ZARZĄDZANIE BEZPIECZNĄ EKSPLOATACJĄ TERMINALI LNG LNG TERMINAL SAFE OPERATION MANAGEMENT Andrzej ADAMKIEWICZ, Włodzimierz KAMIŃSKI Akademia Morska w Szczecinie Streszczenie: W artykule przedstawiono znaczenie problemu bezpieczeństwa terminali LNG w transporcie morskim gazu ziemnego. Wskazano szczególne wymagania jakie stwarza instalacji przesył LNG, a wynikające z jego szczególnych własności. Na tle wielopoziomowych krytycznych obszarów bezpieczeństwa stanowiących elementy składowe struktury systemu bezpieczeństwa terminali wyselekcjonowano możliwości zmniejszania ryzyka wystąpienia sytuacji awaryjnej na terminalu LNG. Zdefiniowano zadania wykonywane przez terminal LNG tak z udziałem personelu obsługującego terminal, jak i personelu zewnętrznego zatrudniony na terminalu LNG. Sformułowano generalne tezy dla bezpieczeństwa terminali LNG. Słowa kluczowe: terminal, LNG, operacje, bezpieczeństwo, gazowiec, wyładunek, personel 1. Wprowadzenie Dostawy liquid natural gas (LNG) drogą morską stanowią obecnie około 25% międzynarodowego obrotu handlowego gazem ziemnym na świecie. Gaz ziemny LNG składający się głównie z metanu (do 98%) zajmuje po skropleniu ok. 600 razy mniejszą objętość, co umożliwia ekonomiczny transport drogą morską za pomocą specjalnie do tego przeznaczonych tankowców. Zamierzona dywersyfikacja dostaw gazu do Polski przez Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo (PGNiG) przewiduje doprowadzenie do sytuacji, w której 1/3 gazu będzie pochodzić z wydobycia krajowego, 1/3 będzie importowana ze Wschodu, a 1/3 będzie importowana ze Skandynawii oraz poprzez terminal LNG w Świnoujściu. Przyłączanie terminala do sieci przesyłowej kraju zaplanowano na 2013 r., natomiast rozruch technologiczny terminala powinien nastąpić rok później, 30 czerwca 2014 r. [13]. W Polsce brak jest specjalistycznego personelu jak i doświadczeń w eksploatacji terminali LNG. Dlatego też, problematykę zarządzania bezpieczną eksploatacją terminala LNG należy rozpatrywać jako bezpieczeństwo instalacji LNG do przesyłu i magazynowania LNG na lądzie, łącznie z bezpieczeństwem statku wykonującego operacje wyładunku LNG. 2. Wymagania bezpieczeństwa w operacjach LNG Potencjalne zagrożenie pożarowo-wybuchowe związane z transportem, magazynowaniem, czy też stosowaniem LNG wynikają głównie z właściwości tej substancji, a w szczególności [2, 4]: I. Przy ciśnieniu atmosferycznym, w zależności od składu, LNG posiada temperaturę wrzenia około -162 C, przy której pary LNG są znacznie cięższe od powietrza. II. Niewielkie ilości fazy ciekłej LNG ulegają przemianie w chmurę gazu o dużej objętości. W przypadku wycieku LNG z urządzeń i instalacji ciśnieniowych lub rurociągów będzie się on ulatniał do atmosfery. Proces ten związany jest z intensywnym mieszaniem się z powietrzem. LNG nie jest gazem toksycznym. Jest kategoryzowany jako greenhause gas, którego emisja do atmosfery ma wpływ na efekt cieplarniany. III. LNG jest łatwopalny (zakres wybuchowości 5,3-14% koncentracji w powietrzu). IV. Kontakt organizmów żywych z ciekłym LNG o temperaturze -160 C niszczy ich tkanki biologiczne.
