PROJEKT - Konserwacji i remontów obiektów Sądeckiego Parku Etnograficznego Nowym Sączu Sektor kolonistów niemieckich

EGZEMPLARZ... PROJEKT - Konserwacji i remontów obiektów Sądeckiego Parku Etnograficznego Nowym Sączu Sektor kolonistów niemieckich ADRES INWESTYCJI: INWESTOR: SĄDECKI PARK ETNOGRAFICZNY W NOWYM SĄCZU 33-300 Nowy Sącz, ul. Długoszowskiego 83b Działka 9/2 obr. 40. MUZEUM OKRĘGOWE W NOWYM SĄCZU 33-300 Nowy Sącz, ul. Lwowska 3 JEDNOSTKA PRO ARCHIVISION sp. z o.o. PROJEKTOWA: 30-074 Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 58/4 PROJEKTOWAŁ: mgr inż. arch. Joanna Baranek-Stach upr. nr MPOIA/085/2011 w spec. architektonicznej mgr inż. Tomasz Kamuda upr. nr ewid. 164/2001 w spec. konstrukcyjno-budowalnej Wyżej podpisani projektanci oświadczają, że projekt niniejszy został sporządzony zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami wiedzy technicznej. (art.20, ust. 4 PB) Kraków, sierpień 2016r.

PRO ARCHIVISION Sp. z o.o. 30-074 Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 58/4 ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA: I. PROJEKT KONSERWACJI I REMONTÓW II. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH III. PROJEKT ZAGOSPODAROWANIA TERENU DZIAŁKI

PRO ARCHIVISION Sp. z o.o. 30-074 Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 58/4 I. PROJEKT KONSERWACJI I REMONTÓW Nazwa zadania Konserwacja i remont obiektów zabytkowych Sądeckiego Parku Etnograficznego w Nowym Sączu Sektor kolonistów niemieckich Nazwa i adres Inwestora: Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, ul. Lwowska 3, 33-300 Nowy Sącz Muzeum rejestrowane, wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów prowadzonych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod numerem PRM/92/06 dnia 7 lipca 2006 roku. Oraz wpisane do rejestru instytucji kultury Samorządu Województwa Małopolskiego pod nr RIK 13/99 z dnia 1 stycznia 1999r. NIP 734-11-38-068, REGON 000282122 strona www: www.muzeum.sacz.pl e-mail: sekretariat@muzeum.sacz.pl tel. 18 443-77-08, fax 18 443-78-65 Adres realizacji zadania Województwo Małopolskie, Powiat Nowy Sącz, Miasto Nowy Sącz Sądecki Park Etnograficzny w Nowym Sączu ul. Długoszowskiego 83 b, 33-300 Nowy Sącz. Ogólna charakterystyka lokalizacji a) Lokalizacja Województwo małopolskie, powiat Nowy Sącz, Miasto Nowy Sącz. Teren zamierzenia projektowego obejmuje część terenu Sądeckiego Parku Etnograficznego Nowy Sącz, ul. Długoszowskiego 83b, działka o numerze 9/2 obr. 40. b) Stan własności Działka nr 9/2 w obrębie 40 jest własność Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. c) Ogólna charakterystyka lokalizacji Obszar objęty opracowaniem nie posiada aktualnego Planu Zagospodarowania Przestrzennego. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu jest w posiadaniu decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego Nr 54/04 z dnia 16.09.2004 na całość ekspozycji skansenowskiej SPE w określonych granicach. Obszar objęty opracowaniem projektowym podlega ochronie Konserwatora Zabytków decyzja Nr 604/96 z dnia 24.06.1996r. Wykaz obiektów objętych zadaniem 1. Zbór ze Stadeł / kościół ewangelicki/- Nr inw. 89/90, nr eksp. 67; zbudowany in situ w 1806-09 r., transfer do SPE w 2004r., restytucja na ekspozycji w 2005 r.; eksponat kubaturowy z wyposażeniem wnętrz, wnętrza udostępniane do zwiedzania.

Zakres planowanych robót PRO ARCHIVISION Sp. z o.o. 30-074 Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 58/4 1. Zbór ze Stadeł / kościół ewangelicki wykonanie impregnacja powierzchni drewnianej na powierzchni ok. 1490,93 m 2,wykonanie impregnacji pokrycia dachu z gontu na powierzchni ok. 394 m 2. Wszystkie prace remontowo konserwatorskie mają charakter odtworzeniowy. Szczegółowy zakres remontów, konserwacji i impregnacji oraz sposób ich przeprowadzenia opisano w Programie Prac Konserwatorskich dla Sądeckiego Parku Etnograficznego w Nowym Sączu Sektor kolonistów niemieckich. Opracowali:

PRO ARCHIVISION Sp. z o.o. 30-074 Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 58/4

PRO ARCHIVISION Sp. z o.o. 30-074 Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 58/4 II. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH

PRO ARCHIVISION Sp. z o.o. 30-074 Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 58/4 III. PROJEKT ZAGOSPODAROWANIA TERENU DZIAŁKI

PN ZACH 1 SEKTOR 1.Zbór ze Stadeł (Kościół ewangelicki) -nr inw. 89/90 TEMAT: ADRES: INWESTOR: RYSUNEK: PROJEKTANT: Projekt budowlany remontu konserwatorskiego obiektów Sądeckiego Parku etnograficznego ul. Lwowska 3,33-300 Nowy Sącz Teren działki ewid. nr 5/10 w obr. 45, 1/8, 1/11 w obr. 46, 9/2, w obr. 40, 201/3, 201/4, 201/7, 201/8 obr. 123. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, ul. Lwowska 3,33-300 Nowy Sącz Sektor Kolonistów Niemieckich mgr inż. arch. Joanna Baranek-Stach nr MPOIA/085/2011 w spec.architektonicznej podpis Nr rysunku: A2 Data: Sierpień 2016 Skala: 1:500

PRO ARCHIVISION Sp. z o.o. 30-074 Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 58/4 Program prac konserwatorskich w Sądeckim Parku Etnograficznym Sektor kolonistów niemieckich Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu OPRACOWAŁ: MGR INŻ. TOMASZ KAMUDA DATA OPRACOWANI: VIII 2016 R.

Spis treści WSTĘP... 2 I. WYTYCZNE DO PROWADZENIA PRAC KONSERWATORSKICH W OBIEKTACH W SĄDECKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM W NOWYM SĄCZU... 3 1. Przygotowanie podłoża... 3 2. Zahamowanie biologicznych procesów destrukcji drewna (grzyby, owady) w zależności od intensywności występowania szkodników owadzich... 4 3. Wzmocnienie drewna... 7 4. Ochrona przeciwpożarowa drewna... 8 5. Ochrona biologiczna drewna... 9 II. SEKTOR...11 1. Zbór ze Stadeł (kościół ewangelicki)...11 III. PODSUMOWANIE...21 IV. LOKALIZACJA SEKTORA...21 V. ZAŁĄCZNIKI...22 1

