Pomocy Rodzinie w Iławie Strategia rozwiązywania problemów społecznych w powiecie iławskim do roku 2015 Iława, 2005
SPIS TREŚCI Wprowadzenie...... I. DIAGNOZA SFERY SPOŁECZNEJ POWIATU IŁAWSKIEGO... 7 4 1. Charakterystyka powiatu iławskiego... 7 1.1. Informacje ogólne... 7 1.2. Samorządy gminne... 8 1.3. Sytuacja demograficzna... 9 1.4. Warunki zamieszkania... 19 2. Lokalny rynek pracy... 24 2.1. Struktura i dynamika zatrudnienia... 24 2.2. Wykształcenie... 29 2.3. Bezrobocie... 31 3. Pomoc społeczna... 35 3.1. Informacje ogólne... 35 3.2. Infrastruktura socjalna... 37 3.3. Rodzaje świadczeń... 57 4. Grupy wymagające wsparcia..... 69 4.1. Osoby niepełnosprawne... 69 4.2. Rodziny niepełne... 72 4.3. Osoby uzaleŝnione... 74 4.5 Osoby długotrwale bezrobotne... 78 4.4. Pozostałe grupy... 79 5. Infrastruktura społeczna... 80 5.1. Szkoły... 80 5.2. Opieka zdrowotna... 89 5.3 Ośrodki kultury i sportu... 93 Pomocy Rodzinie w Iławie 2
6. Organizacje pozarządowe... 96 II. UWARUNKOWANIE ZEWNĘTRZNE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH 106 1. Ujęcie regionalne... 106 2. Podstawy prawne... III. GŁÓWNE OBSZARY PROBLEMOWE W SFERZE SPOŁECZNEJ W POWIECIE IŁAWSKIM... 110 108 IV. CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE... 117 V. ZGODNOŚCI STRATEGII Z INNYMI DOKUMENTAMI PLANISTYCZNYMI... 159 VI. MONITORING STRATEGII... 166 VII. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA... 168 Pomocy Rodzinie w Iławie 3
Wprowadzenie Rozwój społeczno-gospodarczy jest to proces przemian ilościowych i jakościowych zachodzących na obszarze powiatu. Ocena tych przemian i uznanie ich za korzystne wynika ze zgodności z potrzebami, priorytetami i preferencjami oraz z systemami wartości społeczności lokalnych, łącznie kształtującymi poŝądany poziom i sposób Ŝycia. Ukierunkowanie tego rozwoju odbywa się w oparciu między innymi o strategię rozwiązywania problemów społecznych stanowiącą narzędzie zarządzania i sterowania przemianami społecznymi zachodzącymi na danym terenie, celem stworzenia moŝliwie najlepszego środowiska Ŝycia mieszkańców. Celem rozwoju jest zatem tworzenie korzystnych warunków zamieszkania, pracy, obsługi ludności oraz ograniczenia zjawiska wykluczenia społecznego grup zagroŝonych marginalizacją. Chodzi przynajmniej o to, aby społeczność lokalna nie odczuwała dyskomfortu i nie doświadczała poczucia krzywdy z powodu zamieszkania na tym a nie innym terenie, a wręcz przeciwnie, by mogła uznać, Ŝe poziom rozwoju tego terenu jest wyŝszy niŝ innych. Zgodnie z artykułem 19 Ustawy z 12. 03. 2004r. o pomocy społecznej ( Dz. U. z 2004 nr 64 poz. 593). do zadań własnych powiatu naleŝy opracowanie i realizacja powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka - po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami. Rozwój powiatu podobnie jak pozostałych jednostek samorządu terytorialnego powinien zmierzać do najbardziej efektywnego wykorzystania wszystkich zasobów będących w dyspozycji lokalnych władz samorządowych, w tym w obszarze polityki społecznej. Dlatego teŝ, aby trafnie wyznaczyć cele strategiczne i obszary rozwoju powiatu przeprowadzono kompleksową diagnozę sytuacji społecznej powiatu iławskiego. UmoŜliwiła ona całościową ocenę stanu istniejącego w powiecie oraz stała się podstawą do identyfikacji kluczowych problemów mających wpływ na rozwój powiatu. Opracowując diagnozę w zakresie obszarów społecznych połoŝono główny nacisk na te elementy, które w największym stopniu wpływają na rozwój lokalny. Powiat iławski podobnie jak województwo warmińsko-mazurskie naleŝy do tych obszarów, gdzie problemy społeczne i społeczno-ekonomiczne dotykają coraz szerszych grup mieszkańców. Szczególnie odczuwalny w powiecie jest gwałtowny wzrost bezrobocia, który Pomocy Rodzinie w Iławie 4
z roku na rok obniŝa stopę Ŝyciową ludności. Ubóstwo wielu rodzin stało się obecnie faktem; wzrasta liczba osób bezdomnych; nasilają się zjawiska patologii społecznych, takie jak alkoholizm, narkomania, przestępczość itp. Identyfikacji głównych obszarów problemowych w sferze pomocy społecznej w powiecie iławskim dokonano metodą MAPS (metoda aktywnego planowania strategicznego) na spotkaniu zespołu problemowego 25 lutego 2005 roku. Dokonując kolejnych przybliŝeń, na zasadzie konsensusu, wyodrębniono pięć głównych obszarów problemowych. Dla poszczególnych problemów wyodrębniono priorytety, za które uznano główne źródła (przyczyny) tworzące te problemy. Ułatwiło to sformułowanie celów strategicznych dla poszczególnych obszarów problemowych a następnie polityki społecznej jako całości. Analizy dokonane przez zespoły robocze z udziałem specjalistów dały pełny, rzeczywisty obraz warunków realizacji strategii i formułowania działań. Zidentyfikowano pięć obszarów problemowych w zakresie polityki społecznej w powiecie iławskim: 1. Trudności w funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych w środowisku lokalnym. 2. Długotrwałe bezrobocie. 3. Dysfunkcje rodziny. 4. Patologie społeczne. 5. Marginalizacja grup społecznych szczególnego ryzyka. Po opracowaniu poszczególnych obszarów problemowych, wyznaczających cele, proponowane działania i jednostki odpowiedzialne za ich realizację, materiał poddano konsultacjom wśród członków grup roboczych. Konsultacje miały na celu wypracowanie konsensu. Strategia rozwiązywania problemów społecznych powstała dzięki współpracy wielu osób i grup społecznych. W posiedzeniach grup roboczych brały udział osoby z wielu instytucji: samorządów gminnych, jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, Starostwa, Urzędu Pracy, szkół, policji, straŝy poŝarnej, placówek słuŝby zdrowia, organizacji pozarządowych oraz pracowników Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie. Strategia rozwiązywania problemów społecznych jest dokumentem określającym cele i działania do roku 2015 w zakresie problematyki społecznej, wymagającym okresowej aktualizacji do zmian zachodzących w otoczeniu, jak i w samym społeczeństwie. Przygotowanie projektu dokumentu i jego przyjęcie przez Radę Powiatu kończy pierwszy etap planowania. Długookresowy charakter planowania strategicznego w zakresie problematyki społecznej wymaga stałego śledzenia zmian prawnych, gospodarczych, politycznych, społecznych i ich uwzględniania w strategii. Pomocy Rodzinie w Iławie 5
