Ministerstwo Edukacji Narodowej

Ministerstwo Edukacji Narodowej PROGRAM NAUCZANlA TECHNIK POJAZDOW SAMOCHODOWYCH 31 11521 Zatwierdzam Minister Edukacjl Narodowej Warszawa 2007

Autorzy: mgr int. Marek Bustrycki mgr Ryszard Koprucki mgr int. Leszek Sokolnicki mgr int. Mariusz Szymahczak mgr int. Piotr Zajqc Recenzenci: mgr int. Bogdan Chrupek mgr int. Robert Wanic Opracowanie redakcyjne: dr Grzegorz Rycharski

Spis tresci I. Plany nauczania II. Programy nauczania p~edmiot6~ zawodowycti 1. Podstawy konstrukcji maszyn 2. Przepisy ruchu drogowego 3. Bezpieczelistwo pracy 4. Silniki pojazd6w samochodowych 5. Podwozia i nadwozia pojazd6w samochodowych 6. Elektryczne i elektroniczne wyposatenie pojazdow sarnochodowych 7. Pracownia diagnostyki pojazd6w sarnochodowych 8. Pracownia eiektrotechniki i elektroniki 9. Organizacja i zarzqdzanie przedsiqbiorstwem samochodowyrn 10. Jqzyk obcy zawodowy 7 1. Zajecia praktyczne 12. Praktyka zawodowa

I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Technikum czteroletnie Zaw6d: technik pojazd6w samochodowych 31 11521 Podbudowa programowa: gimnazjum Przedmioty nauczania Praktyka zawodowa: 4 tygodnie i

PLAN NAUCZANIA Technikum uzupelniajqce Zaw6d: technik pojazd6w samochodowych 31 11521 Podbudowa programowa: zasadnicza szkoia zawodowa.... Pnedmioty nauciariia

PLAN NAUCZANIA Szkola policealna Zaw6d: technik pojazd6w samochodowych 31 11521 Podbudowa programowa: szkda dajqca wyksztalcenie Orednie Przedrnioty nauczania ig o prawo jazdy kategorii B

11. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTOW ZAWODOWYCH PODSTAWY KONSTRUKCJI MASZYN Szczegbtowe cele ksztalcenia W wyniiu procesu ksztalcenia uczeh (sluchacz) powinien umiec: S okresli6 zakres stosowania rysunk6w technicznych, S scharakteryzowac rodzaje rysunkow technicznych, i okreslic zastosowanie r6znych rodzaj6w linii rysunkowych,? zastosowac arkusz rysunkowy odpowiednio do wielkosci rysowanego przedmiotu oraz przyjqtej podzialki, 4 zastosowat zasady sporzqdzania rysunk6w w rzutach, widokach, kladach i przekrojach, S wykonat rysunki czqsci maszyn w rzutach aksonometrycznych i prostokqtnych, S zwymiarowac przedmioty na rysunku technicznym, S zastosowat oznaczenia stanu powierzchni przedmiotu, tolerancji ksztaltu i pototenia, i zastosowat uproszczenia rysunkowe, i odczytat rysunki techniczne czesci maszyn, S posluiyt siq obowiqzujqcymi normami podczas odczytywania i sporzqdzania rysunk6w technicznych, \ wykonac rysunki techniczne z wykorzystaniem programow do - wspomagania projektowania typu CAD, \ obliczyc podstawowe wielkosci tolerancji i pasowah, i dobrat przyrzqdy i narzqdzia pomiarowe odpowiednio do mierzonych wielkosci i wartosci,? okre$l.ic bledy pomiarowe przy stosowaniu okreslonej metody pomiaru, i okreslit wlacciwosci oraz zastosowanie metali i ich stop6w, % odczytac oznaczenia gatunk6w metali i ich stopow, 7 okreslic zmiany wlasciwosci materiat6w po obr6bce cieplnej - i cieplno-chemicznej,? scharakteryzowat materiaty niemetaiowe, i okreslit zastosowanie wybranych rnaterial6w w budowie pojazd6w samochodowych, i okreslic metody badah material6w metalowych i niemetaiowych oraz ich zastosowanie w diagnostyce i naprawie. pojazd6w samochodowych, 6

'C scharakteryzowat podstawowe metody wytwarzania czesci maszyn i urzqdzeh, \ rozpoznac maszyny, urzqdzenia, narzedzia oraz oprzyrzqdowanie stosowane w procesach wytwarzania, 'C scharaktetyzowac procesy korozyjne oraz metody ochrony przed korozja 'C zinterpretowac przepisy bezpieczehstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpotarowej oraz ochrony krodowiska, dotyozqce procesu wytwarzania czesci maszyn i urzqdzen, i scharakteryzowac zasady demontatu i montatu czesci maszyn i urzqdzeh, \ okresiic podstawowe wlasciwosci sil, i wykonac dziatania na silach, 'C wyznaczyc silg wypadkowq zbietnego ukladu sit oraz dowolnego plaskiego ukladu sil rnetodq anaiitycznq i wykreslna i wyznaczyc warunki r6wnowagi ukladbw sit i rnoment6w oraz obliczye reakcje podpbr, i obliczyc pdotenie Srodka masy ciala, i scharakteryzowac rodzaje tarcia wystepujqce w maszynach i urzqdzeniach, \ wyznaczyc wartokci sily tarcia, 'C wyznaczyc podstawowe wieikosci i wartokci poruszajqcego siq ciala, i s~haraktewzo~ac zasadv dvnamiki, 'C wyznaczy6napretenia eiementu wystepujqce przy jego obciqteniu, i scharakteryzowac zjawiska wystepuiace.... - podczas Sciskania, rozciqgania, Scinania, zginania, skrpcania, i okreslic warunki wytrzymalosciowe elementbw konstrukcyjnych, \ wykonac podstawowe obliczenia dotyczqce wytrzymalokci czgsci maszyn, % rozpoznac czgsci maszyn na podstawie rysunk6w technicznych, \ okreslic zasady konstruowania osi i walbw, \ scharakteryzowae warunki pracy lotysk oraz metody ich smarowania, t dobra6 lotyska do okreklonych warunk6w pracy na podstawie - obliczen, z sklasyfikowac przekladnie, hamuice i sprzpgla, i scharakteryzowac budowe i zasade dzialania przekladni mechanicznych, hamulcdw i sprzggiel ciernych, \ wykonac obliczenia wytrzymalosciowe czgkci maszyn. 'C posluiyc sie poradnikami i normami przy wykonywaniu obliczeh wytrzymalosciowych, i scharakteryzowac trbdla energii. i scharakteryzowat podstawowe przerniany energetyczne. 'C sklasyfikowac maszyny i urzqdzenia oraz okreslic ich zastosowanie,

i okreslic podstawowe wlasciwo8ci plyn6w doskonalych.. i rzeczywistych, i zastosowac podstawowe prawa z zakresu hydromechaniki i termodynamiki, i rozr6tnic rodzaje przeplyw6w czynnik6w roboczych, i scharakteryzowac budowg oraz zasadg dzialania prostych maszyn hydraulicznych i pneumatycznych, i scharakteryzowac budowe oraz zasadg dzialania maszyn i urzqdzeh cieplnych, T okresiic zastosowanie urzqdzeh chlodniczych, maszyn hydraulicznych i cieplnych w pojazdach samochodowych, i scharakteryzowac budowe oraz wyjasnic zasady dziaiania napgdow hydraulicznych i pneumatycznych stosowanych w pojazdach samochodowych, ischarakteryzowac budowg oraz zasady dzialania Srodkow transportowych i maszyn stosowanych w produkcji samochod6w, % scharakteryzowac proces montatu maszyn i urzqdzeh, \ posluzyc sig dokumentacjq technicznq, katalogami i normami, i skorzystak z r6inych ir6del informacji. Material nauczania 1. Podstawy rysunku technicznego Rodzaje rysunk6w. Normalizacja rysunku technicznego. Pismo techniczne. Linie rysunkowe i ich zastosowanie. Arkusz rysunkowy. Zasady rzutowania aksonometrycznego i prostokqtnego. Widoki i przekroje. Zasady wymiarowania rysunk6w. Uproszczenia rysunkowe. Rysunek wykonawczy. Rysunek zloieniowy. Rysunek schematyczny. Programy do wspomagania projektowania typu CAD. Cwiczenia: + Przygotowanie arkusza rysunkowego. + Sporzqdzanie zapis6w liter, wyraz6w i cyfr pismem technicznym. Rysowanie czqsci maszyn w rzutach aksonometrycznych i prostokqtnych. + Sporzqdzanie rysunku prostych czgsci rnaszyn w niezbgdnej ilosci rzut6w prostokqtnych. Sporzqdzanie szkic6w czgsci maszyn z zastosowaniem widokow i przekroj6w. + Wymiarowanie element6w przedmiot6w i czgsci maszyn. + Odczytywanie uproszczeh rysunkowych. + Odczytywanie oraz wykonywanie rysunku zloteniowego.