WSTĘP Nazwa zadania Konserwacja i remont obiektów zabytkowych Sądeckiego Parku Etnograficznego w Nowym Sączu Sektor kolonistów niemieckich Nazwa i adres Inwestora: Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, ul. Lwowska 3, 33-300 Nowy Sącz Muzeum rejestrowane, wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów prowadzonych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod numerem PRM/92/06 dnia 7 lipca 2006 roku. Oraz wpisane do rejestru instytucji kultury Samorządu Województwa Małopolskiego pod nr RIK 13/99 z dnia 1 stycznia 1999r. NIP 734-11-38-068, REGON 000282122 strona www: www.muzeum.sacz.pl e-mail: sekretariat@muzeum.sacz.pl tel. 18 443-77-08, fax 18 443-78-65 Adres realizacji zadania Województwo Małopolskie, Powiat Nowy Sącz, Miasto Nowy Sącz Sądecki Park Etnograficzny w Nowym Sączu ul. Długoszowskiego 83 b, 33-300 Nowy Sącz. Ogólna charakterystyka lokalizacji a) Lokalizacja Województwo małopolskie, powiat Nowy Sącz, Miasto Nowy Sącz. Teren zamierzenia projektowego obejmuje część terenu Sądeckiego Parku Etnograficznego Nowy Sącz, ul. Długoszowskiego 83b, działa o numerze 9/2 obr. 40. b) Stan własności Działka nr 9/2 w obrębie 40 jest własność Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. c) Ogólna charakterystyka lokalizacji Obszar objęty opracowaniem nie posiada aktualnego Planu Zagospodarowania Przestrzennego. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu jest w posiadaniu decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego Nr 54/04 z dnia 16.09.2004 na całość ekspozycji skansenowskiej SPE w określonych granicach. Obszar objęty opracowaniem projektowym podlega ochronie Konserwatora Zabytków decyzja Nr 604/96 z dnia 24.06.1996r. Imiona i nazwiska osób opracowujących program konserwatorski Mgr inż. Tomasz Kamuda uprawienia nr ewid. 164/2001 2

Obiekt objęty zadaniem: 1. Zbór ze Stadeł / kościół ewangelicki/- Nr inw. 89/90, nr eksp. 67; zbudowany in situ w 1806-09 r., transfer do SPE w 2004r., restytucja na ekspozycji w 2005 r.; eksponat kubaturowy z wyposażeniem wnętrz, wnętrza udostępniane do zwiedzania. I. WYTYCZNE DO PROWADZENIA PRAC KONSERWATORSKICH W OBIEKTACH W SĄDECKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM W NOWYM SĄCZU Przeprowadzając prace konserwatorskie budynków drewnianych w skansenach: więźby dachowej, ścian, sufitów, podłóg i stolarki należy mieć na uwadze aspekt techniczny i estetyczny działań. Realizując zabiegi mające na celu skuteczne powstrzymanie postępującego procesu zniszczeń i zabezpieczenie obiektu przed dalszą destrukcją należy pamiętać, że nie powinny one wpływać na dawność i autentyczność obiektu. We wszelkich pracach konserwatorskich należy postępować zgodnie z założeniami Karty Weneckiej która mówi, że nie powinno się przeprowadzać rekonstrukcji zabytku - należy uszanować oryginalną substancję konstrukcji oraz materiały. Wszystkie nowo dodane elementy zabytkowego budynku powinny być rozróżnialne od oryginalnych. Tam, gdzie niemożliwe jest zastosowanie technologii tradycyjnych, dopuszczalne jest zastosowanie sprawdzonych technologii nowoczesnych. Fragmenty budowli pochodzące z wszystkich etapów powstawania powinny być chronione. Ze wzglądu na specyfikę obiektów (drewniane, wielkogabarytowe) eksponowanych na wolnym powietrzu, a także w celu uzyskania jak największej skuteczności konieczne jest wykonanie zabiegów w okresie od początku maja do końca sierpnia. Związane jest to z biologicznie określonym cyklem rozwojowym owadów a także, odpowiednimi temperaturami w jakich powinno się stosować środki biobójcze i impregnujące. Występujące przymrozki mogą powodować między innymi pękanie folii, osłabienie działania środka chemicznego, a co za tym idzie brak skuteczności zabiegów. 1. Przygotowanie podłoża 1.1. W procesie usuwania zielonych nawarstwień biologicznych i innych pozostałości organicznych z wodoodpornych powierzchni mineralnych jak i naturalnych oraz zwalczania organizmów barwiących drewno typu glony i porosty prace konserwatorskie w zakresie odglonienia drewna lub kamienia należy wykonać środkiem do niszczenia glonów i porostów nie wymagającym intensywnego zmywania. Metoda: szybkodziałający, gotowy do użycia, płynny preparat do odgloniania i usuwania zielonych nawarstwień biologicznych o odczynie od 7pH do 8pH (w temperaturze 20 stopni Celsjusza). Aplikowany konewką lub opryskiwaczem zgodnie z zaleceniami producenta. Sposób postępowania: - dezynfekcja chemiczna metodą opryskania miejsc zaatakowanych przez glony, mchy i porosty środkiem do dezynfekcji. 3

Środek zwalczający glony, mchy i porosty nie może odbarwiać powierzchni, ani też wykluczać środków ochrony przeciw pożarowej, a następnie środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. - po wysuszaniu, mechaniczne oczyszczenie powierzchni drewna miękkimi szczotkami w celu usunięcia pozostałości po grzybach i glonach. - delikatne przemycie powierzchni drewna wodą z detergentem (0,1% roztwór w wodzie) w celu usunięcia brudu i kurzu. - wysuszenie powierzchni drewna. 1.2. Mechaniczne oczyszczenie powierzchni: w zależności od stopnia konieczności usunięcia nalotów: 1.2.1. - dla powierzchni nie zabezpieczonych uprzednio impregnatami chemicznymi: - umycie lub / i, - szczotkowanie (szczotka ryżowa miękka lub szczotka ryżowa średnio-twarda lub szczotka ryżowa twarda lub szczotka mosiężna) lub / i, - drobnoziarnista gąbka szlifierska lub / i, - wełna stalowa, 1.2.2. - dla powierzchni zabezpieczonych uprzednio impregnatami chemicznymi: - drobnoziarnista, średnioziarnista, gruboziarnista gąbka szlifierska lub / i, - drobnoziarnisty, średnioziarnisty, gruboziarnisty papier ścierny lub / i, - cykliny do drewna, - wełna stalowa, - piaskowanie (dobór materiału ściernego dostosowanego indywidualnie) lub/ i, - sodowanie. 2. Zahamowanie biologicznych procesów destrukcji drewna (grzyby, owady) w zależności od intensywności występowania szkodników owadzich 2. 1. Zwalczanie owadów - metoda iniekcyjna, polegająca na wykonaniu otworów i wstrzyknięciu lub grawitacyjnym wprowadzeniu płynnego, rozpuszczalnikowego, o słabym zapachu środka owadobójczego, który penetruje drewno do 8 cm2 wokół otworu i skutecznie powoduje niszczenie owadów. Wyklucza się stosowanie środków o działaniu doraźnym. Aplikowany środek musi posiadać funkcję oddziaływania bezpośredniego i zarazem profilaktycznego. W procesie zwalczania owadów technicznych szkodników drewna takich jak: spuszczel pospolity, miazgowiec brunatny, kołatek, tykotek pstry w postaci zarówno larw jak i postaci dojrzałych zastosowany środek musi działać skutecznie, w sposób ciągły i obejmować wszystkie stadia rozwoju owadów. Metoda: szybko działający, gotowy do użycia środek, zawierający substancje biobójcze oparte na permetrynie - do zwalczania szkodników drewna takich jak spuszczel pospolity i kołatek, jednocześnie skutecznie zapobiegający nowym atakom owadów w nośnych i usztywniających elementach budowlanych jak: więźby dachowe, belki, podłogi. Aplikowany poprzez: smarowanie pędzlem, nasycanie przez nawierty, natrysk zgodnie z zaleceniami producenta. Dopuszczony do stosowania na zewnątrz w obiektów jak i w pomieszczeniach zamkniętych dziennego pobytu ludzi lub w otaczających je ścianach, sufitach albo podłogach. Aplikowany środek musi wyschnąć w ciągu 1 tygodnia i nie może wykluczać późniejszego nałożenia wapna bielonego, farb, lakierów lub innych środków tworzących powłokę ogniotrwałą. 4