Składając podziękowania twórcom strategii, którymi są osoby biorące udział przy opracowaniu strategii, jak równieŝ wszystkim mieszkańcom Powiatu Iławskiego Ŝyczymy pomyślnej realizacji wszystkich zamierzeń zawartych w dokumencie Strategii. Dyrektor Członek Zarządu PCPR Powiatu Iławskiego /-/ Zenon Kastrau /-/ Tadeusz Szczepaniak Pomocy Rodzinie w Iławie 6
1. Charakterystyka powiatu iławskiego 1.1. Informacje ogólne Powiat iławski połoŝony jest w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Jest on ósmym co do wielkości powiatem województwa warmińsko-mazurskiego. Graniczy z powiatami: malborskim i kwidzyńskim (województwo pomorskie), grudziądzkim (województwo kujawsko-pomorskie), ostródzkim, działdowskim i nowomiejskim (województwo warmińsko-mazurskie). Powiat iławski zajmuje powierzchnię 1385 km 2 (tabela 1). Ponad 95% powierzchni powiatu zajmują obszary wiejskie. Na obszarze powiatu znajduje się 127 sołectw. Ponad 57% mieszkańców zamieszkuje w miastach. POWIAT POWIAT Powierzchnia w km 2 Area in km 2 Podstawowe informacje o powiecie iławskim na koniec 2002 Sołectwa Village adinistrator's offices Stan w dniu 31 XII 2002 as of 31 XII 2002 Miejscowości wiejskie Rural places Stan w dniu 1I 2003 as of 1 I ogółem total Ludność Population w tym kobiety of which females na 1 km 2 per 1 km 2 Tabela 1 Kobiety na 100 męŝczyzn Females per 100 males 2003 Stan w dniu 31 XII 2002 as of 31XII 2002 IŁAWSKI 1385 127 207 89511 45503 65 103 Miasta Urban areas 57 0 0 51813 26791 3815 524 Wieś Rural areas 1328 127 207 37698 18712 142 492 w % IŁAWSKI 100 100 100 100 100 - - Miasta Urban areas 4,1 0 0 57,9 58,9 - - Wieś Rural areas 95,9 100 100 42,1 41,1 - - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Powiat iławski zamieszkuje 89,5 tys. mieszkańców, w związku z czym zalicza się go do jednego z najbardziej zaludnionych obszarów województwa warmińsko-mazurskiego. Na 1 km 2 przypada w powiecie 65 osób, co daje 5 lokatę w województwie wśród powiatów ziemskich. Na 100 męŝczyzn w powiecie przypadają 103 kobiety. W województwie warmińsko-mazurskim wskaźnik ten wynosi 104, zaś w Polsce 106. Pomocy Rodzinie w Iławie 7
1.2. Samorządy gminne W skład powiatu iławskiego wchodzą trzy gminy miejsko-wiejskie (Zalewo, Susz, Kisielice), dwie gminy miejskie (Iława, Lubawa) oraz dwie gminy wiejskie (Iława, Lubawa) (tabela 2). Największą powierzchnię zajmuje gmina wiejska Iława 424 km 2, najmniejszą zaś wśród gmin powiatu jest miasto Iława (22 km 2 ). Pod względem liczby mieszkańców pierwszą pozycję w powiecie iławskim zajmuje gmina miejska Iława (ok. 36,4% wszystkich mieszkańców). Drugą gminą pod względem liczby mieszkańców jest gmina wiejska Iława (ok. 12,7%). Najmniejsza liczba mieszkańców znajduje się na terenie gminy miejskowiejskiej Kisielice (ok. 7%). Najbardziej zaludnionym obszarem powiatu iławskiego jest teren gminy miejskiej Iława (1489 osób na km 2 ). Wśród obszarów wiejskich największe zaludnienie występuje na terenie gminy Lubawa (43 osób na km 2 ). Najmniej zaludnione są obszary wiejskie gminy Zalewo (20 osób na km 2 ). Podstawowe informacje o gminach powiatu iławskiego Powierzchnia w km 2 Area in km 2 Sołectwa Village adinistrator's offices POWIATY POWIATS GMINY GMINAS Stan w dniu 31 XII 2002 as of 31 XII 2002 Miejscowości wiejskie Rural places Stan w dniu 1I 2003 as of 1 I 2003 ogółem total Ludność Population w tym kobiety of which females na 1 km 2 per 1 km 2 Tabela 2 Kobiety na 100 męŝczyzn Females per 100 males Stan w dniu 31 XII 2002 as of 31XII 2002 IŁAWSKI 1385 127 207 89511 45503 65 103 Miasta Urban areas Iława 22 - - 32571 16985 1489 109 Kisielice 3 - - 2236 1136 664 103 Lubawa 17 - - 9117 4668 541 105 Susz 7 - - 5680 2876 852 103 Zalewo 8 2209 1126 269 104 Wieś Rural areas Iława 424 31 56 11411 5673 27 99 Kisielice 169 14 21 4019 1959 24 95 Lubawa 237 27 37 10275 5108 43 99 Susz 252 29 46 7187 3545 28 97 Zalewo 246 26 47 4806 2427 20 102 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na jeden km 2 w powiecie przypada 65 osób, przy średniej dla województwa 61. W porównaniu do gęstości zaludnienia w Polsce, które wynosi 124 osoby na km 2 obszar powiatu iławskiego jest słabo zaludniony. Pomocy Rodzinie w Iławie 8
Najmniej miejscowości wiejskich połoŝonych jest w gminie Kisielice, najwięcej zaś w gminie Iława. 1.3. Sytuacja demograficzna Do najistotniejszych czynników determinujących rozwój społeczno-gospodarczy na poziomie powiatu naleŝy sytuacja demograficzna. Na uŝytek niniejszego opracowania rozumieć przez nią naleŝy strukturę ludności według wieku i płci oraz podstawowe procesy ruchu naturalnego oraz migracyjnego. Konfiguracja powyŝszych czynników decyduje oraz decydować będzie o przyszłej dynamice ludności na obszarze powiatu iławskiego. Ludność powiatu iławskiego stanowi 6,2% wszystkich mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego (tabela 3). Powiat iławski jest na drugim miejscu pod względem liczby mieszkańców w podregionie elbląskim obejmującym powiaty ziemskie braniewski, działdowski, elbląski, nowomiejski, ostródzki. Pod względem gęstości zaludnienia wśród powiatów ziemskich zajmuje 5 miejsce, a pod względem przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców 4 miejsce. Tabela 3 Sytuacja demograficzna w powiecie iławskim na tle województwa i podregionu elbląskiego (stan na 31 grudnia 2001r) Powiaty ogółem % męŝczyźni % kobiety % Ludność Miasta Wieś Razem % kobiety % razem % kobiety % na 100 męŝczyzn/ Województwo 1469509 100 720783 100 748726 100 883899 100 459863 100 585610 100 288863 100 104 Podregion elbląski 546825 37,2 268462 37,2 278363 37,2 322534 36,5 167164 36,3 224291 38,3 111199 38,5 104 Powiaty: Braniewski 46127 3,1 23158 3,2 22969 3,1 24896 2,8 12691 2,8 21231 3,6 10278 3,6 99 Działdowski 67422 4,6 33087 4,6 34335 4,6 29848 3,4 15455 3,4 37574 6,4 18880 6,5 104 Elbląski 57710 3,9 28603 4,0 29107 3,9 17277 2,0 8960 1,9 40433 6,9 20147 7,0 102 Iławski 91743 6,2 45181 6,3 46562 6,2 53767 6,1 27795 6,0 37976 6,5 18767 6,5 103 nowomiejski 44345 3,0 21894 3,0 22451 3,0 11118 1,3 5839 1,3 33227 5,7 16612 5,8 103 ostródzki 109428 7,4 54277 7,5 55151 7,4 55578 6,3 28636 6,2 53850 9,2 26515 9,2 102 m. Elbląg 130050 8,8 62262 8,6 67788 9,1 130050 14,7 67788 14,7 - - 109 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS kobiet Obszar powiatu iławskiego zamieszkuje około 90,1 tys. osób (tabela 4). Wśród nich 49,2% stanowią męŝczyźni. Większość mieszkańców powiatu zamieszkuje na terenach miejskich 58,6%. Jest to wskaźnik zbliŝony do województwa. W regionie Warmii i Mazur Pomocy Rodzinie w Iławie 9
