Strategia rozwoju gospodarki z punktu widzenia ostatnich zmian geopolitycznych Dziś jestoczywiste, żenastąpił okresdługotrwałej politycznej konfrontacji między Ukrainą a Rosją.Aneksja Krymu powinna doprowadzid do totalnej izolacji Rosji na świecie i wprowadzenia przeciwko niej prawdziwych sankcji, po czym nastąpi zwrot i Krym zostanie przekazany Ukrainie, kiedy ta odzyska swoją suwerennośd. W przeciwnym przypadku, terytorium Krymu na długi czas stanie się szarą strefą z punktu widzenia światowej polityki i przedmiotem stałych sporów między Rosją a Ukrainą. Z drugiej strony, w związku z separatystycznymi ruchami na wschodzie Ukrainy istnieje zagrożenie brakiem stabilizacji w długoterminowej perspektywie. Stałe zagrożenie w postaci wojen handlowych z Rosją prowadzi do całkowitego zamknięcie jej rynków dla ukraioskich towarów. Wzwiązkuztymmamiejscespadeksprzedaży, a co za tym idzie, produkcji oraz miejsc pracy. Wskaźnikprodukcjiwpodstawowychgałęziach gospodarki w styczniu marcu obniżył się o 2,4 % w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego. Jest to jednakuzależnionenietylkood utraty rosyjskichrynków, ale też od innych czynników, wśród których ważne miejsce zajmują warunki pogodowe w marcu, które spowodowały zmniejszenie produkcji energii elektrycznej. Częśd przedsiębiorstwwwarunkachpogorszeniastosunkówgospodarczychzfederacją Rosyjską zmniejszapoziomzatrudnienia i nie podejmuje na nowo produkcji, аczęśd aktywnie przesuwa się na inne rynki, w tym Unii Europejskiej. Tak naprzykładniektórezakładymetalurgiczne, któregłównie eksportowały wyroby do Rosji, zostały zmuszone do wstrzymaniaprodukcji. WedługdanychPaostwowego Informatyczno-Analitycznego Centrum Monitoringu Rynków Zagranicznych (Goswnieszinform), eksportwyrobów czarnej metalurgii (metali nieżelaznych)do Rosji, gdzie dostarczano 12% tych wyrobów, w pierwszym kwartale bieżącego roku spadł o 31,1 % do 565 tys. ton 1. Jednocześniedewaluacjahrywny, którasprzyjaławzrostowidochodowości, w najbliższym czasie będzie mied pozytywny efekt dla gałęzi gospodarki nastawionych na eksport Problemy związane z certyfikacją w Rosji wagonów produkcji ukraioskiej pociągnęły za sobą zmniejszenie ich produkcji w styczniu marcu2014roku, w porównaniu do stycznia marca 2013 roku produkcja wagonów zmniejszyła się pięciokrotnie do 500 szt. Redukcja aktywności gospodarczej głównych zagraniczny partnerów handlowych doprowadziła do dalszego obniżenia produkcji innych typów maszyn. Produkcja autobusów w pierwszym kwartale 2014 roku zmniejszyła się ponad trzykrotnie w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego,a produkcja samochodów ciężarowych o około 7 %. Jednak oczekiwania w zakresie wzrostu cen na samochody, spowodowały wzrost popytu na samochody osobowe, których produkcja zwiększyła się 2,1 razy w porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego. Wtymsamymczasieprodukcjamaszyn, w pierwszym kwartale 2014 roku uległa zmniejszeniu o 17,9 % w porównaniu do pierwszego kwartału 2013 roku. Przemysł spożywczyjestdobrymprzykłademniwelowanianegatywnego wpływu ograniczeo handlowych ze strony Rosji dzięki odkryciu nowych rynków zbytu w Unii Europejskiej. Wzrost wielkości sprzedaży niektórych zakładów spożywczych na rynkach