W Y D A W N I C T W A W POLSCE 2013 Łukasz Gołębiewski Paweł Waszczyk Patronat medialny
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 W Y D AW N I C T WA
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 W Y DAW N I C T WA Łukasz Gołębiewski Paweł Waszczyk Warszawa 2013
Copyright by Łukasz Gołębiewski, Paweł Waszczyk 2013 Copyright by Biblioteka Analiz Sp. z o.o., 2013 Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie lub reprodukcja jakiegokolwiek fragmentu tej książki wymaga pisemnej zgody wydawcy. Redakcja: Łukasz Gołębiewski Korekta: Joanna Ożóg Projekt okładki: Grzegorz Zychowicz Tatsu Opracowanie graficzne: Grzegorz Zychowicz Tatsu Łamanie: TYPO Druk i oprawa: OZGraf Olsztyńskie Zakłady Graficzne Wydrukowano na papierze Speed-E ISBN 978-83-63879-18-1 Wydanie I Warszawa 2013 Tom LXVI w serii Raporty Biblioteka Analiz Sp. z o.o. 00-048 Warszawa ul. Mazowiecka 6/8 pok. 416 tel./fax (+48 22) 828 36 31 www.biblioteka-analiz.pl Firma jest członkiem Polskiej Izby Książki
Spis treści Najważniejsze wydarzenia na rynku wydawniczo - księgarskim w 2012 roku... 7 Rozdział pierwszy Główne trendy na rynku wydawniczym... 25 Rozdział drugi Prognozy dla rynku wydawniczego (współpraca: Bernard Jóźwiak)... 215 Rozdział trzeci Wydawniczy biznes na świecie w 2012 roku... 239 Rozdział czwarty Ranking wydawnictw... 247 Rozdział piąty Największe wydawnictwa książkowe w 2012 roku... 253 Wykaz tekstów źródłowych... 485 Oferta Biblioteki Analiz... 491 Indeks firm omawianych w książce... 501
Rok 2012 na rynku księgarskim Styczeń Najważniejsze wydarzenia na rynku wydawniczo - księgarskim w 2012 roku Rok 2012 był Rokiem Janusza Korczaka. W Przewodniku Bibliograficznym Biblioteki Narodowej odnotowano ponad 33,5 tys. tytułów książek wydanych w roku 2011. Polska Izba Książki oświadczyła, że ACTA jako instrument zgodny z prawem polskim oraz prawem UE, stanowiący pierwszy wyraz kompromisu w zakresie minimalnego standardu ochrony dochodzenia praw własności intelektualnej osiągniętego na arenie międzynarodowej, powinien zostać podpisany i ratyfikowany przez Polskę. MEN ogłosiło program stworzenia e-podręczników dla szkół od 2015 roku, jednak sposób ich wprowadzenia wywołał w następnych miesiącach liczne protesty i zastrzeżenia, a nawet doniesienie do prokuratury. Mikołaj Łoziński otrzymał nagrodę Paszport Polityki w kategorii literackiej za Książkę (Wydawnictwo Literackie). Nagrody Magazynu Literackiego KSIĄŻKI za Książki roku 2011 przyznano za: Małą maturę Janusza Majewskiego (Marginesy), Polę Negri Mariusza Kotowskiego (Prószyński Media), Wolność Jonathana Franzena (Sonia Draga), Ostatni krzyk Barbary Stanisławczyk (Rebis) oraz Polskę. Panoramy (Biały Kruk). Nagrodę za Wydarzenie Roku 2011 otrzymała Książnica Polska za tworzenie nowoczesnych standardów w księgarstwie, a wyróżnienie specjalne za odwagę i niezależność otrzymało wydawnictwo Biały Kruk. Rok 2012 na rynku księgarskim 7
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 Tytuł Wydawca Roku 2011, przyznawany przez Bibliotekę Analiz, otrzymało Wydawnictwo Arkady za popularyzowanie polskiej kultury i sztuki. Nagrodami Notesu Wydawniczego uhonorowano Znak za publikację Andrzeja Franaszka Miłosz. Biografia oraz Jedność za kreowanie wartościowej merytorycznie i estetycznie oferty. Nabywcą praw wynikających z umów wydawniczych, praw autorskich i znaku towarowego zlikwidowanych Wydawnictw Naukowo-Technicznych została firma M-Partner Jarosław Perzyński, który jest również właścicielem księgarni internetowej Drops.pl. Podjęto decyzję o likwidacji Drukarni Naukowo-Technicznej w Warszawie. Zmarli: Krzysztof Gąsiorowski, poeta, eseista i krytyk literacki, związany przed laty z Orientacją Poetycką Hybrydy, Małgorzata Baranowska, poetka i znawczyni poezji, pisarka i eseistka, miłośniczka Warszawy oraz Anna Kanior-Knap, w przeszłości współwłaścicielka firm dystrybucyjnych MarKa i Akrybia. Luty Zmarła Wisława Szymborska. Państwowy Instytut Wydawniczy został postawiony w stan likwidacji, a jego likwidatorem został Rafał Skąpski, który od siedmiu lat był dyrektorem wydawnictwa. Biografia Jerzego Nowosielskiego Nietoperz w świątyni Krystyny Czerni (Znak) została wyróżniona nagrodą miesięcznika Nowe Książki. Podczas XI Poznańskich Spotkań Targowych Książka dla Dzieci i Młodzieży najważniejsze nagrody, czyli statuetki Pegazików, otrzymały: Iwona Chmielewska, autorka i ilustratorka oraz Krystyna Adamczak, właścicielka dwóch księgarni w Poznaniu nazwanych Z Bajki. Dyrektorem Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego została Anna Szemberg, przez wiele lat związana z Wydawnictwem Naukowym PWN 8
jako redaktor, menedżer i dyrektor wydawniczy. Zastąpiła Ryszarda Burka, który został zastępcą dyrektora ds. zbiorów w Żydowskim Instytucie Historycznym. Prezesem zarządu Białostockich Zakładów Graficznych została Antonina Kuchlewska, która funkcję tę pełniła do 2007 roku. Zastąpiła Waldemara Lipkę, który powrócił na stanowisko przewodniczącego rady nadzorczej spółki, pełniąc jednocześnie funkcję prezesa Olsztyńskich Zakładów Graficznych OZGraf. Zmarła Olimpia Grochowska, legendarna redaktorka wydawnictwa Czytelnik oraz Wiedzy Powszechnej. Marzec Instytut Książki poinformował, że powstało już 968 Dyskusyjnych Klubów Książki, które w 2011 roku dofinansowano kwotą nieco ponad 1 mln zł. 11 tys. zwiedzających odwiedziło siedemnastą edycję Targów Edukacyjnych Edukacja w Kielcach, w którym uczestniczyło 185 wystawców. Imprezie towarzyszyło 80 konferencji, seminariów i warsztatów. Powstało wydawnictwo Wielka Litera, którego współwłaścicielem i redaktorem naczelnym został Paweł Szwed, poprzednio dyrektor programowy i redaktor naczelny Świata Książki. Laureatem Gdańskiej Nagrody Literackiej Poeta wolności został niemiecki twórca Durs Grünbein za nowatorskie wykorzystanie tradycji antycznej dla odsłonięcia schorzeń współczesnej cywilizacji i zagrażających jej niebezpieczeństw. Olga Tokarczuk otrzymała Uznamską Nagrodę Literacką (Usedomer Literaturpreis) podczas festiwalu literackiego, odbywającego się po obu stronach polsko-niemieckiej wyspy Uznam. Bologna Ragazzi Award 2012 w kategorii Non Fiction przyznano książce Wszystko gra Anny Czerwińskiej-Rydel i Marty Nigerskiej (Wytwórnia i Narodowy Instytut Fryderyka Chopina). Rok 2012 na rynku księgarskim 9