na obszarach wiejskich zamieszkuje około 40% ludności, w Polsce zaś około 38%. Wynika z tego, Ŝe obszar powiatu iławskiego zaliczyć naleŝy do terenów typowych dla obszaru Polski. RozłoŜenie mieszkańców powiatu według płci jest równomierne. Tabela 4 Podstawowe dane demograficzne w powiecie iławskim (na 31.XII.2001) Wieś na 100 Miasta męŝczyz Powiaty ogółem % męŝczyźni % kobiety % n/ Razem % kobiety % razem % kobiety % kobiet Iławski 91743 100 45181 49,2 46562 50,8 53767 58,6 27795 51,7 37976 41,4 18767 49,4 103 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Biorąc pod uwagę zmiany podstawowych czynników demograficznych w powiecie iławskim zauwaŝalny jest spadek liczby mieszkańców (tabela 5). Największa róŝnica występuje w roku 2001 i 2002 (rys. 1). Spowodowane jest to aktualizacją liczby mieszkańców przeprowadzoną w czasie spisu powszechnego. Obszar powiatu iławskiego charakteryzuje się równieŝ dodatnim przyrostem naturalnym w całym analizowanym okresie. Wskaźnik przyrostu naturalnego wynoszący 3,7 na 1000 osób jest wyŝszy niŝ dla całego województwa (2,3 osoby na 1000 ludności w regionie). Województwo warmińsko-mazurskie posiada jeden z najwyŝszych wskaźników przyrostu naturalnego w Polsce. Saldo migracji w powiecie na przestrzeni ostatnich lat jest ujemne. Tabela 5 Zmiana podstawowych danych demograficznych w latach 1998-2001 według faktycznego miejsca zamieszkania wyszczególnienie lata 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 liczba mieszkańców 91232 91606 91949 92195 92361 92528 90256 90358 saldo migracji -111-157 -32-287 -164-198 -283-157 przyrost naturalny 510 472 426 368 389 460 325 335 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS -NSP Przyrost naturalny w powiecie w liczbach bezwzględnych w latach 1996-2003 wahał się pomiędzy 325 a 510 osób. Pomocy Rodzinie w Iławie 10
93000 92500 92000 91949 92195 92361 92528 91500 91000 91232 91606 90500 90256 90358 90000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Rys.1. Liczba mieszkańców według faktycznego miejsca zamieszkania Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Cechą pozytywną sytuacji demograficznej jest dodatni przyrost naturalny, który występuje na terenie powiatu. W 2003 roku największy przyrost naturalny wystąpił w gminie wiejskiej Iława (tabela 6). Najmniejszy, zaś w gminie miejsko-wiejskiej Zalewo. Tabela 6 Przyrost naturalny ludności w gminach powiatu iławskiego (w 1996-2003r.) wyszczególnienie 1996 r 1997 r 1998 r 1999 r 2000 r 2001 r 2002 r 2003 r powiat Iławski 510 472 426 368 389 460 325 335 m. Iława 138 144 108 88 108 139 57 49 m. Lubawa 22 26 35 55 32 29 1 71 gm. Iława 81 97 91 55 73 75 84 66 m. i gm. Kisielice 42 25 29 20 32 14 34 21 gm. Lubawa 85 68 54 65 70 100 70 56 m. i gm. Susz 83 79 65 67 58 84 60 57 m. i gm. Zalewo 59 33 44 18 16 19 19 15 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na liczbę ludności ma wpływ ujemne saldo migracji. Najmniejsze ujemne saldo migracji w 2003 roku wystąpiło na terenie miasta Lubawa (tabela 7). W krajach o rozwiniętej gospodarce, zmniejszanie się liczby mieszkańców spowodowane migracją jest uznawane za zjawisko negatywne, ze względu na potrzeby i moŝliwości rozwojowe. W warunkach województwa warmińsko-mazurskiego charakteryzującego się duŝym bezrobociem wśród mieszkańców oraz znacznymi nadwyŝkami siły roboczej w rolnictwie odpływ mieszkańców z terenu gmin szczególnie wiejskich wydaje się zjawiskiem naturalnym. Osoby decydujące się na migrację czynią to w większości z przyczyn ekonomicznych. Pomocy Rodzinie w Iławie 11
Tabela 7 Migracja ludności w gminach powiatu iławskiego (w 1996-2003r.) wyszczególnienie 1996 r 1997 r 1998 r 1999 r 2000 r 2001 r 2002 r 2003 r powiat Iławski -111-157 -32-287 -164-198 -283-157 m. Iława 39 42 48-47 -6 6-158 -117 m. Lubawa -7-24 20 0-6 -29-53 -3 gm. Iława 33-27 -67-42 19-17 27 85 m. i gm. Kisielice -16-8 -11-33 -35-14 -25-23 gm. Lubawa -39-42 14-48 -34-19 0-33 m. i gm. Susz -76-55 -19-78 -69-97 -46-37 m. i gm. Zalewo -45-43 -17-39 -33-28 -28-29 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Struktura ludności pod względem wieku ma duŝe znaczenie ekonomiczne. Podstawowy podział społeczeństwa pod względem wieku dzieli je na trzy grupy: ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym oraz poprodukcyjnym. Struktura wieku mieszkańców powiatu iławskiego w latach 1996-2003 charakteryzowała się zmniejszeniem udziału osób w wieku przedprodukcyjnym z 31,0% w 1996 roku do 25,7% w roku 2003 (tabela 8). W przypadku osób w wieku produkcyjnym w strukturze mieszkańców następował stały wzrost. W 1996 roku osoby w tym przedziale wiekowym stanowiły 57,6%, zaś w 2003 juŝ 61,9%. Liczba osób w wieku poprodukcyjnym w analizowanych latach wzrastała. Jednak w strukturze mieszkańców nie następowały większe zmiany. W roku 1996 osoby w wieku poprodukcyjnym stanowiły 11,3 wszystkich mieszkańców powiatu, zaś w 2001 roku 12,4%. Struktura wieku mieszkańców powiatu w latach (stan na 31 XII) wyszczególnienie 1996 1997 1999 2000 2001 2002 2003 ogółem 90006 90397 90996 91420 91678 89511 89662 przedprodukcyjny 27938 27306 26167 25576 24819 23898 23072 produkcyjny 51881 52756 54051 54930 55817 54572 55464 poprodukcyjny 10187 10335 10778 10914 11042 11041 11126 % ogółem 100 100 100 100 100 100 100 przedprodukcyjny 31,0 30,2 28,8 28,0 27,1 26,7 25,7 produkcyjny 57,6 58,4 59,4 60,1 60,9 61,0 61,9 poprodukcyjny 11,3 11,4 11,8 11,9 12,0 12,3 12,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Tabela 8 WaŜną grupę wiekową mieszkańców stanowią osoby w wieku przedprodukcyjnym. Osoby w tej grupie wiekowej stanowić będą w przyszłości o moŝliwościach rozwojowych danego obszaru. Oni to bowiem tworzyć będą przyszły rynek pracy na terenie powiatu. Od liczby ludności w tym wieku zaleŝy równieŝ wielkość bazy oświatowej w powiecie. Dotyczy Pomocy Rodzinie w Iławie 12