Zastosowanie program6w wspomagania projektowania podczas wykonywania rysunk6w czgsci maszyn i zespol6w. 2. Pomiary wafsztatowe Klasyfikacja narzgdzi pomiarowych. Wzorce miar. Przyrzqdy suwmiarkowe. Przyrzqdy mikrometryczne. Czujniki pomiarowe. Sprawdziany. Zasady poslugiwania siq narzgdziami pomiarowymi. Blgdy pomiarowe. Przyrzqdy pomiarowe z odczytem elektronicznym. Cwiczenia: Wykonywanie pomiar6w czgsci maszyn z zastosowaniem przyrzqd6w suwmiarkowych i mikrometrycznych. OkreSianie odchylek za pomocqczujnika zegarowego. 3. Tolerancje i pasowania Rodzaje wymiar6w i odchylek. Zasady obliczania wymiar6w tolerowanych. Rodzaje pasowah. Uklad tolerancji i pasowah. Zasada pasowania wedlug stalego otworu oraz wedtug stalego walka. Zasady doboru tolerancji i pasowah. Zapis rysunkowy wymiar6w tolerowanych i pasowan. ChropowatoSC powierzchni. Oznaczanie chropowatosci powierzchni na rysunku technicznym. Cwiczenia: Obliczanie wymiardw granicznych, odchylek i tolerancji. Obliczanie pasowah otwor6w i walkow. Zamiana tolerowania symbolowego na liczbowe. Dobieranie odchylek dla zadanych pasowah. Obliczanie parametr6w chropowatosci. 4. Podstawy rnechaniki technicznej Podstawowe wiadomosci o silach. Reakcje wigzow. WykreSine i analityczne skladanie sil zbietnych w ukladzie plaskim i przestrzennym. Warunki r6wnowagi plaskiego ukladu sil zbietnych. Moment sily i jego wyznaczanie. WykreSine i analityczne skladanie sil w dowolnym pfaskim ukladzie sil. Warunki rownowagi dowolnego plaskiego ukladu sil. Reakcje podpbr. Srodek masy ciala. Tarcie. Klasyfikacja i og6lna charakterystyka ruchu ciala. Zasady dynamiki. Sila bezwladnosci. Drgania swobodne i wymuszone. Cwiczenia: * Wyznaczanie reakcji metodq anaiitycznq i wykreslnq w ciggnach, podporach stalych i ruchomych. Obliczanie reakcji podpbr. Obliczanie polotenia Srodka masy figury plaskiej. Obliczanie sily tarcia i sily bezwladnosci.

5. Podstawy wytrzymatosci materiat6w Naprqienia i odksztalcenia. WytrzymatoS6 materialbw na: rozciqganie, Sciskanie. Scinanie, zginanie, skrqcanie. Warunki wytrzymalosciowe. Naprqienia dopuszczalne material6w konstrukcyjnych. WytrzymaloSC zlozona i zmqczeniowa. Cwiczenia: Wykonywanie statycznej pr6by rozciqgania dla okreslonego materialu oraz wyznaczanie podstawowych wielkosci na podstawie wykresu. Por6wnywanie wytrzymalosciowych wlasciwosci material6w.. konstrukcyjnych. Wyznaczanie przekroju prqta poddanego jednoczesnemu zginaniu i skrqcaniu. Obliczanie warunk6w wytrzymalosciowych element6w konstrukcyjnych. Wyznaczanie naprqteh dopuszczalnych. 6. Materialy konstrukcyjne WlaSciwoSci metali i ich stop6w. Klasyfikacja stop6w ielaza z wqglem. Stale, staliwa i ieliwa: otrzymywanie, oznaczanie. Klasyfikacja, og6lna charakterystyka metali nieielaznych i ich stop6w. Zasady oznaczania stop6w metali nieielaznych. Zastosowanie materiatdw konstrukcyjnych w pojazdach samochodowych. Rodzaje, charakterystyka oraz zastosowanie obr6bki cieplnej. Klasyfikacja, charakterystyka i zastosowanie obr6bki cieplno-chemicznej. Klasyfikacja, charakterystyka materialbw niemetalowych. Zastosowanie materiabw niemetalowych w pojazdach samochodowych. Cwiczenia: Rozpoznawanie material6w na podstawie oznaczen. OkreSlanie rodzaj6w materiai6w stosowanych w konstrukcji element6w pojazd6w samochodowych. Charakteryzowanie metod badah material6w rnetalowych.

7. Techniki wytwarzania Klasyfikacja technik wytwarzania czesci maszyn. Klasyfikacja metod odlewania. Charakterystyka procesu odlewania. Specjalne metody odlewania. Klasyfikacja, rodzaje obr6bki plastycznej. Charakterystyka proces6w: kucia, walcowania, tloczenia, ciqnienia. Charakterystyka prac Siusarskich. Maszynowa obr6bka skrawaniern. Charakterystyka proces6w obrbbki skrawaniem, rnaszyny i narzedzia, zakres stosowania. Charakterystyka proces6w gladkosciowej obr6bki powierzchni. Zastosowanie technik wytwarzania w produkcji pojazd6w samochodowych. Zasady montatu maszyn i urzqdzeh. Dokumentacja technologiczna montatu. Przepisy bezpieczehstwa i higieny pracy obowiqzujqce podczas pracy z zastosowaniem maszyn i urzqdzeh. Cwiczenia: * Charakteryzowanie rnaszyn, urzqdzeh i narzgdzi stosowanych do wytwarzania czesci maszyn. OkreSlanie rodzaju rnaszyn, urzqdzen i narzedzi do wytwarzania danego elementu pojazdu samochodowego. * Charakteryzowanie technik wytwarzania. Analiza procesu montatu na podstawie opisu iub schematu blokowego. 8. CZgbci maszyn Klasyfikacja i charakterystyka czgsci maszyn. Normalizacja czpsci maszyn. Zasady konstruowania i obliczania wytrzymalosci czesci maszyn. Klasyfikacja pdqczeh nierozlqcznych. Zasady obliczania polqczeh nierozlqcznych. Technoiogia wykonania polqczeh nierozlqcznych. Zasady sporzqdzania rysunku polqczeh nierozlqcznych. Zastosowanie polqczeh nierozlqcznych w pojazdach samochodowych. Klasyfikacja pdqczeh rozlqcznych. Zasady obiiczania polqczeh rozlqcznych. Technologia wykonania polqczeh rozlqcznych. Zasady sporzqdzania rysunku pdqczeh rozlqcznych. Zastosowanie polqczeh rozlqcznych w pojazdach sarnochodowych. Klasyfikacja, charakterystyka elementbw podatnych. Materialy stosowane na eiernenty podatne. Zasady obliczania sprgtyn. Zasady rysowania i oznaczania spreiyn za pomocq symboli graficznych. Ogolna charakterystyka osi i wal6w. Materialy stosowane na osie i waly. Zasady obliczania oraz konstruowania osi i wal6w. Zasady rysowania osi i walbw. Klasyfikacja, charakterystyka loiysk. Materialy stosowane na lotyska. Podstawowe zasady obliczania lolysk. Zasady rysowania oraz oznaczania lotysk za pomocq symboli. Klasyfikacja, ogblna charakterystyka przekladni. Przekladnie zebate: klasyfikacja, materialy stosowane na kda zgbate, metody wytwarzania, zastosowanie w pojazdach samochodowych.

