Europejski Uniwersytet Wschodni

Europejski Uniwersytet Wschodni Raport z badań motywacji potencjalnych studentów z zagranicy Joanna Bielecka-Prus Marzena Kruk Zofia Kawczyńska-Butrym UMCS Lublin 2015 str. 1

SPIS TREŚCI Wstęp 3 1. Umiędzynarodowienie szkół wyższych w Europie 5 1.1. Studenci zagraniczni w krajach Europy 5 1.2. Umiędzynarodowienie szkół wyższych w Polsce w latach 2004-2013 12 2. Metodologia badań i charakterystyka zbiorowości próbnej 21 2.1. Metoda badawcza 21 2.2. Charakterystyka zbiorowości próbnej 22 3. Zagraniczne migracje edukacyjne w opinii uczniów i studentów z krajów Partnerstwa Wschodniego 29 3.1. Plany edukacyjne badanych 29 3.2. Czynniki istotne przy wyborze lokalizacji i kierunku studiów 42 3.3. Szanse i bariery związane ze studiowaniem za granicą 71 3.4. Oczekiwania w zakresie potrzeb edukacyjnych 76 4. Rekomendacje 82 Spis tabel 86 Spis wykresów 86 str. 2

Wstęp Zmiany demograficzne w krajach Europy i zmniejszanie się liczby ludzi młodych sprawia, że europejski system edukacji staje przed szczególnie trudnym wyzwaniem. Z jednej strony musi on poradzić sobie z niżem demograficznym, z drugiej zaś utrzymać sieć istniejących szkół wyższych, w taki sposób, aby nauka mogła nadal rozwijać się nie tracąc na jakości. Szkoły wyższe, a zwłaszcza uniwersytety nie mogą być traktowane jak przedsiębiorstwa dostosowujące się elastycznie do rynku, mają one bowiem, wyznaczoną przez wielowiekową tradycję, misję budowania i wzmacniania kapitału kulturowego społeczeństw. Jednakże misji tej nie można realizować bez studentów. Dlatego też już od wielu lat uczelnie zabiegają o pozyskiwanie studentów zagranicznych, aby wzmocnić potencjał uczelni. Błędem jednakże byłoby ujmowanie procesu umiędzynarodowienia jedynie w kategoriach kapitału ekonomicznego i ludzkiego. Internacjonalizacja uczelni to także część procesu tworzenia społeczeństwa otwartego i wielokulturowego. Od czasów powstania europejskie uniwersytety były międzynarodowe, przyciągały obywateli z wielu krajów, a dzięki wymianie idei i mieszaniu się kultur stawały się intelektualnymi ośrodkami promieniującymi na całą Europę. Wymiana studentów jest jednym z elementów budowy projektu Europy Wiedzy, który jest istotnym czynnikiem rekonstruowania tożsamości europejskiej. Ważną rolę w tej konsolidacji odgrywają kraje Partnerstwa Wschodniego (Białoruś Ukraina, Mołdawia, Gruzja, Azerbejdżan i Armenia). Są to kraje, z którymi Unia Europejska współpracuje w ramach różnorodnych działań obejmujących m.in. wzmacnianie procesów demokratyzacji struktur tych państw, wspieranie idei społeczeństwa obywatelskiego, a także budowanie silniejszych więzi z UE, zwłaszcza podtrzymywanie relacji międzyludzkich poprzez wyjazdy zagraniczne obywateli tych państw i wspólne projekty w ramach organizacji pozarządowych. W działaniach tych szkoły wyższe są kluczowym partnerem, ponieważ tworzą platformę swobodnej wymiany, a także odpowiedzialne są za wzmacnianie kapitału intelektualnego każdej ze stron. Aby jednak szkoły wyższe mogły w pełni realizować swoją funkcję konieczne jest rozpoznanie str. 3