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 Nagrodę Literacką Srebrny Kałamarz im. Hermenegildy Kociubińskiej przyznawaną przez Fundację Zielona Gęś otrzymał Jacek Cygan za Psa w tunelu (Iskry), a Nagrodę Zielona Gąska Kasia Klich za Bajkową drużynę. O brzydkich wyrazach, cukierkowej diecie i o innych sprawach, co ciekawią dzieci (Prószyński Media). Fundacja ABC XXI uroczyście obchodziła 10-lecie kampanii społecznej Cała Polska czyta dzieciom i ogłosiła listę 10 najważniejszych książek dekady kampanii czytania. Nagrody im. Filipa Kallimacha za wybitne osiągnięcia w sferze edukacji, przyznawane przez Magazyn Literacki KSIĄŻKI i Targi Kielce, otrzymali: Maria Pąchalska, Wiesława Surdyk-Fertsch, Bogusław Śliwerski, Anna Warchoł, twórcy inicjatywy edukacyjnej DeDOMO oraz twórcy serwisu WSiPnet.pl. Witold Szczęsny przestał sprawować funkcję prezesa zarządu Wydawnictwa Szkolnego PWN, którą pełnił od 2005 roku. Był też przewodniczącym Sekcji Wydawców Edukacyjnych PIK. Roman Chymkowski został mianowany pełniącym obowiązki kierownika Instytutu Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej. Zmarli: prof. Marcin Drzewiecki, kierownik Instytutu Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej, a poprzednio dyrektor i wykładowca Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Roman Górski, były prezes Polskiej Oficyny Wydawniczej BGW, jednego z najbardziej kontrowersyjnych polskich wydawnictw z początku lat 90. Kwiecień W XVIII Targach Wydawców Katolickich w Warszawie uczestniczyło blisko 140 wystawców, 50 autorów i rekordowa liczba 18 tys. odwiedzających. W Białymstoku odbyły się pierwsze Targi Książki na pograniczu kultur, z udziałem ponad 50 wydawców. 10
Rozdział pierwszy Główne trendy na rynku wydawniczym
Po fatalnym 2011 roku, rok 2012 na polskim rynku książki zakończył się niewielkim spadkiem wartości przychodów wydawców. Spadek ów wyniósł 1,5 proc., a wartość sprzedaży zamknęła się kwotą 2,67 mld zł. Chociaż spadek nie był tak wyraźny jak rok wcześniej (o 7,2 proc.), był to rok pogłębiającego się kryzysu, scenariusze rysujące się przed rodzimym rynkiem wydawniczym nie prezentują się zbyt optymistycznie. W stosunku do 2,94 mld zł, wciągu dwóch lat wartość rynku zmniejszyła się o kwotę 270 mln zł, tj. o 9,2 proc. Jest to ogromna wyrwa w tak krótkim czasie. W kolejnym gorszym dla rynku wydawniczego roku wydawcy nie zdecydowali się jednak na znaczące ograniczenie oferty, przeciwnie, wielu zastosowało strategię ucieczki do przodu opartej na inwestycji w nowe tytuły. W 2012 roku wzrosła liczba nowych edycji wprowadzonych do sprzedaży i to aż o 10,1 proc. opublikowano 13410 nowych tytułów. Część z nich to pozycje, które przesunięto z planów wydawniczych 2011 roku, część to publikacje ukazujące się w małych nakładach, w technologii druku cyfrowego. Charakterystyczne, że to właśnie okazjonalne, niskonakładowe publikacje, zaczynają dominować ilościowo na rynku. Łącznie w 2012 roku opublikowano aż 27060 tytułów, tj. o 8,6 proc. więcej niż w roku poprzednim. Jest to zarazem liczba rekordowa w ostatnim dwudziestoleciu. Warto jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że znaczny udział w wolumenie produkcji wydawniczej miały pozycje drukowane w 100-500 egz. i dystrybuowane wyłącznie lokalnie, z ewentualnym niewielkim udziałem sprzedaży internetowej. Jednak łatwy dostęp do taniej technologii druku cyfrowego sprawia, że obok innych groźnych dla rynku tendencji, mamy do czynienia z ewidentną nadpodażą. Czytelnik gubi się w nadmiarze oferty. Jest wysoce prawdopodobnym, że kolejne lata przyniosą nasilenie tego problemu, zwłaszcza gdy upowszechnią się jeszcze tańsze w przygotowaniu wydania wyłącznie cyfrowe. To jeden z wielu skutków łatwości publikowania, tendencji do self-publishingu. Rok 2012 był okresem dramatycznego spadku średniego nakładu książki drukowanej, o 18,8 proc. z 4912 do 3987 egz. Łączny nakład wyniósł 107,9 mln egz., był więc o 14,5 mln egz. mniejszy niż w roku poprzednim Główne trendy na rynku wydawniczym 27
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 (spadek o 11,8 proc.). Sprzedano ok. 115,5 mln egz., czyli więcej niż wyprodukowano, jednak fakt ten należy wiązać przede wszystkim z kontynuacją wyprzedaży przecenionych zapasów z lat poprzednich. Warto przy tej okazji przypomnieć, że postępujący w ostatnich latach spadek wartości rynku książki nakłada się na jednoczesny wzrost średniej jej ceny. W 2011 roku znaczący spadek jego wartości odnotowano mimo wzrostu i to niemałego, bo o ponad 10 proc. średniej ceny książki z 34,30 do 37,80 zł. Wzrost cen nowości był w tym czasie znacznie wyższy i przekroczył kilkanaście procent. W 2012 roku średnia cena książki w detalu wyniosła 38,70 zł, czyli tylko o 2 proc. więcej niż rok wcześniej, ale średnia cena obejmuje również wyprzedaże. Średnia cena nowości wyniosła więcej, ok. 41,20 zł. Największe problemy rynku w 2012 roku, to przedłużająca się wyprzedaż zapasów z lat poprzednich, marazm w polityce handlowej dominującej w segmencie detalicznym sieci Empik dla większości wydawców literatury niefachowej oraz pozaedukacyjnej podstawowego odbiorcy ich produkcji wydawniczej spadek sprzedaży księgarstwa tradycyjnego oraz mniejsza konsumpcja społeczeństwa nastąpił coraz bardziej zauważalny odpływ klientów z księgarń. Część z nich przeniosła się z zakupami do internetu, walnie przyczyniając się do znaczącego wzrostu sprzedaży w tym kanale dystrybucyjnym w 2012 roku i w latach poprzednich. Coraz intensywniej rozwija się też sprzedaż w alternatywnych do księgarskiego kanałach dystrybucji stacjonarnej sieciach dyskontowych i drogeryjnych czy hipermarketach ze sprzętem elektronicznym. Na skutek wzrostu wolumenu oferty kierowanej przez wydawców do tzw. taniej książki, także ten segment kolejny już rok notował wyższe przychody ze sprzedaży. Na powyższe problemy nałożył się również dynamiczny wzrost zjawiska nieformalnego obiegu treści, w postaci aktywności podmiotów takich jak serwis Chomikuj.pl, który oferuje dziś więcej elektronicznych wersji najpopularniejszych tytułów z ostatnich lat niż jakikolwiek dystrybutor. W połowie maja 2013 roku ofertę Chomikuj.pl analizował Krzysztof Gutowski z firmy Plagiat.pl. Pisze on w swoim raporcie: W Chomikuj.pl znaleźć można ponad 100 tys. wydanych po polsku tytułów książek we wszystkich lepiej lub gorzej nadających się do rozpowszechniania treści książek i innych publikacji w formatach plików, w tym tytuły wydane w XIX wieku. W rankingu światowych stron internetowych, który wyznacza popularność i wartość konkretnych adresów internetowych strona Chomikuj.pl zajmuje 1271 miejsce na ponad 30 milionów indeksowanych stron, podczas gdy legalni dystrybutorzy odpowiednio Empik.com 12280, Virtualo.pl ok. 146000, a Ibuk.pl ok. 280000 pozycję. Chomikuj.pl zajmuje 14 miejsce pod względem popularności stron internetowych w Polsce, co przynosi mu liczone w milionach złotych przychody z reklam. Do lutego 2012 roku, kiedy to 28
