KOMPLEKSOWY PROGRAM NAUCZANIA NARZ DÓW ZMYS ÓW DLA V I VI ROKU WYDZIA U LEKARSKIEGO PROGRAM NAUCZANIA NEUROLOGII DLA V ROKU WYDZIA U LEKARSKIEGO Zajêcia odbywaj¹ siê w sali seminaryjnej Kliniki Neurologii PAM (przy sali wyk³adowej). Cele kszta³cenia Celem zajêæ w ramach neurologii ogólnej jest przypomnienie i poszerzenie zagadnieñ dotycz¹cych anatomii i fizjologii uk³adu nerwowego oraz zapoznanie z zaburzeniami jego struktury i funkcji, które le ¹ u podstaw schorzeñ neurologicznych. W tym czasie studenci ucz¹ siê techniki badania neurologicznego. Czêœæ kliniczna poœwiêcona jest nabywaniu umiejêtnoœci interpretacji wyników badania neurologicznego, a tak e diagnostyce ró nicowej w neurologii oraz leczeniu schorzeñ uk³adu nerwowego. W tej czêœci programu nauczania zwrócona te bêdzie uwaga na interdyscyplinarny (konsultacyjny) charakter neurologii, czyli jej zwi¹zek z innymi dziedzinami klinicznymi. Tematyka saminariów 1. Aspekty kliniczne uszkodzenia nerwów czaszkowych. Nerwy I VIII. Nerw I: iloœciowe i jakoœciowe zaburzenia wêchu. Nerw II: ubytki pola widzenia, obrzêk zastoinowy i zanik tarczy nerwu II. Nerwy ga³koruchowe: uszkodzenie nerwów III, IV i VI, zaburzenia ruchomoœci, w tym ruchów skojarzonych ga³ek ocznych, zaburzenia reaktywnoœci Ÿrenic. Nerw V: przyczyny uszkodzenia. Nerw VII: niedow³ad twarzy a pora enie n. VII, pora enie Bella, zespó³ Ramsay Hunta, hemispasmus facialis. Nerw VIII: neurogenne przyczyny g³uchoty, szumów i zawrotów g³owy. 2. Nerwy czaszkowe IX XII. Oœrodkowy i obwodowy neuron ruchowy. Przyczyny uszkodzenia nerwów IX XII. Objawy uszkodzenia nerwów IX i X (dyzartria, dysfagia). Oœrodkowy i obwodowy niedow³ad nerwu XII. Przebieg i rola drogi piramidowej. Objawy ogólne uszkodzenia drogi piramidowej. Objawy uszkodzenia drogi piramidowej w zale no- 1
œci od lokalizacji ogniska patologicznego. Zespó³ opuszkowy i rzekomoopuszkowy. Obwodowy neuron ruchowy: ³uk odruchowy, objawy uszkodzenia. Ró nicowanie uszkodzenia obwodowego i oœrodkowego neuronu ruchowego. 3. Uk³ad pozapiramidowy. Mowa i jej zaburzenia. Patologia i patofizjologia uk³adu pozapiramidowego. G³ówne zespo³y kliniczne (parkinsonizm, pl¹sawica). Ruchy mimowolne (balizm, dystonia, atetoza, dr enie, mioklonie). Genetycznie uwarunkowane i nabyte zaburzenia pozapiramidowe. Klasyfikacja i przyczyny zaburzeñ mowy (dyzartria, afazja, psychogenne zaburzenia mowy). Prezentacja video zespo³ów neurologicznych w uszkodzeniach uk³adu pozapiramidowego. 4. Mó d ek. Czucie. Zaburzenia chodu. Zaburzenia wy szych czynnoœci nerwowych. Patologia i patofizjologia mó d ku (po³¹czenia mó d ku, uk³ady sprzê eñ zwrotnych). Objawy kliniczne uszkodzenia mó d ku. Patofizjologia schorzeñ tylnej jamy czaszki. Przebieg dróg czucia powierzchniowego i g³êbokiego. Objawy uszkodzenia dróg czuciowych w zale noœci od lokalizacji ogniska patologicznego. G³ówne postacie zaburzeñ chodu: w chorobach drogi korowordzeniowej, uk³adu pozapiramidowego, mó d ku, sznurów tylnych, nerwów obwodowych, miêœni, chód histeryczny. Zaburzenia wy szych czynnoœci nerwowych (apraksja, agnozja rodzaje, objawy). 5. Choroby naczyniowe mózgu. Definicja, epidemiologia i podzia³ udarów mózgu: udar niedokrwienny i krwotoczny. Etiologia i patomechanizm udarów (czynnik ryzyka udarów). Kliniczne postacie i przebieg udarów: przejœciowe ataki ischemiczne; udary odwracalne, dokonane i postêpuj¹ce. Objawy udaru mózgu. Postêpowanie diagnostyczne i terapeutyczne w udarach. Profilaktyka pierwotna i wtórna udarów mózgu. Krwawienie podpajêczynówkowe: etiopatogeneza, objawy kliniczne, diagnostyka i leczenie zachowawcze. 