zagranicznych przewyższył wskaźniki rynku wewnętrznego.większe zmniejszenie wielkości produkcji przemysłu spożywczego (-2,6 % w marcu w stosunku rocznym w porównaniu z -1,3 % w lutym 2014 roku) zostało wywołane głównie przez znacznie zmniejszenie wielkości produkcji wyrobów alkoholowych z powodu podwyższenia akcyzy od 1 marca 2014 roku. Przegląd wskaźników handlu zagranicznego pokazuje tendencję pogorszenia stosunków z Rosją i zmianę orientacji ukraioskich przedsiębiorstw na inne rynki. 1 Eksport metali nieżelaznych do Rosji wynosi 12% całego eksportu tych wyrobów do Rosji
Wedługoficjalnychdanychstatystycznych (Paostwowa Służba Statystyki Ukrainy) za okres styczeo luty 2014 r. saldo ujemne zmniejszyło się o 20,6 % w porównaniu ze styczniem lutym 2013r.i wyniosło 267,4 mln dolarów. Jesttozwiązaneztym, żewporównaniuzestyczniem lutym 2013r. import zmniejszył się bardziej niż eksport, pierwszy o 17,9 %, drugi o 10 %. Wielkośd eksportu towarów do krajów Unii Europejskiej wyniosła 35,5 % całkowitej wielkości eksportu, do innych krajów 64,5 %. Wykres Nr 1 Główni partnerzy w eksporcie towarów (%) Rosja, Turcja, Egipt, Chiny, Polska, Włochy, Węgry, Niemcy/ styczeń luty 2013, styczeń luty 2014 Źródło: PaństwowaSłużbaStatystycznaUkrainy Jakwidad nawykresienr 1,udział eksportudorosjizmniejszył się o 5,2 % wporównaniuzestyczniem lutym 2013r., podczas gdy udział innych głównych partnerów eksportowychuległ zwiększeniu. W gronie największychpartnerów, eksporttowarówuległ zwiększeniu: do Egiptu o 68 %, Polski o 18,1 %, Chin o 13,3 %,Niemiec o 8,1 % i Węgier o 3,6 %. Jednocześnie eksport towarów do Rosjizmniejszył się o 30,4 %, Turcją o 7,1 % i Włochami o 6,4 %. Nazmniejszenieeksportuwporównaniuzestyczniem lutym2013r. w istotny sposób wpłynęło obniżenie dostaw wagonów kolejowych o 83,3 %, mineralnych i chemicznych azotowychnawozów o 59,3 %, oleju słonecznikowego o 23,2 %, wyrobów walcowanych o 10,2 %, rur żeliwnych i metali nieżelaznych o 40,5 %. W tym samym czasie eksport ropy naftowej i produktów naftowych zwiększył się o 2,6 razy, pszenicy o 69,3 %, stopów żelaza o 38,3 %, węgla kamiennego, brykietów o 26,4 %, rud żelaza i koncentratów o 24,6 %, kukurydzy - o 15 %. Wielkośd importuzkrajówuniieuropejskiejwyniosła34,3% całego importu, z innych paostw -65,7%. Wykres Nr 2
Główni partnerzy w imporcie towarów (%) Rosja, Chiny, Niemcy, Białoruś, Polska, USA, Turcja, Francja/ styczeń luty 2013, styczeń luty 2014 Źródło: PaństwowaSłużbaStatystycznaUkrainy Podział rynkuwśródnajwiększychpartnerówwimporcietowarówniezmienił się wsposóbistotnywporównaniuzanalogicznymokresemrokuubiegłego, jak można to zobaczyd na wykresie Nr 2. DostawyzChinzmniejszyły się o 34,5 %, z Rosji o 22,6 %, USA o 19,8 %, Niemiec o 18,9 %, Francji i Polski o 15,6 %, Turcji o 10,7 % i Włoch o 9,8 %. Podstawową przyczyną takiego spadku jest dewaluacja hrywny i pogorszenie nastrojów konsumenckich wśród ludności. Importwporównaniuzestyczniem lutym 2013r. obniżył się w związku ze zmniejszeniem dostaw gazu ziemnego o 44,1 %, węgla kamiennego o 42,3 %, samochodów osobowych o 23,6 %, preparatów leczniczych (lekarstw) o 15,1 %, samochodów ciężarowych o 55,3 %, gotowych wyrobów walcowanych o 27,5 %. Jednocześnie zwiększyły się dostawy nawozów