Sposób postępowania: - dezynsekcja metodą iniekcyjną miejsc o szczególnym nasileniu czynnych żerowisk, polegająca na wykonaniu otworów i wstrzyknięciu lub grawitacyjnym wprowadzeniu środka owadobójczego. Środek zwalczający owady, głęboko penetrujący, bezbarwny, bezwonny, nieszkodliwy dla ludzi. Zafoliowanie zdezynsekowanych miejsc na okres zalecany przez producenta preparatu - w celu spowolnienia parowania rozpuszczalników. Środek owadobójczy głęboko penetrujący, nie może wykluczać środków ochrony przeciw pożarowej, a następnie środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. 2. 2. Zwalczanie owadów - metoda nakładania powierzchniowego płynnymi, bezbarwnymi środkami rozpuszczalnikowymi, penetrującymi drewno, hydrofobowych, skutecznie niszczących owady i zabezpieczających przed ponownym atakiem owadów i grzybów. Aplikowany środek musi posiadać funkcję oddziaływania bezpośredniego i zarazem profilaktycznego. W procesie zwalczania owadów technicznych szkodników drewna takich jak: spuszczel pospolity, miazgowiec brunatny, kołatek, tykotek pstry w postaci zarówno larw jak i postaci dojrzałych zastosowany środek musi działać skutecznie w sposób ciągły i obejmować wszystkie stadia rozwoju owadów. Metoda: płynny, bezwonny, bezbarwny gotowy do użycia o długotrwałej skuteczności, o dobrych zdolnościach sieciujących, szybko i głęboko wnikający w drewno środek do zwalczania szkodników niszczących drewno, zawierający biobójcze substancje na bazie tebukonazolu i permetryny do zwalczania już obecnych insektów takich jak spuszczel pospolity i kołatek w zabudowanych elementach drewnianych, przy jednoczesnej skuteczności ochrony zapobiegawczej przed insektami niszczącymi drewno. Środek do zwalczania insektów w nośnych i nie nośnych elementach drewnianych, do stosowania w pomieszczeniach mających charakter mieszkalny jak i na zewnątrz. Aplikowany środek musi wyschnąć w ciągu 1 tygodnia i nie może wykluczać późniejszego nałożenia wapna bielonego, farb, lakierów lub innych środków tworzących powłokę ogniotrwałą. Aplikowanie przez: smarowanie pędzlem, nasycanie przez wywiercone otwory, zraszanie zgodnie z zaleceniami producenta. Stosowany środek nie może wkluczać późniejszego malowania wapnem bielonym, farbami, lakierami i lazurami pod odparowaniu preparatu. Sposób postępowania: - dezynsekcja ścian z czynnymi żerowiskami owadów metodą smarowania pędzlem lub opryskania - do momentu wchłaniania środka przez drewno. Środek zwalczający owady, głęboko penetrujący, bezbarwny, bezwonny, nieszkodliwy dla ludzi. Zafoliowanie zdezynsekowanych miejsc na okres zalecany przez producenta preparatu - w celu spowolnienia parowania rozpuszczalników, a co za tym idzie migracji środka na zewnątrz Środek nie może wykluczać środków ochrony przeciw pożarowej, a następnie środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. - impregnacja drewna środkiem penetrującym wewnątrz i na zewnątrz, wykazującym zdolność do migrowania i utrwalania się w drewnie, tworzącym warstwę hydrofobową przepuszczalną dla gazów-pary wodnej, nie zmieniającym kolorystyki drewna, matowym, nie agresywnym w stosunku do metali, na zewnątrz niewymywalnym. 2. 3. Zwalczanie grzybów niszczących drewno. W procesie zwalczania grzybów powodujących rozkład brunatny drewna należy określić zakres uszkodzeń, usunąć grzybnię, owocniki i porażone drewno do 1 m od ostatniego widocznego ataku grzybów. 5

Następnie uzupełnić ubytki zaimpregnowanym drewnem i masami wzmacniającymi drewno na bazie żywic poliuretanowych. W procesie zwalczania grzybów takich jak grzyb domowy właściwy, grzyb domowy biały, grzyb piwniczny itd. niezbędne jest przeprowadzenie dezynfekcji płynnym bezbarwnym, bezzapachowym impregnatem do zapobiegania przerastania grzyba domowego, o odczynie ph 7-8 elementów budowlanych np. podmurówek, piwnic, ścianek pozostających w budynku, a w których znajdować się mogą zarówno zarodniki jak i sznury grzybniowe. Metoda: środek do zwalczania grzyba domowego zawiera substancje biobójcze na bazie benzylu-c12-18-alkildimethyl, chlorków i poliboranu sodowego. Musi charakteryzować się wysoką skutecznością w zwalczaniu grzyba domowego z jednoczesnym zapobiegawczym działaniem przeciw rozrastaniu się grzyba, przeznaczony do stosowania w zamkniętych pomieszczeniach jak i na zewnątrz - przy ofoliowaniu obiektu. Aplikacja: smarowanie pędzlem, natrysk, nasączanie, wtłaczanie pod ciśnieniem lub do wykonania metody pianowej zgodnie z zaleceniami producenta. Sposób postępowania: - dezynfekcja chemiczna metodą opryskania miejsc zaatakowanych przez grzyby środkiem do dezynfekcji grzybów. Środek zwalczający grzyby, nie może odbarwiać powierzchni, ani też wykluczać środków ochrony przeciw pożarowej, a następnie środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. 2. 4. Zwalczanie grzybów pleśniowych. Powierzchnie zaatakowane przez grzyby pleśniowe należy poddać dezynfekcji specjalnymi środkami chemicznymi do zwalczania pleśni i usuwania niepożądanych nawarstwień biologicznych. Metoda: wodny środek do usuwania niepożądanych osadów na bazie podchlorynu sodowego, pochodnych halogenowych, stabilizatorów, środków powierzchniowo czynnych i rozpuszczalników. Środek powinien posiadać odczyn od 11pH do 12pH. Środek musi szybko i trwale usuwać pleśnie i ich ogniska, glony, grzyby, mchy, bakterie oraz zapach zgnilizny. Aplikacja przez spryskiwanie zgodnie z zaleceniami producenta. Sposób postępowania: - dezynfekcja chemiczna metodą opryskania miejsc zaatakowanych przez grzyby pleśniowe środkiem do dezynfekcji grzybów pleśniowych. Środek zwalczający grzyby pleśniowe, nie może odbarwiać powierzchni, ani też wykluczać środków ochrony przeciw pożarowej, a następnie środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. 2. 5. Zahamowanie destrukcji zabezpieczenie przed wilgocią. Po odkryciu poszycia dachowego oraz w miejscach połączeń ciesielskich, ale nie w strefie rozciąganej elementów nośnych, w miejscach trudno - dostępnych gdzie może występować zawilgocenie, przed ponownym położeniem pokrycia zastosowanie środka w postaci sprasowanych soli na bazie boru, który będzie zmagazynowany w drewnie i uaktywni się pod wpływem wilgoci i będzie zapobiegał przeciw atakom grzybów w miejscach narażonych na wilgoć. 6