6. Stwardnienie rozsiane (SM). Fizjologia i zaburzenia snu. Epidemiologia i etiopatogeneza SM. Symptomatologia kliniczna (postacie kliniczne SM) i przebieg choroby: postaæ zwalniaj¹ca (rzutoworemisyjna), pierwotnie i wtórnie postêpuj¹ca, piorunuj¹ca. Diagnostyka (kryteria rozpoznania) i ró nicowanie SM. Postêpowanie terapeutyczne i rokowanie w SM. 2
Fizjologia snu: fazy i stadia snu, obraz EEG w œnie fizjologicznym, najczêœciej wystêpuj¹ce zaburzenia snu i ich przyczyny: bezsennoœæ, niedobór snu, nadmierna sennoœæ, parasomnie, narkolepsja, zespó³ bezdechu sennego. Leczenie zaburzeñ snu. 7. Bóle g³owy. Zawroty g³owy w neurologii. Bóle g³owy samoistne (migrena, ból g³owy typu napiêciowego, klasterowy ból g³owy, przewlek³a napadowa hemikrania). Neuralgia nerwu trójdzielnego. Bóle g³owy objawowe (pourazowe, na tle naczyniowym, w przebiegu schorzeñ œródczaszkowych, infekcji ogólnoustrojowych, zaburzeñ metabolicznych, chorób koœci czaszki, krêgos³upa szyjnego, zatok obocznych nosa, uszu, zêbów, stawu skroniowo- uchwowego, nerwobóle objawowe). Postêpowanie diagnostyczne i terapeutyczne w bólach g³owy. Uk³adowe i nieuk³adowe zawroty g³owy: definicja, przyczyny, obraz kliniczny, wystêpowanie, diagnostyka, leczenie. 8. Padaczka. Definicja i epidemiologia padaczki. Etiopatogeneza i rodzaje napadów padaczkowych. Obraz kliniczny ró nych postaci napadów padaczkowych. Postêpowanie diagnostyczne, ró nicowanie i leczenie padaczki. Stan padaczkowy: definicja, objawy, postêpowanie. Aspekty spo³eczne padaczki. 9. Stany krótkotrwa³ej i d³ugotrwa³ej utraty przytomnoœci. Encefalopatia pourazowa Krótkotrwa³e zaburzenia œwiadomoœci: omdlenia, zespó³ zatoki têtnicy szyjnej, zespó³ MAS, wstrz¹œnienie mózgu, ró nicowanie napadów padaczkowych i rzekomopadaczkowych, napady psychogenne. D³ugotrwa³e zaburzenia œwiadomoœci: gradacja zaburzeñ œwiadomoœci, œpi¹czki: przyczyny, obraz kliniczny w zale noœci od g³êbokoœci œpi¹czki, st³uczenie mózgu. Postêpowanie diagnostyczne i terapeutyczne w zaburzeniach œwiadomoœci. Encefalopatia pourazowa: obraz kliniczny, postêpowanie diagnostyczne i terapeutyczne. 10. Guzy oœrodkowego uk³adu nerwowego. Epidemiologia guzów mózgu i kana³u krêgowego. Pojêcie z³oœliwoœci klinicznej guzów mózgu. Symptomatologia ogólna i zespo³y neurologiczne zwi¹zane z okreœlon¹ lokalizacj¹ guza: guzy rynienki wêchowej, skrzyd³a mniejszego koœci klinowej (zespó³ Foster Kenedyego), p³ata skroniowego, okolicy siod³a tureckiego, uk³adu komorowego (napady Brusa), k¹ta mostowo-mó d kowego. Algorytm postêpowania diagnostycznego w guzach mózgu. Symptomatologia kliniczna guzów kana³u 3
krêgowego: guzy zewn¹trz- i wewn¹trzrdzeniowe. Algorytm postêpowania diagnostycznego w guzach kana³u krêgowego. 11. Choroby zwyrodnieniowe OUN. Definicja i podzia³ chorób zwyrodnieniowych. Choroba Parkinsona, dr enie samoistne, choroba Huntingtona, stwardnienie zanikowe boczne: etiopatogeneza, obraz kliniczny, rozpoznanie ró nicowe, strategie terapeutyczne. Klasyfikacja, obraz kliniczny i rozpoznanie ró nicowe tików. Dystonie: definicja, podzia³, obraz kliniczny, diagnostyka, leczenie. Prezentacja video pacjentów z chorob¹ Parkinsona i Huntingtona oraz z dystoni¹. 