V. W bezpośrednim kontakcie LNG z wodą występuje zjawisko polegające na gwałtownej przemianie fazy ciekłej w parową (wybuch bezpłomieniowy), RPT (ang. rapid phase transition). Bezpieczeństwo w operacjach LNG, podlega wielopoziomowej ochronie tworzącej krytyczne obszary bezpieczeństwa zintegrowane ze standardami branżowymi i przepisami, co zilustrowano na rys. 1 [6]. Rys. 1. Wielopoziomowe krytyczne obszary bezpieczeństwa Cztery poziomy wymagań bezpieczeństwa pierwszy i drugi poziom zabezpieczeń, systemy ochronne monitoringu, nadzoru i sterowania oraz strefy bezpieczeństwa stosowane są w całym łańcuchu przemysłowym LNG tj. produkcji, skraplaniu, transporcie morskim, magazynowaniu i regazyfikacji, natomiast przepisy prawne i standardy branżowe stanowią warstwę nadrzędną, obejmującą całość wymagań [6]. 1. Pierwszy poziom zabezpieczenia (primary containment) jest osiągnięty poprzez zastosowanie odpowiednich materiałów do budowy zbiorników i urządzeń, a także wykonanie prawidłowego projektu technicznego na każdym etapie technologicznym. problem ten ujęty jest normą PN-EN 1473:2002 (U) - "Instalacje i urządzenia do skroplonego gazu ziemnego Projektowanie instalacji naziemnych" [10]. 2. Drugi poziom zabezpieczenia (secondary containtment) jest osiągnięty przez odpowiednie konstrukcje zbiorników gwarantujące, w przypadku wystąpienia nieszczelności lub wycieku LNG, odizolowanie i zabezpieczenie wycieku. W praktyce znalazły zastosowanie zbiorniki typu SCT, DCT, FCT [2]. 3. Systemy ochronne (safegurds systems) mają na celu minimalizacje częstości wycieków LNG oraz złagodzenie skutków wycieków jeśli wystąpią. Na tym poziomie bezpieczeństwa operatorzy LNG wprowadzają systemy wykrywania wycieków gazu, ciekłego gazu, systemy wykrywanie pożarów, systemy alarmowe, monitoringu procesów, systemy awaryjnego zatrzymywania urządzeń czy operacji, urządzenia do walki z pożarami. Wprowadzane są również systemy zarządzania bezpieczeństwem oparte na analizie ryzyka wymagane przez Dyrektywę 96/82 EC zwaną SEVESO II i 2003/105/EC [5]. 4. Strefy bezpieczeństwa (separation distances) powinny zostać określone odpowiednimi przepisami aby instalacje LNG były zlokalizowane w bezpiecznej odległości od, osiedli ludzkich, miejsc publicznych, sąsiadujących zakładów przemysłowych. Brak jest współcześnie wystarczających regulacji prawnych dla określenia bezpiecznych 2
odległości od innych obiektów budowlanych i terenów nie tylko w Polsce ale i w Europie. W Kanadzie, zgodnie wymaganiami dla baz magazynowych LNG, należy dokonać oceny ryzyka, zawierającej opis scenariuszy awaryjnych uwzględniających uwolnienie, pożar i wybuch LNG, przy użyciu metody HAZOP Preliminary Hazard and Operability Study) w celu identyfikacji potencjalnych zagrożeń. Na podstawie przeprowadzonej oceny ryzyka, prowadzący ma obowiązek zapewnienia wszelkich możliwych systemów bezpieczeństwa (technicznych i organizacyjnych) zapobiegających potencjalnej awarii przemysłowej. Wyniki uzyskane na podstawie tej analizy odgrywają decydującą rolę w procesie planowania i zagospodarowania przestrzennego, bazując przede wszystkim na scenariuszach awaryjnych i związanych bezpośrednio z nimi zasięgami stref dla fali nadciśnienia generowanej przez potencjalny wybuch, promieniowania cieplnego, trajektorii lotu rozerwanych po wybuchu części aparatów i urządzeń procesowych, czy też zasięgami rozprzestrzeniania się uwolnionej chmury LNG [12]. 