Metoda: sprasowana sól na bazie boru do zwalczania grzybów w drewnie do stosowania wszędzie tam, gdzie konieczna jest ochrona miejsc narażonych na działanie wilgoci, tzn. końce belek, podwaliny, i inne elementy drewniane, narażone na wilgoć podciągającą. Środek musi szybo działać w wilgotnym materiale, elipsoidalnie oraz zapobiegawczo przeciw niszczącym drewno grzybom i insektom. Aplikacja przez wiercenie otworów zgodnie z zaleceniami producenta. Sposób postępowania: - zabezpieczenie miejsc trudno dostępnych połączeń ciesielskich pod poszyciem dachowym, po jego odkryciu, przez zastosowanie środka w postaci sprasowanych soli na bazie boru, który zmagazynowany w drewnie, uaktywnia się pod wpływem wilgoci i zapobiega przeciw atakom grzybów w miejscach narażonych na wilgoć. 3. Wzmocnienie drewna 3. 1. Flekowanie drewna. Rekonstrukcja elementów budowlanych w miejscach ze znaczną destrukcją drewna w połączeniu ze środkami wzmacniającymi drewno na bazie żywic poliuretanowych mieszanych z trocinami pozyskanymi z wyciętych elementów podlegających wzmacnianiu - w celu uzupełnienia ubytków. Zastosowane masy uzupełniające na bazie żywic poliuretanowych muszą posiadać możliwość doprowadzenia do powierzchniowego scalenia kolorystycznego wzmacnianego elementu. Metoda: a) poliuretanowy środek penetrujący drewno, stosowany przy wzmacnianiu i stabilizowaniu powierzchni drewnianych wewnątrz i na zewnątrz, zaatakowanych przez grzyby lub owady, hamujący dalszy wzrost niszczących drewno grzybów jak i uniemożliwiony ponowny atak insektów. Środek musi głęboko wnikać w drewno wzmacniając pozostawioną przez insekty mączkę drzewną. Aplikacja iniekcja zgodnie z zaleceniami producenta. Stosowany środek nie może wkluczać późniejszego malowania wapnem bielonym, farbami, lakierami i lazurami oraz scalenia kolorystycznego. b) bezrozpuszczalnikowy naturalny, jasny o słabym zapachu składnik żywiczny i specjalnie suszone trociny do zabiegów związanych z uzupełnianiem ubytków drewna stosowany w elementach konstrukcyjnych tam gdzie niezbędne są zabiegi związane z uzupełnianiem ubytków drewna w celu odtworzenia wymiarów i wytrzymałości na ściskanie. Środek musi charakteryzować się niewielkim ciężarem właściwym i dobrą przepuszczalnością pary wodnej wykluczającą tworzenie skupisk wilgoci. Musi nadawać się do uzupełniania drewna tam gdzie elementy drewniane zostały zniszczone przez owady i muszą być poddane procesowi odtworzenia wytrzymałości na ściskanie bez konieczności usuwania zniszczonych partii drewna. Środek musi charakteryzować się wytrzymałością na ściskanie nie mniejszą niż 18N/mm2 oraz wytrzymałością na zginanie nie mniejszą niż 15N/mm2, moduł sprężystości nie mniej niż 4000N/mm2. Uzupełnione elementy budowlane muszą zachować przepuszczalność pary wodnej (współczynnik oporu dyfuzji: μ = 30), dzięki czemu nie będzie dochodziło do tworzenia skupisk wilgoci. Aplikacja zgodnie z zaleceniami producenta. Stosowany środek nie może wkluczać późniejszego malowania wapnem bielonym, farbami, lakierami i lazurami oraz scalenia kolorystycznego. c) jednoskładnikowy, bezbarwny, nie plamiący, nie spływający, elastyczny klej poliuretanowy stosowany do wklejania łączonych elementów działający w temperaturach 7

-30 do + 80 stopni Celsjusza oraz odporny na ściskanie > 10N/mm2, do stosowania na zewnątrz i wewnątrz o konsystencji pasty, wykazujący dużą siłę sklejenia po ściśnięciu łączonych elementów oraz dobrze wypełniający nierówności. Aplikacja zgodnie z zaleceniami producenta. Stosowany środek nie może wkluczać późniejszego malowania wapnem bielonym, farbami, lakierami i lazurami oraz scalenia kolorystycznego. Sposób postępowania: - flekowanie zniszczonych fragmentów drewna w miejscach ze znaczną destrukcją, lub wymiana pojedynczych elementów ze względów konstrukcyjnych (np. zużytych łat) z respektowaniem warunków historycznych i estetycznych ( te same gatunki drewna, kierunek słojów, tradycyjne złącza, itp.). - w miejscach widocznych wpływających na stan historyczny i estetykę odbioru, po uzgodnieniu ze zleceniodawcą scalenie kolorystyczne nowych elementów. 4. Ochrona przeciwpożarowa drewna 4. 1. Ochrona przeciwpożarowa drewna podlegającemu konserwacji (elementy budowlane nie podlegające rozbiórce i wymianie) polegająca na doprowadzeniu drewna przy malowaniu ręcznym impregnatem opóźniającym palność drewna do stopnia pozwalającego osiągnąć trudno-zapalności wg klasy C-s2-d0 systemem wodorozcieńczalnym, nie zmieniającym kolorystyki drewna, który nie pęka, ani się nie łuszczy oraz można stosować go wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń. 4. 2. Ochrona przeciwpożarowa drewna podlegającemu rekonstrukcji (elementy budowlane podlegające wymianie w tym: gontu dachowego, więźby dachowej, elementów okładzin drewnianych) polegająca na doprowadzeniu drewna przy impregnacji ciśnieniowej impregnatem opóźniającym palność drewna do stopnia pozwalającego osiągnąć trudno-zapalności wg klasy B-s2-d0 systemem wodorozcieńczalnym, nie zmieniającym kolorystyki drewna, który nie pęka, ani się nie łuszczy oraz można stosować go wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń. Metoda: a) drewno podlegające konserwacji: wodorozcieńczalny, bezbarwny, nie barwiący drewna, po wyschnięciu bez zapachu, gotowy do użycia, nie zawierający boru preparat na bazie soli ognioochronnych, do impregnacji drewna wg normy EN 13501-1, do stosowania we wnętrzach na zewnątrz - na otwartej przestrzeni. Środek ogniochronny do drewna, poprawiający reakcję litego drewna świerkowego i jodłowego na ogień. odpowiadający klasie materiału budowlanego C-s2, d0 wg DIN EN 113501-1 (analogicznie do DIN 4102, B1 trudno-zapalne. Aplikacja: smarowanie, malowanie, natrysk zgodnie z zaleceniami producenta. Stosowany środek nie może wkluczać późniejszego malowania wapnem bielonym, farbami, lakierami i lazurami oraz scalenia kolorystycznego. Sposób postępowania: - zabezpieczenie przeciwpożarowe, metodą malowania, polegające na doprowadzeniu drewna do stopnia trudno-zapalności wg klasy C-s2-d0 środkiem nie zmieniającym kolorystyki drewna, matowym, który można stosować wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń. Preparat nie może wykluczać środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. 8