własnego potencjału, zdefiniowanie barier, które mogą utrudniać przyjazd młodych ludzi z krajów Partnerstwa Wschodniego do Polski, a także oczekiwań, które mają ci ludzie w stosunku do polskich uczelni wyższych. Tylko wtedy przyjazdy studentów będą korzystne dla wszystkich podmiotów-beneficjentów: miast, w których mieszkają cudzoziemcy; uczelni, w których studenci zdobywają wiedzę; krajów pochodzenia, wzmacniających kapitał ludzki, a także samych studentów, którzy przyjechali, aby wzmocnić swój kapitał intelektualny. W ramach projektu Europejski Uniwersytet Wschodni współfinasowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach programu Erasmus + w 2015 roku przeprowadzono badania 500 uczniów szkół średnich i studentów pierwszych lat studiów z krajów Partnerstwa Wschodniego. Celem tych badań było poznanie motywów, jakimi kierują się młodzi ludzie przy projektowaniu swojej kariery edukacyjnej, wyboru szkół wyższych poza granicami ich kraju oraz barier, które utrudniają im wyjazd z kraju w celach edukacyjnych. Raport składa się z czterech części. W pierwszej części przedstawione zostały dane statystyczne dotyczące umiędzynarodowienia szkół wyższych w Europie, w tym także w Polsce. Przeprowadzona analiza oparta jest na danych pochodzących z Eurostatu i Głównego Urzędu Statystycznego (raporty Szkoły wyższe i ich finanse) i jej celem jest wskazanie głównych trendów internacjonalizacji szkół wyższych, także szkół wyższych w Polsce. W rozdziale drugim opisano metodologię badań oraz przedstawiono charakterystykę zbiorowości próbnej. W rozdziale trzecim omówiono wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w krajach Partnerstwa Wschodniego. Celem badań było poznanie planów edukacyjnych potencjalnych studentów z tych krajów, kryteriów, jakimi kierują się przy wyborze szkoły wyższej, opinii na temat podjęcia studiów za granicą, szans, jakie dają im takie studia, a także barier, które takie studia utrudniają lub uniemożliwiają. W rozdziale czwartym przedstawiono wnioski z badań w postaci rekomendacji, które mogą być pomocne przy przygotowywaniu oferty edukacyjnej dla studentów zagranicznych. str. 4

1. Umiędzynarodowienie szkół wyższych w Europie 1.1. Studenci zagraniczni w krajach Europy Według danych Eurostatu w 2012 roku w 28 krajach Unii Europejskiej na pierwszym etapie kształcenia wyższego (poziom 5 1 ) studiowało blisko 1,8 mln studentów zagranicznych 2. Ich liczba powiększyła się o 18% w stosunku do 2008 roku (zob. wyk. 1). Wyk. 1. Liczba studentów zagranicznych w Unii Europejskiej i w Polsce w latach 2008-2012 pierwszy etap kształcenia wyższego (poziom 5) na podstawie danych Eurostatu 1 Zgodnie z Międzynarodową standardową klasyfikacją edukacji (ISCED 97) piąty poziom edukacji jest pierwszym etapem szkolnictwa wyższego. W polskim systemie edukacji obejmuje on wyższe studia zawodowe, studia magisterskie, studia uzupełniające magisterskie, studia podyplomowe oraz Kolegium Nauczycielskie i Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych. Najwyższy poziom szósty jest odpowiednikiem studiów doktoranckich zob. Słownik: Międzynarodowa standardowa klasyfikacja edukacji (ISCED), http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/glossary:international_standard_classification_of_ education_(isced)/pl (dostęp 28.06.2015). 2 UNESCO, OECD i Eurostat definiują zagranicznych studentów jako obcokrajowców, którzy nie są obywatelami kraju, w którym studiują zob. Student mobility and foreign students in tertiary education (educ_mo), http://ec.europa.eu/eurostat/cache/metadata/en/educ_mo_esms.htm (dostęp 20.07.2015); UOE data collection on education system. Manual concepts, definitions and classifications, Volume 1, UNESCO, OECD, Eurostat, Montreal, Paris, Luxembourg 2013, s. 41-44. str. 5

Najwięcej studentów cudzoziemców studiowało w Wielkiej Brytanii (ponad 568 tys. studentów), w Niemczech (ok. 297 tys.), we Francji (ponad 271 tys.) i Holandii (ponad 163 tys.) (zob. wyk. 2). Wyk. 2. Liczba studentów zagranicznych w Europie w 2012 roku pierwszy etap kształcenia wyższego (poziom 5) na podstawie danych Eurostatu W Polsce w 2012 roku na wyższych uczelniach kształciło się ok. 25 tys. studentów zagranicznych, o 43% więcej niż w 2008 roku. Należy jednak pokreślić, że w naszym kraju uczyło się procentowo o wiele mniej studentów zagranicznych niż w wysoko rozwiniętych krajach Europy Zachodniej, ale też mniej niż w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, jak Czechy, Węgry, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, a nawet Bułgaria. Współczynnik umiędzynarodowienia polskich uczelni kształtuje się na poziomie 1,27%, podczas gdy średnia unijna wynosi 9,19%. Pod tym względem Polska należy, obok Chorwacji, do najmniej umiędzynarodowionych krajów Unii Europejskiej (zob. wyk. 3). str. 6