Zasady obliczania, konstruowania oraz rysowania przekladni zgbatych. Przekladnie cierne i ciggnowe: charakterystyka, zastosowanie, zasady rysowania. Rodzaje, charakterystyka sprzegiel. Zasady doboru oraz obiiczania sprzggiel. Klasyfikacja, charakterystyka hamuic6w. Zasady doboru oraz obliczania hamulc6w. Zastosowanie programow wspomagajqcych projektowanie. Obiiczanie oraz konstruowanie czgsci maszyn...,.. :, Cwiczenia: * Rozpoznawanie p0lqczeh czgsci maszyn. Wykonywanie. obliczefr wytrzymalosciowych polqczen czgsci maszyn. Rysowanie polqczen nierozlqcznych i rozlqcznych. + Rozr6inianie metod wytwarzania okreslonych czgsci maszyn, * Rozpoznawanie rodzajbw toiysk. Dobieranie loiysk z katalogu zgodnie z dokumentacjq technologicznq. Rysowanie osi i watbw. * Rysowanie przekladni zgbatej. Rozpoznawanie przekladni, sprzggiel, hamulc6w na podstawie rysunk6w i opis6w. Sporzqdzanie rysunku zloieniowego czgsci rnaszyn. 9. Podstawy rnaszynoznawstwa Kiasyfikacja, og6lna charakterystyka maszyn. Energla: rodzaje, znaczenie, zasoby. Odnawialne fr6dla energii. Ogniwa paiiwowe. Podstawy hydromechaniki. Klasyfikacja maszyn hydraulicznych. Silniki wodne i ich zastosowanie. Kiasyfikacja pomp. Pompy wyporowe i wirowe. Charakterystyka naped6w hydrostatycznych i hydrokinetycznych. Zastosowanie pomp i napgd6w hydrauiicznych w pojazdach samochodowych. WlaSciwoSci gaz6w. Pierwsza zasada termodynamiki. Przemiany gazow doskonatych. Druga zasada termodynamiki. Przemiany energetyczne w maszynach. Spalanie paliw. Zasady wymiany' ciepla. Turbiny parowe. Eiektrownie jqdrowe. Klasyfikacja siinik6w spalinowych. Odrzutowe silniki przeplywowe. Siiniki rakietowe. Kiasyfikacja maszyn sprgiajqcych czynnik roboczy. Sprgzarki wyporowe i wirowe. Napgdy pneumatyczne. Napedy pneumohydrauiiczne. Vrzqdzenia chlodnicze. Maszyny i Srodki transportowe. Automatyzacja transportu wewnqtrznego. Przepisy bezpieczenstwa i higieny pracy obowiqzujqce podczas obstugi maszyn i urzqdzeh. Cwiczenia: WyjaSnianie zasad dzialania maszyn. + Rozr6tnlanie paliw na podstawie opisbw. 12

OkreSlanie zastosowania tr6del energii w maszynach. OkreSlanie parametrbw czynnik6w roboczych. + OkreSlanie typu pompy na podstawie parametr6w technicznych i rysunk6w. * OkreSlanie zastosowania silnikow cieplnych. Charakteryzowanie budowy, zasad dzialania oraz funkcji napgd6w pneurnatycznych i hydraulicznych na podstawie opis6w i schemat6w. OkreSlanie zastosowania Srodk6w transportu wewngtrznego. ~rodki dydaktyczne Zestawy norm. Poradniki i katalogi techniczne. Wzorcowe rysunki techniczne. Przybory kreslarskie. Wzory pisma znorrnalizowanego. Model rzutni. Modele prostych bryl geometrycznych. Modele czesci maszyn. Przykladowe rysunki wykonawcze, zloteniowe i schernatyczne. Prezentacje multimedialne. Stanowiska komputerowe wyposatone w drukarke lub ploter. Programy do wspomagania projektowania typu CAD. Przyrzqdy i narzgdzia pomiarowe. Schematy budowy przyrzqd6w pomiarowych. Pr6bki i wzorce do oznaczania chropowatosci powierzchni. Modele ilustrujqce zastosowanie materialow konstrukcyjnych w pojazdach samochodowych. Filmy dydaktyczne ilustrujqce metody i techniki wytwarzania. Przykladowe wykresy pr6b rozciqgania i Sciskania material6w konstrukcyjnych. Filmy dydaktyczne przedstawiajqce obr6bkg cieplnq i cieplno-chernicznq. Schematy montatowe czesci maszyn i urzqdzeh. Zestawy pdqczeh nierozlicznych i rozlqcznych. Modele ilustrujqce zastosowanie material6w niemetalowych w pojazdach samochodowych. Modele lotysk, osi, wal6w, przekiadni, sprzggiel i hamulc6w. Modele przedstawiajqce naped hydrauliczny i pneumatyczny. Schematy i modele maszyn hydraulicznych i pneumatycznych. Dokumentacje konstrukcyjne i technologiczne. Modeie maszyn i urzqdzeh. Pr6bki material6w konstrukcyjnych. Eksponaty p6lwyrob6w. Narzgdzia do obr6bki rgcznej i maszynowej.

Schematy typowych obrabiarek. Eksponaty element6w maszyn, pdqczeh i mechanizm6w. Modele maszyn transportowych. Modele maszyn energetycznych: silnik6w cieplnych, pomp, sprgtarek, wentylator6w. Stanowiska kreilarskie z podstawowym wyposaieniem. Komputerowe programy uiytkowe. Programy do wspomagania projektowania typu CAD. Tabelaryczne zestawienie wtasciwosci materiat6w. Katalogi. Czasopisma specjalistyczne. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Podstawy konstrukcji maszyn obejmuje zagadnienia teoretyczne, niezbgdne w dalszym etapie ksztatcenia. Program przedmiotu powinien bye realizowany w pielwszym roku nauki. Ze wzgledu na ztoionosc i szeroki zakres tresci ksztaicenia.naleiy stosowac r6ine metody nauczania oraz wykorzystywae w szerokim zakresie srodki dydaktyczne. W trakcie realizacji programu naleiy wiqzac teorig z praktykq. Wskazane jest stosowanie metod podajqcych i eksponujqcych w pdqczeniu z metodami probiemowymi i praktycznymi. Naleiy ksztaltowac umiejetnosci komunikowania sie, prowadzenia dyskusji, podejmowania decyzji, prezentowania efekt6w wykonanej pracy. Wskazane jest stosowanie technoiogii komputerowej, a w szczeg6lnosci program6w do wspomagania projektowania. Wskazane jest r6wniet stosowanie film6w dydaktycznych wpfywajqcych na efektywnosc procesu ksztalcenia. Zajecia poswiecone projektowaniu i wykonywaniu Cwiczeh powinny by6 realizowane w grupie liczqcej do 15 uczni6w, a w miarg potrzeb z podziaiem na zespoly 2-3 osobowe. Stanowiska Cwiczeniowe powinny by6 wyposazone w niezbgdne materialy, narzgdzia i Srodki dydaktyczne. Uczniowie powinni korzystac z r6tnych frbdei informacji, jak: normy, instrukcje, poradniki, dokumentacja techniczna, czasopisma specjalistyczne, Internet. Wskazane jest organizowanie wycieczek dydaktycznych do przedsigbiorstw motoryzacyjnych, na targi specjalistyczne, wystawy, pokazy, umotliwiajqcych poznanie przez uczni6w wsp6iczesnych technik i technologii. Proponuje sig nastgpujqcy podzial godzin na realizacjg dziat6w tematycznych:...~ a. 1 Dzialy tematyczne I Orientacyjna 1.