b) drewno podlegające rekonstrukcji: wodorozcieńczalny, nie barwiący drewna, po wyschnięciu bez zapachu, nie zawierający boru preparat na bazie soli ognioochronnych, do impregnacji drewna wg normy EN 13501-1, do stosowania we wnętrzach na zewnątrz - na otwartej przestrzeni. Środek ogniochronny do drewna, poprawiający reakcję litego drewna świerkowego i jodłowego na ogień. odpowiadający klasie materiału budowlanego B-s2, d0 wg DIN EN 113501-1 (analogicznie do DIN 4102, B1 trudnozapalne. Aplikacja: ciśnieniowa w kotłach zgodnie z zaleceniami producenta. Stosowany środek nie może wkluczać późniejszego malowania wapnem bielonym, farbami, lakierami i lazurami oraz scalenia kolorystycznego. Sposób postępowania: - zabezpieczenie przeciwpożarowe, metodą ciśnieniową w kotłach, polegające na doprowadzeniu drewna do stopnia trudno-zapalności wg klasy B-s2-d0 środkiem nie zmieniającym kolorystyki drewna, matowym, który można stosować wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń. Preparat nie może wykluczać środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. c) drewno podlegające rekonstrukcji i konserwacji pokryte wapnem bielonym: prawdziwa, matowa, wysokiej jakości farba mineralna oparta na węglanie wapnia pochodzenia naturalnego o właściwościach niepalności, nie zawierająca rozcieńczalników i środków zmiękczających, bez konserwantów, do stosowania w konserwacji zabytków wewnątrz i na zewnątrz obiektów, o wysokiej odporności na zmiany typu zamrażanie i rozmrażanie oraz ochronę przed grzybami i pleśnią. Środek musi być aktywny kapilarnie, wykazywać wysoką przyczepność, przepuszczalny dla pary wodnej o współczynniku sd < 0,01 m, odczyn zasadowy, poniżej 11pH, naturalnie antyseptyczny, bezpieczny dla alergików. Aplikacja: malowanie, natrysk, szpachlowanie zgodnie z zaleceniami producenta. Stosowany środek nie może łuszczyć się posiadać możliwość wykonania scalenia kolorystycznego. 5. Ochrona biologiczna drewna 5. 1. Zastosowanie profilaktycznej warstwy środka wodorozcieńczalnego przed atakiem owadów i grzybów, służących do zastosowań na zewnątrz i do wewnątrz. 5. 2. Od zewnątrz powierzchnia drewna musi być zabezpieczona przeciw wypłukiwaniu i przeciw promieniowaniu UV, hydrofobowa w wersjach kolorystycznych: - bezbarwna, - lazurująca, - kolor kryjący, - farba wapienna. Metoda: a) profilaktyczna ochrony przed zgnilizną i sinizną środkiem: płynnym, wodnym, bezbarwnym, gotowym do użycia, dobrze penetrującym podłoże, na bazie oleju lnianego do stosowania na zewnątrz w szczególności w obszarach przekroju czołowego. Aplikacja: malowanie, natrysk zgodnie z zaleceniami producenta. Stosowany środek musi być zgodny z preparatem ogniochronnym, mieść dobrą przyczepność, nie łuszczyć się oraz posiadać możliwość wykonania scalenia kolorystycznego. b) wierzchnia warstwa ochronna powłoki środkiem: cienkowarstwowa, wodna, akrylowa lazura bezbarwna albo lazurująca kolorem lub cienkowarstwowa, wodna, akrylowa farba kryjąca w zależności od rodzaju pokrycia obiektu, do stosowania na zewnątrz i do wewnątrz, chroniąca przed promieniowaniem UV. Aplikacja: malowanie, natrysk 9

zgodnie z zaleceniami producenta. Stosowany środek musi być zgodny z preparatem ogniochronnym, mieść dobrą przyczepność, nie łuszczyć się oraz posiadać możliwość wykonania scalenia kolorystycznego. c) wierzchnia kryjąca warstwa ochronna powłoki malarskiej środkiem: prawdziwa, matowa, wysokiej jakości farba mineralna oparta na wapnie dyspergowanym (węglan wapnia pochodzenia naturalnego), nie zawierająca krzemianów, biocydów i fungicydów, nie zawierająca dodatku spoiw organicznych ani dwutlenku tytanu, nie zawierająca rozcieńczalników i środków zmiękczających, bez konserwantów, do stosowania w konserwacji zabytków wewnątrz i na zewnątrz obiektów, o wysokiej odporności na zmiany typu zamrażanie i rozmrażanie oraz ochronę przed grzybami i pleśnią. Środek musi być aktywny kapilarnie, wykazywać wysoką przyczepność, przepuszczalny dla pary wodnej o współczynniku sd < 0,01 m, odczyn zasadowy, poniżej 11pH, naturalnie antyseptyczna, bezpieczna dla alergików. Środek musi mieć przy malowaniu funkcję rozciągnięcia do zerowej grubości. Środek musi mieć funkcję barwienia pigmentami odpornymi na alkalia. Aplikacja: malowanie, natrysk, szpachlowanie zgodnie z zaleceniami producenta. Stosowany środek musi być zgodny z preparatem ogniochronnym, nie łuszczyć się oraz posiadać możliwość wykonania scalenia kolorystycznego. 10

II. SEKTOR Obiekt wytypowany do zadania: 1. Zbór ze Stadeł (kościół ewangelicki) Nr inw. 89/90, nr eksp. 67; zbudowany in situ w 1806-09 r., transfer do SPE w 2004r., restytucja na ekspozycji w 2005 r.; eksponat kubaturowy z wyposażeniem wnętrz, wnętrza udostępniane do zwiedzania. Opis techniczny obiektu Obiekt o pow. zabudowy 247 m 2, powierzchnia użytkowa 317,87 m 2, kubatura 1683m 3. Fundamenty ławy i ściany fundamentowe - betonowe, zbrojone, powyżej poziomu terenu licowane imitacją podmurówki z kamienia łamanego, izolowane papą. Ściany jednodzielnego korpusu drewniane, konstrukcji wieńcowej, zrębowej i sumikowo-łątkowej wykonane z belek z drewna, czterostronnie ociosanych i węgłowanych na rybi ogon, pierwsze dwa wieńce - łączone w węgłach. Struktura zrębów wzmocniona pionowymi słupami, tzw. lisicami, obejmującymi je od zewnątrz i wewnątrz oraz skręconymi żelaznymi śrubami z kontrmutrą. Szpary międzybelkowe nieuszczelniane, minimalizowane. Drewniana wieża konstrukcji szkieletowej ze słupami narożnymi i łączącymi je ryglami oraz ze wzmocnieniem za pomocą zastrzałów, z drewna jw.; Podcień wejściowy wsparty na dwóch słupach, przykryty dwuspadowym daszkiem siodłowym. Strop nad kruchtą belkowy, z podsufitką. Konstrukcja empor wsparta na siedmiu parach słupów (podpierających zarówno strop empor, jak też strop nad emporami i więźbę dachu), również konstrukcji belkowej, z podsufitką. Strop nad częścią środkową sali zgromadzeń, wsparty na tych samych słupach co empory, w formie podłużnego zaskrzynienia (fasety) i płaskiego sufitu z desek przybijanych do jętek więźby dachowej. Konstrukcja dachu nad korpusem głównym - krokwiowo-płatwiowa z wiązarami poprzecznymi. Wieża nakryta baniastym hełmem, na którym osadzona jest latarnia z cebulastą makowicą z ostrosłupowym zakończeniem zwieńczonym kulą i krzyżem; konstrukcja hełmu krokwiowa z krężynami modelującymi krzywiznę, konstrukcja latarni słupowo-ryglowa, konstrukcja makowicy słupowo-krężynowa. Krycie połaci dachowych nad korpusem głównym, na hełmie wieży i na podcieniu - gonty, dwuwarstwowo przybijane do łat, z folią zabezpieczającą na krokwiach; latarnia i makowica kryte blachą miedzianą (nawiązanie do krycia zwykłą blachą całego obiektu, z okresu międzywojennego). Schody wewnętrzne przy ścianie kruchty policzkowe, w formie dwóch odrębnych, jednokierunkowych biegów, wyprowadzających na galerię empor. Schody zaołtarzowe dwubiegowe, jednokierunkowe, z podestem pośrednim na wysokości parapetu okna. Podesty wejściowe - główny i dwa boczne, z dwoma stopniami - z płyt kamiennych. Ocena stanu technicznego obiektu i zalecenia Podmurówka stan dobry. Ściany stan dobry. Zaleca się konserwację. 11