mineralnych, chemicznych i azotowych o 2,2 razy, ropy naftowej lub surowych produktów naftowych o 71,5 %, rud i koncentratów żelaza o 48,9 %, benzyny samochodowej o 40,7 %, kukurydzy o 40,5 %, ropy naftowej i jej produktów o 11,4 %, oleju napędowego o 7,1 %. Aktywniejwzakresieeksportuiimportudziałały przedsiębiorstwa z Kijowa oraz miejscowości położonych w obwodach donieckim, dniepropietrowskim, kijowskim, odeskim, zaporoskim i ługaoskim. WykresNr 3 Wielkość eksportu towarów w poszczególnych regionach (%)/miasto Kijów, obwód doniecki, obwód dniepropietrowski, obwód zaporoski, obwód ługański, obwód połtawski/ styczeń luty 2013, styczeń luty 2014
Źródło: PaństwowaSłużbaStatystycznaUkrainy OgraniczeniahandloweRosjinajbardziej wpłynęły na wschodnieregionyukrainy, bowiemtamwłaśnieznajdujesię najwięcejzakładówprodukującychwyrobydostarczanenarynkirosyjskie. Największekombinatyczarnejmetalurgiiznajdują się wkrzywymrogu,zaporożu, Dniepropietrowsku(Naddnieprze), Makiejewce, Jakankijewe, Ałczewsku (Donbas) imariupolu(nad Morzem Azowskim). Metalurgiametalikolorowychjestskupionawrejoniedonieckimi naddnieprzaoskim. Najważniejsze zakłady budowy wagonów kolejowych znajdują się w obwodach połtawskim i ługaoskim. Autobusyisamochodyciężarowe są produkowane w obwodach czerkaskim i wołyoskim (wskaźnik produkcji przemysłowej w I kwartale 2014 w obwodzie czerkaskim wyniósł 93 %, аw wołyoskim 101,4 %, odpowiednio do stycznia marca 2013 r.). Wykres Nr 4 Wielkość importu towarów w poszczególnych regionach /(%)/miasto Kijów, obwód kijowski, obwód dniepropietrowski, obwód odeski, obwód doniecki, obwód lwowski/ styczeń luty 2013, styczeń luty 2014
Źródło: PaństwowaSłużbaStatystycznaUkrainy Oczekujesię, żerosjabędziekontynuowadpolitykę substytucjiimportunietylkozpowodukonfliktuzukrainą, ale też dlatego, że stanowi ona jedenzpriorytetówpolitykipaostwajeszczeod 1998r. Substytucja importu obowiązuje w wielu dziedzinach rosyjskiej gospodarki: w przemyśle spożywczym, hutnictwie, przemyśle maszynowym, chemicznym itd. Dlaprzykładu, jeszczenapoczątku 2000 r.rosyjskie przedsiębiorstwa nie produkowały rur o dużej średnicy, a już od 2008 r. posiadają ukooczoną linię do produkcji tych wyrobów. Od 2011 rokuzdecydowaniezmniejsza się importsilników MotorSich, a w najbliższym czasie planuje się całkowite zaspokojenie rosyjskiego rynku dzięki silnikom produkowanym przez zakłady krajowe (trzeba zaznaczyd, że wyroby zakładów Motor Sich mają podwójne wojskowe i cywilne przeznaczenie i znajdują się na wyższym poziomie technologicznym, jeśli chodzi o przemysł maszynowy na Ukrainie). W budowie wagonów kolejowych również obserwuje się wyraźna polityka substytucji importu. ObecniewRosjizrezygnowanojuż zimportu wielu rodzajów wagonów, produkując je samodzielnie, i nie ma to związku z wojnami handlowymi. Ukraioskie przedsiębiorstwa powinny maksymalnie przyspieszyd proces dywersyfikacji rynków zbytu, aby nie dotknął ich problem wstrzymywania produkcji. Zostały już poczynione pewne kroki w tym kierunku. Stachanowskie Zakłady Budowy Wagonów pod koniec marca dostarczyły niemieckiemu operatorowi VTG Aktiengesellschaft pilotażową partię składającą się ze 100 wagonów przeznaczonych do przewozu cementu. KriukowskieZakładyBudowyWagonówjeszcze