EKSPERTYZA Stanu technicznego muru obronnego Obiekt : mur obronny w Nowogardzie Nowogard między ul. Stolarską - Lutyków Zleceniodawca : Gmina Nowogard 72-200 Nowogard Plac Wolności 1 Rzeczoznawca : mgr inż. Zbigniew Przybysz Szczecin wrzesień 2010r.
-2- Spis treści - Ekspertyza 1. Przedmiot ekspertyzy str. 3 2. Podstawa opracowania 3 3. Cel ekspertyzy 3 4. Zakres ekspertyzy 3 5. Opis muru obronnego 3 6. Stan techniczny muru 5 6.1.Stan muru poza odcinkiem uszkodzonym i sklepieniami 5 6.2.Odcinek uszkodzony 6 6.3.Odcinek z sklepieniami 7 7. Analiza stanu technicznego 8 8. Zalecenia naprawy muru 8 9. Wnioski i zalecenia 8 - Zaświadczenie rzeczoznawcy o przynależności do Izby Inżynierów Budownictwa 10 - Uprawnienia rzeczoznawcy 11 - Rysunki 1. sytuacja muru 2. rzut i przekroje odcinka nr 1 3. -,, - nr 2 4. -,, - nr 3 część zach. 5. -,, - nr 3 część wsch. 6. -,, - nr 4
-3- Ekspertyza 1. Przedmiot ekspertyzy. W Nowogardzie zachował się mur obronny, usytuowany od strony południowej miasta, między centrum miasta z jeziorem. Mur składa się z 4 odcinków, oddzielonych przejściami z możliwością przejazdu o szerokościach 4,40-4,80 m. Mur oddziela zabudowę miejską od terenów rekreacyjnych nad jeziorem. Na odcinku środkowym, przy ul. Czarnieckiego wystąpiło uszkodzenie muru na długości ~4,0 m, polegające na rozsypaniu połowy wysokości muru. Mur uszkodzony wymagał zabezpieczenia przed dostępem. Przedmiotem ekspertyzy jest ustalenie przyczyn wystąpienia odkształceń muru, ocena stanu technicznego całego muru, oraz wskazanie sposobu naprawy. 2. Podstawa opracowania. - zlecenie Urzędu Gminy w Nowogardzie Plac Wolności 1 - zalecenia Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie z d. 28.04.2010r. - badania stanu technicznego, odkrywki muru, pomiary, przeprowadzone w lipcu-sierpniu 2010r. - warunki techniczne, normy PN i PN-EN. 3. Cel ekspertyzy. Celem ekspertyzy jest ustalenie przyczyn wystąpienia miejscowego uszkodzenia muru na odcinku środkowym, przy ul. Czarnieckiego, oraz ocena stanu technicznego na pozostałej długości muru. Na podstawie analizy przyczyn wystąpienia uszkodzeń, oraz oceny całego muru, wskazane zostaną sposoby i materiały do naprawy i zabezpieczenia na dłuższy okres. 4. Zakres ekspertyzy. Ekspertyza obejmuje mur obronny na całej długości 420 m. Ocena stanu technicznego wykonana jest w formie dokumentacji technicznej z opisem muru i zdjęciami dokumentującymi szczegóły muru. 5. Opis muru obronnego. Mur składa się z 4 odcinków o różnej długości od 51,50-176,00m usytuowanych na łukach o różnym promieniu, z odcinkami prostymi. Przekrój murów jest trapezowy na całej długości, u góry 64-110 cm, przy gruncie 105-140 cm, wysokość 203-314 cm. Zakończenie muru po stronie wschodniej wysokości 15 cm po stronie miasta. Po stronie jeziora teren obniżony 0-94 cm, przeciętnie 20 cm. Mur wykonany z kamieni narzutowych, granitowych, bez obróbki, dziki o różnej grubości spoin. Mur powstał w XIII - XIV wieku około 1835r. był remontowany a w 1971r. uzupełniano ubytki i koronę zabezpieczono czapą betonową z spadkami. Zdj. 1. widok muru, kamienia, wiązania, spoin i terenu od strony jeziora.