Dach stan dobry. Zaleca się konserwację. Opis robót remontowych Wykonanie impregnacja powierzchni drewnianej: 1490,93 m 2 Wykonanie impregnacji pokrycia dachu z gontu: 394 m 2 Opis metody i zakresu impregnacji Przeprowadzając prace konserwatorskie budynków drewnianych w skansenie: więźby dachowej, ścian, sufitów, podłóg i stolarki należy mieć na uwadze aspekt techniczny i estetyczny działań. Realizując zabiegi mające na celu skuteczne powstrzymanie postępującego procesu zniszczeń i zabezpieczenie obiektu przed dalszą destrukcją należy pamiętać, że nie powinny one wpływać na dawność i autentyczność obiektu. Ze wzglądu na specyfikę obiektów (drewniane, wielkogabarytowe) eksponowanych na wolnym powietrzu, a także w celu uzyskania jak największej skuteczności konieczne jest wykonanie zabiegów w okresie od początku maja do końca sierpnia. Związane jest to z biologicznie określonym cyklem rozwojowym owadów a także, odpowiednimi temperaturami w jakich powinno się stosować środki biobójcze i impregnujące. Występujące przymrozki mogą powodować między innymi pękanie folii, osłabienie działania środka chemicznego, a co za tym idzie brak skuteczności zabiegów. Program prac konserwatorskich z zakresu impregnacji - dezynfekcja chemiczna metodą opryskania miejsc zaatakowanych przez glony, mchy i porosty środkiem do dezynfekcji (25 %). Środek zwalczający glony, mchy i porosty, nie może odbarwiać powierzchni, ani też wykluczać środków ochrony przeciw pożarowej, a następnie środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. - dezynfekcja chemiczna metodą opryskania miejsc zaatakowanych przez grzyby środkiem do dezynfekcji grzybów i pleśni (20 %). Środek zwalczający grzyby, nie może odbarwiać powierzchni, ani też wykluczać środków ochrony przeciw pożarowej, a następnie środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. - po wysuszaniu, mechaniczne oczyszczenie powierzchni drewna miękkimi szczotkami w celu usunięcia pozostałości po grzybach i glonach. - delikatne przemycie powierzchni drewna wodą z detergentem (0,1% roztwór w wodzie) w celu usunięcia brudu i kurzu. - wysuszenie powierzchni drewna. - dezynsekcja ścian z czynnymi żerowiskami owadów (100 %) metodą malowania lub opryskania-do momentu wchłaniania środka przez drewno. Środek zwalczający owady, głęboko penetrujący, bezbarwny, bezwonny, nieszkodliwy dla ludzi. Zafoliowanie zdezynsekowanych miejsc na okres zgodny z zaleceniem producenta, w celu spowolnienia parowania rozpuszczalników, a co za tym idzie migracji środka na zewnątrz Środek nie może wykluczać środków ochrony przeciw pożarowej, a następnie środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. 12

- dezynsekcja metodą iniekcyjną miejsc o szczególnym nasileniu czynnych żerowisk (50 %), polegająca na wykonaniu otworów i wstrzyknięciu lub grawitacyjnym wprowadzeniu środka owadobójczego. Środek zwalczający owady, głęboko penetrujący, bezbarwny, bezwonny, nieszkodliwy dla ludzi. Zafoliowanie zdezynsekowanych miejsc na okres zalecany przez producenta w celu spowolnienia parowania rozpuszczalników. Środek owadobójczy głęboko penetrujący, nie może wykluczać środków ochrony przeciw pożarowej, a następnie środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. - flekowanie zniszczonych fragmentów drewna (10%) w miejscach ze znaczną destrukcją, lub wymiana pojedynczych elementów ze względów konstrukcyjnych 15 % z respektowaniem warunków historycznych i estetycznych (te same gatunki drewna, kierunek słojów, tradycyjne złącza, itp.). - w miejscach widocznych wpływających na stan historyczny i estetykę odbioru, po uzgodnieniu ze zleceniodawcą scalenie kolorystyczne nowych elementów. Ochrona przeciwpożarowa drewna zabezpieczenie przeciwpożarowe (100%), metodą malowania, polegające na doprowadzeniu drewna do stopnia trudno-zapalności wg klasy C-S2-d0 środkiem nie zmieniającym kolorystyki drewna, matowym, który można stosować wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń. Preparat nie może wykluczać środków impregnujących, biobójczych i hydrofobizujących. Ochrona biologiczna drewna - zabezpieczenie miejsc trudno dostępnych połączeń ciesielskich pod poszyciem dachowym, po jego odkryciu (15%), przez zastosowanie środka w postaci sprasowanych soli na bazie boru, który zmagazynowany w drewnie, uaktywnia się pod wpływem wilgoci i zapobiega przeciw atakom grzybów w miejscach narażonych na wilgoć. - impregnacja drewna (100%) środkiem penetrującym wewnątrz i na zewnątrz, wykazującym zdolność do migrowania i utrwalania się w drewnie, tworzącym warstwę hydrofobową przepuszczalną dla gazów-pary wodnej, nie zmieniającym kolorystyki drewna, matowym, nie agresywnym w stosunku do metali, na zewnątrz niewymywalnym. W przypadku drewna pokrytego wapnem bielonym - wierzchnia kryjąca warstwa ochronna powłoki malarskiej środkiem: prawdziwa, matowa, wysokiej jakości farba mineralna oparta na wapnie dyspergowanym (węglan wapnia pochodzenia naturalnego) Z uwagi na fakt podjęcia odpowiedzialności za kompleksowość i spójność całego procesu konserwacji wszystkie stosowane preparaty w zakresie impregnacji, ochrony przeciwpożarowej ochrony biologicznej drewna muszą pochodzić od jednego producenta. Impregnacja: 1 884,93 m 2 pow. drewnianej Przedmiar robót a. Powierzchnia impregnacji: Powierzchnia impregnacji pokrycia dachu - gont: 394,00 m² Powierzchnia impregnacji drewna: Ściany zewnętrzne, deski: 369,39 m² Konstrukcja dachu, słupy, płatwie, więźba dachowa: 576,32 m² Wewnętrzna strona dachu: 394 m² Pułap, drzwi: 151,22 m² 13

Razem do impregnacji drewno + gont: 1 884,93 m² Zbór ze Stadeł (kościół ewangelicki) Tytuł czynności Powierzchnia w m 2 Impregnacja drewna 1 884,93 Objętość wymienianego drewna w m 3 L.p. Rodzaj impregnacji % powierzchni Powierzchnia m 2 1 2 3 4 Dezynfekcja chemiczna metodą opryskania miejsc zaatakowanych przez glony, mchy i porosty środkiem do dezynfekcji Dezynfekcja chemiczna metodą opryskania miejsc zaatakowanych przez grzyby środkiem do dezynfekcji grzybów i pleśni Dezynsekcja powierzchni drewnianej z czynnymi żerowiskami owadów metodą malowania lub oprysku Dezynsekcja metodą iniekcyjną miejsc o szczególnym nasileniu czynnych żerowisk 25 471,23 20 376,99 100 1884,93 50 942,47 5 Flekowanie zniszczonych fragmentów drewna 10 188,49 6 7 8 9 Wymiana pojedynczych elementów ze względów konstrukcyjnych Zabezpieczenie miejsc trudno dostępnych połączeń ciesielskich pod poszyciem dachowym, po jego odkryciu, przez zastosowanie środka w postaci sprasowanych soli na bazie boru Impregnacja biologiczna drewna środkiem penetrującym wewnątrz i na zewnątrz, wykazującym zdolność do migrowania i utrwalania się w drewnie, tworzącym warstwę hydrofobową przepuszczalną dla gazów-pary wodnej, nie zmieniającym kolorystyki drewna, matowym, nie agresywnym w stosunku do metali, na zewnątrz niewymywalnym Zabezpieczenie przeciwpożarowe, metodą malowania, polegające na doprowadzeniu drewna do stopnia trudnozapalności wg klasy C-S2-d0 15 282,74 15 282,74 100 1884,93 100 1884,93 14