portal wyłączył publicznie widoczny licznik plików, serwis chwalił się ponad miliardem zachomikowanych plików. Teraz jest ich prawdopodobnie więcej niż 1,5 miliarda 1. A zatem Chomikuj, to nie tylko zabawa dla małolatów, to potężny rynek jak pisze Krzysztof Gutowski, to największy dystrybutor e-booków w Polsce. W tych trudnych rynkowych warunkach, obciążonych także innym niemal pierworodnym grzechem w postaci nierównej 23 proc. stawki podatku VAT (wobec 5 proc. dla książki papierowej) coraz śmielej poczyna sobie rynek książek cyfrowych, który w porównaniu z 2011 rokiem mógł pochwalić się na koniec 2012 roku ponad dwukrotnym wzrostem wartości. Zawdzięcza to nie tylko rozwojowi e-czytników i taniej (często za złotówkę) ofercie tabletów, ale też zapoczątkowanemu na masową skalę przejściu wydawców i dystrybutorów z restrykcyjnego, nieprzyjaznego klientom zabezpieczania plików w systemie DRM, na wspomagający sprzedaż i dostępność e-książek system oznaczania plików spersonalizowanym znakiem wodnym (watermarkiem), przypisanym do danej transakcji i klienta. Wydawcy w znacznie większym niż wcześniej stopniu zdecydowali się też na inwestycje w poszerzanie własnej oferty e-booków i zaczęli bacznie przyglądać się raportom na temat ich sprzedaży. Do tego stopnia, że pod wpływem różnych rynkowych wydarzeń pod koniec roku doszło nawet do powołania kolejnej spółki, której zadaniem ma być właśnie dystrybucja książek w plikach (Platforma Dystrybucyjna Wydawnictw). Udziałowcami nowego podmiotu została grupa czołowych wydawców książek pozaedukacyjnych i niefachowych, w przychodach których najwyższy udział ma sprzedaż beletrystyki, literatury typu non-fiction oraz książek dla dzieci i młodzieży. Przełom 2012 i 2013 roku to okres, w którym segment hurtowy i detaliczny podjął próbę kolejnej renegocjacji umów handlowych. Działania te skutkowały przede wszystkim kolejnym wydłużeniem terminów płatności. Tym samym po raz kolejny to wydawcy przyjęli na siebie obowiązek nie tylko finansowania, ale wręcz utrzymywania znacznej części rynku książki podejmując ryzyko związane z koniecznością zapewnienia ciągłego dostępu do oferty. Mimo tych wysiłków sprzedaż książek nadal spada i to przy wydłużającym się obiegu gotówki. Coraz więcej firm raportuje utratę płynności finansowej, rosną zatory płatnicze na linii księgarz-hurtownik- -wydawca-drukarnia, poziom zadłużenia niektórych firm jest już tak wielki, że prawdopodobnie od dawna są niewypłacalne, a ich żywot jest sztucznie podtrzymywany przez kolejne kredyty kupieckie. To musi się źle skoń- Główne trendy na rynku wydawniczym \ \ 1. Krzysztof Gutowski Największy dystrybutor e-booków, Biblioteka Analiz nr 10/2013. 29
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 czyć, rynek musi przygotować się na duże straty. Upadłość jednej z dużych sieci detalicznych wydaje się coraz bardziej realna. Nieterminowe rozliczanie się podmiotów detalicznych i hurtowych wobec wydawców to jedna z głównych przyczyn problemów tego rynku. Zjawisko dotyczy obecnie zarówno największych sieci kojarzonych tradycyjnie ze sprzedażą książek, jak i księgarń indywidualnych, właściwie omija jeszcze wyłącznie wydawców z sektora edukacyjnego. Nieterminowe płatności w konsekwencji przekładają się także na zwiększanie zobowiązań wydawców wobec drukarń, dostawców papieru, agencji autorskich itd. Jednak nie wszystkie segmenty rynku wydawniczego dotknął spadek przychodów. Niewątpliwie rok 2012 okazał się korzystny, zwłaszcza pod względem zrealizowanych przychodów ze sprzedaży, dla największych wydawców z sektora edukacyjnego. Wzrosty oficyn aktywnych w tym obszarze, to przede wszystkim efekt wejścia w życie ostatniego etapu reformy podstawy programowej nauczania ogólnego, zapoczątkowanej jeszcze w 2009 roku. Jesienią 2012 roku objęła ona uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych, co wiązało się z koniecznością zakupu nowych podręczników przez cały rocznik. Dla samych wydawców był to okres nie tylko wzmożonej promocji nowej oferty, ale także sposobność do podjęcia ostrej walki konkurencyjnej, której celem był nowy układ sił na rynku. Dobrym wynikom sprzedaży na rynku podręczników towarzyszyły jednak inne, negatywne, zjawiska. Rynek ten od dawna jest silnie uzależniony od decyzji politycznych, do pewnego stopnia jest rynkiem reglamentowanym, gdyż wprowadzenie podręcznika do obrotu wymaga ministerialnej akceptacji. Tymczasem nasila się konflikt wydawców podręczników z Ministerstwem Edukacji Narodowej. Wydaje się, że jest to spór nie tylko o charakterze biznesowym, ale dotyczy on także wizji przyszłości polskiej edukacji. Kontrowersyjny rządowy projekt Cyfrowa szkoła zakłada przygotowanie do jesieni 2015 roku z publicznych środków dostępnych za darmo kilkunastu podręczników cyfrowych do wszystkich etapów nauczania ogólnego, począwszy od I klasy szkoły podstawowej aż do ostatniej klasy szkoły ponadgimnazjalnej. Według zapowiedzi realizatorów tego projektu, już za dwa lata miałby on zostać wdrożony minimum w 40 proc. polskich szkół. Nie wiadomo, w jakim stopniu te darmowe podręczniki wpłyną na rynek publikacji szkolnych, ale wydaje się pewne, że przed wydawcami edukacyjnymi, zwłaszcza przed średniej wielkości podmiotami działającymi na tym rynku stoi najtrudniejszy egzamin w ich historii. Pojawia się też pytanie o poziom takiej edukacji z darmowych e-podręczników. Darmowe bardzo rzadko oznacza dobre, o czym politycy zdają się zapominać. Nic dziwnego zatem, że nie brak głosów obaw także ze strony środowisk na- 30
uczycielskich, występujących w trosce o poziom kształcenia przyszłych pokoleń Polaków. Szeroki wybór podręczników do nauczania w szkołach był jedną ze zdobyczy demokracji. Jedynie słuszny, bo darmowy e-podręcznik to wizja niepokojąca. Nie tylko sektor edukacyjny mógł się w 2012 roku pochwalić sukcesem. Na miano rynkowego wydarzenia niewątpliwie zasługuje komercyjny sukces cyklu Pięćdziesiąt twarzy Greya E.L. James, który ukazał się nakładem wydawnictwa Sonia Draga. Książki te w 2012 roku rozeszły się w liczbie 557 tys. egz. i do połowy 2013 roku utrzymywały się na szczytach list bestsellerów. Mimo oporu krytyków literackich, proza James stała się zalążkiem mody na literaturę erotyczną, która chyba zastąpiła wcześniejszy rynkowy fenomen Zmierzchu Stephenie Meyer i literatury wampirycznej, skierowanej przede wszystkim do nastoletnich czytelniczek. Czytelniczki te podrosły i dziś z wypiekami na twarzy czytają o innego rodzaju fantazjach niż wampiry i wilkołaki. Fascynacja tego typu literaturą potrawa zapewne przez kolejnych kilkanaście miesięcy, a podtrzymują ją szeroko wprowadzane w kolejnych kwartałach 2012 i 2013 roku publikacje nawiązujące w bezpośredni sposób do cyklu o Greyu, nie tylko zresztą tematyką ale także na przykład tytulaturą. Inne doniosłe wydarzenia rynkowe, to m.in. stopniowe wygaszanie działalności Weltbild Polska zapoczątkowane zamknięciem katalogu wysyłkowego, którego finałem poprzedzonym ogłoszeniem w ostatnich dniach roku decyzji o wycofaniu się niemieckiego koncernu z polskiego rynku, była sprzedaż poszczególnych działów firmy (Wydawnictwa Świat Książki, sieci detalicznej oraz sklepu internetowego Weltbild.pl) już w roku 2013, a także konsolidacja firm wydawniczych należących do grupy kapitałowej w ramach której działa sieć salonów Empik i powstanie Grupy Wydawniczej Foksal. Do wydarzeń, które mogą wpłynąć na przyszły obraz rynku książki należy dodać inaugurację pierwszych projektów abonamentowej sprzedaży książek w plikach, jak choćby wzbudzająca wiele kontrowersji usługa Czytanie bez limitu firmy Legimi. Rynek książki ponosi konsekwencje postępującej koncentracji kapitału i konsolidacji. Największą aktywność przejawiają w tym zakresie podmioty wywodzące się z segmentu dystrybucyjnego, które realizując politykę dywersyfikacji przychodów, coraz częściej decydują się na inwestycję w podmioty wydawnicze (choć nie tylko tu lokują nadwyżki kapitału). W rezultacie tych działań powstają konglomeraty wydawniczo-dystrybucyjne, które mają też własne księgarnie internetowe i cyfrowe. W rezultacie Empik ze swoją grupą wydawnictw jest najpotężniejszym rynkowym graczem, o pozycji tak silnej, że w przypadku wydawców beletrystyki praktycznie jest w stanie sterować rynkiem. Główne trendy na rynku wydawniczym 31
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 W 2012 roku największy wzrost przychodów ze sprzedaży odnotowało wydawnictwo Sonia Draga (108 proc.), które wzrost zawdzięcza niemal wyłącznie wspomnianym tomom bestsellerowego cyklu E.L. James Pięćdziesiąt twarzy Greya. Duży wzrost, o 50 proc., odnotowało aktywnie rozwijająca autorskie kanały sprzedaży wydawnictwo Wilga, które od początku 2013 roku wraz z wydawnictwami Buchmann i W.A.B. tworzy Grupę Wydawniczą Foksal. Inny sukces, to Wydawnictwo Czarne (wzrost o 44 proc.), stanowiące najlepszy przykład, jak z niszowej oficyny powołanej dla wydania książki jednego autora, można stworzyć dobrze prosperujące przedsiębiorstwo, które umiejętnie wyznacza rynkowe trendy. Dobry rok miała Media Rodzina (wzrost o 43 proc.), która z powodzeniem udowadnia, że dobrą efektywność w biznesie wydawniczym należy budować na konsekwentnej realizacji autorskiego programu wydawniczego, wspartego umiejętnym dobieraniem do oferty potencjalnych bestsellerów. Wydawnictwo Olesiejuk miało kolejny dobry rok i wzrost o 30 proc., zawdzięczany konsekwentnie poszerzanej ofercie oraz własnej dystrybucji. Wreszcie wydawnictwo Znak (wzrost o 29 proc.), które dla całego rynku jest symbolem sprawnej dywersyfikacji oferty i niezwykle skutecznej promocji. Wysokimi wzrostami mogą pochwalić się również takie oficyny jak: W.A.B. (23 proc.) czy Muza (25 proc.). Rok 2012 to również dobry okres dla podmiotów z segmentu publikacji szkolnych. Wydawnictwo Nowa Era (wzrost o 30 proc.) objęło prym nie tylko wśród oficyn edukacyjnych, ale także sięgnęło po pozycję największej firmy wydawniczej w Polsce. Dużym wzrostem, aż o 43 proc., mógł pochwalić się ZamKor, niekwestionowany lider w zakresie sprzedaży podręczników do nauki fizyki. Spadki zaliczyły m.in. wydawnictwa: Reader s Digest ( 38 proc.), po którym widać wyraźny kryzys wykorzystywanego przez wiele lat modelu biznesowego, z segmentu wydawnictw fachowych i biznesowych Difin ( 14 proc.) oraz Studio Emka ( 14 proc.), a także z segmentu beletrystyki znakomicie radzące sobie w poprzednich latach Wydawnictwo Literackie ( 11 proc.) i Dom Wydawniczy Rebis ( 10 proc.). Był to też kolejny słaby rok dla Wydawnictwa Naukowego PWN ( 9 proc.), które nie może odnaleźć modelu biznesowego, pozwalającego skutecznie konkurować z darmowymi treściami referencyjnymi i encyklopedycznymi w internecie. Analizując statystyki rynku wydawniczego, warto chwilę uwagi poświęcić autorom-wydawcom. To coraz większa grupa, której działalność wymyka się na ogół badaczom rynku gdyż dla rynku ich znaczenie jest znikome. Dziś każdy może być wydawcą. Śpiewać podobno też każdy może, ale bynajmniej nie w operze. Self-publishing niczym się nie różni 32
od pisania do szuflady, czy pozostając przy metaforach wokalnych od śpiewania przy goleniu. XXI wiek przyniósł ogromną liczbę wydanych, opatrzonych numerem ISBN i trafiających do narodowych statystyk tytułów, które w normalnie funkcjonujących wydawnictwach nie miałyby żadnych szans, zostałyby natychmiast odrzucone przez redaktorów. W efekcie rosnąca część obecnych statystyk wydawniczych to amatorska grafomania, utwory pisane sobie a muzom. Warto o tym pamiętać, zanim zaczniemy wyciągać wnioski z rosnącej statystyki wydawanych tytułów. Choć spełniają wszelkie formalne wymagania, nie są to pozycje w handlowym rozumieniu książki zwyczajnie z tego powodu, że nikt ich nie chce sprzedawać. Dodatkowo statystykę wydawniczą komplikuje obowiązek nadawania nowego numeru ISBN na wydania elektroniczne, w rezultacie ten sam tytuł tego samego wydawcy zaczyna w obiegu rynkowym (i statystycznym) funkcjonować jako wiele pozycji. Bałagan ten wyraźnie widoczny jest w sklepach internetowych, jak Empik.com czy Merlin.pl, gdzie te same tytuły są wielokrotnie indeksowane. W przyszłości rozwiązaniem może być zastąpienie numerów ISBN (przynajmniej dla celów handlowych) numerami ISTC. Jak to działa? International Standard Text Code międzynarodowy system identyfikacji i rejestracji tekstów, w skrócie ISTC, to nowy system identyfikacyjny w przemyśle księgarskim. Podczas gdy ISBN (International Standard Book Number) opisuje każdy indywidualny format produktu, czyli zarówno książkę w postaci fizycznej, np. w twardej czy miękkiej oprawie, jak i wersję cyfrową, np. audiobook, e-book o rozszerzeniu.pdf czy innym ISTC określa tekst, który kryje się za każdą z tych manifestacji tłumaczy Agnieszka Włudyka-Szeliga w obszernym tekście Do czego ISTC? 2. Dalej czytamy wyjaśnienie: Numer ISTC składa się z 16 znaków, stanowiących cztery komponenty, oddzielone od siebie kreskami lub spacjami, np.: ISTC A02-2010-31F4CB2C-B Pierwszy i trzeci element opierają się na systemie szesnastkowym i umożliwiają użycie cyfr od 0 do 9 oraz liter od A do F. Pierwszy element, np. A02, oznacza numer agencji rejestracyjnej, za pośrednictwem której nadano numer ISTC. Następny element to rok rejestracji. Trzeci to aktualny i jednoznaczny identyfikator tekstu. Ostatni znak jest cyfrą kontrolną. Ten szesnastkowy system generowania pozwala na zarejestrowanie 4 294 967 296 odrębnych utworów rocznie. ISTC dostarcza mechanizmu, który umożli- Główne trendy na rynku wydawniczym \ \ 2. Agnieszka Włudyka-Szeliga Do czego ISTC?, Biblioteka Analiz nr 22/2012; patrz też: Michael Holdsworth, Book Industry Communication & Book Industry Study Group, http:// www.bic.org.uk/76/digital-supply-chain. 33
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 wia pogrupowanie utworów o tej samej zawartości (lub też w niektórych przypadkach o różnej zawartości, pochodzącej z tego samego źródła), natomiast sam numer nie posiada żadnego elementu, który wskazywałby na to, kto zarejestrował tekst. Numer ISTC nie stanowi niczyjej własności, jest przypisany do tekstu, który identyfikuje. Pan Tadeusz Adama Mickiewicza może być publikowany w nieograniczonej liczbie formatów czy języków, a także przez wielu wydawców, ale może być zarejestrowany w bazie ISTC tylko jako jeden, oryginalny tekst. Może zatem warto by branża uważniej przyjrzała się nowym możliwościom jakie daje ten system? Wracając do autorów-wydawców, nie wiadomo jaką odegrają rolę w przyszłości. Wielcy dystrybutorzy, jak Amazon.com, wspierają tę formę aktywności. Także i w Polsce np. sklep z e-bookami Virtualo daje szanse self-publisherom. Dla amatorów to niepowtarzalna szansa zaistnienia poza własną szufladą. Czy jednak tego typu zjawiska nie deprecjonują wartości tego, co dotąd rozumieliśmy pod pojęciem wydanej książki? Przecież te pozycje ukazują się bez korekty, bez redakcji, zwykle bez czyjegokolwiek uznania. Gdyby były wartościowe, pewnie opublikowałby je profesjonalny wydawca. To powód, dla którego niektórzy dystrybutorzy e-booków nie chcą zaśmiecać swojej oferty tytułami dodawanymi przez autorów-wydawców. Przykładem może tu być e-księgarnia Ksiazki.pl obsługiwana przez Firmę Księgarską Olesiejuk. Tak o tym problemie mówi Beata Stasińska, wiceprezes zarządu Grupy Wydawniczej Foksal: Wydawnictwo to ludzie o pewnych kompetencjach. Self-publishing nie zakłada żadnych norm edytorskich. Ale bywają świadomi autorzy, którzy sami opłacają redaktorów i korektorów. Stąd pytanie, które musi sobie zadawać wydawca, lub aroganckie życzenie niektórych autorów: po co jest wydawca? Może to pytanie dotyczy jutra. Niemniej nie łudźmy się przed nami naprawdę trudne czasy i duże wyzwania. Coraz więcej autorów pisze swoje książki od razu w języku angielskim, bo twierdzą, że ta lingua franca zapewni im ekspansję na rynek globalny. Wydawcy przepatrują listy bestsellerów self-publishingu. Do tego księgarnie zamieniają się w miejsce ekspozycji książki, a nie sprzedaży 3. Ogromna podaż takich amatorskich pozycji może w przyszłości negatywnie wpłynąć na wizerunek branży wydawniczej, klienci nie będą mieli pewności, co warta jest oferowana im książka, czy jest wiarygodna, czy widział ją jakikolwiek redaktor? Być może jednak efekt okaże się pozytywny dla tradycyjnych edytorów, może sygnet dobrego wydawnictwa znów nabierze w oczach czytelnika wartości. Aby tak się jednak stało, profesjonal- \ \ 3. Rozmowa z Beatą Stasińską, wiceprezes zarządu Grupy Wydawniczej Foksal, Notes Wydawniczy nr 5/2013. 34
ne wydawnictwa będą musiały utrzymać profesjonalny poziom, a o to na ubożejącym, malejącym rynku będzie niezwykle trudno. Listy bestsellerów w 2012 roku Na polskim rynku książki nie brakuje list bestsellerów, topek sprzedaży, rankingów hitów wydawniczych słowem zestawień najlepiej sprzedających się tytułów książkowych, lub publikacji, które za takie uchodzą czy też uchodzić mają. Ilościowo dominują zbiorcze zestawienia prezentujące najpopularniejsze tytuły w poszczególnych sieciach księgarskich, niezależnych księgarniach stacjonarnych czy księgarniach internetowych. Mniej lub bardziej wiarygodne, oczywiście w branżowych oczach bo przecież czytelnicy nie analizują ich tak wnikliwie, jak sami wydawcy przeróżne topki są na obecnym etapie rozwoju rodzimego książkowego biznesu jednym z podstawowych narzędzi marketingowych, wykorzystywanych do kreowania popytu i sprzedaży, komunikując klientom najbardziej aktualne na rynku preferencje zakupowe wskazując to, co inni odbiorcy uważają za najciekawsze pozycje z oferty dostępnej w danym okresie. Branża wydaje się już pogodzona z faktem, że przez ponad dwadzieścia lat istnienia wolnego, komercyjnego rynku książki w Polsce nie udało się zbudować absolutnie wiarygodnego źródła danych na temat sprzedaży książek, a co za tym idzie także wzorcowego zestawienia książkowych bestsellerów. Wydawcy największą wagę przykładają do list najlepiej sprzedających się tytułów dominujących sieci detalicznych, szczególnie Empiku, który w znacznym stopniu kreuje czytelnicze mody (a przynajmniej kreował do 2011 roku, coraz częstsze braki w zaopatrzeniu tej sieci powodują, że traci ona na znaczeniu jako swego rodzaju rynkowy barometr). Co ciekawe, nie skupiają się wyłącznie na pierwszych trzech czy pięciu lokatach, ale za wymierny wyznacznik sukcesu tytułu w danej sieci czy księgarni internetowej uznają miejsce pod koniec pierwszej dziesiątki, czy nawet na początku drugiej, jeżeli mamy do czynienia z zestawieniem klasyfikującym 20 lub więcej tytułów. Ważną rolę pełnią także listy bestsellerów segregowanych według najpopularniejszych kategorii publikacji, jak: nowości, literatura polska, beletrystyka czy książka dla dzieci i młodzieży. Warto tu jednak nadmienić, że pojawienie się publikacji elektronicznych z osobnymi numerami ISBN bardzo zaburza rzetelną informację o bestsellerach nawet w jednej sieci sprzedaży, gdyż ta zliczana jest według kartotek (numerów ISBN) a nie według tytułów, czyli poszczególne wydania papierowe i elektroniczne nie wspierają się wzajemnie w rynkowych podsumowaniach. Główne trendy na rynku wydawniczym 35