Wyk. 3. Odsetek studentów zagranicznych w populacji studentów danego kraju w 2012 roku pierwszy etap kształcenia wyższego (poziom 5) (w %) na podstawie danych Eurostatu Drugi etap kształcenia wyższego (poziom 6) to studia, które prowadzą do uzyskania stopnia doktorskiego. Najwięcej doktorantów-obcokrajowców było w Wielkiej Brytanii (ok. 45 tys.), Francji (ok. 30 tys.) i Niemczech (23,6 tys.). W Polsce doktorat robiło 942 słuchaczy z zagranicy (zob. wyk. 4). Wyk. 4. Liczba studentów zagranicznych w Europie w 2012 roku drugi etap kształcenia wyższego (poziom 6) na podstawie danych Eurostatu str. 7

Pod względem umiędzynarodowienia studiów doktoranckich Polska znajduje się na przedostatnim miejscu, tuż przed Litwą. Obcokrajowcy, będący na drugim etapie kształcenia wyższego, stanowią zaledwie 2,3% wszystkich studentów robiących doktorat w naszym kraju, podczas gdy w krajach UE doktorantem jest średnio co piąty cudzoziemiec (21,88%) (zob. wyk. 5). Wyk. 5. Odsetek studentów zagranicznych w populacji studentów danego kraju w 2012 roku drugi etap kształcenia wyższego (poziom 6) (w %) na podstawie danych Eurostatu Analizując dynamikę wzrostu liczby studentów zagranicznych na 5 i 6 poziomie studiów w Polsce w latach 2008-2012 można zauważyć, że jest ona jedną z najwyższych w Europie. W 2012 roku na polskich uczelniach studiowało o 42,3% więcej obcokrajowców niż w 2008 roku. Wyprzedzają nas tylko takie kraje jak Słowacja (43,1%), Łotwa (45,7%), Słowenia (49,3%), Irlandia (54%), czy Holandia (75,8%). Średni przyrost liczby studentów zagranicznych w 28 krajach UE kształtował się na poziomie 25,5% (zob. wyk. 6). str. 8

Wyk. 6. Przyrost studentów zagranicznych w krajach europejskich w stosunku do 2008 roku (dane za 2012 rok) pierwszy i drugi etap kształcenia wyższego (poziomy 5 i 6) na podstawie danych Eurostatu W UE kierunki w obszarze nauk społecznych, ekonomii i prawa, zarówno na 5, jak i 6 poziomie studiów wybiera 35,2% studentów zagranicznych. W Polsce ich odsetek jest wyższy i wynosi 40,0%. Warto ponadto zwrócić uwagę na kierunki związane ze zdrowiem i opieką społeczną, na które w Polsce decyduje się 24,5% obcokrajowców, podczas gdy w UE tylko 12,2%. Odmienna sytuacja występuje w przypadku kierunków technicznych. Inżynierię, produkcję i budownictwo w UE wybiera 15% studentów zagranicznych, w naszym kraju o połowę mniej (7,2%). Podobnie jest w odniesieniu do nauk ścisłych, matematyki i informatyki, na których w UE studiuje 12% cudzoziemców, natomiast w Polsce tylko 5,6% (zob. wyk. 7). str. 9

Wyk. 7. Odsetek studentów zagranicznych w UE i Polsce w 2012 roku według kierunków edukacji pierwszy i drugi etap kształcenia wyższego (poziom 5 i 6) (w %) na podstawie danych Eurostatu Analiza danych z Eurostatu w zakresie umiędzynarodowienia szkół wyższych w Europie i w Polsce wykazała, że: 1. Największy odsetek studentów zagranicznych występuje w Księstwie Liechtensteinu, gdzie cudzoziemcy stanowią ok. 87% wszystkich słuchaczy studiujących zarówno na poziomie 5, jak i 6. Pod względem liczbowym najwięcej zagranicznych studentów jest w Wielkiej Brytanii. 2. Współczynnik umiędzynarodowienia polskich uczelni (1,27%) na pierwszym etapie kształcenia wyższego (poziom 5) należy do najniższych w Europie. Podobnie jest ze str. 10