PROGRAM PRAC KONSERWATORSKO RESTAURACYJNYCH POLICHROMII A. Program prac konserwatorsko restauracyjnych polichromii figuralnych i ornamentalnych z przedpiersia balustrady empor w Zborze ze Stadeł. Dokumentacja fotograficzna w załączeniu Założenia 1. Restauracja zakłada uzupełnienie polichromii w oparciu o zachowany materiał, archiwalne fotografie i zaproponowaną kolorystykę w oparciu o analogie. 2. Materiały do prac powinny być najlepszej jakości. 3. Pierwotną powierzchnie przedpiersia balustrady wykonaną z desek sosnowych zastąpić nowym podobraziem z drewna lipowego, przeklejonego płótnem lnianym. 4. Przebieg prac może przebiegać dwutorowo: in situ uzupełnianie brakującej dekoracji z girland kwiatowych, kokard i podpisów pod wizerunkami. poza obiektem wizerunki Chrystusa oraz Apostołów na podłożu ruchomym, a następnie przytwierdzone we właściwych sobie miejscach. Brakujące postacie powinny zostać wykonane na podłożu z płótna (len). Uzupełnione powinny być girlandy kwiatowe znajdujące się miedzy wizerunkami w części nawowej oraz kokardy nad nimi. 16

5. Rysunek kompozycyjny brakujących fragmentów malowidła dostosować do realnych wielkości obiektu. Wielkości wizerunków, kokard nad nimi, tabliczki z podpisami powinny być tej samej wielkości i proporcjach. Różnice wynikające ze zmian wielkości metrycznych, zniekształceniach perspektywistycznych i nieczytelności zdjęć powinny być skorygowane wielkością i proporcjami girland kwiatowych. 6. Brakujące tabliczki z podpisami pod wizerunkami powinny być wykonane: chór pod malowidłem na gzymsie namalowane na neutralnym kolorze z tła. Wielkość ich jest różna w zależności od długości imienia świętego. Pod wizerunkiem Chrystusa nie występuje podpis - umieszczony jest na kokardzie IHTIS nawa pod malowidłem namalowane bezpośrednio na deskowaniu obramienie podkreślone silnym światłocieniem. 7. Zaleca się wykonanie zaprawy z kredy (może być dodawana biel cynkowa do siły krycia ) i dyspersji żywicy akrylowej (10-15 %). Wybór nastąpił na postawie testów, w którym na podłożu ze sklejki drewnianej wykonano trzy próby: a) Farby akrylowej matowej zaproponowanej przez komisje konserwatorską: efekt nie jest zadawalający: powierzchnia wychodzi płaska nie naturalna, odbiegająca od efektu oryginału nie jest możliwe opracowanie mechaniczne powierzchni jak np. szlifowanie b) Gotowej zaprawy do szpachlowania położonej w 2, 3 warstwach: kolor zaprawy jest bardziej naturalny zbliżony do historycznej technologii: transparentność, pociągniecie pędzla jest możliwe opracowanie mechaniczne jak np. szlifowanie c) Zaprawy wykonanej z kredy malarskiej i dyspersji z żywicy akrylowej (10-15%), położonej w 2, 3 warstwach. d) Brakujące fragmenty polichromii barwnej powinno się wykonać w manierze XIX - wiecznego realizmu nawiązując do kolorystyki zachowanych fragmentów polichromii i ołtarza: kolor powinien być położony płasko i lokalnie powinny być widoczne pociągnięcia pędzla cienie podkreślone konturem całość powinna sprawiać efekt lekkości uzyskanie podobnego charakteru estetycznego zarówno postaci jak i dekoracji kwiatowej 8. Obramienia malowideł z wizerunkami Apostołów powinny być wykonane z drewnianej płaskiej listwy zakończonej półwałkiem. 9. Istotne jest aby uzyskać podobny charakter estetyczny zarówno przedstawień postaci z dekoracja kwiatową, jak również z malaturą na suficie. Program prac Dekoracja girlandów kwiatowych, kokard, tabliczek z podpisami: 1. Demontaż deskowatej powierzchni przedpiersia empor 2. Wymiana mocno zdegradowanego podłoża drewna sosnowego nowym podobraziem lipowym. 3. Przyklejenie powierzchni desek: dyspersją żywicy akrylowej (10-15%), lub roztworem żywicy akrylowej w rozpuszczalniku organicznym (10-15%). 4. Przeklejenie drewnianego podłoża płótnem lnianym. 5. Na podstawie dołączonych rysunków i archiwalnych fotografii rozmieszczenie kompozycyjne brakujących fragmentów malowideł. 6. Zabezpieczenie nowych fragmentów podobrazia warstwą zaprawy 5% roztworem żywicy syntetycznej 1 lub 2 warstwami. 7. Na podstawienie archiwalnych fotografii przenieść szczegółowy rysunek brakujących fragmentów polichromii. 8. Uzupełnienie brakujących elementów polichromii farbami temperowymi lub akrylowymi 9. Zabezpieczenie warstwy malarskiej werniksem matowym. 17

Dekoracja wizerunków Świętych Apostołów i Chrystusa: 1. Zdekatyzowanie płótna. 2. Naciągniecie płótna na drewniane krosno o większej niż oryginał wielkości. 3. Przeklejenie płótna dyspersją żywicy akrylowej (10-15 %). 4. Położenie pędzlem warstwy zaprawy (tak aby pozbyć się faktury splotu płótna). 5. Zabezpieczanie powierzchni zaprawy roztworem żywicy akrylowej w rozpuszczalniku organicznym (~%5%). 6. Na podstawie zachowanego zebranego materiału dokumentacyjnego, wykonanie rysunku kompozycji. 7. Zalecane farby akrylowe lub temperowe. 8. Zabezpieczenie warstwy malarskiej werniksem matowym. 9. Zdjęcie obrazu z krosna. 10. Przytwierdzenie obrazu do drewnianego podłoża balustrady empor przy pomocy kleju (dyspersja żywicy akrylowej) 11. Przytwierdzanie listwy zakończonej półwałkiem wokół ramy obrazu maskującej granice łączenia płótna z podłożem. Układ, kolorystyka, atrybuty wizerunków Apostołów na przedpiersiach empor CHÓR 1. Święty Piotr Atrybut: klucze, księga Tunika: niebieska Szata wierzchnia: ugier- jasny brąz Przedstawiany jako mężczyzna silnej budowy, wysoki, szpakowaty. Włosy na brodzie krótkie, gęste i kędzierzawe. Twarz okrągła, oczy przenikliwe, brwi małe, nos podłużny 2. Święty Paweł Atrybut: miecz, księga Tunika: zielona Szata wierzchnia: czerwona 3. Święty Jakub Starszy Atrybut: kij (laska), muszla Tunika: czerwona Szata wierzchnia: siwy płaszcz Przedstawiany jako starzec o silnej budowie ciała jako pielgrzym z bukłakiem, w kapeluszu z szerokim rondem, kij pielgrzymi, muszla, peleryna, torba podróżna 4. Święty Andrzej Atrybut: krzyż w kształcie litery X Tunika: błękit Szata wierzchnia: kremowy Przedstawiany jako barczysty, starzec, z siwą brodą, oparty na krzyżu EMPORY 5. Święty Mateusz Ewangelista Atrybut: księga i pióro Tunika: czerwony Szata wierzchnia: brąz Przedstawiany z długimi włosami, z rozdzielona brodą jako młodzieńca lub jako siwowłosy dojrzały mężczyzna 6. Święty Tomasz 18