-- mzba god~ ku technicznego! 30 I - Podzial godzin dotyczy ksztalcenia w czteroletnim technikum dla mlodziety. Podana w tabeli iiczba godzin na realizacje poszczeg6inych dzial6w tematycznych ma charakter orientacyjny. Nauczyciei mote wprowadzac zmiany w zaieknosci od aktualnych potrzeb edukacyjnych. Pierwsze zajecia nalety przeznaczyc na om6wienie przepis6w bezpieczehstwa i higieny pracy, ochrony przec~wpotarowej, ze szczeg6lnym uwzglednieniem zasad postepowania w przypadku zaistnienia potaru, poratenia prqdem elektrycznym, sposob6w udzielania piewszej pomocy osobom poszkodowanym. R6wniet bardzo watne jest okresienie zasad porzqdkowych, pracy z kornputerem oraz ze Srodkami dydaktycznymi. Naiety ustali6 wymagania stawiane uczniom oraz kryteria oceniania osiqgniec edukacyjnych. W trakcie realizacji dzialu Podstawy rysunku technicznego nalety zwracac uwage na ksztanowanie umiejgtnokci odczytywania i wykonywania rysunk6w technicznych. UmiejqtnoSci te sq niezbgdne w dalszym etapie ksztalcenia. Wskazane jest ksztaitowanie postawy odpowiedzialnosci za wykonywane zadania oraz dbalosci o stanowisko pracy. Zajgcia powinny by6 reaiizowane w pracowni rysunku technicznego w grupie liczqcej do 15 uczni6w. Dla kakdego ucznia powinno by6 przygotowane i wyposatone indywidualne stanowisko pracy. Przed przystqpieniem do zajgc nalety przygotowat materialy niezbgdne do wykonania Cwiczeh, jak: teksty przewodnie, instrukcje, normy, przepisy prawa, katalogi. Celem realizacji dzialu Pomiary warsztatowe jest uswiadomienie uczniom znaczenia pomiar6w warsztatowych w technice motoryzacyjnej. zapoznanie uczni6w z podstawowymi zasadami poslugiwania siq narzedziami i przyrzqdami pomiarowymi. Wskazane jest prowadzenie zajec w pracowni technologii w grupie liczqcej do 15 uczni6w, a w miare potrzeb z podzialem na zespoly 2-3 osobowe. Szczeg6lnq uwagg nalety zwracac na praktyczne wykonywanie pomiarbw, poslugiwanie sie

przyrzqdarni i narzedziami pomiarowymi, interpretacjq wynik6w pomiar6w. W trakcie realizacji dziaiu Tolerancje i pasowania naleiy wykorzystywac opanowanq przez uczniow wiedze podczas wykonywania Cwiczerl praktycznych. Uczniowie powinni korzystac z norm, katalogbw, poradnik6w. Szczeg6lnie waine jest poznanie przez uczni6w podstawowej terminologii oraz stosowanie jej podczas wykonywania obliczeh tolerancji oraz doboru pasowan. Dziat ternatyczny Podstawy mechaniki technicznej zawiera podstawowq tematykg z zakresu statyki, kinernatyki i dynamiki. Realizacja dzialu mote okazac sie do66 trudna, dlatego tet nalety indywidualizowac proces nauczania. Wskazane jest stosowanie aktywizujqcych rnetod nauczania oraz.prezentacji rnultirnedialnych. Nowe tresci ksztatcenia nalety wprowadzac z uwzglednieniem stopnia opanowania wiedzy zdobytej przez uczni6w. Szczegolnq uwagq naleiy zwracac na opanowanie umiejetnosci: okreklania warunkdw r6wnowagi sii i moment6w, wyznaczania reakcji podp6r. Ceiem realizacji dziaiu Podstawy wytrzymalobi material6w jest wprowadzenie uczni6w w podstawowq tematykq dotyczqcq rzeczywistych stanbw pracy elernent6w konstrukcyjnych. W trakcie realizacji dziatu nalety zwracat uwage na poprawnq charakterystyke stan6w odksztatceh ciala oraz powstajqcych naprqieh. Wskazane jest wykonanie stalycznej pr6by rozciqgania r6inych rnateriatdw konstrukcyjnych i na podstawie otrzymanej charakterystyki wyznaczanie podstawowych pararnetr6w dla probki. Wskazane jest r6wniet wyznaczanie napreien dopuszczalnych dla okreslonego konstrukcyjnego elementu pojazdu. Zajecia powinny odbywac sig w pracowni technologii. W trakcie realizacji dziatu Materialy konstrukcyjne nalety zwracac szczeg6lnq uwagq na tresci trudne do opanowania przez uczni6w. Do takich tresci naleiy zaliczyc: charakteryzowanie rnateriabw konstrukcyjnych i ich oznaczanie, okreslanie wplywu obr6bki cieplnej I cieplno-chemicznej na wiasciwosci material6w. Zajecia powinny odbywac sig w pracowni technologii. Przed przystqieniem do zaj$ wskazane jest przygotowanie pr6bek rnateriat6w. Zainteresowania ucznibw tematykq prograrnowq motna ksztaitowat przez okreslanie zakresu stosowania poszczeg6lnych grup rnateriat6w w pojazdach samochodowych. W tym celu nalety stosowac filmy dydaktyczne, prezentacje rnultimedialne, modele, eksponaty. W wyniku realizacji dziatu Techniki wytwafzania uczniowie powinni opanowat umiejqtnosc identyfikacji techniki wytwarzania okreslonego elernentu pojazdu. W procesie dydaktycznym istotne jest stosowanie odpowiednich Srodk6w dydaktycznych. Szczeg6lnie wskazane jest

prezentowanie okreslonej tematyki za pomocq modeli i eksponat6w oraz poszczeg6lnych. technik wytwarzania za pomocq fiimbw dydaktycznych i prezentacji multimedialnych. Uczniowie powinni poslugiwac sie poprawnq terminologiq dotyczqcq technik wytwarzania oraz montatu czesci maszyn i urzqdzeh. Dlatego tei nalety zwracac uwage na pracg uczni6w z poradnikami,. schematami oraz opisami technik wytwarzania. Zajecia powinny odbywac sie w pracowni technologii. Podczas realizacji dzialu CzeSci maszyn uczniowie poznajq budowe, oraz zastosowanie czesci maszyn. Szczeg6lnq uwage naleiy zwracac na wykonywanie Cwiczeh dotyczqcych konstruowania, wykonywania obiiczen, projektowania okreslonych czesci maszyn. lstotna jest r6wniet prezentacja przez uczni6w wynik6w wykonanego zadania oraz prowadzenie dyskusji dotyczqcej r6tnych rozwiqzan. Zajecia powinny by6 prowadzone w pracowniach: komputerowej, rysunku technicznego, technologii, budowy i eksploatacji pojazd6w samochodowych. Szczeg6lnie wskazane jest wykonywanie prac projektowych z wykorzystaniem technologii komputerowej, a zwlaszcza program6w do wspomagania projektowania. Zajeciapowinny bye prowadzone z grupq iiczqcq do 15 uczni6w, a w miare potrzeb z podzialem na zespdy 3-4 osobowe. Pracownie powinny by6 wyposatone w indywiduaine stanowiska pracy. UmiejetnoSci nabyte na tym etapie ksztalcenia stanowiq podstawe do realizacji program6w innych przedmiot6w zawodowych. W trakcie realizacji dzialu Podstawy maszynoznawstwa uczniowie poznajq przede wszystkim budowe oraz zasade dzialania maszyn i urzqdzeh, charakterystyke fr6del energii, jej pozyskiwanie i wykorzystanie. Ze wzgledu na zlotonosc tematyki dzialu, nalety wykorzystywac w spos6b optymainy Srodki dydaktyczne. Zajecia nalety prowadzic w pracowni maszynoznawstwa. Bardzo watne jest okreilanie zastosowania maszyn, urzqdzefi i naped6w w pojazdach samochodowych. Wskazane jest, aby uczniowie korzystali z r6tnych ir6del informacji. W wyniku realizacji dzialu uczniowie powinni charakteryzowab maszyny i urzqdzenia na podstawie opisu, modelu, schematu, rysunku.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgnigc edukacyjnych ucznia W wyniku sprawdzania i oceniania osiqgnige uczniow uzyskuje sie. informacje dotyczqce poziomu i zakresu opanowania umiejgtnosci okreslonych w szczeg6iowych celach ksztaicenia. Kontroli i oceny osiqgniec uczni6w nalety dokonywae w trakcie i po zakonczeniu realizacji programu przedmiotu, zgodnie z kryteriarni ustalonymi na pierwszych zajgciach. UmiejetnoSci inteiektuaine mogq by6 sprawdzane i oceniane za pornocq dyskusji kierowanej, indywidualnych wypowiedzi ucznibw oraz ustnych sprawdzian6w wiedzy. Naleiy zwracac uwagq na zastosowanie opanowanej wiedzy, merytorycznq jakosc wypowiedzi, posiugiwanie sie poprawnq terrninologiq. UmiejetnoSci praktyczne mogq by6 sprawdzane i oceniane za pomoc4 obseiwacji pracy uczni6w podczas wykonywania cwiczeh i innych zadah. Nalety zwracac uwagg na organizacje stanowiska pracy, dokiadne i sprawne wykonanie zadan, przestrzeganie zasad bezpiecznej pracy. Na zakohczenie realizacji tresci programowych poszczeg6lnych dziai6w tematycznych wskazane jest stosowanie sprawdzian6w, test6w osiqgnigc oraz sprawdzian6w praktycznych dotyczqcych projektowania prostych elementdw maszyn. Kontrola i ocena osiqgnigt uczni6w moie byc dokonywana za pornocq - - 1 sprawdzian6w ustnych i pisemnych, 1 test6w osiqgnigt szkolnych, S obserwacji pracy uczni6w podczas wykonywania cwiczen, zwiaszcza dotyczqcych poslugiwania sig dokumentacjq technicznq katalogami i normami. W kohcowej ocenie osiqgnigc uczni6w po zakonczeniu realizacji prograrnu przedmiotu naleiy uwzgledniac wyniki stosowanych sprawdzian6w i testbw osiqgnigc. Proces sprawdzania i oceniania powinien by6 reaiizowany zgodnie z obowiqzujqcq skalqocen. Literatura Bialy W.: Maszynoznawstwo. WNT. Warszawa 2004 Dretkiewicz-Wiech J.: Technologia mechaniczna. Techniki wytwarzania. WSiP, Warszawa 2000 G6recki A.: Technologia ogolna. WSiP. Warszawa 2007 Jaskulski A,: AutoCAD 20041 LT 2004. MlKOM Wydawnictwo Informatyczne, Warszawa 2003