to w przypadku powiatów szkolnictwa ponadgimnazjalnego. W strukturze ludności osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowią około 26,7%. Jest to wskaźnik wyŝszy niŝ w województwie (tabela 9). W powiecie iławskim w tej grupie wiekowej przewaŝają osoby w wieku 7-14 lat. Stanowią oni 12,6% wszystkich mieszkańców powiatu. Tabela 9 Struktura mieszkańców powiatu w wieku przedprodukcyjnym (stan na 31 XII 2002) Wyszczególnienie Ogółem Ludność w wieku Przedprodukcyjny razem 0-2 3-6 7-14 15-17 Osoby WOJEWÓDZTWO 1428449 357301 44355 65740 170232 76974 Powiat IŁAWSKI 89511 23898 3184 4510 11243 4961 w % WOJEWÓDZTWO 100 25,0 3,1 4,6 11,9 5,4 Powiat IŁAWSKI 100 26,7 3,6 5,0 12,6 5,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Spadek liczby mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym w powiecie iławskim ocenić naleŝy jako zjawisko negatywne (rysunek 2). Szczególne w sytuacji, gdy zjawisko to występuje przy dodatnim przyroście naturalnym. 29000 28000 27000 26000 25000 24000 23000 27938 27306 26167 25576 24819 23898 23072 22000 21000 20000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Rysunek 2. Zmian liczby mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Większość mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym zamieszkuje na terenach miejskich powiatu (tabela 10). Jednak w strukturze mieszkańców osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowią 30% na obszarach wiejskich powiatu i tylko 24,2% na obszarach miejskich. Pomocy Rodzinie w Iławie 13
Tabela 10 Struktura mieszkańców powiatu w wieku przedprodukcyjnym wg miejsca zamieszkania (stan na 31 XII 2002) Ludność w wieku wyszczególnienie Ogółem przedprodukcyjnym razem 0-2 3-6 7-14 15-17 IŁAWSKI 89511 23898 3184 4510 11243 4961 Miasta 51813 12533 1568 2217 5960 2788 Wieś 37698 11365 1616 2293 5283 2173 w% IŁAWSKI 100 26,7 3,6 5,0 12,6 5,5 Miasta 100 24,2 3,0 4,3 11,5 5,4 Wieś 100 30,1 4,3 6,1 14,0 5,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na przestrzeni ostatnich lat w strukturze wieku mieszkańców w grupie przedprodukcyjnej największy spadek nastąpił na terenie gminy miejskiej Iława. W pozostałych gminach sytuacja kształtuje się na podobnym poziomie (miasto Lubawa, Kisielice, Zalewo, Susz) lub następuje wzrost mieszkańców w tej grupie (gmina Iława, Lubawa). Tabela 11 Zmiana struktury mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym w latach 1996-2003 wg gmin Lata wyszczególnienie 1996 1997 1999 2000 2001 2002 2003 W % powiat Iławski 100 100 100 100 100 100 100 m. Iława 34,2 33,9 33,3 33,2 32,8 31,9 31,4 m. Lubawa 9,9 9,9 10,0 9,9 9,8 9,6 9,9 gm. Iława 13,5 13,7 13,9 13,8 14,0 14,4 14,6 m. i gm. Kisielice 7,5 7,6 7,6 7,6 7,6 7,6 7,5 gm. Lubawa 11,7 11,7 12,3 12,5 12,8 13,2 13,3 m. i gm. Susz 15,4 15,2 15,0 14,9 14,9 15,3 15,5 m. i gm. Zalewo 7,9 7,9 8,0 8,0 8,1 7,9 7,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na podstawie danych wynika, Ŝe przyczyna spadku liczby mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym wynika z sytuacji demograficznej w mieście Iława. Miasto jest jedyną jednostką, gdzie nastąpił w strukturze spadek liczby mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym. W ostatnich latach w powiecie iławskim wzrastała liczba osób w wieku produkcyjnym. W 1996 roku było ich 51881, zaś w roku 2003-55464 (rysunek 3). W połączeniu z wysoką stopą bezrobocia, powoduje to trudności na rynku pracy Pomocy Rodzinie w Iławie 14
spowodowane wysokim popytem na pracę. W przyszłości zwiększy to równieŝ liczbę osób w wieku poprodukcyjnym. 56500 56000 55817 55500 55464 55000 54930 54500 54572 54000 54051 53500 53000 52756 52500 52000 51881 51500 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 liczba osób w wieku produkcyjnym Rysunek 3. Zmiana liczby osób w wieku produkcyjnym w latach 1996-2003. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Osoby w wieku produkcyjnym stanowią około 61% mieszkańców powiatu. Jest to wskaźnik zbliŝony do występującego w województwie (tabela 12). Większość mieszkańców w tym wieku mieszka na terenach miejskich. W strukturze mieszkańców miast stanowią około 60,2%, w na obszarach wiejskich 66,1%. W tej grupie wiekowej przewaŝają męŝczyźni. Tabela 12 Struktura mieszkańców powiatu w wieku produkcyjnym wg miejsca zamieszkania (stan na 31 XII 2002) wyszczególnienie Ogółem produkcyjnym Razem kobiety męŝczyźni WOJEWÓDZTWO 1428449 884052 427819 456233 IŁAWSKI 89511 54572 26278 28294 Miasta 32864 16259 16605 Wieś 21708 10019 11689 w % WOJEWÓDZTWO 100 61,9 48,4 51,6 IŁAWSKI 100 61,0 48,2 51,8 Miasta 60,2 49,5 50,5 Wieś 66,1 46,2 53,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na przestrzeni ostatnich lat liczba osób w wieku produkcyjnym wzrosta we wszystkich gminach wchodzących w skład powiatu iławskiego (tabela 13). Pomocy Rodzinie w Iławie 15
Zmina liczby osób w wieku produkcyjnym wg gmin Tabela 13 Wyszczególnienie 1996 1997 1999 2000 2001 2002 2003 ogółem 90006 90397 90996 91420 91678 89511 89662 powiat Iławski 51881 52756 54051 54930 55817 54572 55464 m. Iława 20072 20419 21064 21404 21664 20849 21077 m. Lubawa 5425 5510 5591 5745 5749 5697 5779 gm. Iława 5964 6103 6164 6330 6509 6637 6797 m. i gm. Kisielice 3607 3659 3718 3758 3863 3714 3799 gm. Lubawa 5453 5506 5697 5726 5840 5817 5917 m. i gm. Susz 7262 7414 7609 7707 7867 7724 7888 m. i gm. Zalewo 4098 4145 4208 4260 4325 4134 4207 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Biorąc pod uwagę strukturę mieszkańców w wieku produkcyjnym w poszczególnych gminach moŝna stwierdzić, Ŝe nie ulega ona większym wahaniom w czasie (tabela 14). Tabela 14 Zmiana struktury mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 1996-2003 wg gmin Lata wyszczególnienie 1996 1997 1999 2000 2001 2002 2003 m. Iława 38,7 38,7 39,0 39,0 38,8 38,2 38,0 m. Lubawa 10,5 10,4 10,3 10,5 10,3 10,4 10,4 gm. Iława 11,5 11,6 11,4 11,5 11,7 12,2 12,3 m. i gm. Kisielice 7,0 6,9 6,9 6,8 6,9 6,8 6,8 gm. Lubawa 10,5 10,4 10,5 10,4 10,5 10,7 10,7 m. i gm. Susz 14,0 14,1 14,1 14,0 14,1 14,2 14,2 m. i gm. Zalewo 7,9 7,9 7,8 7,8 7,7 7,6 7,6 razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na terenie powiatu występuje równieŝ wzrost liczby mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. W 1995 roku obszar powiatu zamieszkiwało 10187 osób, a w roku 2003 mieszkańców w tej grupie wiekowej było 11126 (rysunek 4). Świadczy to o starzeniu się mieszkańców powiatu. Pomocy Rodzinie w Iławie 16