-4- Części muru są wykończone cegłą ceramiczną pełną, dotyczy to górnej krawędzi muru, krawędzi pionowych, lub większych odcinków, które mogły być zmieniane w okresie wcześniejszym. W murze jest cegła gotycka 28 x 14 x 9,5 cm i zwykła 25 x 12 x 6,5 cm. Góra muru jest zatarta na gładko zaprawą cementową z spadkiem na 2 strony. Zdj. 2. wykończenie góry muru. Na długości 30,14 m mur posiada 8 otworów przejściowych, szerokości 147-160 cm, przykrytych sklepieniami półkolistymi z kamienia jak mur p. zdj.6 Posadowienie muru na większych kamieniach, ułożonych 60-65 cm poniżej terenu od strony jeziora. Kształt dużych kamieni nieregularnych, przy braku zaprawy między kamieniami. Odsadzka jest różnego wysięgu i wynosi 10-25cm, na głębokości ~20 cm poniżej terenu. Kamienie sięgają głębiej ~10 cm pod skosem. Zdj. 3. posadowienie muru.
-5- Zdj. 4. wykop przy ul. Lutyków kamień duży nieregularny, odsadzka 10-25 cm, spód 65 cm p.p.t. woda gruntowa 40 cm p.p.t. Duża ilość korzeni wskazuje na rozkład zaprawy. Teren po stronie jeziora zagospodarowany jako spacerowy z chodnikami i ławkami, wzdłuż muru teren wyrównany z trawą. Po stronie miasta droga dojazdowa terenowa z trawą. 6. Stan techniczny muru. 6.1. Stan muru poza odcinkiem uszkodzonym i sklepieniami. W murze niema usterek które miałyby wpływ na stateczność, wytrzymałość lub odkształcenia muru. Występują usterki które mogą mieć wpływ na trwałość muru, polegające na wykruszeniu spoin, porosty zieleni i grzybów. Na powierzchni spoin widać uzupełnienia spoin zaprawą, co poprawiło powierzchnię muru i zmniejszyło penetrację wilgoci. Zdj. 5. rysy spoin i porosty zieleni.
-6- Zdj. 6. porosty na ścianie od strony jeziora. Zdj. 7. porosty na koronie. 6.2. Odcinek uszkodzony. Mur uszkodzony na odcinku 4,0m, a zerwana część muru długości 3,60m. Od strony jeziora pęknię- Zdj. 8. zerwana zach. część muru Zdj. 9. zerwana wsch. część muru
cie wystąpiło w warstwach spoin kamienia, których uszkodzenie jest większe od warstw cegły. -7- Zdj. 10 zaprawa w części kamiennej wapienno-gliniana po wyschnięciu rozdrabnia się na piasek. Nie jest znana przyczyna rozpadu muru, czy zaistniało uderzenie, oparcie urządzenia, działanie nieznacznej siły poziomej. Z przekroju muru wynika : - odkształcenie muru w jedną stronę, wskazuje na przyczynę, że nastąpiło wskutek działania obciążenia jednostronnego w górnej części muru - mur uzupełniony cegłą grubości 25 cm, z wnęką w środku szerokości 40-45 cm - sklepienie muru ceglane gr. 25 cm 6.3. Odcinek z sklepieniami. W sklepieniach występują odspojona zaprawa od kamieni, naloty grzybni i odłupane krawędzie wystających kamieni. Zdj. 11. sklepienie z nalotem pleśni Zdj. 12. sklepienie z odpryskami i grzybem.