w ubiegłym roku zaczęły zwiększad eksport do Turkmenistanu. Oprócz tego zwiększono eksport wagonów do Mołdowy: w ubiegłym roku eksport wynosił około 2 mln dolarów, a od początku bieżącego roku 5mln dolarów. Te wielkości nie są jednak wystarczające, aby zniwelowad negatywny efekt wywołany przez zmniejszenie dostaw wagonów do Rosji - szczególnie dotyczy to krótkiego okresu 2014-2015. Politykaprowadzona przez Ukrainęniesprzyjateż wykorzystaniumożliwości,jakiedajerynekwewnętrzny. Międzyinnymi, zapowiadaneprzezbudowniczychwagonówzapotrzebowaniekolei ukraioskich Ukrzaliznytsia na 500 sztuk wagonów nie jest realizowane, chod zamówienie rządowe mogłoby pobudzid całą gałąź i pomóc jej w obniżeniu kosztów własnych produkcji. Wgeograficznejstrukturzeeksportumetali nieżelaznych także zaszły zmiany. Wpierwszymkwartale2014r.dostawy do krajów WNP zmniejszyły się o 37,6 %, podczas gdy do paostw Unii dostawy zwiększyły się o 12,9 %, a do krajów Bliskiego Wschodu o 10%. Wtejbranży trudno jest dokonad zmiany orientacji eksportu, ponieważ istnieje duża konkurencja i poszukiwanie nowych rynków jest niezwykle skomplikowanym zadaniem. Jednakze względu na pogorszenie ukraioskich zdolności produkcyjnych, istnieje duży potencjał wzrostu zapotrzebowania na rynku wewnętrznym. Wprzypadkuzwiększeniazamówieo rządowych,konsumpcja na rynku wewnętrznym może się zwiększyd o 1mln ton rocznie. W pierwszym kwartale 2014 roku sytuacja w branży motoryzacyjnej została uratowana kosztem zwiększonego popytu wewnętrznego, wywołanego przez oczekiwany wzrost cen na samochody osobowe. Jednakw perspektywie długoterminowejipodwarunkiem, że dojdzie do utratyrynkurosyjskiego, ukraioskieprzedsiębiorstwapowinny skierowad swoje wysiłki na stworzenie klastrów zajmujących się produkcją podzespołów, boprzecieżstraciły już swoją szansę na wybudowanie pełnej liniiprodukcyjnej samochodów, poczynając od montażu najprostszych elementów do przejścia na wyższy poziom produkcji. Podpisaniegospodarczejczęści umowy stowarzyszeniowej powyborachprezydenckichnaukrainiew2014r.powinno byd sprzyjającym bodźcem dla zmiany orientacji rynków zbytu wyrobów ukraioskich kosztem stworzenia korzystnych warunków w handlu pomiędzy Ukrainą i Unią Europejską. Wedługnaszychobliczeo,eksportprodukcjirolnejiproduktówspożywczychdo krajów Unii
Europejskiej może zwiększyd się o około 7 %, produkcji przemysłu lekkiego o9 %, przemysłu chemicznego -o 0,3 %, budowy maszyn o 2%, branży hutniczej o 1%. Jakwynikazobliczeo, gałęziegospodarki należącedostrategicznychwewschodnichregionachukrainy, stracą więcej z powodu zamknięcia rosyjskiego rynku, niż zyskają dzięki liberalizacji handlu z Unią Europejską. Wyrobyukraioskichproducentówprzemysłumaszynowegomogą zainteresowad europejskiegokonsumentatylkowtedy, gdyzakładyprzeprowadzą kosztowną wymianę sprzętuiwdrożą nowe standardy produkcji. WbranżymetalurgicznejdostawydoUniiEuropejskiejjuż dziś określanesą głównieprzezpopyt, wszak nie ma istotnych ograniczeo w handlu, a więc znaczny wzrost eksportu do UE jest mało prawdopodobny. Zmiana orientacji rynków w tej dziedzinie powinna zostad skierowana na rynki Bliskiego Wschodu i rynek wewnętrzny. Takiegałęziegospodarkijakrolnictwo, sektorititransportpowinnystad się motorem