5. W przypadku wycieku LNG z urządzeń ciśnieniowych instalacji, będzie się on uwalniał strumieniowo do atmosfery. Proces ten związany jest z intensywnym mieszaniem się LNG z powietrzem. Wówczas duża część LNG będzie się zawierała w uwolnionej chmurze początkowo w postaci aerozolu. Następnie w wyniku procesu mieszania z powietrzem nastąpi jego stopniowe odparowanie. Zapłon mieszaniny gazowo-powietrznej utworzonej w wyniku uwolnienia LNG może nastąpić w momencie, gdy stężenie gazu ziemnego w chmurze będzie mieściło się w zakresie pomiędzy 5-15% objętości chmury [1]. Wówczas uwolniona chmura LNG rozprzestrzeniając się tuż nad poziomem gruntu, gdy znajdzie na swej drodze efektywne źródło zapłonu, może spowodować wybuch typu UVCE (Unconfined Vapor Cloud Explosion) - wybuch chmury par w przestrzeni nieograniczonej. Stężenie gazu ziemnego w chmurze uwolnionego LNG różni się znacznie, począwszy od wysokich wartości występujących w centrum chmury oraz tuż nad poziomem gruntu, aż do bardzo niskich na obrzeżach chmury. Szczytowa wartość stężenia gazu ziemnego w chmurze zależy głównie od całkowitej objętości powietrza zmieszanego z gazem oraz szybkości mieszania. Ta z kolei zależna jest od klasy stabilności Pasquilla [10] oraz stopnia turbulencji podczas procesu mieszania. Fizyczny rozmiar zasięgu widoczności uwolnionej chmury LNG będzie w dużej mierze uzależniony od masy LNG, czasu dyspersji oraz warunków atmosferycznych [2]. 6. Przepisy prawne i standardy branżowe mają na celu zobligowanie operatorów LNG do stosowania procedur operacyjnych, przeglądów technicznych urządzeń, szkolenia personelu, przygotowań na wypadek wystąpienia sytuacji awaryjnych co reguluje Dyrektywa 96/82 EC. Organizacje takie jak SIGTTO (Society of International Gas Tanker and Terminal Operators, GPA (Gas Processors Association) publikują wiele materiałów dotyczących bezpieczeństwa Terminali LNG na podstawie doświadczeń w branży, wskazujące i zalecające najlepsze praktyczne metody zmniejszające ryzyko wystąpienia sytuacji niebezpiecznych. Wprowadzenie przez operatorów LNG nie obowiązkowych (jak do tej pory) standardów ISO 9000 (systemu jakości), ISO 14000 (sytemu zarzadzania ochroną środowiska) oraz OHSAS 16000 (systemu bezpieczeństwa na stanowisku pracy) niewątpliwie przyczyni się do wzmocnienia bezpiecznej eksploatacji terminali LNG [10, 11]. System bezpieczeństwa terminali LNG obejmujący bezpieczeństwo ludzi, środowiska naturalnego, własności oraz ochronę obiektów jest systemem dynamicznym podlegającym usprawnieniom. Zmieniające się technologie, przepisy prawne i rekomendacje wynikające z doświadczeń branżowych oraz coraz nowocześniejsze metody szkoleń powodują 3
systematyczne usprawnianie i doskonalenie systemów bezpieczeństwa, co przedstawiono na rys. 2 [1]. Rys. 2. Ogólna struktura systemu bezpieczeństwa 3. Możliwości zmniejszania ryzyka wystąpienia sytuacji awaryjnej na terminalu LNG Bezpieczeństwo operacji Terminala LNG należy rozpatrywać łącznie z bezpieczeństwem statku (gazowca) wykonującego operacje wyładunku LNG. Statek dokonujący operacji wyładunku LNG przy Terminalu może stwarzać duże zagrożenie. Zmniejszanie ryzyka wystąpienia sytuacji awaryjnej na statku zmniejsza tym samym ryzyko wystąpienia sytuacji awaryjnej terminala. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia sytuacji awaryjnej, niebezpiecznej dla operacji LNG może być zrealizowane gdy statek pracujący przy terminalu LNG [9]: a. Posiada ważne certyfikaty potwierdzające jego stan techniczny wystawione przez instytucje klasyfikacyjne na podstawie przeglądów okresowych. b. Statek jest bezpieczny, co potwierdzone jest to przez inspekcje bezpieczeństwa państwa portu PSC (Port State Control) lub państwa bandery pod którą pływa FSC (Flag State Control). c. Posiada pozytywne wyniki audytów pod kątem bezpieczeństwa dokonywane przez audytorów zewnętrznych lub czarterujących zarejestrowane w systemie VIQ OCIMF (Vessel inspection Questionare). d. Załoga statku posiada certyfikaty kompetencji zgodne z konwencją STCW oraz dodatkowe szkolenia np. na symulatorach statków LNG (Full mission). e. Operator statku/armator wprowadził system ISM (system zarządzania bezpieczeństwem na statku i w kompanii), ISO 9000, ISO-14000 i OHSAS 16000. f. Statek powinien przejść pozytywnie inspekcję pod kątem bezpieczeństwa przeprowadzoną przez inspektora bezpieczeństwa terminalu LNG. Inspekcja taka powinna zostać przeprowadzona zanim statek zacumuje do terminala LNG. g. Wypełnić procedurę nakazaną Listą Sprawdzającą IMO Plan Bezpieczeństwa Statek Terminal Ship Shore Safety Plan SSSP Zmniejszenie ryzyka wystąpienia sytuacji awaryjnej ze strony terminala może być zrealizowane poprzez [3, 10, 11]: 4
a. Stosowanie standardów postępowania w operacjach LNG zgodnych z rekomendacjami: SIGTTO, OCIMF, IMO. b. Wprowadzenie standardów ISO 9000 (systemu jakości), ISO 14000 (sytemu zarządzania ochroną środowiska) oraz OHSAS 16000 (systemu bezpieczeństwa na stanowisku pracy). c. Wprowadzenie systemu zarządzania bezpieczeństwem oparte na analizie ryzyka wymagane przez Dyrektywę 96/82 EC zwaną SEVESO II i 2003/105/EC. d. Wprowadzenie procedur wykonywanych operacji, czynności obsługowych rutynowych i awaryjnych oraz systemów pozwoleń na wykonanie prac niebezpiecznych. e. Opracowanie procedur postępowania na wypadek różnych scenariuszy awaryjnych zgodnie z normą PN-EN 1473 LNG,opracowanie oceny zagrożeń, dokonanej albo w sposób jakościowy lub ilościowy, przy użyciu standardowych metod oceny ryzyka Ocena zagrożeń powinna zawierać [7, 8]: identyfikację wewnętrznych i zewnętrznych źródeł zagrożenia, klasyfikację i wyznaczenie stref zagrożenia wybuchem, określenie prawdopodobieństwa zdarzenia awaryjnego (np. niekontrolowany wyciek, pożar, wybuch), ocenę skutków, z uwzględnieniem promieniowania cieplnego, fali nadciśnienia i zasięgu rozprzestrzeniania się chmury LNG, określenie niezbędnych systemów zabezpieczeń. f. Szkolenie załogi Terminala pod kątem bezpieczeństwa, procedur operacyjnych i sytuacji awaryjnych zgodnie z zaleceniami opublikowanymi w dokumentach SIGTTO i OCIMF. g. Określenie warunków meteorologicznych przy których operacje wyładunku LNG przez statek będą zatrzymane. h. Określenie warunków bezpiecznego cumowania statku przy terminalu i odpowiedniej asysty holowników przy operacjach cumowania. i. Instalacje zdalnie sterowanych manipulatorów stopu awaryjnego operacji transferu LNG ze statku (emergency shut down); ESD1 (zatrzymuje operacje transferu bez względu gdzie zainicjowane na statku lub terminalu), ESD2 (zamyka zawory na połączeniu ramienia przyłącza manifoldu statkowego z rurociągiem terminala i automatycznie rozłącza to połączenie). j. Opracowanie planów awaryjnych. k. Wprowadzenie systemu pozwoleń na wykonywanie specyficznych prac krytycznych dla bezpieczeństwa oraz zarządzanie ryzykiem przy przeprowadzaniu prac lub operacji niebezpiecznych