-8-7. Analiza stanu technicznego. Stan techniczny muru, poza odcinkiem uszkodzonym, nie zależy od obciążeń, tylko od wpływu środowiska w długim okresie czasu, rodzaju materiałów i sposobu wykonania. Wpływ środowiska ma istotne znaczenie, ze względu na podwyższoną wilgotność, która sprzyja rozwojowi roślin i grzybów, oraz zmniejsza wytrzymałość materiałów, w tym wypadku zaprawy gliniano-wapiennej. Mur był spoinowany zaprawą cem-wap. na grubości 1-3 cm, natomiast podstawowe przekroje muru z kamienia o szerokości 60-90 cm, są związane zaprawą gliniano-wapienną. Zaprawa gliniano-wapienna po wyschnięciu kruszy się w drobny piasek zdj. 10. Mur na całej długości nie jest obciążony innymi obciążeniami poza ciężarem własnym, okresowo śniegiem i niewielką różnicą poziomu terenu. Teren po stronie miasta jest wyższy 0-94 cm, co przy grubościach muru 80-140 cm, nie ma istotnego wpływu. Sklepienia w murze szt. 8 o rozpiętości 147-160 cm, wysokości 60 cm nie posiadają rys świadczących o zmniejszonej nośności. Posiadają lokalnie odspojoną zaprawę, naloty pleśni i odpryski krawędzi kamieni wystających zdj. 11-12. Uszkodzony odcinek muru wymaga oczyszczenia, odsłonięcia krawędzi muru i rozebrania części luźnych, lub nie związanych zaprawą. Odbudowę muru wykonać z zachowaniem warstw kamienia, uzupełnić kamieniem na całej grubości i wysokości muru. Mur na całej długości wymaga oczyszczenia z porostów, nalotów grzyba, naprawy spoinowania i zabezpieczenia korony przed zawilgoceniem. Posadowienie muru jest wykonane z dużych kamieni, z odsadzką 10-25 cm, na głębokości 60-65cm poniżej p. t. Na krawędziach odsadzek brak jest zaprawy, a z penetracji korzeni można wnioskować że występują ubytki zaprawy. Nie stwierdzono odkształceń muru które wskazywałby na odkształcenia fundamentów. Szczegółowe badanie fundamentów przez odkrywki, może spowodować uszkodzenia. 8. Zalecenia naprawy muru. Do odbudowy uszkodzonego odcinka muru, po oczyszczeniu, zagruntować całą powierzchnię preparatem Atlas SW-100 który impregnuje, hydrofobizuje i wzmacnia podłoże. Do murowania stosować zaprawę Atlas Złoty Wiek FG-05 która posiada dobrą przyczepność, ogranicza wykwity, odporna na warunki atmosferyczne, o wytrzymałości M2,5. Cały mur oczyścić z porostów. Naloty grzybów zmyć wodą i roztworem PLEŚNIOTOKS-u. Zaprawy odspojone skuć, luźne części usunąć i spoinować zaprawą FG-05. Koronę muru o długości ~5,0m wykonać o profilu z spadkiem na dwie strony, zaokrąglony jak istniejący z zaprawy Atlas Ten 10. Koronę na całej długości muru, po wyrównaniu ubytków zaprawą np. Atlas Ten 10, pokryć zaprawą np. Atlas Woder S gr. 2-3 mm. Fundamenty muru nie wymagają wzmocnienia, ale w wypadku odsłonięcia i stwierdzenia braku zaprawy, można zastosować iniekcję ciśnieniową np. FG-12. 9. Wnioski i zalecenia. 9.1. Mur obronny Nowogardu jest wykonany z kamieni narzutowych, granitowych, bez obróbki, dziki o różnej grubości spoin. Mur składa się z 4 odcinków, przedzielonych przejściami z możliwością przejazdu. Oddziela teren rekreacyjny nad jeziorem od zabudowy miejskiej. Na dłuższym odcinku środkowym, mur posiada 8 sklepień półkolistych o rozpiętości 147-160 cm z nadprożami wysokości 60 cm. 9.2. Na odcinku środkowym przy ul. Czarnieckiego nastąpiło uszkodzenie muru polegające na przewróceniu górnej części muru, na długości 4,0 m. Nieznana jest przyczyna uszkodzenia. Mur na tym odcinku jest szczelinowy, z ścianami zewnętrznymi gr. 25 cm z cegły. Zaprawa gliniano wapienna kruszy się. 9.3. Wzdłuż muru występują miejsca porośnięte zielenią, plamy grzybów i ubytki lub odspojenia zaprawy. Na koronie muru w mniejszym zakresie występują porosty zieleni i ubytki zaprawy.
-9-9.4. Odbudowa odcinka uszkodzonego wymaga oczyszczenia muru, zabezpieczenia przez gruntowanie i odtworzenia stanu przed uszkodzeniem. Do murowania użyć kamieni z placu i zapraw dobrej przyczepności, wodoodpornych, mrozoodpornych, zmniejszających wodochłonność. 9.5. Na całej długości muru usunąć wykwity, grzyby, nie związaną zaprawę. Wykonać spoinowanie całego muru zaprawami p. 8. Koronę muru oczyścić, uzupełnić ubytki zaprawy i zabezpieczyć powłoką wodoszczelną.