11200 11000 10914 11042 11041 11126 10800 10778 10600 10400 10335 10200 10187 10000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 liczba osób w wieku poprodukcyjnym Rysunek 4. Zmiana liczby osób w wieku poprodukcyjnym w latach 1996-2003 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Struktura liczby osób w wieku poprodukcyjnym w powiecie jest nieznacznie lepsza niŝ w województwie warmińsko-mazurskim (tabela 15). Tabela 15 Struktura mieszkańców powiatu w wieku poprodukcyjnym wg miejsca zamieszkania (stan na 31 XII 2002) wyszczególnienie Ogółem poprodukcyjnym WOJEWÓDZTWO 1428449 187096 Powiat IŁAWSKI 89511 11041 Miasta 51813 6416 Wieś 37698 4625 w % WOJEWÓDZTWO 100 13,1 Powiat IŁAWSKI 100 12,3 Miasta 100 12,4 Wieś 100 12,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Tabela 16 Zmiana struktury mieszkańców w wieku poprodukcyjnym w latach 1996-2003 wg gmin wyszczególnienie Lata 1996 1997 1999 2000 2001 2002 2003 m. Iława 33,0 33,9 34,9 35,6 36,3 37,2 37,7 m. Lubawa 9,9 9,9 10,0 10,3 10,4 10,1 10,3 gm. Iława 13,4 13,0 12,8 12,6 12,3 12,0 11,9 m. i gm. Kisielice 7,0 6,8 6,8 6,8 6,6 6,5 6,4 gm. Lubawa 13,0 13,0 12,3 12,0 11,9 11,8 11,7 m. i gm. Susz 14,5 14,3 14,2 13,9 13,7 13,4 13,0 m. i gm. Zalewo 9,3 9,1 9,0 8,9 8,7 9,0 8,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Pomocy Rodzinie w Iławie 17
Liczba osób w wieku poprodukcyjnym rośnie głównie w miastach (tabela 16). Na obszarach wiejskich liczba osób w wieku poprodukcyjnym spada. 12,3 26,7 61,0 przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny Rysunek. 5. Struktura wieku mieszkańców powiatu iławskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wśród mieszkańców powiatu przewaŝają osoby w wieku produkcyjnym 61,0%. W województwie ten wskaźnik wynosi 59,7% (w kraju 60%), czyli wskaźnik ten w powiecie iławskim jest nieznacznie wyŝszy. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi 26,7% ludności - w województwie 28,2 % (w kraju 25,5%), a w wieku poprodukcyjnym 12,3%, - w województwie 14,5% (kraj 14,5%). Tabela 17 Zmiana wskaźnika liczby osób w wieku poprodukcyjnym i przedprodukcyjnym przypadających na 1 osobę w wieku produkcyjnym (W p ) wyszczególnienie 1996 1997 1999 2000 2001 2002 2003 powiat Iławski 0,73 0,71 0,68 0,66 0,64 0,64 0,62 m. Iława 0,64 0,63 0,59 0,58 0,56 0,56 0,54 m. Lubawa 0,70 0,68 0,66 0,64 0,62 0,60 0,59 gm. Iława 0,86 0,83 0,81 0,78 0,74 0,72 0,69 m. i gm. Kisielice 0,78 0,76 0,74 0,72 0,67 0,68 0,65 gm. Lubawa 0,84 0,83 0,80 0,79 0,77 0,77 0,74 m. i gm. Susz 0,79 0,76 0,72 0,69 0,66 0,67 0,64 m. i gm. Zalewo 0,77 0,75 0,72 0,70 0,69 0,70 0,67 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS Pomocy Rodzinie w Iławie 18
Do ogólnej oceny struktury wieku w powiecie iławskim wykorzystać moŝna wskaźnik liczby osób w wieku poprodukcyjnym i przedprodukcyjnym (wiek nieprodukcyjny) przypadających na jedną osobę w wieku produkcyjnym (W p ) (tabela 17). Wskaźnik ten na przestrzeni ostatnich lat stale się obniŝa, co jest zjawiskiem pozytywnym. Pod koniec 2003 roku wynosił 0,62 osoby w wieku nieprodukcyjnym na 1 osobę w wieku produkcyjnym. W województwie warmińsko-mazurskim wskaźnik ten jest taki sam i wynosi 0,62. Najgorsza sytuacja pod względem tego wskaźnika występuje na terenie miast Iława i Lubawa. Największa dynamika spadku występuje na terenie gminy wiejskiej Iława. Istniejąca struktura wieku ludności powiatu iławskiego charakteryzuje się zmniejszaniem się liczby osób w wieku przedprodukcyjnym na rzecz grupy osób będących w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. ZagroŜenia jakie płyną dla rozwoju powiatu ze strony nieprawidłowej struktury wieku ludności wiąŝą się ściśle z rosnącą liczbą ludności w wieku poprodukcyjnym przy jednoczesnym zmniejszaniu się liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym. W przypadku powiatu iławskiego zjawisko to jest najsilniejsze na terenie gmin miejskich. Negatywnym zjawiskiem jest na pewno zmniejszanie się liczby osób w wieku przedprodukcyjnym Doprowadzić to moŝe w przyszłości do zmniejszającego się wzrostu lub spadku zasobów pracy występujących na terenie powiatu. 1.4. Warunki zamieszkania Do oceny warunków zamieszkania w powiecie iławskim na przestrzeni ostatnich lat wzięto pod uwagę liczbę zasobów mieszkaniowych, powierzchnie uŝytkową mieszkań oraz liczbę oddanych do uŝytku mieszkań. Od roku 1998 nastąpił wzrost zasobów mieszkaniowych w powiecie o 534 lokale (tabela 18). Wzrost ten wynika z oddawania do uŝytku nowych mieszkań. W 2002 roku na podstawie spisu powszechnego liczba mieszkań zamieszkałych na stałe została określona na poziomie około 24400 lokali. Tabela 18 Zmian warunków mieszkaniowych w powiecie w latach 1998-2001 Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 Zasoby mieszkaniowe zamieszkane - ogółem 23392 23460 23782 23926 24400 na 1000 ludności 257,6 257,8 260,1 261 270 Przeciętna powierzchnia uŝytkowa w m 2 1 mieszkania 64,2 64,3 64,3 64,4 68,7 na 1 osobę 16,8 16,8 17 17 18,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Pomocy Rodzinie w Iławie 19
Przeciętnie w powiecie na jeden lokal przypada 3,63 osoby (tabela 19). Wskaźnik ten dla województwa warmińsko-mazurskiego wynosi - 3,44. Statystyczne mieszkanie w powiecie iławskim posiada 3,8 izby (w województwie 3,7) oraz powierzchnie 68,7 m 2 (w województwie 63,9). Na jedną osobę przypada 18,8m 2 (w województwie19,0 m 2 ). Przeciętna powierzchnia uŝytkowa przypadająca na 1 mieszkanie największa jest w gminie wiejskiej Iława (81m 2 ), najmniejsza zaś w gminie miejskiej Iława (62,8m 2 ). Na 1 osobę wskaźnik ten jest najlepszy w gminie miejskiej Lubawa (20,1m 2 ), najgorszy w gminie miejsko-wiejskiej Susz (168m 2 ) Tabela 19 Zasoby mieszkaniowe zamieszkane i podstawowe wskaźniki warunków mieszkaniowych według gmin Wyszczególnienie Mieszkania zamieszkane razem w tys. w tym zamieszkane stale 1) w tys. Izby w tys. Powierzchnia uŝytkowa mieszkań w m 2 w tys. Przeciętna liczba Ludność w mieszkaniach w tys. izb w 1 mieszkaniu osób w 1 mieszkaniu Przeciętna powierzchnia uŝytkowa 1 mieszkania na 1 osobę w m 2 (w m 2 ) w mieszkaniach zamieszkanych stale WOJEWÓDZTWO 427,1 421,6 1557 26956,9 1410 3,69 3,34 63,9 19 miasta 276,9 273,9 988,1 16176,2 844,5 3,61 3,08 59,1 19,1 wieś 150,2 147,7 568,9 10780,6 565,5 3,85 3,83 73 19 POWIAT IŁAWSKI 24,7 24,4 92,9 1676,5 88,7 3,8 3,63 68,7 18,8 Gminy miejskie Iława 10 9,9 36,7 620,5 32,3 3,71 3,27 62,8 19,1 Lubawa 2,7 2,7 10,1 183 9 3,82 3,4 68,9 20,1 Gminy miejsko wiejskie Kisielice 1,6 1,6 6 115,1 6,2 3,78 3,88 72,1 18,5 miasto 0,6 0,6 2,3 43,7 2,2 3,67 3,48 69,1 19,7 obszar wiejski 1 1 3,7 71,4 4 3,85 4,14 74,1 17,9 Susz 3,4 3,4 12 215,4 12,7 3,58 3,78 64 16,8 miasto 1,6 1,6 5,9 103 5,6 3,82 3,57 66,3 18,4 obszar wiejski 1,8 1,8 6,1 112,4 7,2 3,37 3,96 62,1 15,6 Zalewo 1,9 1,9 7 127,1 7 3,75 3,76 68 18 miasto 0,6 0,6 2,4 41,7 2,2 3,86 3,58 66,8 18,6 obszar wiejski 1,3 1,2 4,6 85,4 4,8 3,7 3,85 68,7 17,8 Gminy wiejskie Iława 2,7 2,7 11 222,2 11,3 4,1 4,23 83,2 19,5 Lubawa 2,4 2,4 10 193,2 10,2 4,21 4,3 81,5 19 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS NSP 2002 Pomocy Rodzinie w Iławie 20