oparte na analizie ryzyka na w miejscu wykonania pracy. Management terminala LNG zobowiązany jest do opracowania procedur postępowania w przypadku wystąpienia sytuacji niebezpiecznej (wyciek LNG, pożar, wybuch). W przypadku opracowań takich procedur należy [5]: a. Określić rodzaj, ilość i lokalizację urządzeń niezbędnych do detekcji niekontrolowanego wycieku lub pożaru LNG. b. Zidentyfikować wewnętrzne i zewnętrzne źródła zagrożenia. c. Określić prawdopodobieństwa zdarzenia awaryjnego (np. niekontrolowany wyciek, pożar, wybuch). d. Określić sposoby postępowania pracowników terminala na wypadek pożaru, wybuchu, czy też awaryjnego wycieku LNG. e. Klasyfikować i wyznaczyć strefy zagrożenia wybuchem. f. Przeprowadzić prawdopodobną ocenę skutków, z uwzględnieniem promieniowania cieplnego, fali nadciśnienia i zasięgu rozprzestrzeniania się chmury LNG 5
g. Określić metody ochrony konstrukcji budowlanych i aparatów procesowych przed oddziaływaniem promieniowania cieplnego w czasie pożaru i/lub wybuchu. h. Określić wymagania w zakresie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę. i. Określić zapotrzebowanie w urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice. j. Wprowadzić systemy podtrzymujące pracę urządzeń i aparatów procesowych na wypadek awarii technicznej, np. w wyniku braku zasilania w energię, itp. k. Określić zasady szkolenia personelu wypadek wystąpienia sytuacji awaryjnych. l. Określić harmonogram i przeprowadzać ćwiczenia sytuacji awaryjnych (instalacji terminala LNG, rurociągów, awarii statku przycumowanego. m. Opracować system wyciągania wniosków z przeprowadzanych ćwiczeń sytuacji awaryjnych i wprowadzania tych wniosków do modyfikacji planów awaryjnych. 4. Personel obsługujący terminal LNG Zarządzanie bezpieczną eksploatacją terminala LNG łączy się z personelem zatrudnionym do obsługi instalacji technicznych terminala oraz bezpieczeństwem wykonania zadań stawianych temu personelowi. Osada personelu terminala LNG zleży od [9]: a. Przepisów krajowych. b. Przepisów portowych i struktury portowego management. c. Ilości stanowisk wyładowczych przy terminalu. d. Możliwości przeładunkowych terminala. e. Fizycznej wielkości terminala. f. Zainstalowanych urządzeń na terminalu i wymagań dotyczących ich obsług. g. Poziomu i ilości aparatury kontrolno-pomiarowej na terminalu. h. Poziomu zintegrowania personelu zatrudnionego na terminalu, możliwości wykonywania przez poszczególnych członków personelu wielu zadań. i. Możliwości, umiejętności i kompetencji personelu. j. Polityki firmy zatrudniania podwykonawców. Przy ustalaniu obsady stanowisk na terminalu LNG, management terminala powinien wziąć pod uwagę ilość i częstotliwość zadań jakie są do wykonana, kwalifikacje jakie są wymagane do wykonania tych zadań, ilość ludzi potrzebnych do wykonania poszczególnych zadań, czasu potrzebnego do wykonania zadań z uwzględnieniem pracy zmianowej oraz przeprowadzić analizę ryzyka związanego z: a) niebezpieczeństwami mogącymi wystąpić przy transferze LNG ze statku na terminal, b) bezpieczeństwem statku przycumowanego przy terminalu, c) wykrywaniem wycieków gazu, ciekłego LNG, d) wykrywaniem pożaru, ognia, dymu, e) monitoringiem nabrzeża, f) monitoringiem statku przy nabrzeżu, g) monitoringiem raty wyładowczej i ciśnień transferowanego LNG, h) aktywacją systemów (emergency shut down) ESD1, ESD2, i) aktywacją alarmów awaryjnych i wprowadzenia procedur awaryjnych, j) prawidłowością systemów komunikacji terminal-statek i wewnętrznie na terminalu, k) ochroną obiektu przed nieautoryzowanymi osobami, aktami zniszczeń, atakiem terrorystycznym, l) systemem kontroli i nadzoru autoryzowanego personelu przebywającego na terminalu, m) zabezpieczeniem dróg ewakuacyjnych i ich monitoringiem, n) możliwościami reagowania na sytuacje awaryjne. 6
