce, 3) opisywa podstawowe zjawiska zachodzce w atmosferze ziemskiej, 4) formułowa zasady powstawania i emisji fal akustycznych, 5) charakteryzowa stan zasobów rodowiska, 6) okrela podstawy racjonalnego gospodarowania zasobami rodowiska, 7) okrela stan rodowiska jako całoci i jego poszczególnych komponentów, 8) stosowa zasady i metody monitoringu rodowiska, 9) dokonywa oceny jakoci rodowiska zwłaszcza na obszarach intensywnej działalnoci gospodarczej człowieka, 10) okrela dopuszczalny stopie zanieczyszczenia według obowizujcych norm, 11) rozpoznawa ródła zanieczyszcze emitowanych do rodowiska, 12) wyjania globalne skutki zanieczyszczenia rodowiska, w szczególnoci efekt cieplarniany, kwane deszcze, niszczenie warstwy ozonowej, 13) przedstawia skład wód naturalnych, 14) charakteryzowa główne ródła hałasu i drga w rodowisku, 15) przeciwdziała degradacji rodowiska, w szczególnoci przez stosowanie technologii bezodpadowych, alternatywnych ródeł energii, 16) okrela zasady rekultywacji i zagospodarowania terenów zdegradowanych, 17) przeprowadza klasyfikacj wód pod wzgldem uytkowym, 18) interpretowa otrzymane wyniki analiz biologicznych, 19) opisywa zasady stosowania podstawowych rodków ochrony człowieka i rodowiska przed hałasem i wibracjami, 7
20) stosowa podstawowe przepisy prawa dotyczce ochrony przyrody oraz ochrony i kształtowania rodowiska, 21) korzysta z przepisów prawa i norm obowizujcych w kraju i w Unii Europejskiej dotyczcych ochrony powietrza atmosferycznego i wód, gospodarki odpadami oraz ochrony przed hałasem i wibracjami 2. Treci kształcenia (działy programowe) 1. rodowisko i jego komponenty 2. Cykle biogeochemiczne 3. Zasoby naturalne i racjonalne gospodarowanie nimi 4. Zmiany i zagroenia rodowiska na skutek działalnoci człowieka 5. Zanieczyszczenie rodowiska i jego wpływ na warunki ycia i stan zdrowia ludnoci 6. Zagroenia ekologiczne 7. Ekonomiczne uwarunkowania i skutki ochrony rodowiska 8. Ochrona atmosfery 9. Ochrona wód 10. Ochrona powierzchni ziemi 11. Ochrona przed hałasem i wibracjami 12. Ochrona przyrody 13. Współpraca midzynarodowa w zakresie ochrony rodowiska. 3. Zalecenia dotyczce oceniania Sprawdzanie stopnia opanowania treci kształcenia winno odbywa si w trakcie całego procesu dydaktycznego. W ocenie umiejtnoci proponuje si zwrócenie uwagi na to, czy ucze (słuchacz) potrafi: 1) wykorzysta zdobyt wiedz teoretyczn dotyczc rodowiska i jego ochrony w działaniach praktycznych przez okrelenie obszaru i natenia rozmaitych zjawisk (monitoring), 8
2) okrela stan rodowiska jako całoci i dokonywa jego oceny zwłaszcza na obszarach intensywnej działalnoci gospodarczej człowieka, 3) wyjani globalne skutki zanieczyszcze rodowiska i samodzielnie okreli drogi do ich eliminowania lub zmniejszenia ich uciliwoci, 4) prowadzi pomiary z naleyta dokładnoci i interpretowa uzyskane wyniki, 5) logicznie myle, a nie tylko odtwarza z pamici wyuczone regułki dotyczce przeciwdziałania degradacji rodowiska, 6) wskaza na odpowiednie przepisy prawa i normy obowizujce w Polsce, w szczególnoci dotyczce ochrony powietrza atmosferycznego, wód, hałasu, wibracji, składowania odpadów i promieniowania elektromagnetycznego. Proponuje si nastpujce metody kontroli wyników kształcenia: 1) odpowiedzi ustne, 2) teksty dydaktyczne, 3) obserwacja ucznia w trakcie dokonywania pomiarów. 9
BLOK INYNIERIA RODOWISKA 1. Cele kształcenia Ucze (słuchacz) w wyniku kształcenia powinien umie: 1) wykazywa si wiedz na temat fizyki atmosfery i praw rzdzcych zachodzcymi w niej procesami, 2) charakteryzowa podstawowe prawa turbulencji, 3) okrela wpływ procesów atmosferycznych na stan zanieczyszczenia powietrza, 4) posługiwa si przyrzdami meteorologicznymi oraz prowadzi za ich pomoc obserwacje, 5) czyta i interpretowa mapy pogody oraz prognozowa rozwój procesów atmosferycznych, 6) opisywa skład chemiczny atmosfery i rodzaje wystpujcych zanieczyszcze, 7) wykazywa si wiedz na temat podstawowych reakcji chemicznych zachodzcych w atmosferze, 8) wyjania istot procesów zanieczyszczania i samooczyszczania atmosfery, 9) definiowa