Kijewski J., Miller A., Pawlicki K., Szolc T.: Maszynoznawstwo. WSiP, Warszawa 2005 Kozak 0.: Mechanika techniczna. Statyka. Testy i sprawdziany. WSiP, Warszawa 1999 Kozak B.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2004 Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechanikow. WSiP, Warszawa 2005 Lewandowski T.: Zbior zadati z rysunku technicznego. WSiP, Warszawa 1998 Malinowski J.: Pasowania i pomiary. WSiP, Warszawa 1993 Okoniewski S.: Technologia maszyn. WSiP, Warszawa 1996 Pawlicki K.: Transport w przedsigbiorstwie - maszyny i urzqdzenia. WSiP, Warszawa 1996 Praca zbiorowa: Budowa pojazd6w samochodowych. REA, Warszawa 2003 -.. Praca zbiorowa: Maty poradnik mechanika. WNT, Warszawa 1999 Rutkowski A.. Stgpniewska A: Zbi6r zadah z czgsci maszyn. WSiP, Warszawa 2005 Rutkowski A,: CzgSci maszyn. WSiP, Warszawa 2006 Rychter T.: Mechanik pojazd6w samochodowych. WSiP, Warszawa 2006 Siuta W., Rososiriski S., Kozak B.: Zbi6r zadari z mechaniki technicznej. WSiP, Warszawa 2005 Siuta W.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2000 Wilk S.: Terrnodynamika techniczna. WSiP. Warszawa 1999 Zawora J.: Podstawy technologii maszyn. WSiP, Warszawa 2001 Wykaz literatuw nalety aktualizowac w miarg ukazywania sig nowych pozycji wydawniczych.

PRZEPISY RUCHU DROGOWEGO Szczeg6towe cele ksztalcenia W wyniku procesu ksztalcenia uczeh (sluchacz) powinien urniec: i okreslic znaczenie przepis6w ruchu drogowego, i wyjasnic podstawowe okresienia zamieszczone w ustawie Prawo o ruchu drogowym, i okreslic gmwne przyczyny wypadk6w drogowych, i okreslic akty prawne regulujqce przepisy ruchu drogowego,? okreslic kolejnosc zastosowywania sig uczestnika ruchu drogowego do znak6w, sygnal6w i poleceh, i okre9iic uprawnienia os6b niepelnosprawnych dotyczqce ruchu drogowego, i zastosowac przepisy o ruchu pieszych na drogach publicznych, i rozpoznat znaki i sygnaiy stosowane na drogach oraz okreslic ich znaczenie, i okreslic dopuszczalne prgdkosci dia r6tnych pojazdow na terenie zabudowanym, poza nim i w strefie zamieszkania. i wyjasnic zasady wykonywania manewrdw: wymijania, omijania, cofania, wyprzedzania, i okreslic pierwszehstwo przejazdu w rdinych sytuacjach drogowych, i wyjasnic zasady stosowania sygnat6w Swietlnych i diwigkowych w warunkach zmniejszonej przejrzystosci powietrza, i scharakteryzowac zasacfy kierowania pojazdami.. samochodowyrni, i wyjasnic zasady holowania pojazd6w, i okresiic zasady postepowania uczestnika ruchu drogowego w sytuacji zaistnienia wypadku, i wyjasnic zasady zatrzymywania i postoju pojazdbw na r6tnych drogach z powodu uszkodzenia lub wypadku, i okreslic uprawnienia poiicji dotyczqce kontroli ruchu drogowego, i okreslic zasady i sposoby prowadzenia reanimacji oraz zakladania opatrunk6w unieruchamiajqcych i tamujqcych krew. Materiat nauczania 1. Wprowadzenie Przepisy ruchu drogowego, zadania, zakres stosowania. Statystyki wypadk6w drogowych. GWwne przyczyny wypadkow. Ustawa Prawo o ruchu drogowym jako podstawowy i nadrzgdny dokument regulujqcy przepisy ruchu drogowego w Polsce. 2. Zasady ruchu drogowego

Przepisy o ruchu drogowym. Terrninologia kodeksu drogowego. Zasady ruchu drogowego. Pierwszetistwo przejazdu. Porzqdek i bezpieczehstwo ruchu na drogach. Znaki i sygnaly drogowe. Manewry drogowe. Kontrola ruchu drogowego. Zasady postepowania w przypadku kolizji i wypadku drogowego. Naruszanie przepis6w ruchu drogowego. Taryfikator rnandat6w. Prawodawstwo kraj6w Unii Europejskiej (UE). Cwiczenia: OkreSlanie kolejnosci stosowania znak6w, sygnat6w i poieceri z wykorzystaniem przezroczy i plansz. * Por6wnywanie okrehleh: obszar zabudowany, strefa zamieszkania. * Ustalanie pierwszehstwa przejazdu. 3. Technika kierowania i obsluga pojazdu Rodzaje pojazd6w. Warunki uiytkowania pojazd6w w ruchu drogowym. Technika kierowania. Przyrzqdy do sterowania pojazdem. Zasady uruchamiania silnika i kierowania pojazdem. Ekonomiczna eksploatacja pojazdu. Jazda w trudnych warunkach drogowych. Warunki techniczne dopuszczenia pojazd6w do ruchu. Prawo jazdy, szkolenie i egzarnin. Badanie sprawnosci fizycznej i psychicznej kierowcy oraz jego predyspozycji do kierowania pojazdami. Ewidencja kierowcbw naruszajqcych przepisy ruchu drogowego. Zatrzyrnywanie, zwracanie dowod6w rejestracyjnych i prawa jazdy Cwiczenia: OkreSlanie przypadk6w, w kt6rych policja moie zatrzymak prawo jazdy, dow6d rejestracyjny. OkreSianie czynnosci kierowcy podczas wykonywania poszczeg6lnych rnanewr6w. OkreSlanie przeznaczenia przyrzqd6w kontrolno-pomiarowych. 4. Pierwsza pomoc poszkodowanym w wypadkach drogowych Zabezpieczanie miejsca wypadku. Ocena stanu poszkodowanego. Zasady udzielania pierwszej pomocy. Krwotoki i zlamania. Reanimacja. Oparzenia i zatrucia. Wplyw alkoholu i podobnie dzialajqcych Srodk6w na organizrn ludzki. Postepowanie na rniejscu wypadku drogowego na drogach pahstw UE. Cwiczenia: Wykonywanie opatrunk6w kohczyn i gtowy. Ukladanie rannego w pozycji bocznej ustalonej. * Przywracanie kreenia w warunkach symulowanych. Przeprowadzanie sztucznego oddychania z wykorzystaniem fantomu.