5. Personel zewnętrzny zatrudniony na terminalu LNG Na bezpieczeństwo terminala morskiego LNG mają wpływ również ludzie których działalność jest nieodzowna dla wypełnienia zadań stawianych terminalowi. Powinny to być osoby to z reguły kwalifikowane i przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa. Należą do nich: a) piloci morscy i piloci dokujący wprowadzający statek LNG do portu i nabrzeża terminala LNG, b) załogi holowników asystujących wprowadzenie statku do portu, Holowniki używane do operacji cumowania statku LNG lub asystujące statkowi LNG w porcie muszą posiadać wewnętrzny zamknięty system wentylacji, c) cumownicy wykonujący operacje cumowania i odcumowania statku, d) inspektorzy/rzeczoznawcy mający pomierzyć ilość ładunku NA STATKU i pobrać próbki ładunku ze statku, e) inspektorzy bezpieczeństwa armatora statku, czarterującego, f) agenci statkowi, g) brygady remontowe urządzeń terminala lub statkowe brygady remontowe, h) oficerowie służby celnej, i) oficerowie służby sanitarnej portu, j) członkowie Państwowej Straży Pożarnej, k) dostawcy zaopatrzenia statkowego (żywności, części zamiennych), l) oficerowie ochrony portu i pracownicy ochrony terminala. 6. Zadania wykonywane przez terminal LNG Zarządzanie bezpieczną eksploatacją terminala LNG wymaga zabezpieczenia obsady stanowisk które są wymagane, by operacja wyładunku LNG przez statek przy terminalu odbyła się bezpiecznie, uwzględniając bezpieczeństwo ludzi, środowiska i własności (statku/urządzeń i obiektów terminala LNG) [5, 9]. Do zadań wykonywanych przez załogę terminala LNG gdy podczas operacji wyładunku lub załadunku LNG należy: a) komunikacja ze statkiem przed przybyciem statku do portu, b) zacumowanie statku na prawidłowej pozycji przy terminalu, c) obsługa operacji cumowania statku, d) sprawdzenie i potwierdzenie bezpiecznego zacumowania statku, e) instalacja trapu/schodni umożliwiających bezpieczne wejście na statek, f) przygotowanie instalacji lądowej terminala LNG do przyjęcia ładunku ze statku, g) przeprowadzenie i udział w konferencji na statku przed rozpoczęciem transferu LNG ze statku na terminal, h) wypełnienie procedury sprawdzającej wg. Ship/Shore Safety Check List, i) przeprowadzenie na statku, spotkania ustalającego warunki transferu LNG ze statku na terminal cargo conference, j) podłączenie statkowych rurociągów do instalacji terminala, k) pobór próbek ładunku LNG na statku, l) pomiar zbiorników na statku i ustalenie ilości ładunku na statku, m) ustalenie i monitoring systemów komunikacji między statkiem i terminalem, n) potwierdzanie stanu bezpiecznego transferu przez cykliczne sprawdzanie bezpieczeństwa zgodnie z ship/shore safety check list, o) ciągłe nadzorowanie i sprawdzanie pozycji statku przy terminalu, p) ciągłe nadzorowanie i sprawdzanie zacumowania statku, q) ciągłe nadzorowanie i sprawdzanie rurociągów, zaworów i innych instalacji w celu wykrycia potencjalnie mogących wystąpić wycieków LNG, r) regularne sprawdzanie poziomu ładunku na statku, 7