punktowe, liniowe i powierzchniowe ródła zanieczyszcze i hałasu, 10) klasyfikowa metody pomiarów zanieczyszcze i obsługiwa urzdzenia do oczyszczania gazów odlotowych, ograniczania emisji pyłów, utylizacji odpadów i oczyszczania cieków, 11) przedstawia załoenia techniczno-lokalizacyjne zakładów przemysłowych i obiektów gospodarki odpadami oraz obiektów bdcych ródłem hałasu i drga, 12) przeprowadza analiz lokalizacji z punktu widzenia rozprzestrzeniania si zanieczyszcze w rónych komponentach rodowiska, 13) klasyfikowa odpady i ich powizania z procesami technologicznymi, w których powstaj, 14) wymienia geotechniczne metody badania gruntu, 15) charakteryzowa technologiczne metody składowania odpadów i uzdatniania wody, 10
16) przedstawia koncepcj składowania odpadów w miecie i na wsi (proces sanitacji), 17) wykazywa si wiedz w zakresie biologii sanitarnej, 18) definiowa prawa rzdzce ruchem falowym w orodkach płynnych i gazowych oraz ciałach stałych, 19) charakteryzowa klasyfikacje ródeł hałasu i drga w rodowisku, 20) posługiwa si przyborami krelarskimi, 21) wykonywa rysunki techniczne w ołówku i tuszu, 22) przygotowywa szkice robocze obiektów, 23) korzysta z programów komputerowych. 2. Treci kształcenia (działy programowe) 1. Meteorologia 2. Geologia i hydrologia 3. Chemia atmosfery 4. Mechanika płynów 5. Chemia odpadów 6. Akustyka 7. Rodzaje ródeł emisji zanieczyszcze, hałasu i drga 8. Wybrane procesy technologiczne bdce ródłami zanieczyszcze atmosfery 9. Metody usuwania zanieczyszcze gazowych i pyłowych 10. Procesy oczyszczania wody pitnej oraz wody przeznaczonej na cele przemysłowe 11. Rozprzestrzenianie si zanieczyszcze 12. Sposoby obliczania poziomu emisji 13. Badanie cieków i sporzdzanie bilansów wodno-gospodarczych 14. Klasyfikacja odpadów i ich unieszkodliwianie 15. Metody ochrony przed hałasem i wibracjami z oszacowaniem ich kosztów 16. Elementy projektowania 17. Komputerowe i odrczne krelenie rysunków technicznych. 11
3. Zalecenia dotyczce oceniania W ocenie umiejtnoci proponuje si zwrócenie uwagi szczególnie na to, czy ucze (słuchacz): 1) w poprawny sposób czyta i interpretuje mapy pogody i rónych zjawisk atmosferycznych, 2) potrafi dobra odpowiednie przyrzdy i aparatur dotyczc w szczególnoci pomiaru stenia dwutlenku siarki, wartoci zwizku azotu, analizy gazów spalinowych, zapylenia, badania cieków oraz wyciga wnioski z zebranych danych, 3) poprawnie opisuje metody pomiarów zanieczyszcze powietrza, wody, gleby oraz potrafi sklasyfikowa odpady i ich powizania z procesami technologicznymi prowadzonymi przez zakłady pracy, 4) potrafi zaplanowa rozwizania ochronne ograniczajce zapylenie na stanowisku pracy, ograniczenia hałasu, uzdatniania wody, 5) potrafi przedstawi koncepcj składowania i utylizacji odpadów w miecie i na wsi. Proponowane metody kontroli wyników kształcenia to: 1) odpowiedzi ustne, 2) obserwacja w czasie wykonywania zada praktycznych, 3) ocena koncepcji rozwizywania problemów dotyczcych ochrony rodowiska naturalnego. 12
BLOK TECHNIKI POMIARÓW 1. Cele kształcenia Ucze (słuchacz) w wyniku kształcenia powinien umie: 1) okrela cele, zadania i program monitoringu rodowiska, 2) wyjania zasady lokalizacji punktów pomiarowych: a) zanieczyszcze powietrza (emisji i imisji), b) zanieczyszcze wód, c) hałasu i drga, 3) instalowa zestawy pomiarowe, 4) okrela zasady działania automatycznych analizatorów do pomiaru: a) stenia zanieczyszcze, b) poziomów dwiku, 5) wykonywa kalibracj stosowanych przyrzdów, 6) dokonywa wyboru zalecanych metod bada powietrza, wody i cieków, 7) wybiera odpowiednie metody stosowane do identyfikacji odpadów oraz wykona ich analiz jakociow, ilociow i instrumentaln, 8) przedstawia podstawowe metody pomiarów mocy akustycznej ródeł hałasu w rodowisku i parametrów drga, 9) opracowywa wyniki i interpretowa je w odniesieniu do obowizujcych norm. 2. Treci kształcenia (działy programowe) 1. Monitoring rodowiska 2. Lokalizacja punktów pomiarowych 3. Zakres pomiarów i ich czstotliwo 4. Ogólne zasady pomiarów zanieczyszcze powietrza, wód i gleb 5. Technika i metody poboru prób powietrza, wody i gleby 6. Pomiary emisji i immisji (manualne i automatyczne) 7. Metody oznaczania ste zanieczyszcze 8. Geotechniczne metody badania gruntu 13