DuŜa liczba zabudowy mieszkaniowej w powiecie pochodzi z przed 1945 roku. W gminach wiejskich tego typu zabudowania dochodzą do 40%. Stan tych lokali mieszkalnych jest w róŝnym stanie, część z nich wymaga remontu. Na obszarze powiatu znajduje się 28,3 tys. gospodarstw domowych (tabela 20). Stanowi to 5,8% wszystkich gospodarstw domowych w województwie warmińskomazurskim. PrzewaŜają gospodarstwa domowe o liczbie dwóch osób oraz czterech, jest ich po około 21,5%. Przeciętna liczba osób w jednym gospodarstwie domowych wynosi 3,1 osoby. Jest to wskaźnik wyŝszy niŝ w województwie warmińsko-mazurskim, dla którego wynosi on 2,9 osoby na 1 gospodarstwo domowe. Przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym w powiecie iławskim jest jedną z wyŝszych wśród powiatów podregionu elbląskiego. Wyszczególnienie Gospodarstwa domowe według liczby osób w gospodarstwie Gospodarstwa domowe według liczby osób Gospodarstwa domowe 5 razem 1 2 3 4 i więcej w tysiącach Tabela 20 Przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym warmińsko-mazurskie 483,8 111,0 110,4 97,3 91,6 73,4 2,9 Miasta 311,6 77,8 75,4 66,7 58,8 32,9 2,7 Wieś 172,2 33,2 35,0 30,6 32,8 40,6 3,3 Powiat braniewski 14,2 2,9 3,2 2,7 2,8 2,6 3,1 Powiat działdowski 21,1 3,8 4,6 4,4 4,4 3,8 3,1 Powiat elbląski 17,8 3,7 3,7 3,3 3,5 3,6 3,1 Powiat iławski 28,3 5,2 6,2 5,7 5,9 5,3 3,1 Powiat nowomiejski 13,5 2,5 2,8 2,7 2,6 2,8 3,2 Powiat ostródzki 34,4 6,7 7,8 7,1 6,9 5,8 3,0 Powiat m. Elbląg 49,8 14,3 12,4 10,7 8,4 4,0 2,5 Źródło: Spis powszechny 2002, WUS Olsztyn Największym problemem dotyczącym warunków zamieszkania w powiecie jest brak samodzielnych mieszkań dla części gospodarstw domowych. Na około 28,3 tys. gospodarstw domowych, które są w powiecie przypada ok. 24,7 tys. mieszkań (w tym równieŝ mieszkania niezamieszkałe). Na jedno mieszkanie przypada 1,14 gospodarstwa domowego. Wskaźnik ten nie uległ zmianie w stosunku do roku 1988, w którym wynosił teŝ około 1,14. WyposaŜenie mieszkań w powiecie iławskim pod kątem wyposaŝenia w sieć wodociągową nie odbiega od przeciętnych dla województwa (tabela 21). Gorsza sytuacja jest Pomocy Rodzinie w Iławie 21
w przypadku podłączenia mieszkań do kanalizacji. W powiecie do kanalizacji podłączonych jest około 60,3% mieszkań, w przypadku województwa jest to 67,3%. W powiecie mniejsza jest równieŝ liczba mieszkań podłączona do sieci gazowej. Tabela 21 WyposaŜenie mieszkań w powiecie iławskim w podstawowe elementy infrastruktury technicznej Wyszczególnienie Ogółem wodociąg razem w tym z sieci W tym mieszkania wyposaŝone w: ustęp spłukiwany razem w tym do sieci łazienkę ciepłą wodę centralne ogrzewanie gaz sieci z butli zbiorowe indywidualne w % województwo 100 96,6 88,8 89,7 67,2 88,1 81,4 49,5 41,7 43,8 35,7 powiat iławski 100 97,6 89,5 88,7 60,3 87,0 79,8 41,7 49,4 36,0 42,3 Źródło: Spis powszechny 2002, WUS Olsztyn Najgorsza sytuacja w poziomie wyposaŝenia gospodarstw domowych w wodę z sieci wodociągowej występuję w gminie Zalewo. Takie podłączenie posiada na terenie tej gminy 77,8% mieszkań. Na terenie tej gminy znajdują się równieŝ obszary wiejskie o najniŝszym poziomie zwodociągowania ok. 46%. Najlepsza sytuacja jest na obszarach wiejskich gminy Iława 85,2%. Do sieci kanalizacyjnej najwięcej mieszkań podłączonych jest na terenach miejskich. W przypadku obszarów wiejskich najlepsza sytuacja występuje na terenie gminy Susz 22,2%. Mieszkania podłączone do gazu znajdują się tylko w mieście Iława i na obszarach miejskich gminy Susz. Tabela 22 WyposaŜenie mieszkań w powiecie iławskim w podstawowe elementy infrastruktury technicznej wg gmin W tym mieszkania wyposaŝone w: wodociąg ustęp spłukiwany centralne ogrzewanie Wyszczególnienie Ogółem razem w tym z sieci razem w tym do sieci łazienkę ciepłą wodę gaz sieci z butli zbiorowe indywidualne WOJEWÓDZTWO 100 96,6 88,8 89,7 67,2 88,1 81,4 49,5 41,7 43,8 34,4 miasta 100 99,8 98,7 97,6 92,9 94,5 89,6 75,0 19,1 62,4 25,2 wieś 100 90,7 70,5 75,0 19,6 76,2 66,2 2,5 83,6 9,5 51,5 POWIAT IŁAWSKI 100 97,6 89,5 88,7 60,3 87,0 79,8 41,7 49,4 36,0 41,3 Gminy miejskie Iława 100 100,0 97,0 98,0 93,0 96,0 95,0 90,0 3,0 68,0 25,0 Lubawa 100 100,0 96,3 92,6 88,9 88,9 81,5-92,6 37,0 40,7 w % Pomocy Rodzinie w Iławie 22
W tym mieszkania wyposaŝone w: wodociąg ustęp spłukiwany centralne ogrzewanie Wyszczególnienie Ogółem razem w tym z sieci razem w tym do sieci łazienkę ciepłą wodę gaz sieci z butli zbiorowe indywidualne w % Gminy miejsko wiejskie Kisielice 100 93,8 87,5 81,3 37,5 75,0 62,5-93,8 12,5 56,3 miasto 100 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 83,3-100,0 33,3 66,7 obszar wiejski 100 90,0 80,0 60,0-70,0 60,0-90,0 -! 50,0 Susz 100 97,1 88,2 85,3 52,9 82,4 64,7 35,3 55,9 17,6 47,1 miasto 100 100,0 100,0 93,8 87,5 87,5 68,8 75,0 18,8 25,0 50,0 obszar wiejski 100 94,4 77,8 77,8 22,2 77,8 55,6-94,4 11,1 44,4 Zalewo 100 94,7 63,2 78,9 26,3 78,9 68,4-89,5 5,3 52,6 miasto 100 100,0 100,0 100,0 83,3 100,0 100,0-100,0 16,7 66,7 obszar wiejski 100 84,6 46,2 69,2-69,2 53,8-84,6 0,0 46,2 Gminy wiejskie Iława 100 96,3 85,2 77,8 7,4 77,8 66,7 3,7 85,2 3,7 63,0 Lubawa 100 95,8 75,0 79,2 4,2 79,2 70,8-87,5 4,2 58,3 Źródło: Spis powszechny 2002, WUS Olsztyn Pod względem mieszkań podłączonych do sieci wodociągowej powiat iławski zajmuje pierwsze miejsce wśród powiatów z podregionu elbląskiego. W przypadku kanalizacji zajmuje trzecią pozycję (tabela 23). Tabela 23 Wybrane elementy infrastruktury technicznej w powiecie na tle podregionu elbląskiego Wyszczególnienie ogółem W tym mieszkania wyposaŝone w: wodociąg kanalizacja razem w tym z sieci Razem w tym z odprowadze niem do sieci gaz z sieci w tys. % w tys. % w tys. % w tys. % w tys. % województwo 427,1 412,5 96,6 379,3 88,8 382,9 89,7 287 67,2 211,4 49,5 powiat braniewski 13 12,4 95,4 10,8 83,1 11,3 86,9 8,3 63,8 - powiat działdowski 18,7 17,9 95,7 15,3 81,8 16,1 86,1 8 42,8 8,9 47,6 powiat elbląski 15,5 14,7 94,8 13,3 85,8 12,8 82,6 5,8 37,4 0,3 1,9 powiat iławski 24,7 24,1 97,6 22,1 89,5 21,9 88,7 14,9 60,3 10,3 41,7 powiat ostródzki 30,9 30,2 97,7 27,6 89,3 27,1 87,7 19,1 61,8 14,1 45,6 powiat nowomiejski 11,9 11,1 93,3 8,7 73,1 9,5 79,8 3 25,2-0,0 Źródło: Spis powszechny 2002, WUS Olsztyn Pomocy Rodzinie w Iławie 23