~rodki dydaktyczne Plansze, foliogramy przedstawiajqce oznaczenia pojazd6w: do nauki jazdy, do przewozu materiat6w niebezpiecznych, przewotqcych dzieci lub mlodziei, przewoiqcych osoby niepeinosprawne. Zestaw tablic i przezroczy ze znakami drogowymi poziomymi. Plansze, foliogramy przedstawiajqce symbole znak6w drogowych pionowych oraz tabliczki do znak6w poziomych. Tablice poglqdowe dotyczqce pierwszehstwa przejazdu. Filmy instruktazowe oraz animacje komputerowe dotyczqce wykonywania manewr6w na placu. Filmy instruktatowe ilustrujqce wykonywanie podstawowych manewr6w. lnstrukcje i teksty przewodnie do Cwiczen. Multimedialne materiaiy z zakresu przepis6w ruchu drogowego. Przykiady test6w egzaminacyjnych na prawo jazdy kategorii 0. Ustawa Prawo o ruchu drogowym. Fantom i Srodki medyczne do nauki udzielania piewszej pomocy. Filmy dydaktyczne dotyczqce udzielania pierwszej pomocy. Uwagi o realizacji Celem realizacji programu przedmiotu jest teoretyczne przygotowanie uczni6w do bezpiecznego, zgodnego z przepisami prowadzenia pojazdu samochodowego oraz do uzyskania prawa jazdy kategorii 0. TreSci programowe przedmiotu wynikajq z ustawy Prawo o ruchu drogowym. W programie pominieto zagadnienia zwiqzane z budowq, dzialaniem mechanizm6w i zespot6w pojazdu samochodowego oraz zagadnienia dotyczqce eksploatacji pojazd6w. Tematyka ta jest zamieszczona w programie przedmiotu Podwozia i nadwozia pojazddw samochodowych. Podczas realizacji programu przedmiotu Przepisy ruchu drogowego mogq wystwic trudnosci wynikajqce migdzy innymi ze znacznej ilosci malo czytelnych dia uczni6w przepis6w prawa. Dlatego tet podczas omawiania poszczeg6lnych zagadnien nafety sprawdzad, czy realizowana tematyka zostala zrozumiana przez uczni6w. Naiety zwracac uwagg na czgste zmiany uregulowan prawnych przepis6w ruchu drogowego. Zdarza sie, te podrgczniki i inne materiaiy dydaktyczne sq nieaktualne. Uczniowie powinni bye o tym informowani na bieiqco. Strony internetowe stanowiq pomoc w wyszukiwaniu aktualnych zmian w kodeksie drogowym. Na stronach internetowych motna znaleic tekst Ustawy o ruchu drogowym. W trakcie realizacji programu przedmiotu nalety podkreslac. znaczenie pracy kierowcy. Od jakosci pracy kierowc6w i kultury jazdy zalety w dulej mierze bezpieczenstwo na drogach publicznych.

Podczas prowadzenia zajec naleiy korzystac z multimedialnych material6w dydaktycznych. Programy komputerowe zawierajq komplet test&, ktbre mogq by6 wykorzystywane w trakcie wykonywania Cwiczeh. Proponuje sig nastepujqcy podzial godzin na realizacje dzial6w tematycznych: LP. 1. Wprowadzenie Dzialy tematyczne -0 3. Technika kierowania i obsluga pojazdu 4. Pierwsza womoc woszkodowanvm w wvoadkach 1 <. drogowyck Orientacyjna liczba godzin 2 16 10 8 Razem 36 Podzial godzin dotyczy realizacji programu w czteroletnim technikum dla mlodziety. Podana w tabeli liczba godzin na realizacje poszczeg6lnych dzial6w tematycznych ma charakter orientacyjny. Nauczyciel mote wprowadzak zmiany w zaleinosci od aktualnych potrzeb edukacyjnych. Podczas realizacji programu szczeg6inq uwage naleiy zwracac na zagadnienia bezpokrednio zwiqzane z bezpieczeristwem ruchu drogowego. Zrdtnicowana tematyka programowa wplywa na aktywizacje pracy uczni6w oraz mobiiizuje ich do korzystania z rmnych tr6dd informacji: material6w tekstowych, prasy, telewizji, lnternetu. Przykladowa tematyka prac zleconych do wykonania przez uczni6w moze dotyczy6, np, metod zwiekszania bezpieczeristwa na drodze, analizy przyczyn wypadkbw, najnowszych system6w bezpieczenstwa stosowanych w samochodach. Na zakoriczenie realizacji programu przedmiotu wskazane jest przeprowadzenie sprawdzianu podsumowujqcego z wykorzystaniem test6w egzaminacyjnych na prawo jazdy kategorii B. Warunki przeprowadzenia testu oraz kryteria oceny jego wykonania powinny by6 zblitone do obowiqzujqcych na egzaminie.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgnigc edukacyjnych ucznia Osiqniecia uczni6w powinny byc sprawdzane i oceniane w trakcie i na zakoliczenie realizacji programu przedmiotu. Na pierwszych zajeciach nalety zapoznac uczni6w z kryteriami oceny osiqgnigt edukacyjnych. Kontroia i ocena osi~niec uczniow mote bye dokonywana za pomocq? sprawdzian6w ustnych i pisemnych, S - test6w osiqgniec szkolnych. 1 obserwacji pracy uczni6w podczas wykonywania Cwiczen. Sprawdziany ustne dotyczqce przede wszystkim bieiqcej oceny pracy uczni6w stanowiq infonnacje dla nauczyciela o tym, jakie zagadnienia nalety powt6rzyc i utrwalic. Nalety dokonywac analizy sposobu rozwiqzywania test6w, strategii wyboru wlasciwej odpowiedzi, wynikajqcej z przepis6w ruchu drogowego. Obsenvacja pracy uczni6w podczas wykonywania Cwiczefi pozwala na ocene poziomu oraz zakresu opanowanej wiedzy i umiejetnosci. lstnienie dutej iiosci test6w z Przepis6w ruchu drogowego pozwala na ich dob6r do poszczeg6lnych partii materialu nauczania. Uniotliwia to sprawdzanie wiadomosci i umiejetnosci uczniow za pomocq aktualnych test6w. Literatura Drexler Z.: Maly kodeks drogowy z objasnieniarni. WKC, Warszawa 2003 Drexier 2.: Wszystko o znakach drogowych i sygnalach drogowych. IMANE, Warszawa 2004 Kurczyhski A.: Kodeks drogowy. Kram, Warszawa 2004 Pomianowski J.: Praktyczna szkota jazdy. IMANE, Warszawa 1998 Prbchniewicz H.: Podrecznik kierowcy kat. B. IMANE, Warszawa 2004 Wisniewski K.: Podrqcznik kierowcy kategor~i B. WKC, Warszawa 2003 Zasel J.: Kierowca amator. Rondo. Warszawa 2004 Wykaz literafury nalety akfualizowad w miare ukazywania s$ nowych pozycji wydawniczych.