9. Pobór prób substancji stałych i ciekłych 10. Podstawowe czynnoci laboratoryjne 11. Analizy jakociowe i ilociowe 12. Instrumentalne metody analityczne 13. Pomiary hałasu w rodowisku 14. Pomiary parametrów drga 15. Zasady opracowywania wyników pomiarów. 3. Zalecenia dotyczce oceniania Umiejtnoci zawarte w tym bloku maj głównie charakter praktyczny. Sprawdzanie stopnia opanowania treci kształcenia powinno odbywa si w warunkach odpowiadajcych przyszłemu zatrudnieniu absolwenta (badania terenowe, zakłady przemysłowe) lub w warunkach symulowanych (szkolne laboratorium). W ocenie umiejtnoci proponuje si zastosowanie nastpujcych kryteriów: 1) stosowanie technik i metod poboru prób powietrza, wody, gleby i bada gruntu oraz obsługa przyrzdów pomiarowych, 2) umiejtno wykonania pomiarów emisji i immisji w rodowisku, pomiarów hałasu oraz drga, 3) wykonanie analiz jakociowych i ilociowych w laboratorium, 4) oznaczanie ste zanieczyszcze, 5) umiejtno opracowania i interpretowania wyników pomiarów. Proponuje si nastpujce metody kontroli wyników kształcenia: 1) w ocenie wiadomoci: a) odpowiedzi ustne, b) testy dydaktyczne, 2) w ocenie umiejtnoci: a) praktyczny sprawdzian na stanowisku pracy, b) obserwacja ucznia w trakcie wykonywania rónych zada. 14
BLOK PRAWNO-EKONOMICZNY 1. Cele kształcenia Ucze (słuchacz) w wyniku kształcenia powinien umie: 1) okrela podstawowe pojcia i kategorie ekonomiczne, 2) interpretowa podstawowe prawa ochrony rodowiska w zakresie: a) gospodarowania zasobami rodowiska (woda i powietrze), b) gospodarowania powierzchni ziemi, c) gospodarowania rolniczo-len przestrzeni produkcyjn, d) ochrony obszarów przyrodniczo cennych, w szczególnoci parków narodowych, krajobrazowych, lenych kompleksów promocyjnych, 3) charakteryzowa podstawowych przedsibiorców i klasyfikowa ich według formy prawnej (spółka akcyjna, spółka z o.o., spółka jawna), 4) wyjania sposoby i zasady prywatyzacji przedsibiorstw, 5) składa i odpowiada na oferty pracy (pisa listy motywacyjne i yciorys), 6) przeprowadza rozmowy kwalifikacyjne z potencjalnymi pracodawcami, 7) korzysta z podstawowych praw i obowizków pracownika przy zawieraniu umowy o prac i umowy-zlecenia, 8) stosowa w praktyce ustaw o podatku dochodowym od osób fizycznych, 9) rozlicza si z urzdem skarbowym z tytułu podatków, 10) charakteryzowa cele marketingowe w skali mikro i makro. 2. Treci kształcenia (działy programowe) 1. Podstawowe kategorie prawno-ekonomiczne 2. Przedsibiorcy i ich klasyfikacja 3. Prywatyzacja przedsibiorstw oraz nowe formy własnoci 4. Rynek pracy 5. Marketing. 15
3. Zalecenia dotyczce oceniania Nabycie przez ucznia (słuchacza) umiejtnoci zawartych w tym bloku ma na celu przygotowanie absolwentów do samodzielnego podejmowania pracy w warunkach gospodarki rynkowej. Ocena umiejtnoci wykorzystania przez uczniów zasad prawno - ekonomicznych powinna opiera si na nastpujcych kryteriach: 1) analizie zachowa w symulowanych sytuacjach, w szczególnoci podczas rozmowy kwalifikacyjnej z pracodawc, pisanie listu motywacyjnego, yciorysu, 2) wykorzystaniu znajomoci podstawowych praw i obowizków pracownika przy zawieraniu umowy o prac i umowy- zlecenia, 3) stosowaniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przy rozliczaniu si z urzdem podatkowym, 4) rozwizywaniu problemów, w szczególnoci przygotowaniu biznesplanu niezbdnego do rozpoczcia działalnoci gospodarczej, 5) interpretacji i wykorzystaniu podstawowych zasad prawa ochrony rodowiska przy gospodarowaniu zasobami rodowiska (wod, powietrzem, powierzchni ziemi, rolniczo- len przestrzeni rodowiska), 6) zastosowaniu zasad finansowania i dotacji na cele ochrony rodowiska w jednostkach samorzdowych, organizacjach pozarzdowych i w działalnoci gospodarczej. Proponuje si nastpujce metody kontroli wyników kształcenia: 1) odpowiedzi ustne, 2) dyskusje, rozwizywanie problemów, 3) testy pisemne, 4) obserwacja postaw ucznia. 16