2. Lokalny rynek pracy 2.1. Struktura i dynamika zatrudnienia Z danych spisu powszechnego z roku 2002 wynika, Ŝe w powiecie iławskim pracuje około 29,7 tys. osób. Daje to wskaźnik zatrudnienia 42,4%, czyli tyle procent osób w wieku ponad 15 lat ma zatrudnienie. W porównaniu do osób w wieku produkcyjnym wskaźnik ten wynosi 53,6%, w stosunku do ogółu mieszkańców powiatu wynosi on 32,6%. Wynika z tego, Ŝe jeden pracujący utrzymuje przeciętnie 3,06 osoby. Jest to wskaźnik zbliŝony, choć trochę lepszy od wskaźnika dla województwa, który wynosi 3,36. Tabela 24 Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej według podregionów i powiatów Wyszczególnienie warmińskomazurskie Ogółem razem Aktywni zawodowo pracujący bezrobotni Bierni zawodowo Nieustalony status na rynku pracy Współczynnik aktywności zawodowej w tysiącach w % Wskaźnik zatrudnienia 1142,4 608,8 437,2 171,5 496,3 37,3 53,3 38,3 Powiat iławski 70 39,7 29,7 10 29,4 1 56,7 42,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na przestrzeni ostatnich lat w powiecie iławskim podobnie jak na obszarze całego kraju moŝna zauwaŝyć dwa trendy na rynku pracy. Do roku 1997 liczba zatrudnionych poza rolnictwem stale rosła. Po roku 1998 nastąpił gwałtowny spadek liczby zatrudnionych. Na koniec 2001 roku liczba zatrudnionych była mniejsza o blisko 1500 osób niŝ w roku 1996 (tabela 25) (rysunek 6). Od roku 2003 nastąpił wzrost liczby zatrudnionych. Pracujący ogółem wg gmin (w osobach) 1 Lata Tabela 25 wyszczególnienie 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 powiat Iławski 19344 20765 20253 19353 17793 17336 15646 17869 miasto Iława 11197 11430 11476 11134 10398 10316 8840 9615 Miasto Lubawa 2895 3689 3393 3299 2668 2401 2543 3652 gmina Iława 1236 1453 1341 1207 1081 1212 1274 1110 gmina Kisielice 575 533 575 526 782 570 400 399 gmina Lubawa 582 581 533 448 550 597 396 576 gmina Susz 1894 2003 1922 1889 1588 1467 1341 1538 gmina Zalewo 965 1076 1013 850 726 773 852 979 1 Bez jednostek o liczbie pracujących do 9 osób oraz gospodarstw indywidualnych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Pomocy Rodzinie w Iławie 24
22000 21000 20765 20000 19000 19344 20253 19353 liczba osób pracujących 18000 17000 17793 17336 17869 16000 15646 15000 14000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Rysunek 6. Zmiana liczby pracujących w powiecie iławskim w latach 1996-2003 (osoby) 1 Bez jednostek o liczbie pracujących do 9 osób oraz gospodarstw indywidualnych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Podobne trendy moŝna zaobserwować w przypadku porównania liczby zatrudnionych do liczby osób w wieku produkcyjnym (rysunek 7). W roku 1996 wskaźnik ten wynosił 37,3%, zaś w roku 2002 spadł do poziomu 28,7%. W stosunku do roku 1996 spadek wynosił blisko 9%. W porównaniu do województwa warmińsko-mazurskiego wskaźnik ten był wyŝszy w 2001 roku o 3%. Wskaźnik ten dla województwa wynosi 28,4%. Największy spadek osób zatrudnionych na terenie powiatu zauwaŝalny jest w gminie miejsko-wiejskiej Kisielice (tabela 26). W przypadku dwóch jednostek miasta Lubawa i gminy Kisielice nastąpił w porównaniu do roku 1996 wzrost osób pracujących. Tabela 26 Dynamika zmiany liczby pracujących w powiecie iławskim 1996r= 100% wyszczególnienie 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 powiat Iławski 100 107,3 104,7 100,0 92,0 89,6 80,9 92,4 miasto Iława 100 102,1 102,5 99,4 92,9 92,1 78,9 85,9 Miasto Lubawa 100 127,4 117,2 114,0 92,2 82,9 87,8 126,1 gmina Iława 100 117,6 108,5 97,7 87,5 98,1 103,1 89,8 gmina Kisielice 100 92,7 100,0 91,5 136,0 99,1 69,6 69,4 gmina Lubawa 100 99,8 91,6 77,0 94,5 102,6 68,0 99,0 gmina Susz 100 105,8 101,5 99,7 83,8 77,5 70,8 81,2 gmina Zalewo 100 111,5 105,0 88,1 75,2 80,1 88,3 101,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Lata Pomocy Rodzinie w Iławie 25
39,0 39,4 37,0 37,3 37,9 35,0 35,8 % 33,0 32,4 32,2 31,0 31,1 29,0 28,7 27,0 25,0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Rysunek 7. Poziom zatrudnienia do liczby osób w wieku produkcyjnym 1 Bez jednostek o liczbie pracujących do 9 osób oraz gospodarstw indywidualnych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Największe zatrudnienie w powiecie występuje w przemyśle, stanowi ono 43,3% wszystkich zatrudnionych (tabela 27). Jest to aŝ o 12,5% więcej niŝ przeciętnie w województwie. Najmniejsze zatrudnienie w powiecie występuje w rolnictwie i leśnictwie, tylko 3,8% ogółu zatrudnionych (w województwie jest to 3,4%). NiŜszy od wojewódzkiej jest poziom zatrudnienia w budownictwie, edukacji i handlu. WyŜszy od wojewódzkiej jest poziom zatrudnienia w przemyśle, transporcie, rolnictwie i leśnictwie. Jest to zjawisko negatywne, poniewaŝ zatrudnienie powinno dąŝyć do zwiększenia zatrudnienia w handlu i usługach, w tym w usługach budowlanych. W krajach wysoko rozwiniętych poziom zatrudnienia w tych działach gospodarki sięga 70%. Tabela 27 Pracujący w gospodarce narodowej według wybranych sekcji EKD w 2002r w tym wyszczególnienie ogółem Rolnictwo, łowiectwo i przemysł budownictwo leśnictwo Osoby Województwo warmińskomazurskie lata handel transport, łączność edukacja 258378 8880 82365 14145 26844 18308 33318 Powiat iławski 15646 590 6784 678 1478 1639 1125 w % Województwo warmińskomazurskie 100 3,4 31,9 5,5 10,4 7,1 12,9 Powiat iławski 100 3,8 43,4 4,3 9,4 10,5 7,2 1 Bez jednostek o liczbie pracujących do 9 osób oraz gospodarstw indywidualnych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Przy załoŝeniu, Ŝe około 15,6 tys. spośród zatrudnionych w powiecie iławskim pracuje w przedsiębiorstwach (oraz instytucjach) zatrudniających dziewięć i więcej pracowników moŝna stwierdzić, Ŝe około 14,1 tys. zatrudnionych jest w przedsiębiorstwach do dziewięciu Pomocy Rodzinie w Iławie 26
zatrudnionych lub są to osoby samo zatrudniające się (przedsiębiorstwa jednoosobowe). Brak jest danych ile z tych osób pracuje poza terenem powiatu iławskiego. Powiat iławski zajmuje 5 miejsce wśród powiatów ziemskich województwa warmińsko-mazurskiego pod względem liczby aktywnych zawodowo mieszkańców (16 pozycja wśród wszystkich powiatów regionu) (tabela 28). Biorąc pod uwagę liczbę pracujących powiat zajmuje 5 miejsce w regionie (7 pozycja wśród wszystkich powiatów regionu). Pod względem liczby bezrobotnych powiat iławski zajmował w roku 2002 roku 20 pozycję wśród powiatów ziemskich i tą samą wśród wszystkich powiatów regionu. Biorąc pod uwagę wskaźniki opisujące rynek pracy w województwie warmińskomazurskim powiat iławski zajmuje wysokie miejsca. Pod względem współczynnika aktywności zawodowej, czyli wskaźnika mówiącego o stosunku osób aktywnych zawodowo do osób w wieku produkcyjnym (od 15 roku Ŝycia) powiat zajmuje 1 miejsce w województwie, zaś pod względem wskaźnika zatrudnienia miejsce 2. Wyszczególnienie Miejsca powiatu iławskiego pod względem elementów rynku pracy Aktywni zawodowo Liczba pracujących Liczba bezrobotnych Współczynnik aktywności zawodowej Wskaźnik zatrudnienia Tabela 28 Stopa bezrobocia Powiat braniewski 15 17 14 13 16 4 Powiat działdowski 8 8 8 4 9 8 Powiat elbląski 13 14 12 19 18 5 Powiat iławski 5 5 5 1 2 20 Powiat nowomiejski 16 15 17 3 4 17 Powiat ostródzki 4 4 2 15 13 9 Powiat m. Elbląg 2 2 1 8 6 18 Powiat bartoszycki 10 11 7 17 20 2 Powiat kętrzyński 9 9 9 21 19 7 Powiat lidzbarski 17 16 16 16 12 11 Powiat mrągowski 14 12 15 2 3 16 Powiat nidzicki 19 19 19 20 15 10 Powiat olsztyński 3 3 4 9 5 19 Powiat szczycieński 7 7 10 12 7 15 Powiat m. Olsztyn 1 1 3 5 1 21 Powiat ełcki 6 6 6 14 11 12 Powiat giŝycki 11 10 13 11 10 13 Powiat olecki 18 18 20 10 8 14 Powiat piski 12 13 11 7 14 3 Powiat gołdapski 20 20 18 6 21 1 Powiat węgorzewski 21 21 21 18 17 6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych spisu Powszechnego Pomocy Rodzinie w Iławie 27
Wyszczególnienie Aktywność zawodowa ludności powiatu iławskiego na tle regionu według powiatów ( wiek pow.15 lat) Ogółem Aktywni zawodowo Razem Pracujący Bezrobotni Bierni zawodowo Nieustalony status na rynku pracy Współczynnik aktywności zawodowej Wskaźnik zatrudnienia Tabela 29 Stopa bezrobocia w tysiącach w % Warmińsko-mazurskie 1142,4 608,8 437,2 171,5 496,3 37,3 55,1 39,6 28,2 Miasta 704,8 375,2 277,4 97,9 302,2 27,3 55,4 40,9 26,1 Wieś 437,6 233,6 159,9 73,7 194,1 10,0 54,6 37,4 31,6 Powiat braniewski 34,9 18,8 12,6 6,2 15,6 0,6 54,7 36,6 33,1 Powiat działdowski 51,4 28,7 19,7 8,9 22,3 0,5 56,3 38,8 31,1 Powiat elbląski 44,2 23,1 15,6 7,6 20,5 0,6 53,1 35,7 32,8 POWIAT IŁAWSKI 70,0 39,7 29,7 10,0 29,4 1,0 57,4 43,0 25,2 Powiat nowomiejski 33,4 18,6 13,5 5,2 14,4 0,3 56,4 40,8 27,7 Powiat ostródzki 83,7 44,8 31,0 13,7 37,4 1,6 54,5 37,8 30,7 Powiat m. Elbląg 106,1 56,4 41,4 15,1 45,8 3,9 55,2 40,5 26,7 Powiat bartoszycki 50,0 26,4 17,0 9,5 22,4 1,2 54,1 34,7 35,8 Powiat kętrzyński 54,7 27,7 18,9 8,9 25,6 1,4 52,0 35,4 32,0 Powiat lidzbarski 34,9 18,6 13,0 5,6 15,7 0,5 54,3 38,0 30,0 Powiat mrągowski 40,0 21,8 15,8 6,1 16,7 1,5 56,7 40,9 27,8 Powiat nidzicki 26,7 13,8 9,6 4,2 12,3 0,6 52,9 36,7 30,5 Powiat olsztyński 87,7 46,5 34,3 12,2 37,7 3,5 55,2 40,7 26,3 Powiat szczycieński 54,6 29,1 20,7 8,4 24,0 1,5 54,8 39,0 28,9 Powiat m. Olsztyn 146,5 77,6 64,5 13,1 60,4 8,4 56,2 46,8 16,8 Powiat ełcki 65,7 33,4 23,4 10,0 27,7 4,6 54,6 38,3 30,0 Powiat giŝycki 45,7 24,3 17,1 7,2 20,0 1,3 54,9 38,6 29,7 Powiat olecki 26,8 14,3 10,1 4,2 11,7 0,7 55,1 38,9 29,3 Powiat piski 44,8 23,6 15,7 7,9 19,1 2,1 55,3 36,8 33,4 Powiat gołdapski 21,2 11,3 6,9 4,4 8,8 1,1 56,1 34,4 38,6 Powiat węgorzewski 19,5 10,1 6,8 3,3 8,9 0,5 53,2 36,0 32,3 Źródło: Spis powszechny 2002, WUS Olsztyn Pomocy Rodzinie w Iławie 28
2.2. Wykształcenie Wykształcenie społeczeństwa jest jednym z kluczowych czynników rozwojowych powiatu. Poziom wykształcenia mieszkańców powiatu jest cechą charakteryzującą mieszkańców danego regionu i waŝną w procesie rozwoju gospodarczego. Jednym z podstawowych obszarów w których poziom wykształcenia mieszkańców danego obszaru ma duŝe znaczenie jest poziom bezrobocia. Wynika to z faktu, Ŝe wśród osób bezrobotnych w całym regionie Warmii i Mazur, jak równieŝ powiatu iławskiego, najmniejszą liczbę stanowią osoby z wykształceniem wyŝszym a największą mieszkańcy z wykształceniem podstawowym, zawodowym oraz niepełnym podstawowym (rysunek 8). Ludność powiatu charakteryzuje się niskim poziomem wykształcenia (tabela 30). W powiecie iławskim osób z wyŝszym wykształceniem jest około 5,8%, natomiast w kraju wskaźnik ten wynosi około 10,2% (na podstawie danych GUS 2002 NSP), a w województwie warmińsko-mazurskim około 9%. PrzewaŜająca grupa mieszkańców powiatu posiada wykształcenie podstawowe 38,5%. W porównaniu do województwa jest to o niecałe 2% mniej. Nieukończone wykształcenie podstawowe posiada 4,4% mieszkańców - jest to o 1% mniej niŝ w województwie warmińsko-mazurskim. Niski poziom wykształcenia mieszkańców powiatu przyczynia się do wysokości stopy bezrobocia. Wynika to z faktu, Ŝe osoby o niŝszym wykształceniu mają mniejsze szanse na znalezienie zatrudnienia. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, grup wieku oraz płci Poziom wykształcenia Tabela 30 Wyszczególnienie Ogółem wyŝsze podstawowe średnie nieukończone i zasadnicze podstawowe bez zawodowe ukończone ogólnokształcące wykształcenia razem policealne zawodowe szkolnego ogółem 72682 4261 18351 1595 13071 3685 18802 28033 3235 m. Iława 27366 2624 9367 885 6352 2130 6476 8203 696 m. Lubawa 7494 503 2031 262 1188 581 2195 2580 185 Kisielice 4997 170 1020 61 884 75 1217 2298 292 Susz 10257 344 2144 141 1751 252 2609 4497 663 Zalewo 5870 182 1169 78 936 155 1376 2650 493 gm. Iława 8877 275 1540 87 1216 237 2508 3956 598 gm. Lubawa 7976 163 1235 81 899 255 2421 3849 308 w % ogółem 100,00 5,86 25,25 2,19 17,98 5,07 25,87 38,57 4,45 m. Iława 100,00 9,59 34,23 3,23 23,21 7,78 23,66 29,98 2,54 m. Lubawa 100,00 6,71 27,10 3,50 15,85 7,75 29,29 34,43 2,47 Kisielice 100,00 3,40 20,41 1,22 17,69 1,50 24,35 45,99 5,84 Susz 100,00 3,35 20,90 1,37 17,07 2,46 25,44 43,84 6,46 Zalewo 100,00 3,10 19,91 1,33 15,95 2,64 23,44 45,14 8,40 gm. Iława 100,00 3,10 17,35 0,98 13,70 2,67 28,25 44,56 6,74 gm. Lubawa 100,00 2,04 15,48 1,02 11,27 3,20 30,35 48,26 3,86 Źródło: Ludność w układzie przestrzennym. NSP 2002, WUS Olsztyn 2004 29