Atrybut: włócznia, księga Tunika: jasno zielona tunika Szata wierzchnia: niebieski 7. Święty Bartłomiej Atrybut: szeroki nóż Tunika: niebieska Szata wierzchnia: czerwony Przedstawiany jako mężczyzna silny, nos orli, brwi krzaczaste, zarost i oczy czarne, gęste, w ręku szeroki nóż. 8. Święty Filip Atrybut: krzyż w kształcie litery T, księga Tunika: jasno szary Szata wierzchnia: brąz Przedstawiany bez zarostu, w ręku trzyma krzyż. 9. Święty Jan Atrybut: kielich, księga Tunika: zielony Szata wierzchnia: czerwony 10. Święty Szymon Atrybut: piła Tunika: żółty Szata wierzchnia: oliwka Przedstawiany jako najstarszy wiekiem wśród apostołów, głowa łysa, oczy przymknięte, bez zarostu. 11. Święty Jakub Młodszy Atrybut: halabarda miecz nawiązują do męczeńskiej śmierci świętego Tunika: żółta Szata wierzchnia: czerwony 12. Święty Juda Tadeusz Atrybut: kat mierniczy??? miecz, topór, lub siekierka Tunika: niebieska Szata wierzchnia: liliowy, róż Przedstawiany jako podobny do Chrystusa, włosy krótkie, broda długa jasna. B. Program prac konserwatorsko restauracyjnych polichromii floralno ornamentalnej sufitu w Zborze ze Stadeł. Dokumentacja fotograficzna w załączeniu. Założenia 1. Konserwacja i restauracja sufitu zakłada uzupełnienie polichromii w oparciu o zachowane fotografie i zaproponowanie kolorystyki opartej o analogie. 2. Sufit detal słońca i księżyca oraz chmur dzielących niebo dzienne i nocne z bordiurą. Kolorystyka nieba różne odcienie niebieskie i granatowe. Chmury - biele z lekkim zabarwieniem różowym. Bordiura nocnego nieba ma ciemniejsze barwy, niż nieba dziennego. Gwiazdy złote, słońce złociste, żółte, księżyc srebrzysty. 3. Fryz - plecionka girlanda w formie sznura złota 19

4. Faseta balustrady zwieńczona wazonami z girlandami kwiatów. Program prac 1. Przed wykonaniem prac należy zbudować rusztowania zostawiając przestrzeń ok 2 m wysokości poniżej powierzchni sufitu. 2. W pierwszej kolejności należy wykonać impregnację drewna jako profilaktyczne zabezpieczenie desek przed szkodnikami (kołatek - anobium). 3. Wykonać szpachlowanie widocznych szczelin pomiędzy deskami, wyrównać otwory, sęki itp. przy pomocy elastycznych mas szpachlowych do drewna z dodatkiem antypleśniowym (masy akrylowe). 4. Na łączeniach desek w miejscach widocznych szpar należy nakleić paski tkaniny (płótna) na kleju winylowym lub podobnym i zaszpachlować powierzchnie na gładko. 5. Po przeszlifowaniu zagruntować podkład gruntem do artystycznych farb akrylowych. Należy przenieść brakujące fragmenty rysunku konturowego na podkład, a następnie nanosić warstwy malarskie używając farb artystycznych akrylowych lub temperowych. 6. Przed przystąpieniem do wykonaniem restauracji polichromii sufitowej należy wykonać próbki kolorystyczne, które należy skonsultować z komisją składająca się z pracowników merytorycznych muzeum. Przedmiar: Lp. Rodzaj robót Jedn. Ilość Restauracja polichromii 1. Przygotowanie podłoża/impregnacja, szpachlowanie, gruntowanie/ - sufit 2. Przygotowanie podłoża/impregnacja, szpachlowanie, gruntowanie/ - sufit 3. Restauracja polichromii/przeniesienie rysunku, malowanie z wykonaniem prób barwnych/-fasety 4. Restauracja polichromii/przeniesienie rysunku, malowanie z wykonaniem prób barwnych/-sufit dcm 2 5.000 dcm 2 3.800 dcm 2 5.000 dcm 2 3.800 Rusztowanie 5. Montaż i demontaż rusztowania 13mx4,85mx 3 szt m 2 189,15 6. Wynajem rusztowania 100 dni x 189,15m2 m 2 18,915 7. Podest drewniany robocizna 13mx4,5m m 2 58,5 8. Podest drewniany z desek gr.32 mm 13 mx4,5m x 1,35 wsp m 3 2,527 Nadzór 9. Nadzór autorski obiekt 1 20

III. PODSUMOWANIE W przypadkach budynków wyposażonych w instalację odgromową i występującej konieczności jej demontażu należy po zakończeniu robót remontowo konserwatorskich ponownie ją zamontować i dokonać stosownych pomiarów. Wszelkie elementy w szczególności czujki pożarowe, włamaniowe itp. należy odpowiedni zabezpieczyć lub zdemontować na okres realizacji prac konserwatorskich. Z uwagi na fakt podjęcia odpowiedzialności za kompleksowość i spójność całego procesu konserwacji wszystkie stosowane preparaty w zakresie impregnacji, ochrony przeciwpożarowej i ochrony biologicznej drewna muszą pochodzić od jednego producenta. Minimalny okres gwarancji 3 lata. Proponowane środki muszą być aplikowane pod nadzorem producenta lub przez firmy wykonawcze posiadające zaświadczenie o przeszkoleniu w zakresie stosowania wyżej wymienionych preparatów. Deklaracja zgodności oraz świadectwo zakupu od producenta wyżej wymienionych preparatów musi zawierać dane o ilości i rodzaju zastosowanego preparatu oraz dane firmy wykonawczej realizującej aplikację wyżej wymienionych preparatów. Dokumenty te muszą być wystawione na wskazany obiekt objęty pracami konserwatorskimi. IV. LOKALIZACJA SEKTORA 21

V. ZAŁĄCZNIKI 22

1. Dokumentacja fotograficzna polichromii figuralnych, ornamentalnych z przedpiersia balustrady empor oraz polichromii floralno ornamentalnej sufitu w Zborze ze Stadeł. 2. Decyzja 604/96 z dnia 24.06.1996 r. w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytków. 3. Postanowienie Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 26.09.2013r. 4. Pismo znak: MNS-I.070.270.16 z dnia 29.03.2016r. 5. Pismo znak: OZNS.5172.1.2015.KF.WK.1 z dnia 20.04.2016r. 6. Decyzja o nadaniu uprawnień budowlanych nr ewid. 164/2001 7. Zaświadczenia z Małopolskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa z dnia 02.06.2016r. 8. Zaświadczenie z Firmy Budowlanej J. Kasperczyk Sp. J. z dnia 04.02.2011r. 23