studiami na 6 poziomie, gdzie obcokrajowcy stanowią zaledwie 2,3% studentów robiących doktorat w naszym kraju. 3. Pomimo niekorzystnego współczynnika umiędzynarodowienia uczelni Polska jest w gronie państw o największej dynamice wzrostu liczby studentów zagranicznych. W 2012 roku liczba obcokrajowców studiujących nad Wisłą wzrosła o 42,3% w porównaniu do 2008 roku. 4. Do najpopularniejszych kierunków edukacji w Polsce i UE należą nauki społeczne, ekonomia i prawo, które wybiera od 35% (średnia unijna) do 40% (w przypadku Polski) studentów zagranicznych. 5. Zdrowie i opieka społeczna, to kierunki, które częściej wybierane są przez obcokrajowców studiujących w Polsce (24,5%) niż w innych krajach UE (12,2%). 6. Kierunki techniczne (inżynieria, produkcja i budownictwo oraz nauki ścisłe, matematyka i informatyka) są popularniejsze wśród cudzoziemców studiujących w UE, niż wśród tych, którzy decydują się na edukację w Polsce. str. 11

1.2. Umiędzynarodowienie szkół wyższych w Polsce w latach 2004-2013 Z danych GUS wynika, że liczba zagranicznych studentów w Polsce systematycznie rośnie (wyk. 8). Oznacza to, że Polska jest coraz bardziej atrakcyjnym krajem dla migracji edukacyjnej, ale wciąż jednak wskaźniki umiędzynarodowienia, w porównaniu z wieloma krajami Europy, są niskie. Wyk. 8. Liczba studentów zagranicznych w Polsce w latach 2004-2014 według płci na podstawie danych GUS W roku akademickim 2013/2014 odnotowano 35 983 studentów cudzoziemców uczących się w polskich szkołach wyższych. W ciągu ostatnich dziesięciu lat liczba ta wzrosła czterokrotnie, a porównując rok 2013/2014 z rokiem poprzedzającym jest to wzrost rzędu 6611 osób (w poprzednich latach przyrost był nieco mniejszy i wahał się w granicach 1000-4000 osób). Liczba studiujących kobiet jest nieco większa niż liczba mężczyzn. str. 12

Wyk. 9. Liczba studentów zagranicznych według typu uczelni oraz formy studiów w latach 2004-2013 na podstawie danych GUS Najwięcej studentów zagranicznych kształci się w uczelniach publicznych i ich liczba systematycznie wzrasta (z 6959 w roku 2004 do 22 274 w 2013). Wzrasta także liczba studiujących w uczelniach niepublicznych (w 2013 odnotowano 13 709) i co ciekawe, wzrost ten jest bardziej dynamiczny niż w uczelniach publicznych: w szkołach niepublicznych liczba studentów w 2013 w stosunku do 2004 wzrosła siedmiokrotnie, w publicznych zaś, w tym samym okresie, trzykrotnie. W roku akademickim 2013 uczelniom tym udało się zrekrutować 4087 więcej studentów niż w roku 2014, tymczasem wzrost rekrutacji w szkołach publicznych wyniósł 2724. A zatem szkoły te są poważnym konkurentem dla uczelni publicznych. Jak wynika z wykresu 7 studenci zagraniczni częściej wybierają studia stacjonarne i ich popularność od roku 2009 dynamicznie rośnie. Na studiach niestacjonarnych liczba studentów wzrasta, ale wzrost nie ma takiej dynamiki: w roku 2013 liczba studentów na studiach stacjonarnych wzrosła o 6412 w porównaniu z rokiem 2012, a na studiach niestacjonarnych wzrost ten wynosił jedynie 399. str. 13

Biorąc pod uwagę sprofilowany typ szkół wyższych studenci zagraniczni najczęściej wybierają uniwersytety (wyk. 10). Wyk. 10. Liczba studentów zagranicznych według sprofilowanego typu uczelni w latach 2004-2013 na podstawie danych GUS Dane GUS (wyk. 10) wskazują, że liczba zagranicznych studentów w uniwersytetach stale rośnie, a od roku 2009 wzrost ten nabrał większej dynamiki. W roku 2009 w porównaniu do roku 2004 liczba studentów wzrosła o 1245 osób, natomiast w 2013 zanotowano wzrost o 3904. W sumie w 2013 roku w uniwersytetach studiowało 8778 cudzoziemców. Jeszcze większą dynamikę można zauważyć w przypadku wyższych szkół ekonomicznych. Liczba studentów zagranicznych w tych szkołach (7782) jest obecnie większa niż w uniwersytetach medycznych (5374). Dynamiczny wzrost liczby studentów zagranicznych w szkołach ekonomicznych obserwuje się od 2009 roku. W ciągu czterech lat (2009-2013) liczba tych studentów wzrosła o 5387 osób. Wyższe szkoły medyczne dynamicznie rekrutowały studentów zagranicznych w latach 2004-2009, obecnie zaś wzrost liczby studentów jest znacznie mniejszy. Natomiast wyższe szkoły techniczne odnotowują str. 14