s) sprawdzanie powierzchni wody wokół statku na wypadek wystąpienia niekontrolowanego wycieku ze statku oleju, paliwa, t) sprawdzanie prognoz pogody i warunków hydrometeorologicznych, u) monitorowanie raty wyładunkowych i ciśnień w rurociągach odbiorczych LNG na terminalu. v) monitorowanie instalacji systemów awaryjnego stopu operacji ESD1, ESD2 i uruchomienie ich w razie potrzeby, w) reagowanie w sytuacjach niebezpiecznych: pożaru na statku lub na Terminalu awarii systemów wyładowczych lub systemów energetycznych na statku, wyciek LNG, ataku terrorystycznego oraz 1) komunikacja z administracją portową rutynowa i awaryjna, 2) organizacja awaryjnego odcumowania statku w wypadku zagrożenia o dużej skali, 3) kontrola i nadzór brygad remontowych/konserwacyjnych instalacji terminala LNG, 4) monitoring osób pracujących na terminalu, załóg statkowych oraz innych osób niezbędnych dla działalności terminala i statku, 5) monitoring dróg ewakuacyjnych, 6) przeprowadzenie operacji bezpiecznego odłączenia rurociągu transferu LNG od statkowej instalacji wyładowczej po zakończonym wyładunku, 7) przeprowadzenie operacji bezpiecznego odcumowania statku od nabrzeża terminala. Ze względu na szeroki zakres zadań i ich ważność z punktu widzenia bezpieczeństwa, jakie ma do spełnienia załoga terminala bardzo ważnym aspektem jest liczebność obsad do każdego zadania lub zintegrowanie załogi terminala i przygotowanie jej do spełniania wielu zadań. 7. Uwagi końcowe Zarządzanie bezpieczną eksploatacją terminali LNG jest zagadnieniem dużej rangi, niezwykle ważnym ze względu na specyfikę i niebezpieczeństwa, jakie są związane z ich eksploatacją. Wprowadzenie standardów jakości i bezpieczeństwa rekomendowanych przez OCIMF spowoduje bezsprzecznie zmniejszenie ryzyka wystąpienia sytuacji niebezpiecznych. Szkolenia załóg/personelu pod kątem bezpieczeństwa i wprowadzenie procedur wykonywania zadań oraz systemu pozwoleń na wykonanie zadań specjalnych opracowanych metodami analizy ryzyka spowoduje zmniejszenie ryzyka wystąpienia sytuacji niebezpiecznych. Ustalenie procedur postępowania w sytuacjach awaryjnych i systematyczne/regularne, periodyczne ćwiczenia tych procedur podczas ćwiczebnych alarmów awaryjnych jest bezwzględnie konieczne i obowiązkowe. 8. Literatura [1] Code of Practice on Liquified Natural Gas facilities, Nova Scotia, Department of Energy, 2005. [2] EN 1160:1996: Installations and equipment for liquefied natural gas. General characteristics of LNG. [3] Foss M. i inni: LNG Safety &Security. Energy Economics Research, Oct. 2005 [4] Grzywa E, Molenda J.: Technologia podstawowych syntez organicznych, Tom 1, WNT, Warszawa 2000 r., wydanie 3 zmienione. 8
[5] Hopkinns M.: The transportation of liqufied gas, Materiały SIGTTO 2008. [6] Łaciak M.: Bezpieczeństwo eksploatacji urządzeń, instalacji sieci gazowych, Kraków 2010. [7] Won K. Kim: A study for prevention of Unconfined Vapor Cloud Explosion from spilled LNG confined in dike", www.gexcon.com [8] NFPA 59A: Standard for the Production, Storage and Handling of LNG, 2006 Edition. [9] OCIMF Manning at Conventional Marine Terminals, June 2008 [10] PN-EN 1473: 2002 (U): Instalacje i urządzenia do skroplonego gazu ziemnego. Projektowanie instalacji naziemnych. [11] PN-EN 1050:1999 Maszyny. Bezpieczeństwo. Zasady oceny ryzyka. [12] Raj P.K.: Where in a LNG vapor cloud is the flammable concentration relative to the visible cloud boundary, NFPA Journal, May/June 2006. [13] Strona internetowa http://www.polskielng.pl/ 9