BEZPIECZENSTWO PRACY Szczeg6lowe cele ksztalcenia W wyniku procesu ksztalcenia uczeri (stuchacz) powinien umiec: i zinterpretowak prawa i obowiqzki pracownika i pracodawcy zwiqzane z bezpieczehstwem i higienq pracy,? okresiic instytucje sprawujqce nadz6r nad warunkami pracy, i zorganizowac stanowisko pracy w warsztacie obslugowo- naprawczym, zgodnie z wymaganiami ergonomii, S zinterpretowak przepisy prawa dotyczqce eksploatacji maszyn i urzqdzen stosowanych podczas obslugi i naprawy pojazd6w samochodowych, S okreslic zagrotenia wystqpujqce podczas obsiugi i naprawy pojazdbw samochodowych, i scharakteiyzowa~ sposoby ograniczania i eliminowania zagroten, T zastosowae Srodki ochrony indywidualnej odpowiednio do rodzaju wykonywanej pracy, S okreslic zasady magazynowania czgsci zamiennych oraz material6w eksploatacyjnych, stosowanych podczas obslugi i naprawy pojazd6w samochodowych, T zastosowac procedury postgpowania w sytuacji zagrolenia zdrowia i tycia, i zabezpieczyc miejsce wypadku, i udzielic pienvszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy. i okreslic zasady postgpowania w przypadku zaistnienia potaru, i scharakteryzowak zasady i procedury dotyczqce ochrony zdrowia pracownik6w, i zastosowac przepisy bezpieczetistwa i higieny pracy, ochrony przeciwpotarowej oraz ochrony Srodowiska, i okresiic zasady prowadzenia szkoleh z zakresu bezpieczehstw_a i higieny pracy, ochrony przeciwpotarowej oraz ochrony Srodowiska. Materiat nauczania 1. Zagadnienia prawne dotyczqce bezpieczefistwa i higieny pracy Obowiazki oraz u~rawnienia Dracodawcv i ~racownik6w dotvczace bezpieczehstwa i 'higieny pracy. lnstyticje sprawujqce nadz6r nad warunkami pracy. Organizacja slutb bezpieczenstwa i higieny pracy w zakladzie obslugowo-naprawczym. Ochrona zdrowia pracownikbw. Szkolenie pracownik6w w zakresie bezpieczenstwa i higieny pracy. 25

Znaki bezpieczehstwa: ochrony przeciwpoiarowej, dr6g ewakuacyjnych, ochrony i higieny pracy. Cwiczenia: OkreSianie zakresu uprawnieh instytucji sprawujqcych nadz6r nad warunkami pracy. OkreSlanie tematyki szkoien pracownik6w w zakresie bezpieczenstwa i higieny pracy. Rozpoznawanie znak6w bezpieczenstwa. 2. Zagroienia wystgpujqce w Srodowisku pracy Charakterystyka czynnik6w powodujqcych zagrotenia w Srodowisku pracy. Rodzaje potar6w. Zasady gaszenia potar6w. Ochrona przeciwpotarowa. Poraienie prqdem eiektrycznym. Ochrona przeciwporaieniowa. Halas, wibracje, zapyienie oraz inne zagrotenia wystepujqce w Srodowisku pracy. Sposoby ograniczania i zapobiegania zagroieniom. Cwiczenia: OkreSlanie czynnik6w powodujqcych zagrotenia w Srodowisku pracy. OkreSlanie zasad obslugi podrecznego sprzetu gasniczego. * Charakteryzowanie sposobow ochrony przeciwporaieniowej. 3. Zasady bezpiecznej pracy w warsztacie samochodowyrn Organizacja stanowiska pracy zgodnie z zasadami bezpiecznej pracy oraz wymaganiami ergonomii. Bezpieczehstwo i higiena pracy podczas obslugi i naprawy pojazd6w. Ubranie robocze. Wyposatenie oraz Srodki ochrony indywiduainej pracownika warsztatu samochodowego. Zasady oezpiecznego korzystania z narzedzi recznych, eie~trycznych I ~neumatvcznvch.,, Prze~isv bezo~eczenstwa dotvczace - maaazvnowania -. c&sci zamiennych i maierial6w eksploatacyjnych: Cwiczenia: lnterpretacja instrukcji obslugi urzqdzen i narzedzi stosowanych w warsztacie samochodowym. Dobieranie wyposaienia oraz Srodk6w ochrony indywiduainej pracownik6w warsztatu samochodowego. * lnterpretacja instrukcji magazynowania plyn6w ekspioatacyjnych stosowanych podczas obslugi i naprawy samochod6w. 4. Wypadki przy pracy. Zasady udzielania pierwszej pomocy

Przyczyny wypadk6w przy pracy. Zasady postepowania powypadkowego. Rejestracja wypadk6w przy pracy. Og6lne zasady udzielania pierwszej pomocy. Zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku: poraienia prqdem elektrycznym, oparzenia, zranienia, damania. Procedury dotyczqce udzielania pierwszej pomocy przy zatruciu tlenkiern wggla oraz przy zatruciu substancjami stosowanymi w eksploatacji pojazd6w samochodowych. ewiczenia: Projektowanie procedur postepowania w sytuacji zaistnienia wypadku przy pracy. + Sporzqdzanie dokumentacji powypadkowej. Udzielanie pigwszej pomocy w przypadku poraienia prqdem elektrycznym (w warunkach symulowanych). ~rodki dydaktyczne Kodeks Pracy Polskie Normy dotyczqce bezpieczehstwa i higieny pracy oraz ergonomii. ustawy i rozporzqdzenia dotyczqce bezpieczehstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoiarowej oraz ochrony Srodowiska. ~oliogramy i prezentacje komputerowe z zakresu bezpieczehstwa i higieny pracy. Filmy dydaktyczne, foliogramy i prezentacje komputerowe dotyczqce sposobu udzielania pierwszej pomocy. Fantom do nauki resuscytacji. Podreczny sprzet gasniczy. Uwagi o realizacji Celem realizacji programu przedmiotu jest opanowanie przez uczni6w: przepis6w bezpieczehstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoiarowej oraz ochrony Srodowiska, sposob6w zapobiegania, ograniczania i eliminowania zagroieh wystepujqcych w Srodowisku pracy, umiejetnosci organizacji bezpiecznego stanowiska pracy w warsztacie samochodowyrn, udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy. W trakcie realizacji programu przedmiotu naieiy zwracac uwagq na: interpretacje akt6w prawnych dotyczqcych bezpieczehstwa pracy, i przestrzeganie przepisbw bezpieczehstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoiarowej oraz ochrony Srodowiska, S organizacje stanowiska pracy odpowiednio do realizowanych zadali, i udzielanie pierwszej pomocy.

UrniejetnoSci nabyte w procesie nauczania sq niezbedne do wykonywania zadari zawodowych zwiqzanych z obslugq i naprawq pojazd6w sarnochodowych. Wskazana jest realizacja prograrnu przedrniotu w poczqtkowym etapie ksztalcenia w zawodzie. Program przedmiotu powinien by6 realizowany z uwzglednieniern metod nauczania: wyktadu inforrnacyjnego, pokazu z instruktatern, tekstu przewodniego, Cwiczen praktycznych. Zajecia powinny byc prowadzone w pracowni wyposatonej w niezbgdne Srodki dydaktyczne. Wskazana jest organizacja zajec w warsztatach szkolnych i stacjach obslugi pojazd6w. Umotliwia to poznanie przez uczni6w Srodk6w stosowanych do zapobiegania, ograniczania i elirninacji zagroteri wystepujqcych w Srodowisku pracy. Proponuje sig nastepujqcy podzial gbdzin na realizacje dzial6w tematycznych: LP. Dzialy ternatyczne Orientacyjna liczba godzin 1. / Zagadnienia prawne dotyczqce. bezpieczeristwa I (I ~ 0 'i hgieny pracy - wystepuiqce w Srodowisku pracy 8.. pracy w warsztacie I I 8 8 1 samochodowym I 4. IWypadki przy pracy. Zasady udzielania pierwszejl o 3 1 pomocy Razem I 36 Podzial godzin dotyczy realizacji programu w czteroletnirn technikum dla rntodziety. Podana w tabeli liczba godzin na realizacje poszczeg6lnych dzial6w tematycznych ma charakter orientacyjny. Nauczyciel mote dokonywab zmian w zaletnosci od aktualnych potrzeb edukacyjnych. Podczas realizacji dzialu Zagadnienia prawne dotyczqce bezpieczehstwa i higieny pracy nalety zapoznac uczni6w z podstawowymi prawami i obowiqzkami pracodawcy i pracownik6w w tyrn zakresie. W trakcie realizacji dzialu Zagrotenia wystepujqce w Srodowisku pracy uczniowle powinni opanowac umiejetnosci rozpoznawania potencjalnych zagroien oraz okresiania sposob6w ich ogranlczania i eiirninowania. Reaiizacja dzialu Zasady bezpieczensfwa w warsztacie samochodowym ma istotne znaczenie dla przyszlej pracy zawodowej absolwent6w szkoly.