ukraioskiej gospodarki w okresie transformacji. Zakłada się, że na otwarciu rynku Unii Europejskiej najwięcej skorzysta rolnictwo. Wzrost w dziedzinie produkcji roślinnej będzie widoczny odrazu, a w hodowli zwierząt i przemyśle spożywczym, poprawa będzie widoczna po uzyskaniu odpowiednich certyfikatów jakości. Rozwójrolnictwazapewnizkoleiwzrost przewozów towarowych. Wstyczniu marcu2014 r. wielkośd przewozów eksportowych kolei ukraioskich Ukrzaliznytsia zwiększyła się o 7,3 %. Odnotowano też wzrost w grupie ładunków tranzytowych o 0,6 %. Przewozykrajowewporównaniu z odpowiednimi wskaźnikami z ubiegłego roku, wynoszą 97,7 %, importowe 97,5 %. Cosię tyczysektorait, towubiegłymrokutagałąź urosła o 30 %, ale potencjał wzrostu jest o wiele większy. Ten sektor może rosnąd o 40-50 % rocznie pod warunkiem sprzyjających warunków biznesowych. Niestabilna sytuacja w kraju może negatywnie wpłynąd na inwestycje w rozwój IT na wschodzie Ukrainy, lecz nie wpływa to na rozwój lwowskiego klastera IT, oczekiwania tam są bardzo pozytywne. Istotnym impulsem do wzrostu mogą się stad również inicjatywy sektora popierane przez rząd, ukierunkowane na wyjście z szarej strefy i przejście od czystego modelu outsourcingudo produktowego. Reasumującmożna stwierdzid, że utrata rosyjskiego rynku w istotny sposób wpłynie na wschodnie regiony, leczbrak ogólnej stabilizacji spowoduje, że negatywny wpływ będą odczuwały także obwody centralne i zachodnie Ukrainy.Nawschodziespodziewana jestredukcjazatrudnienia na poziomie 20% wtych dziedzinach, które wykazują największą depresję. Przewiduje się, że w warunkach poważnego pogorszenia lokalnej sytuacji gospodarczej, nasilą się ruchyseparatystyczne. Rozpoczęła się także oczekiwana migracjazarobkowa z terenów obwodów wschodnich na zachód Ukrainy i do obwodów centralnych, a także do Europy Zachodniej. RolaUniiEuropejskiejwutrzymaniusytuacjipodkontrolą możepolegad naudzieleniupomocyfinansowejitechnicznej, przeznaczonej na reorganizację zakładów produkcyjnych i przeprowadzenie szeregu kampanii informacyjnych.celem tych działao byłoby przekazanie idei środowiskom biznesowym izwykłym ludziom, że przyszłośd znajduje się po stronie modernizacji gospodarki oraz dywersyfikacji rynków zbytu,prowadzonych w kierunku Unii Europejskiej, ale nie tylko. Współpraca w zakresie rozwoju rynków afrykaoskich i bliskowschodnich także może okazad się efektywna. Uświadomienie faktu, żerosja zarówno gospodarczo, jak ipolityczniedążydo osiągnięcia maksymalnej izolacji, powinno przekonad osoby podejmujące decyzje w sprawie przekazania pomocy finansowej z Unii Europejskiej dla Ukrainy, że środki finansowe, które mają doprowadzid do osiągnięcia stabilizacji makroekonomicznej, są ważne i na czasie, ale nie są wystarczające. Należy wykorzystad okres kryzysuzwiązanyzzamknięciemtradycyjnychrynkówzbytudozmianyorientacjiukraioskichfirm. Pozakooczeniukryzysuzmiany pozostaną i będąsprzyjałydalszemurozwojowisytuacji geopolitycznej w kierunku polityki zachodniej. Nie pozwolą też na powrót do tak zwanej wielowektorowej polityki, która doprowadziła Ukrainę do zerwania podpisania umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską i dalszej destabilizacji sytuacji na Ukrainie, jak i w całym makroregionie.