12. Choroby uk³adu nerwowego przebiegaj¹ce z otêpieniem. Definicja otêpienia. Podzia³ chorób OUN przebiegaj¹cych z otêpieniem. Epidemiologia najczêstszych chorób otêpiennych. Choroba Alzheimera, otêpienie naczyniopochodne (wielozawa³owe, zatokowate, podkorowa encefalopatia mia d ycowa Binswangera), wodog³owie normociœnieniowe, choroba Creutzfeldta Jakoba, AIDSdementia-complex: patogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka, ró nicowanie i leczenie. agodne zaburzenia funkcji poznawczych. 13. Bóle barku i bóle krzy a punkt widzenia neurologa. Bóle barku i górnego odcinka krêgos³upa. Przyczyny zespo³ów bólowych górnego odcinka krêgos³upa i obrêczy barkowej, przebiegaj¹cych z zajêciem struktur nerwowych. Patogeneza powik³añ neurologicznych spondylozy szyjnej. Zespo³y korzeniowe odcinka szyjnego, mielopatia szyjna, zespó³ Pancoasta, zespó³ cieœni nadgarstka symptomatologia kliniczna, algorytm postêpowania diagnostycznego i podstawy leczenia zachowawczego. Bóle dolnego odcinka krêgos³upa. Przyczyny i definicje zespo³ów bólowych okolicy lêdÿwiowo-krzy owej, przebiegaj¹cych z zajêciem struktur nerwowych. Zespo³y korzeniowe odcinka lêdÿwiowo-krzy owego, zespó³ ogona koñskiego symptomatologia kliniczna, algorytm postêpowania diagnostycznego i podstawy leczenia zachowawczego. 14. Choroby z³¹cza nerwowo-miêœniowego i miêœni. Podzia³ chorób z³¹cza nerwowo-miêœniowego i miêœni. Miastenia: patogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka, leczenie. Prze³omy w miastenii. Zespó³ miasteniczny. Dystrofie miêœniowe, miopatie zapalne, kana³opatie (miotonia, paramiotonia, pora enia okresowe): obraz kliniczny, diagnostyka, leczenie. 15. Zespo³y neurologiczne w chorobach wewnêtrznych. Neurologia jako specjalnoœæ interdyscyplinarna. Encefalopatia w¹trobowa i mocznicowa. Powik³ania neurologiczne w nadczynnoœci 4
i niedoczynnoœci tarczycy, chorobach krwi, uk³adowych chorobach tkanki ³¹cznej, niedoborach witaminowych. Wp³yw alkoholu na uk³ad nerwowy. Uszkodzenie uk³adu nerwowego w nowotworach zespo³y paranowotworowe. Powik³ania neurologiczne w AIDS. 16. Choroby obwodowego uk³adu nerwowego. Podzia³ neuropatii obwodowych: mononeuropatie, mononeuropatie mnogie, polineuropatie. Typy neuropatii obwodowych. Przyczyny i objawy neuropatii. Postêpowanie diagnostyczne i leczenie w neuropatiach. Najwa niejsze neuropatie obwodowe (cukrzycowa, alkoholowa, zespó³ Gullain Barre, uszkodzenie nerwów: poœrodkowego, ³okciowego, promieniowego, strza³kowego, twarzowego). Tematyka æwiczeñ 1. Badanie nerwów czaszkowych. 2. Badanie koñczyn. 3. Badanie krêgos³upa, chodu, objawów oponowych. 4. Badanie neurologiczne chorego nieprzytomnego. 5. Sprawdzenie umiejêtnoœci badania neurologicznego. 6. Badania dodatkowe w neurologii, cz. I: metody elektrofizjologiczne (zajêcia w pracowniach EEG i EMG) oraz badanie p³ynu mózgowo- -rdzeniowego. 7. Badania dodatkowe w neurologii, cz. II: neuroradiologia (TK, NMR), metody ultrasonograficzne. 8 16. Nabywanie i doskonalenie umiejêtnoœci rozpoznawania, na podstawie obrazu klinicznego i interpretacji wyników badañ dodatkowych, najczêstszych chorób uk³adu nerwowego omawianych na seminariach. Zalecana literatura 1. Prusiñski A.: Podstawy neurologii klinicznej czêœæ ogólna. PZWL, 1983. 2. Prusiñski A.: Neurologia praktyczna. PZWL, 1998. 3. Fuller G.: Badanie neurologiczne to proste. PZWL, 1995. 4. Warlow C.: Neurologia. PZWL, 1996. 5. Kozubski W., Liberski P.: Neurologia kliniczna. PZWL, 2000. 5