Ceiem realizacji dzialu Wypadki przy pracy. Zasady udzielania piefwszej pomocy, jest opanowanie przez uczni6w zasad udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgniec edukacyjnych ucznia Kontrola i ocena osiqgniec uczniow powinna by6 dokonywana zgodnie z kryter~ami ustaionymi na poczqtkowych zajviach. Podczas sprawdzania i oceniania osiqgniec uczni6w rnogq by6 stosowane sprawdziany ustne i pisemne, testy osiagniec oraz obserwacja pracy uczni6w podczas wykonywania zadah. UmiejetnoSci intelektualne mogq by6 sprawdzane i oceniane za pomocq.dyskusji kierowanej, indywidualnych wypowiedzi uczni6w oraz ustnych sprawdzian6w wiedzy. NaleZy. zwracac uwage na umiejetnosc zastosowania opanowanej wiedzy, merytotycznq jakosc wypowiedzi, poprawnosc wnioskowania. UmiejetnoSci praktyczne mogq by6 sprawdzane i oceniane za pomocqobserwacji pracy uczni6w w trakcie wykonywania Cwiczen. Podstawq do uzyskania przez uczni6wpozytywnych ocen jest poprawne wykonanie Cwiczeh, sprawdzian6w i zadafi, testowych. Po zakohczeniu realizacji tresci programowych wskazane jest stosowanie testu osianiqc z zadaniami otwartymi i zarnkniqtymi. Wskazane jest systematyczne prowadzenie kontroli i oceny postep6w uczni6w. Umotliwia to korygowanie stosowanych metod nauczania oraz form organizacyjnych pracy uczni6w. Proces sprawdzania i oceniania powinien by6 realizowany zgodnie z obowiqzujqcq skalq ocen. Literatura Hansen A,: Bezpieczenstwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998 Rqczkowski 6.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdahsk 2002 Praca zbiorowa: Mechanik pojazd6w samochodowych. PrzedsigblorczoSC, organizacja i bezpieczehstwo pracy. Nauka o pracy. Vogel. Wroclaw 2001 ~stawy i rozporzqdzenia dotyczqce bezpieczenstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpotarowej oraz ochrony Srodowiska Czasopisma specjalistyczne Wykaz literatury nalety aktualizowac w miarg ukazywania sig nowych pozycji wydawniczych. SlLNlKl POJAZDOW SAMOCHODOWYCH

Szczegbtowe ceie ksztakenia W wyniku procesu ksztalcenia uczeli (sluchacz) powinien umiec: TsklasyfikowaC silniki stosowane do napedu pojazdbw samochodowych, i rozr6tnic podstawowe eiementy tlokowego silnika spalinowego oraz okreslic ich funkcje, i wyjasnic zasadg dzialania silnika czterosuwowego i dwusuwowego, i wyjasnic zjawiska zachodzqce podczas pracy silnika spaiinowego, i zinterpretowac parametry konstrukcyjne oraz parametry pracy silnika spaiinowego, i skorzystac z dokumentacji konstrukcyjnej i eksploatacyjnej silnika, i scharakteryzowac materialy konstrukcyjne stosowane do wytwarzania element6w silnika tlokowego, i schara'kteryzowac materialy stosowane w eksploatacji silnika, i okreslic zaletnosci kinematyczne i dynamiczne zachodzqce w mechanicznych uktadach silnik6w, % wyjasnic zasade dzialania uktad6w siinika tlokowego, \ scharakteryzowac budowe element6w uktad6w siinika tlokowego, i scharakteryzowac rodzaje paliw stosowanych do zasilania siinikbw, i scharakteryzowac proces spalania w silnikach z zaplonem iskrowym i samoczynnym, \ sklasyfikowac uklady zasilania siinik6w z zaptonem iskrowym i samoczynnym, i scharakteryzowac budowe oraz wyjasnic zasadp dzialania uklad6w zasilania silnikbw z zaplonem iskrowym i samoczynnym, i okresiic sposoby ograniczania emisji skladnik6w toksycznych przez silniki spalinowe, i scharakteryzowac kierunki rozwoju konstrukcji silnik6w spalinowych, i scharakteryzowat budowe oraz wyjasnic zasadg dziatania napedu hybrydowego pojazd6w samochodowych, i okreslic zakres czynnosci obstugowych silnika, i scharakteryzowat metody badari stosowanych do okreslania stanu technicznego siinik6w, i rozpoznac usterki i uszkodzenia eiement6w silnika na podstawie opisu objawow, i dobra6 metody weryfikacji element6w silnika, i okreslic sposoby naprawy czgsci silnika, i scharakteryzqwak narzedzia, przyrzqdy i urzqdzenia stosowane podczas obslugi, diagnostyki i naprawy silnika, i zastosowab przepisy bezpieczehtwa i higieny pracy, ochrony przeciwpotarowej oraz ochrony Srodowiska. Material nauczania

I. Podstawowe wiadomooci o silnikach Historia silnik6w stosowanych do napedu pojazd6w samochodowych. Klasyfikacja silnik6w tlokowych. Uklad konstrukcyjny siinika tlokowego. Parametry konstrukcyjne siinika. Stopieh spretania. Zasada dzialania silnika czterosuwowego i dwusuwowego. Wykres indykatorowy silnika. Fazy rozrzqdu siinika czterosuwowego. Wymiana ladunku w silniku czterosuwowym. WspMczynnik napdnienia cyiindra. Ddadowanie silnik6w. Cwiczenia: ldentyfikacja silnik6w na podstawie oznaczeh i dokumentacji. Analiza budowy silnika na podstawie dokumentacji konstrukcyjnej. + Obliczanie stopnia spretania silnika. Analiza pracy silnika czterosuwowego na podstawie wykresu indykatorowego. Por6wnywanie wykresbw faz rozrzqdu na podstawie dokumentacji technicznej. 2. Proces spalania w silnikach Podstawowe wtasciwosci paiiw. Rodzaje paliw silnikowych. Charakterystyka paiiw stosowanych do zasiiania silnik6w. Teoria spalania. Wsp6lczynnik nadmiaru powietrza. Spalanie niezupelne. Spalanie niecalkowite. Przebieg spalania w silniku z zaplonem iskrowym. Spalanie mieszanki jednorodnej. Spaianie mieszanki uwarstwionej. Wplyw czynnik6w konstrukcyjnych i eksploatacyjnych na przebieg spaiania w silniku z zaplonem iskrowym (21). Spalanie stukowe, zapton powierzchniowy. Komory spalania w silnikach z zaplonem iskrowym. Przebieg spaiania w silniku z zaplonem samoczynnym. Wplyw czynnik6w konstrukcyjnych i eksploatacyjnych na przebieg spalania w silniku z zaptonem samoczynnym (ZS). Niedzielone komory spaiania w silniku z zaplonem samoczynnym. Dzielone komory spalania w silniku z zaplonem samoczynnym. Sklad spalin. ToksycznoSC spalin silnik6w z zaplonem iskrowym i samoczynnym. Cwiczenia: + Por6wnywanie wlasciwosc1 paliw silnikowych. Analiza przebiegu procesu spalania w silnikach z zaplonem iskrowym i samoczynnym. + OkreSlanie wplywu warunk6w eksploatacji silnika na przebieg spalania w silnikach z zaplonem iskrowym i samoczynnym. * Rozpoznawanie kom6r spalania w silnikach.