znaczny przyrost studentów spoza granic Polski i w 2013 roku było ich 3543, o 2809 więcej niż w roku 2004. Szkoły rolnicze i szkoły artystyczne także odnotowały wzrost liczby studentów zagranicznych, ale nie był on zbyt duży w porównaniu z poprzednimi latami. W 2013 roku na uczelniach rolniczych studiowało 837 cudzoziemców, w szkołach artystycznych zaś 724 osoby. Wyk. 11. Liczba studentów zagranicznych według rodzaju studiów w latach 2004-2013 na podstawie danych GUS Dane GUS wskazują (wyk. 11), że coraz większą popularnością wśród studentów zagranicznych cieszą się studia pierwszego stopnia. W 2004 roku ten typ studiów wybrało tylko 1425 osób, gdy na studia magisterskie zdecydowały się 7152 osoby. W roku akademickim 2013/2014 na studiach pierwszego stopnia uczyło się 16443 osoby, a na studiach magisterskich o 690 osób mniej. Trzeba jednakże podkreślić, że zarówno studia pierwszego stopnia, jak i studia magisterskie wybiera coraz większa liczba cudzoziemców. Biorąc pod uwagę kierunki studiów (wyk. 12), najwięcej studentów zagranicznych studiuje nauki ekonomiczne i administrację (9691 w roku akademickim 2013/14), bardzo dynamicznie rosła str. 15

liczba tych studentów od 2009 roku i w 2011 przerosła liczbę cudzoziemców studiujących nauki medyczne. Kolejnym popularnym kierunkiem są nauki medyczne, w roku 2013 odnotowano 6858 studentów cudzoziemców. Trzecim w kolejności są nauki społeczne. Liczba studentów na tych kierunkach stale wzrasta: od 2004 liczba ich wzrosła trzy i pół razy. Kolejną grupą kierunków, na której odnotowano wzrost liczby studentów obcokrajowców to usługi (w porównaniu do 2004 liczba studentów w 2013 wzrosła 14 razy). Następną grupą są nauki humanistyczne, choć tu wzrost liczby studentów nie jest aż tak dynamiczny (dwukrotny wzrost w 2013 w porównaniu do 2004), zanotowano nawet małe spadki. Rośnie także, choć powoli, liczba studentów na kierunkach technicznych (w 2013 było ich 2569), naukach przyrodniczych (2467 w 2013). Na pozostałych kierunkach (artystycznym, pedagogicznym, prawniczym i rolniczym) liczba studentów zagranicznych także rośnie, choć nie jest ich dużo w porównaniu do całej populacji. str. 16

Wyk. 12. Liczba studentów zagranicznych według kierunków studiów w latach 2004-2013 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 pedagogiczne humanistyczne artystyczne społeczne ekonomiczne i administracja prawnicze nauki przyrodnicze nauki medyczne techniczne rolnicze usługi na podstawie danych GUS Dane dotyczące liczby obcokrajowców podejmujących najczęściej naukę w polskich uniwersytetach przedstawia tabela 1. W pierwszej piątce najczęściej wybieranych szkół wyższych znajdują się dwa uniwersytety: Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Jagielloński, dwa uniwersytety medyczne: Uniwersytet Medyczny w Lublinie i Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu oraz jedna politechnika: Politechnika Warszawska. Warto zwrócić uwagę na to, że niektórym szkołom wyższym udało się dynamicznie zwiększyć liczbę studentów zagranicznych. Największy przyrost w 2013 w stosunku do 2004 zanotowała Akademia Ekonomiczna w Krakowie (sześciokrotny wzrost), Politechnika Warszawska (pięciokrotny wzrost) oraz Uniwersytet Medyczny w Lublinie (czterokrotny wzrost). str. 17

Tab. 1. