JAKOŚĆ ŻYCIA LUDZI MŁODYCH NA DOLNYM ŚLĄSKU

JAKOŚĆ ŻYCIA LUDZI MŁODYCH NA DOLNYM ŚLĄSKU RANKING POWIATÓW Zespół Badawczy Przedsiębiorczości i Zarządzania

Jednym z poważniejszych wyzwań współczesnej polityki społecznej i gospodarczej jest przeciwdziałanie negatywnym konsekwencjom kryzysu demograficznego. Jego przejawem jest m.in. ujemny przyrost naturalny, ujemne saldo migracji i wyludnianie się wielu regionów Polski. Za uśrednionymi i jeszcze względnie dobrymi wskaźnikami dla Polski kryją się znacznie drastyczniejsze spadki w poszczególnych regionach. Ta sytuacja to wynik nie tylko spadku urodzin (którego ograniczenie traktuje się jako zadanie państwa), lecz również procesy migracyjne (na których kierunek i siłę w znacznym stopniu można wpływać na poziomie lokalnym). Autorzy: Krzysztof Safin kierownik Zespołu Tomasz Kopyściański Tomasz Rólczyński Współpraca : Anna Sołtysiak Tomasz Wojtasiewicz 2 Analiza metodologiczna

Według Raportu US1, ( ) w województwie dolnośląskim w przeliczeniu na 1000 ludności w 2011 r. ujemny przyrost naturalny wystąpił w 19 powiatach w granicach od minus 0,06 w powiecie średzkim do minus 4,54 w mieście Jelenia Góra. Dodatni współczynnik przyrostu naturalnego zanotowano w 10 powiatach, a najwyższy dotyczył powiatu wrocławskiego (plus 3,74). (zob. mapka.) Ogólne saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały na 1000 ludności w województwie, było dodatnie i wyniosło plus 0,37. Dodatnią wartość wskaźnika odnotowano w 9 powiatach, w tym największą, w powiecie wrocławskim 22,86. Ubytek ludności z tytułu migracji dotyczył pozostałych powiatów, w tym największy dotyczył powiatu górowskiego, gdzie saldo migracji na 1000 ludności w analizowanym okresie wyniosło minus 3,99 i powiatu głogowskiego minus 3,70. Wydaje się więc, że zarówno z poznawczego jak (przede wszystkim) aplikacyjnego punktu widzenia, wiedza o siłach przyciągania bądź wypychania ludzi do i z danego terenu jest bardzo istotna. Może być traktowana jako kompendium do wykorzystania przez organy władzy samorządowej, sektor NGO oraz społeczność mieszkańców Dolnego Śląska do kształtowania instrumentów polityki gospodarczej i społecznej, budowania indywidualnych strategii mieszkańców, instytucji i podmiotów gospodarczych. W badaniach prowadzonych przez Zespół Badawczy Wyższej Szkoły Bankowej z Wrocławia zjawiska te są analizowane kompleksowo w ramach badania jakości życia 2 na poziomie powiatów, przy czym analizy te prowadzone są z perspektywy ludzi młodych. Chodziło więc o dokonanie ocen jakości życia w poszczególnych powiatach Dolnego Śląska niejako oczyma ludzi młodych, co ma swoje odbicie głównie w doborze wskaźników pomiaru i w sferze wnioskowania. Postawione pytanie podstawowe jakie czynniki, zjawiska powodują, że młodzi ludzi pozostają (bądź przybywają) w niektóre miejsca a z niektórych bezpowrotnie wyjeżdżają. Na poziomie lokalnym (regionalnym) na poziom życia wpływa wiele czynników niezależnych lub tylko częściowo zależnych od decyzji podejmowanych przez władze samorządowe, takich jak np. ukształtowanie przestrzenne, zagrożenie katastrofami ekologicznymi, czy też ceny energii elektrycznej. Jednak na wiele można oddziaływać i kształtować je zgodnie z koncepcjami rozwoju. 3 1 Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa dolnośląskiego w 2011. US 2 Jakość życia to stopień zaspokojenia materialnych i niematerialnych potrzeb jednostki i grup społecznych. Określają ją zarówno czynniki obiektywne, np. przeciętne trwanie życia, zasięg ubóstwa, poziom skolaryzacji, jak i subiektywne, np. poziom szczęścia, stres czy sens życia [ Nowy Leksykon PWN]

Waga takiego ujęcia rośnie. Coraz częściej uznaje się bowiem, że chociaż życie toczy się w ramach ogólnych warunków makroekonomicznych i politycznych, to jednak na poziomie lokalnych uwarunkowań przyrodniczych, infrastrukturalnych, przy określonym poziomie bezpieczeństwa, zanieczyszczenia powietrza czy określonej życzliwości sąsiadów. W związku z tym, bez znajomości tych lokalnych (regionalnych) uwarunkowań trudno kształtować wytyczne polityki gospodarczej, kierować strumienie pomocy publicznej, przyciągać inwestorów, budować społeczeństwo obywatelskie, trudno też mówić o rzeczywistych wyborach miejsc życia i pracy, trudno nawet oceniać skuteczność koncepcji i ludzi (władz) bez znajomości punktów odniesienia.

Saldo migracji na pobyt stały na 1000 ludności w województwie dolnośląskim według powiatów w 2011 r. 23 24 26 28 1 3 2 4 5 6 21 18 19 22 25 20 17 16 13 27 15 14 29 7 8 12 9-2,5 i mniej -2,5 0 0 4,0 4,0 i więcej 10 11 Powiaty 1. Powiat zgorzelecki 2. Powiat bolesławiecki 3. Powiat lubański 4. Powiat lwówecki 5. Powiat jelenigórski 6. Miasto Jelenia Góra 7. Powiat kamiennogórski 8. Powiat wałbrzyski 9. Powiat dzierżoniowski 10. Powiat kłodzki 11. Powiat ząbkowicki 12. Powiat strzeliński 13. Powiat wrocławski 14. Powiat oławski 15. Miasto Wrocław 16. Powiat średzki 17. Powiat wołowski 18. Powiat legnicki 19. Powiat jaworski 20. Powiat świdnicki 21. Powiat złotoryjski 22. Miasto Legnica 23. Powiat polkowicki 24. Powiat głogowski 25. Powiat lubiński 26. Powiat górowski 27. Powiat trzebnicki 28. Powiat milicki 29. Powiat oleśnicki Źródło: Raport US 5

Istotne kryteria oceny poziomu życia uwzględniają z reguły dwa rodzaje czynników obiektywne tj. opisujące społeczne uwarunkowania życia (mierzone przy pomocy przyjętych wskaźników) oraz subiektywne, tj. związane z zaspokajaniem własnych potrzeb, zadowoleniem, wywołujące indywidualne poczucie zadowolenia, szczęścia (odbierane przy pomocy zmysłów). Raport bazuje na analizie tych pierwszych, lecz jest równocześnie zwiastunem szerszego projektu, realizowanego przez zespół Badawczy Wyższej Szkoły Bankowej. Jego założeniem jest nie tylko przygotowanie kompleksowej oraz wiarygodnej informacji o stanie zasobów regionu i sposobie ich zagospodarowania, lecz również o ich wpływie na subiektywną satysfakcję życiową (ludzi młodych). Punktem wyjścia dla rankingu był dobór wskaźników, które możliwie dokładnie charakteryzowałyby jakość życia. Za podstawą opracowania wstępnego zestawu wskaźników przyjęto zbiór wypracowany w ramach projektu Urban Audit. Badania obiektywnej jakości życia w ramach programu Urban Audit obejmował dane dla 286 wskaźników z dziewięciu działów. [zob. Jakość życia na poziomie lokalnym- ujęcia wskaźnikowe Tadeusz Borys, Piotr Rogala (red.) UNDP Polska 2008. s.23] Zrównoważony rozwój Środowisko Społeczeństwo Gospodarka 6

W następnym etapie, spośród kilkuset wskaźników cech mierzalnych, dokonaliśmy wyboru wskaźników diagnostycznych, kierując się prócz ogólnego kryterium celu (któremu mają służyć) następującymi szczegółowymi kryteriami: dostępność informacji; przyjęliśmy jako główne założenie, że informacje (źródła) muszą gwarantować powtarzalnością wyników dającą możliwość porównywalności obiektów, względem których opisujemy jakości życia, cykliczność oraz powtarzalność pomiarów, dzięki którym można także obserwować zarysowujące się tendencje. użyteczność zarządcza dokonując dalszej selekcji wskaźników w każdej z trzech sfer: gospodarki, społecznej i środowiska, braliśmy pod uwagę, te które spełniają następujące warunki: opisują zasoby ogólnodostępne (odnoszą się bez wyjątku do każdego mieszkańca), są rezultatem wkładu pracy, a więc są miernikami aktywności i tworzenia warunków rozwoju (np. liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą), służą zaspokojeniu potrzeb i tworzą zasób konsumpcyjny ludności (np. łóżka w szpitalach, liczba kin), obrazują koszty wzrostu potencjału we wszystkich sferach. Kolejny etap obejmował dokonanie podziału przyjętych wskaźników na stymulanty i destymulanty. Pod pojęciem destymulanty rozumie się takie cechy, których wzrost wartości świadczy o spadku poziomu zjawiska złożonego (im więcej tym gorzej), stymulanty, zaś to takie cechy, których wzrost wartości świadczy o wzroście poziomu zjawiska złożonego (im więcej tym lepiej). Uzyskany w ten sposób zestaw wskaźników, podlegał jeszcze jednej ważnej selekcji, a mianowicie testowi ważności ze względu na interes publiczny wyrażony opinią młodego pokolenia Dolnoślązaków. Studenci WSB poproszeni zostali o ocenę stopnia ważności każdego ze wskaźników z osobna. Te, które uzyskały najniższą ocenę jako nie mające znaczenia dla jakości życia zostały usunięte z listy wskaźników. Ostatecznie dobraną ich listę zaprezentowano poniżej. 7

Zestaw i charakter cech wykorzystanych w ramach badania jakości życia w powiatach dolnośląskich + Stymulanty Sfera gospodarka Wartość wpływów z udziałów w podatkach stanowiących dochód budżet państwa w przeliczeniu na 1 mieszkańca (w zł) Liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców Udział nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) Roczne wydatki jednostek samorządu terytorialnego na jednego mieszkańca Wydatki inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego na jednego mieszkańca (w zł) Dochody jednostek samorządu terytorialnego na jednego mieszkańca: Liczba nowo oddanych mieszkań w przeliczeniu na 1000 mieszkańców - Destymulanty Stopa bezrobocia ogółem Udział osób długotrwale bezrobotnych w liczbie bezrobotnych (w %) Udział podmiotów gospodarczych, które zakończyły działalność, w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem Wartość zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego w relacji do dochodów 8

+ Stymulanty Sfera społeczna Udział w wieku produkcyjnym w ludności ogółem Liczba mieszkań w powiecie na 1 mieszkańca Powierzchnia użytkowa mieszkań w m2 na osobę Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym Liczba przedszkoli na 10 000 mieszkańców Miejsca w przedszkolach na 1000 mieszkańców Miejsca w żłobkach na 10000 mieszkańców Współczynnik skolaryzacji Liczba lekarzy w przeliczeniu na 1000 mieszkańców Łóżka w szpitalach na 10 tys. mieszkańców Liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu Wskaźniki komputeryzacji szkół podstawowych i gimnazjalnych Relacja liczby czytelników do liczby ludności Liczba kin na 10 000 mieszkańców Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania na 10000 mieszkańców - Destymulanty Udział w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem Liczba ludności na 1 aptekę Liczba ludności w przeliczeniu na 1 placówkę biblioteczną + Stymulanty Sfera środowiskowa Procent mieszkań z podłączeniem do sieci wodociągowej Tereny zielone publicznie dostępne na 10 000 mieszkańców w ha Zużycie gazu na 1 mieszkańca (Mt) Procent zalesienia powierzchni powiatu - Destymulanty Zmieszane odpady zebrane w ciągu roku w tonach w przeliczeniu na 1 mieszkańca Zużycie energii elektrycznej na 1 mieszkańca (MWh) Ścieki odprowadzone ogółem na 1000 mieszkańców Zanieczyszczenia pyłowe w stosunku do powierzchni powiatu Zanieczyszczenia gazowe t/r w stosunku do powierzchni powiatu 9

Ranking jakości życia w powiatach dolnośląskich 10 Analiza metodologiczna

Podstawowe informacje o powiatach w województwie dolnośląskim zgorzelecki 93 146 839 km 2 lubański 56 458 428 km 2 głogowski 88 235 443 km 2 górowski 36 653 738 km 2 milicki 37 000 polkowicki 715 km 64 876 2 779 km 2 lubiński bolesławiecki 105 572 wołowski trzebnicki 89 247 712 km 2 47 449 88 253 1304 km 2 legnicki 675 km 2 1025 km 2 oleśnicki 53 974 104 722 744 km 2 1049 km 2 m. Legnica złotoryjski 103 722 średzki 45 628 56 km 2 50 612 m. Wrocław 704 km 2 624 079 lwówecki 576 km 2 293 km 47 284 2 710 km 2 jaworski 51 717 582 km wrocławski jeleniogórski 2 113 468 oławski 63 872 świdnicki 1118 km 2 72 983 627 km 2 79 792 524 km 2 m. Jelenia Góra 741 km 2 83 963 kamiennogórski strzeliński 109 km 2 45 874 396 km 2 wałbrzyski 103 541 179 025 dzierżoniowski 479 km 515 km 2 2 103 541 479 km 2 kłodzki 163 724 1642 km 2 ząbkowicki 68 398 802 km 2 nazwa powiatu liczba ludności obszar w km 2 11

Zestawienie zbiorcze Na podstawie zgromadzonych informacji w poszczególnych sferach opracowany został zbiorczy ranking powiatów województwie dolnośląskich. Zaprezentowane w tabeli informacje zostały uszeregowane według wartości miary rozwoju z roku 2011. Ranking powiatów dolnośląskich za rok 2011 strefa społeczna strefa gospodarcza strefa środowiskowa zbiorcze 590= 650= 570= 580= 610= 750= 350= 540= 410= 700= 600= 540= 500= 570= 550= 520= 380= 390= 780= 500= 370= 540= 540= 490= 370= 360= 780= 490= 400= 420= 700= 490= 490= 340= 660= 480= 380= 240= 810=470= 370= 350= 730= 470= 400= 360= 700= 470= 350= 350= 730= 460= 370= 390= 660= 460= 430= 430= 720= 460= 380= 260= 730= 450= 380= 330= 670= 440= 380= 130= 820=440= 390= 240= 690= 430= 410= 290= 660= 430= 510= 340= 480= 430= 370= 230= 700= 420= 350= 250= 670= 410= 370= 280= 630= 410= 350= 190= 710= 410= 430= 460= 390= 410= 370= 320= 560= 400= 310= 200= 710= 400= 340= 170= 650= 380= 1 m. Jelenia Góra 0,59 0,65 0,57 0,58 2 m. Wrocław 0,61 0,75 0,35 0,54 3 wrocławski 0,41 0,70 0,60 0,54 4 lubiński 0,50 0,57 0,55 0,52 5 bolesławiecki 0,38 0,39 0,79 0,50 6 polkowicki 0,37 0,54 0,63 0,49 7 strzeliński 0,37 0,36 0,79 0,49 8 trzebnicki 0,40 0,42 0,70 0,49 9 głogowski 0,49 0,34 0,66 0,48 10 milicki 0,38 0,24 0,82 0,47 11 oławski 0,37 0,35 0,73 0,47 12 średzki 0,40 0,36 0,70 0,47 13 oleśnicki 0,35 0,33 0,73 0,46 14 świdnicki 0,37 0,39 0,66 0,46 15 ząbkowicki 0,43 0,26 0,72 0,46 16 kamiennogórski 0,38 0,29 0,73 0,45 17 dzierżoniowski 0,38 0,33 0,67 0,44 18 górowski 0,38 0,13 0,83 0,44 19 kłodzki 0,39 0,24 0,69 0,43 20 lubański 0,39 0,29 0,66 0,43 21 m. Legnica 0,51 0,34 0,48 0,43 22 złotoryjski 0,37 0,23 0,70 0,42 23 lwówecki 0,35 0,25 0.67 0,41 24 wałbrzyski 0,37 0,28 0,63 0,41 25 wołowski 0,35 0,19 0,71 0,41 26 zgorzelecki 0,43 0,46 0,39 0,41 27 jeleniogórski 0,37 0,32 0,56 0,40 28 legnicki 0,31 0,20 0,71 0,40 29 jaworski 0,34 0,17 0,65 0,38 Źródło: opracowanie własne 12

Ranking powiatów dolnośląskich wyniki za 2006-2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 520= 540= 530= 510= 500= 580= 520= 550= 550= 580= 540= 540= 480= 520= 530= 510= 520= 540= 550= 560= 550= 540= 540= 520= 510= 520= 500= 520= 520= 500= 540= 560= 530= 550= 540= 490= 460= 470= 510= 480= 490= 490= 450= 490= 470= 450= 470= 490= 510= 500= 490= 490= 500= 480= 500= 490= 480= 460= 460= 470= 500= 510= 470= 480= 480= 470= 460= 490= 500= 470= 470= 470= 470= 460= 460= 460= 460= 460= 480= 480= 460= 450= 470= 460= 460= 470= 440= 450= 480= 460= 460= 480= 480= 450= 480= 450= 410= 430= 420= 400= 470= 440= 480= 490= 480= 480= 440= 440= 480= 490= 460= 430= 470= 430= 480= 440= 420= 420= 420= 430= 450= 490= 500= 500= 470= 430= 450= 450= 440= 450= 460= 420= 450= 420= 420= 420= 420= 410= 460= 470= 450= 440= 450= 410= 400= 3380= 400= 440= 420= 410= 420= 390= 400= 390= 400= 410= 460= 440= 4400= 430= 410= 400= 430= 430= 430= 420= 430= 400= 420= 4410= 420= 430= 410= 380= 1 m.jelenia Góra 0,52 0,54 0,53 0,51 0,5 0,58 2 m.wrocław 0,52 0,55 0,55 0,58 0,54 0,54 3 wrocławski 0,48 0,52 0,53 0,51 0,52 0,54 4 lubiński 0,55 0,56 0,55 0,54 0,54 0,52 5 bolesławiecki 0,51 0,52 0,50 0,52 0,52 0,50 6 polkowicki 0,54 0,56 0,53 0,55 0,54 0,49 7 strzeliński 0,46 0,47 0,51 0,48 0,49 0,49 8 trzebnicki 0,45 0,49 0,47 0,45 0,47 0,49 9 głogowski 0,51 0,50 0,49 0,49 0,50 0,48 10 milicki 0,50 0,49 0,48 0,46 0,46 0,47 11 oławski 0,50 0,51 0,47 0,48 0,48 0,47 12 średzki 0,46 0,49 0,50 0,47 0,47 0,47 13 oleśnicki 0,47 0,46 0,46 0,46 0,46 0,46 14 świdnicki 0,48 0,48 0,46 0,45 0,47 0,46 15 ząbkowicki 0,46 0,47 0,44 0,45 0,48 0,46 16 kamiennogórski 0,46 0,48 0,48 0,45 0,48 0,45 17 dzierżoniowski 0,41 0,43 0,42 0,40 0,47 0,44 18 górowski 0,48 0,49 0,49 0,48 0,44 0,44 19 kłodzki 0,48 0,49 0,46 0,43 0,47 0,43 20 lubański 0,48 0,44 0,42 0,42 0,42 0,43 21 m.legnica 0,48 0,49 0,50 0,50 0,47 0,43 22 złotoryjski 0,45 0,45 0,44 0,45 0,46 0,42 23 lwówecki 0,45 0,42 0,42 0,42 0,42 0,41 24 wałbrzyski 0,46 0,47 0,45 0,44 0,45 0,41 25 wołowski 0,40 0,38 0,38 0,40 0,42 0,41 26 zgorzelecki 0,42 0,39 0,40 0,39 0,40 0,41 27 jeleniogórski 0,46 0,44 0,44 0,43 0,41 0,40 28 legnicki 0,43 0,43 0,43 0,42 0,43 0,40 29 jaworski 0,42 0,41 0,42 0,43 0,41 0,38 Źródło: opracowanie własne 13

Z przedstawione zestawienia wynika, że najwyższe miejsce w rankingu za rok 2011 zajął powiat grodzki Jelenia Góra, co oznacza, że zgodnie z zastosowanymi miarami i pojęciami jest to powiat o najlepszych warunkach życia dla ludzi młodych. Kolejne miejsca zajmują powiaty wrocławskie grodzki i ziemski. Przedstawione wyniki badań wskazują na dominację powiatów grodzkich (m. Jelenia Góra i m. Wrocław) oraz powiatu wrocławskiego nad pozostałymi powiatami ziemskimi. Przewaga tych powiatów nad pozostałymi w głównej mierze jest wynikiem potencjału odnotowanego w sferze gospodarczej oraz w sferze społecznej, co rekompensuje gorszą ocenę tych obszarów w aspekcie środowiskowym. Warto zauważyć, że najlepsze w zestawieniu- powiat grodzki -miasto Jelenia Góra nie jest liderem w żadnej ze sfer, a najlepszą pozycję zapewnia równomierny rozkład wartości dla poszczególnych badanych zjawisk i oznacza najpełniej realizowaną ideę zrównoważonego rozwoju. Dominujące w sferze gospodarczej i społecznej miasto Wrocław zajmuje drugie miejsce w rankingu zbiorczym z powodu gorszych wyników w obszarze środowisko. Co ciekawe zajmujący ostatnie miejsce powiat jaworski w przypadku żadnej z badanych cech nie osiąga najgorszych wyników. 14

Sfera gospodarcza Analiza wyników w poszczególnych sferach Wyniki przedstawiające sytuację dolnośląskich powiatów w sferze gospodarczej w latach 2006-2011 prezentuje tabela 3 (informacje zostały uszeregowane według wartości miary rozwoju z roku 2011). Zestawienie wartości j zastosowanej miary rozwoju w sferze gospodarczej dla powiatów dolnośląskich w latach 2006-2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 710= 780= 780= 740= 680= 750= 590= 700= 690= 620= 640= 700= 510= 590= 600= 560= 470= 6650= 610= 630= 660= 610= 570= 570= 550= 620= 530= 630= 590= 540= 370= 380= 410= 380= 360= 460= 290= 400= 410= 380= 380= 420= 390= 400= 390= 460= 400= 390= 350= 340= 330= 320= 350= 390= 310= 400= 420= 360= 340= 360= 250= 280= 400= 320= 320= 360= 360= 420= 350= 350= 320= 350= 390= 370= 360= 380= 370= 340= 490= 520= 520= 510= 390= 340= 180= 180= 160= 150= 350= 330= 320= 320= 310= 340= 270= 330= 370= 330= 380= 380= 260= 320= 380= 260= 180= 250= 200= 290= 240= 280= 330= 260= 290= 290= 300= 330= 290= 270= 290= 280= 220= 260= 300= 240= 470= 260= 300= 240= 270= 260= 210= 250= 310= 250= 210= 210= 140= 240= 230= 260= 210= 170= 270= 240= 200= 240= 200= 280= 270= 230= 290= 310= 280= 320= 270= 220= 220= 170= 210= 220= 190= 190= 210= 190= 210= 290= 170= 170= 200= 250= 260= 270= 210= 130= 1 m. Wrocław 0,71 0,78 0,79 0,74 0,68 0,75 2 wrocławski 0,59 0,7 0,69 0,62 0,64 0,70 3 m. Jelenia Góra 0,51 0,59 0,6 0,56 0,47 0,65 4 lubiński 0,61 0,63 0,66 0,61 0,57 0,57 5 polkowicki 0,55 0,62 0,53 0,63 0,59 0,54 6 zgorzelecki 0,37 0,38 0,41 0,38 0,36 0,46 7 trzebnicki 0,29 0,40 0,41 0,38 0,38 0,42 8 bolesławiecki 0,39 0,40 0,39 0,46 0,40 0,39 9 świdnicki 0,35 0,34 0,33 0,32 0,35 0,39 10 średzki 0,31 0,40 0,42 0,36 0,34 0,36 11 strzeliński 0,25 0,28 0,40 0,32 0,32 0,36 12 oławski 0,36 0,42 0,35 0,35 0,32 0,35 13 głogowski 0,39 0,37 0,36 0,38 0,37 0,34 14 m. Legnica 0,49 0,52 0,52 0,51 0,39 0,34 15 dzierżoniowski 0,18 0,18 0,16 0,15 0,35 0,33 16 oleśnicki 0,32 0,32 0,31 0,34 0,27 0,33 17 jeleniogórski 0,37 0,33 0,38 0,38 0,26 0,32 18 lubański 0,38 0,26 0,18 0,25 0,20 0,29 19 kamiennogórski 0,24 0,28 0,33 0,26 0,29 0,29 20 wałbrzyski 0,30 0,33 0,29 0,27 0,29 0,28 21 ząbkowicki 0,22 0,26 0,30 0,24 0,25 0,26 22 lwówecki 0,30 0,24 0,27 0,26 0,21 0,25 23 milicki 0,31 0,25 0,21 0,21 0,11 0,24 24 kłodzki 0,23 0,26 0,21 0,17 0,27 0,24 25 złotoryjski 0,20 0,24 0,20 0,28 0,27 0,23 26 legnicki 0,29 0,31 0,28 0,32 0,27 0,20 27 wołowski 0,22 0,17 0,21 0,22 0,19 0,19 28 jaworski 0,21 0,19 0,21 0,29 0,17 0,17 29 górowski 0,20 0,25 0,26 0,27 0,10 0,13 Źródło: opracowanie własne 15

W ciągu ostatnich lat można dostrzec pogłębianie się różnic w poziomie życia pomiędzy silnymi ośrodkami (gospodarczymi), w szczególności powiat grodzki Wrocław oraz powiaty Zagłębia Miedziowego a powiatami peryferyjnymi. Przedstawione wyniki badań wskazują na znaczące różnice pomiędzy grodzkimi powiatami Wrocław i Jelenia Góra oraz powiatami polkowickim i lubińskim, a pozostałymi powiatami ziemskimi (wyjątkiem jest powiat wrocławski) Odnotowane tendencje odzwierciedlają (opisywane w literaturze przedmiotu) zjawisko polaryzacji rozwoju wewnątrz regionu w wyniku koncentracji kapitału w dużych miastach i strefach przemysłowych, co zwiększa ryzyko stagnacji gospodarczej pozostałych obszarów. Przeprowadzone badania nie wykazują wprawdzie znaczących zmian w odniesieniu do pozycji danego powiatu w zestawieniu w poszczególnych latach, tym niemniej odnotować należy, iż w badanym okresie zastosowane mierniki rozwoju wielu powiatów charakteryzowała tendencja spadkowa, widoczna zwłaszcza na przestrzeni lat 2008 2011, co niewątpliwie miało związek z odczuwalnym w całym kraju spowolnieniem tempa wzrostu gospodarczego. Przeprowadzone badania wskazują na wyraźne zróżnicowanie pomiędzy najsilniejszymi a najsłabszymi powiatami w województwie dolnośląskim. Wprawdzie wśród powiatów charakteryzujących się najniższa miarą rozwoju występuje spora rotacja, tym niemniej nie ma ona istotnego przełożenia na zmniejszenie w wymiarze ogólnym i dystansu do powiatów najlepszych. Wskazuje na to już porównanie różnicy pomiędzy powiatami o najwyższym i najniższym poziomie wskaźnika (zastosowanej miary rozwoju) w danym roku. Przykładowo w roku 2006 różnica pomiędzy miastem Wrocław, a najsłabszym w tym roku powiatem dzierżoniowskim wynosiła 0,53, podczas gdy w 2011 roku wzrosła ona do 0,62 (odpowiednio Wrocław 0,75 i powiat górowski 0,13). Ponieważ jednak formułowanie wniosków wyłącznie na podstawie wartości skrajnych stanowi pewne uproszczenie toteż bardziej miarodajną podstawą do oceny badanego zjawiska w tym zakresie będzie interpretacja informacji uzyskanych na podstawie wartości odchylenia standardowego (jak szeroko wartości analizowane są rozrzucone wokół jej średniej) w kolejnych latach. 16

Porównanie powiatów z najwyższymi i najniższymi wartościami miary rozwoju w latach 2006-2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0 Źródło: opracowanie własne powiat m. Wrocław powiat wrocławski powiat m. Jelenia Góra powiat wołowski powiat jaworski powiat górowski 17

Sfera gospodarcza 2011 Dystans powiatów do jednostki wzorcowej (o wartości miernika równej 1) dla powiatów dolnośląskich w poszczególnych sferach. 1,0 jednostka wzorcowa 0,23 powiat złotoryjski 0,46 powiat zgorzelecki 0,26 powiat ząbkowicki 0,70 powiat wrocławski powiat wołowski 0,19 0,28 powiat wałbrzyski 0,42 powiat trzebnicki 0,39 powiat świdnicki 0,36 powiat średzki 0,36 powiat strzeliński 0,54 powiat polkowicki 0,35 powiat oławski 0,33 powiat oleśnicki powiat milicki 0,24 0,65 powiat m. Jelenia Góra 0,8 0,6 0,4 0,2 0,39 powiat bolesławiecki 0,33 powiat dzierżoniowski 0,34 powiat głogowski 0,13 powiat górowski 0,17 powiat jaworski 0,57 powiat lubiński 0,25 powiat lwówecki 0,37 0,75 powiat m. Legnica powiat m. Wrocław 0,32 powiat jelenigórski 0,29 powiat kamiennogórski 0,24 powiat kłodzki 0,20 powiat legnicki 0,39 powiat lubański Uwagi: Linią czerwoną zaznaczona dla danej sfery wartość kwartyla trzeciego Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań 18

W 2011 roku różnica pomiędzy pierwszym a ostatnim powiatem wzrosła ona do 0,62. Odnotowane tendencje odzwierciedlają zjawisko polaryzacji rozwoju wewnątrz regionu w wyniku koncentracji kapitału w dużych miastach i strefach przemysłowych, co zwiększa ryzyko stagnacji gospodarczej pozostałych obszarów. 0,62 różnica pomiędzy miastem Wrocław a powiatem górowskim 19

Sfera społeczna Wyniki przedstawiające sytuację dolnośląskich powiatów w sferze społecznej w latach 2006-2011 prezentuje tabela (informacje zostały uszeregowane według wartości miary rozwoju z roku 2011). Zestawienie wartości zastosowanej miary rozwoju w sferze społecznej dla powiatów dolnośląskich w latach 2006-2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 610= 600= 620= 640= 620= 610= 540= 510= 510= 500= 510= 590= 530= 550= 620= 6000= 570= 510= 560= 550= 560= 560= 550= 500= 510= 490= 500= 500= 500= 490= 530= 460= 500= 500= 510= 430= 490= 480= 380= 480= 480= 430= 380= 400= 440= 420= 410= 410= 390= 3680= 460= 420= 390= 400= 380= 390= 380= 370= 370= 400= 540= 530= 520= 490= 490= 380= 460= 440= 470= 430= 410= 380= 450= 450= 460= 440= 440= 380= 450= 450= 460= 440= 430= 380= 430= 440= 440= 430= 440= 380= 430= 4520= 413= 430= 420= 380= 390= 400= 420= 400= 390= 380= 460= 440= 500= 480= 460= 370= 460= 430= 470= 450= 440= 370= 440= 440= 460= 450= 430= 370= 470= 430= 460= 440= 430= 370= 440= 440= 450= 440= 430= 370= 390= 360= 420= 410= 410= 370= 440= 410= 410= 400= 410= 370= 440= 390= 410= 410= 410= 350= 380= 380= 400= 410= 400= 350= 370= 370= 360= 360= 380= 350= 320= 390= 420= 410= 420= 340= 320= 310= 340= 310= 330= 310= 1 m. Wrocław 0,61 0,6 0,62 0,64 0,62 0,61 2 m. Jelenia Góra 0,54 0,51 0,51 0,50 0,51 0,59 3 m. Legnica 0,53 0,55 0,62 0,60 0,57 0,51 4 lubiński 0,56 0,55 0,56 0,56 0,55 0,50 5 głogowski 0,51 0,49 0,50 0,50 0,50 0,49 6 zgorzelecki 0,53 0,46 0,50 0,50 0,51 0,43 7 ząbkowicki 0,49 0,48 0,38 0,48 0,48 0,43 8 wrocławski 0,38 0,40 0,44 0,42 0,41 0,41 9 średzki 0,39 0,38 0,46 0,42 0,39 0,40 10 trzebnicki 0,38 0,39 0,38 0,37 0,37 0,40 11 kłodzki 0,54 0,53 0,52 0,49 0,49 0,39 12 lubański 0,46 0,44 0,47 0,43 0,41 0,39 13 kamiennogórski 0,45 0,45 0,46 0,44 0,44 0,38 14 dzierżoniowski 0,45 0,45 0,46 0,44 0,43 0,38 15 milicki 0,43 0,44 0,44 0,43 0,44 0,38 16 bolesławiecki 0,43 0,42 0,43 0,43 0,42 0,38 17 górowski 0,39 0,40 0,42 0,40 0,39 0,38 18 polkowicki 0,46 0,44 0,50 0,48 0,46 0,37 19 jeleniogórski 0,46 0,43 0,47 0,45 0,44 0,37 20 świdnicki 0,44 0,44 0,46 0,45 0,43 0,37 21 wałbrzyski 0,47 0,43 0,46 0,44 0,43 0,37 22 złotoryjski 0,44 0,44 0,45 0,44 0,43 0,37 23 strzeliński 0,39 0,36 0,42 0,41 0,41 0,37 24 oławski 0,44 0,41 0,41 0,40 0,41 0,37 25 lwówecki 0,44 0,39 0,41 0,41 0,41 0,35 26 oleśnicki 0,38 0,38 0,40 0,41 0,40 0,35 27 wołowski 0,37 0,37 0,36 0,36 0,38 0,35 28 jaworski 0,42 0,39 0,42 0,41 0,42 0,34 29 legnicki 0,32 0,31 0,34 0,31 0,33 0,31 Źródło: opracowanie własne 20

Przedstawione wyniki wykazują mniejsze różnice pomiędzy powiatami w sferze społecznej aniżeli w sferze gospodarczej. Tym niemniej jeszcze wyraźniejsza w tym zakresie jest przewag powiatów grodzkich (a zwłaszcza miasta Wrocław i Jelenia Góra) nad pozostałymi powiatami). Przeprowadzone badania nie wykazują znaczących zmian w odniesieniu do pozycji danego powiatu w zestawieniu w poszczególnych latach. Podkreśleniem pewnej trwałości zjawisk w tym zakresie jest również porównanie różnicy pomiędzy powiatami o najwyższej i najniższym poziomie zastosowanej miary rozwoju w danym roku. W sferze społecznej i środowiskowej na przestrzeni badanych lat nie występują znaczące zmiany pozycji analizowanych powiatów. Zróżnicowanie sytuacji powiatów w sferze społecznej nie ulega istotnym zmianom. Znaczenie w tym przypadku ma fakt, iż ukształtowane w wyniku dłuższego procesu historycznego cechy wyposażenia społecznego nie poddają się szybkim zmianom poprzez ingerencję władz lokalnych jak też czynniki zewnętrzne. Szczegółowa analiza sytuacji w sferze społecznej wymaga przeanalizowania wyników w odniesieniu do poszczególnych cech. Ich graficzną ilustracją jest zaprezentowany poniżej rysunek. Wśród badanych dolnośląskich powiatów nie można wskazać wyraźnego lidera w zakresie wszystkich rozpatrywanych aspektów w sferze społecznej. Tym niemniej w większości branych pod uwagę w badaniu cech dominują powiaty grodzkie. 21

Sfera społeczna 2011 Dystans powiatów do jednostki wzorcowej (o wartości miernika równej 1) dla powiatów dolnośląskich w poszczególnych sferach. jednostka wzorcowa 1,0 0,37 powiat złotoryjski 0,43 powiat zgorzelecki powiat ząbkowicki 0,43 powiat wrocławski 0,41 powiat wołowski 0,35 powiat wałbrzyski 0,37 powiat trzebnicki 0,40 powiat świdnicki 0,37 0,40 powiat średzki powiat strzeliński 0,37 powiat polkowicki 0,37 powiat oławski 0,37 powiat oleśnicki 0,35 powiat milicki 0,38 0,59 powiat m. Jelenia Góra 0,8 0,6 0,4 0,2 0,38 powiat bolesławiecki 0,38 powiat dzierżoniowski 0,49 powiat głogowski 0,38 powiat górowski 0,34 powiat jaworski 0,37 powiat jelenigórski 0,38 powiat kamiennogórski 0,39 powiat kłodzki 0,31 powiat legnicki 0,39 powiat lubański 0,50 powiat luibiński 0,35 powiat lubiński 0,51 powiat m. Legnica 0,61 powiat m. Wrocław Uwagi: Linią czerwoną zaznaczona dla danej sfery wartość kwartyla trzeciego Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań 22

Do cech, które najbardziej różnicują sytuację powiatów dolnośląskich w sferze społecznej należy zaliczyć min. liczbę turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania na 10 000 mieszkańców (współczynniki zmienności w kolejnych latach dla tej cechy przekraczają 200%). 726 liczba obiektów turystycznych w powiecie jelenigórskim 23

Sfera środowiskowa Wyniki przedstawiające sytuację dolnośląskich powiatów w sferze środowiskowej w latach 2006-2011 prezentuje tabela (informacje zostały uszeregowane według wartości miary rozwoju z roku 2011). Zestawienie wartości zastosowanej miary rozwoju w sferze środowisko dla powiatów dolnośląskich w latach 2006-2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 850= 860= 830= 800= 840= 830= 800= 820= 820= 780= 820= 820= 750= 780= 760= 750= 800= 790= 770= 790= 770= 750= 790= 790= 700= 730= 700= 680= 730= 730= 730= 730= 730= 690= 740= 730= 730= 730= 720= 750= 740= 730= 680= 700= 690= 680= 730= 720= 710= 720= 700= 670= 710= 710= 620= 620= 600= 660= 720= 710= 720= 730= 700= 670= 710= 700= 710= 710= 690= 670= 710= 700= 710= 700= 690= 670= 710= 700= 690= 700= 690= 660= 700= 690= 630= 660= 660= 640= 680= 670= 640= 670= 620= 630= 680= 670= 660= 690= 670= 660= 690= 660= 640= 660= 640= 620= 660= 660= 680= 700= 660= 640= 670= 660= 650= 680= 670= 620= 660= 650= 650= 680= 650= 640= 650= 630= 650= 670= 660= 665= 660= 630= 540= 530= 580= 600= 600= 600= 570= 600= 600= 540= 590= 570= 570= 610= 550= 510= 570= 560= 540= 560= 550= 550= 570= 550= 450= 470= 460= 470= 490= 480= 380= 390= 360= 340= 380= 390= 390= 350= 380= 460= 410= 350= 1 górowski 0,85 0,86 0,83 0,80 0,84 0,83 2 milicki 0,80 0,82 0,82 0,78 0,82 0,82 3 bolesławiecki 0,75 0,78 0,76 0,75 0,80 0,79 4 strzeliński 0,77 0,79 0,77 0,75 0,79 0,79 5 kamiennogórski 0,70 0,73 0,70 0,68 0,73 0,73 6 oleśnicki 0,73 0,73 0,73 0,69 0,74 0,73 7 oławski 0,73 0,73 0,72 0,75 0,74 0,73 8 ząbkowicki 0,68 0,70 0,69 0,68 0,73 0,72 9 legnicki 0,71 0,72 0,70 0,67 0,71 0,71 10 wołowski 0,62 0,62 0,60 0,66 0,72 0,71 11 średzki 0,72 0,73 0,70 0,67 0,71 0,70 12 trzebnicki 0,71 0,71 0,69 0,67 0,71 0,70 13 złotoryjski 0,71 0,70 0,69 0,67 0,71 0,70 14 kłodzki 0,69 0,70 0,69 0,66 0,70 0,69 15 dzierżoniowski 0,63 0,66 0,66 0,64 0,68 0,67 16 lwówecki 0,64 0,67 0,62 0,63 0,68 0,67 17 głogowski 0,66 0,69 0,67 0,66 0,69 0,66 18 lubański 0,64 0,66 0,64 0,62 0,66 0,66 19 świdnicki 0,68 0,70 0,66 0,64 0,67 0,66 20 jaworski 0,65 0,68 0,67 0,62 0,66 0,65 21 polkowicki 0,65 0,68 0,65 0,64 0,65 0,63 22 wałbrzyski 0,65 0,67 0,66 0,65 0,66 0,63 23 wrocławski 0,54 0,53 0,58 0,60 0,60 0,60 24 m.jelenia Góra 0,57 0,60 0,60 0,54 0,59 0,57 25 jeleniogórski 0,57 0,61 0,55 0,51 0,57 0,56 26 lubiński 0,54 0,56 0,55 0,55 0,57 0,55 27 m. Legnica 0,45 0,47 0,46 0,47 0,49 0,48 28 zgorzelecki 0,38 0,39 0,36 0,34 0,38 0,39 29 m. Wrocław 0,29 0,35 0,38 0,46 0,41 0,35 Źródło: opracowanie własne 24

W porównaniu do wcześniej opisywanych sfer odnotować należy przewagę powiatów ziemskich nad powiatami grodzkimi. Liderem w tej sferze są powiaty górowski i milicki, które jednocześnie wypadały najgorzej w ocenie potencjału gospodarczego. Obserwacje te wiąże pewna zależność, wynikająca z faktu, iż niska aktywność gospodarcza przekłada się na relatywnie mniejsze zużycie gazu, energii, zanieczyszczenia powietrza, co przekłada się na poprawę jakości życia na tych obszarach w sferze środowiskowej. Z tych samych względów najniższe miejsca w rankingu zajmują powiaty grodzkie. Negatywnym wyjątkiem w tym zakresie pozostaje powiat zgorzelecki Powiaty wykazujące wyższą aktywność gospodarczą charakteryzują się z reguły niższą oceną jakości życia w sferze środowiskowej. Podobnie jak w przypadku sfery społecznej na przestrzeni badanych lat trudno odnotować znaczące zmiany pod kątem oceny zmian w stopniu zróżnicowania jakości życia w sferze środowisko. Warto jednak podkreślić, iż wartość minimalna i średnia zastosowanej miary wykazuje tendencję wzrostową (zwłaszcza w okresie 2006-2010), co może świadczyć stopniowej poprawie sytuacji wśród powiatów charakteryzujących się jak do tej pory najgorszą sytuacją. W przypadku poszczególnych cech nie wyłania się przewaga jednego powiatu nad pozostałymi we wszystkich badanych aspektach. Tym niemniej w powiatach najsłabszych w sferze środowiskowej dostrzegane jest skumulowanie negatywnych zjawisk. W odróżnieniu od sfery gospodarczej i społecznej w przypadku większości cech występuje asymetria lewostronna, przejawiająca się skupieniem znacznie powyżej średniej powiatów wokół jednostki najlepszej dla danej cechy. 25

Środowisko 2011 Dystans powiatów do jednostki wzorcowej (o wartości miernika równej 1) dla powiatów dolnośląskich w poszczególnych sferach. jednostka wzorcowa 1,0 0,70 powiat złotoryjski 0,39 powiat zgorzelecki powiat ząbkowicki 0,72 powiat wrocławski 0,60 powiat wołowski 0,71 powiat wałbrzyski 0,63 powiat trzebnicki 0,70 powiat świdnicki 0,66 0,70 powiat średzki powiat strzeliński 0,79 powiat polkowicki 0,63 powiat oławski 0,73 powiat oleśnicki 0,73 powiat milicki 0,82 0,57 powiat m. Jelenia Góra 0,8 0,6 0,4 0,2 0,79 powiat bolesławiecki 0,67 powiat dzierżoniowski 0,66 powiat głogowski 0,83 powiat górowski 0,65 powiat jaworski 0,56 powiat jelenigórski 0,73 powiat kamiennogórski 0,69 powiat kłodzki 0,71 powiat legnicki 0,66 powiat lubański 0,55 powiat lubiński 0,67 powiat lwówecki 0,48 powiat m. Legnica 0,35 powiat m. Wrocław Uwagi: Linią czerwoną zaznaczona dla danej sfery wartość kwartyla trzeciego Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań 26 v metodologiczny

W przypadku poszczególnych cech nie wyłania się przewaga jednego powiatu nad pozostałymi we wszystkich badanych aspektach. Tym niemniej w powiatach najsłabszych w sferze środowiskowej dostrzegane jest skumulowanie negatywnych zjawisk co dotyczy powiatu zgorzeleckiego (ostatnie lokaty w zakresie odpadów, odprowadzonych ścieków, zanieczyszczenia powietrza) jak i powiatów grodzkich. 0,48 różnica pomiędzy liderem, a powiatem miasta Wrocław 27

Zespół Badawczy Przedsiębiorczości i Zarządzania