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 Przez wiele lat za najbardziej renomowane, a zarazem wiarygodne zestawienie najpopularniejszych tytułów w kraju uchodziła lista bestsellerów opracowywana przez Andrzeja Rostockiego na łamach Notesu Wydawniczego oraz dziennika Rzeczpospolita. Miesięczne i roczne zestawienia najlepiej sprzedających się tytułów oparte były na danych deklarowanych przez wydawców. Ich wadą był brak możliwości weryfikacji prezentowanych wyników w raportach sprzedaży nie tylko samych wydawców, ale przede wszystkim konfrontacji ze sprzedażą realizowaną w punktach detalicznych. Ostatni roczny ranking bestsellerów Andrzeja Rostockiego ukazał się jednak w 2009 roku. Autor, po rozstaniu z dziennikiem, nie przygotował już zestawienia za kolejny rok, w czym na łamach tego samego periodyku i w oparciu o podobną metodologię zastąpił go Paweł Waszczyk. W kolejnych latach dziennik Rzeczpospolita skupiony na wewnętrznych problemach, a przede wszystkim gwałtownych procesach związanych ze zmianami własnościowymi, nie wrócił już do idei publikacji tego typu zestawień. Z rynku zniknęło ostatnie miejsce, w którym oprócz regularnie publikowanej listy najlepiej sprzedających się tytułów, powoływano się na konkretne liczby. Fakt ten zbiegł się w czasie z pewnym zjawiskiem wiele mówiącym o zmianach, jakie zachodzą na rodzimym rynku książki wydawcy coraz mniej chętnie decydują się na publikację informacji na temat wysokości sprzedawanych nakładów, co tłumaczą obawą przed coraz silniejszą i bezpardonową konkurencją w branży. Podkupywanie sobie nie tylko autorów i tytułów, ale nawet pomysłów wydawniczych, stało się brzydką normą. Próbą zbiorczej prezentacji zestawienia księgarskich hitów każdego roku jest lista bestsellerów opracowywana przez redakcję Magazynu Literackiego KSIĄŻKI. Zestawienie to opiera się jednak na deklaracjach firm detalicznych sieci Empik i Matras oraz regionalnych Domach Książki, a więc tylko pośrednio odzwierciedla wyniki realnej sprzedaży. Obecnie powstaje dzięki kompilacji wyników sprzedaży w 300 księgarniach w kraju. Pod uwagę brane są wyniki sprzedaży z 30 dni, zaś o kolejności na liście decydują punkty przyznawane za miejsca 1-5 w poszczególnych placówkach księgarskich. Poniżej prezentujemy ranking Magazynu Literackiego KSIĄŻKI za 2012 rok (liczba w nawiasie oznacza zdobyte przez daną publikację punkty) 4 : \ \ 4. Kamila Bauman, Krzysztof Masłoń, Paweł Waszczyk Dwa łyki statystyki, Magazyn Literacki KSIĄŻKI nr 1/2013. 36
1. Danuta Wałęsa Marzenia i tajemnice, Wydawnictwo Literackie (147) 2. Małgorzata Kalicińska Lilka, Zysk i S-ka (139) 3. Jacek Hugo-Bader Dzienniki kołymskie, Wydawnictwo Czarne (132) 4. Diane Ducret Kobiety dyktatorów, Znak (131) 5. E.L. James Pięćdziesiąt twarzy Greya, Wydawnictwo Sonia Draga (115) 6. Carlos Ruiz Zafón Więzień nieba, Muza (111) 7. Jerzy Stuhr Tak sobie myślę, Wydawnictwo Literackie (103) 8. Maria Czubaszek, Artur Andrus Każdy szczyt ma swój Czubaszek, Prószyński Media (101) 9. Camilla Läckberg Fabrykantka aniołków, Czarna Owca (101) 10. Nicolas Sparks Dla ciebie wszystko, Albatros (98) 11. George R.R. Martin Taniec ze smokami, Zysk i S-ka (93) 12. Anna Bikont, Joanna Szczęsna Pamiątkowe rupiecie. Biografia Wisławy Szymborskiej, Znak (90) 13. Maria Nurowska Drzwi do piekła, Znak (74) 14. Anna Ficner-Ogonowska Alibi na szczęście, Znak (73) 15. Virginia C. Andrews Kwiaty na poddaszu, Świat Książki (72) 16. Umberto Eco Cmentarz w Pradze, Wydawnictwo Literackie (72) 17. Christopher Paolini Dziedzictwo. Tom 2, Mag (70) 18. Anna Ficner-Ogonowska Krok do szczęścia, Znak (68) 19. Trudi Canavan Królowa zdrajców, Galeria Książki (68) 20. Wisława Szymborska Wystarczy, a5 (66) 21. Cristin Cast, P. C. Cast Przeznaczona, Książnica (64) 22. Walter Isaacson Steve Jobs, Insignis Media (62) 23. Andrzej Pilipiuk Szewc z Lichtenrade, Fabryka Słów (59) 24. Magdalena Zawadzka Gustaw i ja, Marginesy (59) 25. Paulo Coelho Alef, Drzewo Babel (59) 26. ks. Adam Boniecki Lepiej palić fajkę niż czarownice, Znak (57) 27. Jan Ordyński, Daniel Passent Passa, Czerwone i Czarne (56) 28. Katarzyna Grochola Houston, mamy problem, Wydawnictwo Literackie (56) 29. Małgorzata Musierowicz McDusia, Akapit Press (55) 30. Urszula Dudziak Wyśpiewam wam wszystko, Kayah Production (53) 31. Marek Wałkuski Wałkowanie Ameryki, Editio (53) Główne trendy na rynku wydawniczym Na przestrzeni całego roku w miesięcznych zestawieniach znalazło się 187 tytułów. 93 z nich stanowiły książki polskich autorów, a 94 tłumacze- 37
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 nia. Najdłużej, bo przez siedem miesięcy, utrzymywała się na liście książka Danuty Wałęsowej Marzenia i tajemnice (Wydawnictwo Literackie). Był to zresztą tytuł, który na księgarskich półkach zadebiutował w 2011 roku, a jego łączna sprzedaż do końca 2012 roku przekroczyła 382 tys. egz. Ogółem najwięcej tytułów w zestawieniach 2012 roku umieścił, tradycyjnie już, Znak 37 tytułów (20 w 2011), którego od konkurencji dzieliła niemal przepaść. Kolejne miejsca w tym zestawieniu zajęli: Świat Książki 11 tytułów, Fabryka Słów 9, Albatros, Nasza Księgarnia, Prószyński Media i Wydawnictwo Literackie po 8 pozycji oraz Zysk i S-ka z 7 tytułami. Żadna metodologia nie jest pozbawiona błędów. W przeszłości zdarzało się już, że z uwagi na specyfikę sposobu powstawania listy bestsellerów Magazynu Literackiego KSIĄŻKI i przesunięcia czasowe występujące między momentem sprzedaży, zbierania danych oraz ich publikacji, w zestawieniu nie znalazły się pewne tytuły np. wprowadzone do sprzedaży w ostatnich miesiącach danego roku. Dlatego zestawieniu podsumowującemu rok 2012 towarzyszy lista, która powstała w oparciu o dane sprzedażowe deklarowane przez wydawców. Znalazły się na niej tytuły oficyn, które zdecydowały się zaprezentować wyniki swoich najpoczytniejszych tytułów z omawianego okresu. Prezentujemy ją poniżej 5 : 1. E.L. James Pięćdziesiąt twarzy Greya (Sonia Draga) 298 tys. egz. 2. E.L. James Ciemniejsza strona Greya (Sonia Draga) 257,5 tys. egz. 3. J. K. Rowling Trafny wybór (Znak) 173,5 tys. egz. 4. Katarzyna Grochola Houston, mamy problem (Wydawnictwo Literackie) 144 tys. egz. 5. Małgorzata Kalicińska Lilka (Zysk i S-ka) 130 tys. egz. 6. Danuta Wałęsa Marzenia i tajemnice (Wydawnictwo Literackie) 119 tys. egz. 7. Christopher Paolini Dziedzictwo. Tom 2 (Mag) 91 tys. egz. 8. Jerzy Stuhr Tak sobie myślę (Wydawnictwo Literackie) 90,5 tys. egz. 9. Suzanne Collins Igrzyska śmierci (Media Rodzina) 90 tys. egz. 10. Wisława Szymborska Wystarczy (a5) 85 tys. egz. 11. Małgorzata Musierowicz McDusia (Akapit Press) 80 tys. egz. 12. George R.R. Martin Taniec ze smokami. Część 1 (Zysk i S-ka) 77 tys. egz. 13. Suzanne Collins W pierścieniu ognia (Media Rodzina) 74,7 tys. egz. 14. Diane Ducret, Kobiety dyktatorów (Znak) 72,6 tys. egz. \\ 5. Ibid. 38
15. George R.R. Martin Taniec ze smokami. Część 2 (Zysk i S-ka) 71 tys. egz. 16. Suzanne Collins Kosogłos (Media Rodzina) 71 tys. egz. 17. Maria Czubaszek, Artur Andrus Każdy szczyt ma swój Czubaszek (Prószyński Media) 70 tys. egz. 18. Camilla Läckberg Fabrykantka aniołków (Czarna Owca) 69 tys. egz. 19. Anna Ficner-Ogonowska Alibi na szczęście (Znak) 57 tys. egz. 20. Harlan Coben Wszyscy mamy tajemnice (Albatros) 52 tys. egz. Jak widać, w porównaniu z podstawowym tradycyjnym zestawieniem, kolejność prezentowanych tytułów, o której decydowały wyniki sprzedaży wyrażonej w liczbach bezwzględnych, prezentuje się nieco inaczej. Pojawiły się w nim nowe pozycje, a niektóre z wykazanych wcześniej zostały sklasyfikowane niżej, co zresztą pozwala na wyższą ocenę rzetelności i wiarygodności rankingu. W marcu 2011 roku na łamach Gazety Wyborczej pojawiło się nowe zestawienie książkowych bestsellerów. Jego źródłem są wyniki comiesięcznego badania rynku książki GfK Polonia Retail and Technology, bazującego na rzeczywistej sprzedaży w największych sieciach księgarskich, księgarniach, sklepach internetowych i sieciach handlowych na terenie całej Polski. Dane, które posłużyły do opracowania zestawienia za 2012 rok pochodziły z ponad 900 punktów detalicznych na koniec roku. O pozycji w rankingu decyduje łączna liczba sprzedanych egzemplarzy danego tytułu, niezależnie od formy jego wydania (oprawa miękka, twarda, wersja filmowa itp.). Z rankingu wyłączone są pozycje sprzedawane w ramach akcji promocyjnych (z dużym upustem w stosunku do ceny rynkowej). Lista podsumowująca rok 2012 prezentuje się w następujący sposób 6 : Główne trendy na rynku wydawniczym 1. E.L. James Pięćdziesiąt twarzy Greya (Sonia Draga) 2. E.L. James Ciemniejsza strona Greya (Sonia Draga) 3. J. K. Rowling Trafny wybór (Znak) 4. Danuta Wałęsa Marzenia i tajemnice (Wydawnictwo Literackie) 5. Carlos Ruiz Zafón Więzień nieba (Muza) 6. Katarzyna Grochola Houston, mamy problem (Wydawnictwo Literackie) 7. Jerzy Stuhr Tak sobie myślę (Wydawnictwo Literackie) 8. Diane Ducrat Kobiety dyktatorów (Znak) 9. Camilla Läckberg Fabrykantka aniołków (Czarna Owca) \ \ 6. Bestsellery 2012 według GfK, za: http://lubimyczytac.pl/aktualnosci/1854/bestsellery- 2012-wedlug-gfk. 39
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 10. Anna Ficner-Ogonowska Alibi na szczęście (Znak) 11. Małgorzata Kalicińska Lilka (Zysk i S-ka) 12. George R. R. Martin Pieśń Lodu i Ognia. Tom 5. Taniec ze smokami. Część 2 (Zysk i S-ka) 13. Wisława Szymborska Wystarczy (Znak) 14. Maria Czubaszek, Artur Andrus Każdy szczyt ma swój Czubaszek (Prószyński Media) 15. Christopher Paolini Dziedzictwo. Tom 2 (Mag) Gazeta Wyborcza w marcu 2013 roku opublikowała również własne zestawienie, opierające się na danych uzyskanych bezpośrednio od wydawców. Zestawienie to podzielono na trzy kategorie: Literatura piękna, Literatura faktu, Literatura dla dzieci i młodzieży. W komentarzu do tego zestawienia Juliusz Kurkiewicz pisał: Trzy największe hity. Pięćdziesiąt twarzy Greya E.L. James od wejścia na rynek we wrześniu 2012 roku do końca grudnia sprzedało się w 298 tys. egz. Polki uległy globalnej histerii. Chciałoby się powybrzydzać na tę pornografomanię, ale zamiast tego warto zauważyć, że wraz ze wspomnieniami Danuty Wałęsy w literaturze faktu (119 tys. egz. w 2012 roku) i Igrzyskami śmierci Suzanne Collins w zestawieniu dla dzieci i młodzieży (91 tys. egz.) książka E.L. James tworzy ciekawy zestaw zwycięzców. Wszystkie opowiadają o emancypujących się na różne sposoby kobietach. Kobiety czytają częściej od mężczyzn to pokazały także badania Biblioteki Narodowej. A po tym, co czytają, możemy poznać ich marzenia i tajemnice 7. A oto jak przedstawiała się lista bestsellerów 2012 roku Gazety Wyborczej w oparciu o poszczególne kategorie 8. Literatura piękna: 1. E.L. James Pięćdziesiąt twarzy Greya (Sonia Draga) 2. E.L. James Ciemniejsza strona Greya (Sonia Draga) 3. J. K. Rowling Trafny wybór (Znak) 4. Stieg Larsson Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet (Czarna Owca) 5. Carlos Ruiz Zafón Więzień nieba (Muza) 6. Katarzyna Grochola Houston, mamy problem (Wydawnictwo Literackie) 7. Stieg Larsson Dziewczyna, która igrała z ogniem (Czarna Owca) 8. George R. R. Martin Gra o tron (Zysk i S-ka) \\ 7. Juliusz Kurkiewicz Co łączy Danutę W. i globalne porno, Gazeta Wyborcza nr 63/2013. \\ 8. Ibid. 40
9. Stieg Larsson Zamek z piasku, który runął (Czarna Owca) 10. Camilla Läckberg Fabrykantka aniołków (Czarna Owca) Literatura faktu: 1. Danuta Wałęsa Marzenia i tajemnice (Wydawnictwo Literackie) 2. Jerzy Stuhr Tak sobie myślę (Wydawnictwo Literackie) 3. Diane Ducrat Kobiety dyktatorów (Znak) 4. Maria Czubaszek, Artur Andrus Każdy szczyt ma swój Czubaszek (Prószyński Media) 5. Wojciech Mann Kroniki wariata z kraju i ze świata (Znak) 6. Walter Isaacson Steve Jobs (Insignis Media) 7. Jacek Hugo-Bader Dzienniki kołymskie (Czarne) 8. Marek Wałkuski Wałkowanie Ameryki (Helion) 9. Urszula Dudziak Wyśpiewam wam wszystko (Kayah Production) 10. Jeremy Clarkson Wytrącony z równowagi (Insignis Media) Literatura dla dzieci i młodzieży: 1. Suzanne Collins Igrzyska śmierci (Media Rodzina) 2. Suzanne Collins W pierścieniu ognia (Media Rodzina) 3. Christopher Paolini Dziedzictwo (Mag) 4. Małgorzata Musierowicz McDusia (Akapit Press) 5. Suzanne Collins Kosogłos (Media Rodzina) 6. Agnieszka Chylińska Zezia i Giler (Pascal) 7. Najnowsze przygody Mikołajka (Znak) 8. Jeff Kinney Dziennik cwaniaczka 6. Biała gorączka (Nasza Księgarnia) 9. Poczytaj mi, mamo. Księga pierwsza (Nasza Księgarnia) 10. Andrzej Maleszka Magiczne drzewo. Pojedynek (Znak) Główne trendy na rynku wydawniczym Analiza dostępnych zestawień podsumowujących 2012 rok sugeruje, że są to źródła stosunkowo spójne, prezentujące dość jednorodną grupę tytułów. Różnice, których oczywiście nie brakuje, wynikają przede wszystkim z odmienności przyjętej metodologii. W przypadku zestawień realizowanych przez Bibliotekę Analiz (rankingi Magazynu Literackiego KSIĄŻKI ) mamy do dyspozycji dane liczbowe przekazane przez wydawców i stanowiące potencjalnie wierne odzwierciedlenie odbioru, jakim na całym rodzimym rynku książki cieszy się dany tytuł. Badanie GfK bazuje na danych pozyskiwanych z ponad 900 punktów detalicznych. Znalazły się w tym zestawieniu także dane dotyczące wydawców, którzy sami nie ujawnili wielkości sprzedaży swoich bestsellerów (np. Muza i pozycja Carlos Ruiz Zafón Więzień nieba ), ale są to pojedyncze przypadki. 41
RYNEK KSIĄŻKI W POLSCE 2013 Zdecydowaną wadą obecnie publikowanych zestawień jest ich fragmentaryczny charakter i fakt, że nie są one reprezentatywne dla całego rynku. Brakuje informacji o wysokości sprzedaży notowanej w grupie badanych punktów detalicznych. Co więcej, listy o charakterze zbiorczym, prezentujące sprzedaż w pewnej zbiorowości, a nie ograniczające się wyłącznie do jednej sieci księgarskiej czy e-księgarni, całkowicie pomijają np. sprzedaż wysyłkową i nie uwzględniają wyników dystrybucji poprzez punkty sprzedaży prasy, hiper- i supermarkety ogólnoasortymentowe i markety ze sprzętem elektronicznym, sieci dyskontowe, sieci drogeryjne itd. Jaki obraz preferencji czytelniczych i zakupowych daje nam analiza powyższych list bestsellerów? Przede wszystkim, po raz kolejny niezwykłym wydawniczym instynktem wykazała się właścicielka wydawnictwa Sonia Draga. Stało się tak za sprawą serii zapoczątkowanej przez Pięćdziesiąt twarzy Greya. Był okres (letnie miesiące 2012 roku), w którym polskie media rozpisywały się i rozgadywały niemal wyłącznie o marketingowym fenomenie prozy E.L. James, bo o wartości literackiej jej twórczości mało kto wypowiadał się pozytywnie. Jednak jak pisał wówczas na łamach Biblioteki Analiz Kuba Frołow: Wystarczyło w odpowiednim momencie wejść do jednego fakt, że największego Empiku (Junior), by wiedzieć, jaka książka będzie rządzić w tym roku. Przyznam, że takiej ekspozycji jednego tytułu nie pamiętam. Nawet ostatnie tomy Harry ego Pottera nie zasłużyły sobie na takie wsparcie promocyjne. Granatowe okładki z błękitnym krawatem piętrzyły się więc na stołach z nowościami, półkach z hitami oraz w głównej witrynie sklepu od strony ul. Marszałkowskiej. Jakiego by się nie prezentowało wobec książki E.L. James nomen omen stosunku, jej nagromadzenie mogło przyprawić o mdłości i w konsekwencji odwrót od Empikowej kasy. Nie tylko zresztą tej, bo zgodnie z regułą w ślad za największym detalistą poszły pozostałe sieci oraz setki księgarń indywidualnych, jak jeden mąż informując klientów, co warto kupić i zamawiając, zamawiając Tak rozpędzonej machiny nie sposób było zatrzymać 9. Rynkowy wymiar jej sukcesu, to łączna sprzedaż dwóch tomów w nakładzie przekraczającym 550 tys. egz. Nakładem wydawnictwa Znak ukazał się tytuł mogący pochwalić się trzecim wynikiem sprzedaży w 2012 roku. Chodzi o powieściowy debiut dla dorosłych J.K. Rowling Trafny wybór, którego wynik ponad 170 tys. egz., mimo iż nie dorównuje rezultatom osiąganym przez kolejne tomy cyklu o Harrym Potterze, to jednak u wielu rynkowych konkurentów powoduje nieskrywaną zazdrość. Miarą sukcesu są także kolejne bestsellerowe pozycje, które znalazły się w szerokiej topce najchętniej kupowanych tytułów poprzedniego roku, jak Kobiety dyktatorów Diane Ducret, Alibi na \\ 9. Kuba Frołow 50 twarzy szaleństwa, Biblioteka Analiz nr 24/2012. 42
szczęście Anny Ficner-Ogonowskiej czy Drzwi do piekła Marii Nurowskiej. Znak zdobył umiejętność wysokiej sprzedaży książek nie adresowanych do masowego czytelnika, o czym świadczyć może przykład kolejnego z ubiegłorocznych najpoczytniejszych tytułów wydawnictwa Lepiej palić fajkę niż czarownice ks. Adama Bonieckiego, którego sprzedaż przekroczyła 34 tys. egz. W 2012 roku wysoki poziom utrzymali też inni najaktywniejsi w ostatnich latach rynkowi gracze, jak Wydawnictwo Literackie, Zysk i S-ka czy Albatros, które zawsze mogą liczyć na swoich flagowych autorów, jak: Katarzyna Grochola, Małgorzata Kalicińska, Harlan Coben czy Nicholas Sparks. Wydawnictwo Literackie zbierało plony związane z popularnością wywiadu-rzeka z Danutą Wałęsą. Łącznie sprzedaż Marzeń i tajemnic do końca 2012 roku przekroczyła poziom 385 tys. egz. Znowu sprawdziła się niezawodna Katarzyna Grochola, która czyniąc głównym bohaterem najnowszej powieści mężczyznę, nie zraziła do siebie wiernych czytelniczek. Kolejny sukces komercyjny Wydawnictwo Literackie odniosło dzięki kontynuacji zapoczątkowanej kilka lat wcześniej, serii książek wspomnieniowych oraz dzienników znanych osobowości, czego dowodem może być powodzenie książki Tak sobie myślę Jerzego Stuhra, której sprzedaż przekroczyła 90 tys. egz. Zysk i S-ka w dalszym ciągu zbierał owoce popularności Małgorzaty Kalicińskiej, której najnowsza książka Lilka sprzedała się w nakładzie ponad 130 tys. egz., a także powieści fantasy Georga R.R. Martina. Kolejne wydawnictwo, które tradycyjnie umieściło sporo pozycji na listach bestsellerów, to należący do Andrzeja Kuryłowicza Albatros. W omawianym okresie osiem tytułów oficyny zanotowało sprzedaż powyżej 15 tys. egz., najwyższym wynikiem mógł pochwalić się Harlan Coben i jego powieść Wszyscy mamy tajemnice. Na podkreślenie zasługuje obecność na wysokiej pozycji jedynego tomu poetyckiego, czyli wydanego już po śmierci Wisławy Szymborskiej zbioru niepublikowanych wcześniej wierszy poetki zatytułowanego Wystarczy. Wydawnictwo a5 rozprowadziło ponad 85 tys. egz. wierszy Noblistki. Cieszy też powrót i dobra forma Małgorzaty Musierowicz. McDusia kolejny tom z jej kultowej serii Jeżycjada osiągnęła sprzedaż w wysokości ponad 85 tys. egz. Główne trendy na rynku wydawniczym Nagrody literackie Przez wiele lat nagrody literackie w znakomity sposób przyczyniały się do budowania pozycji pisarzy, stanowiły wyznacznik wartości książek prezen- 43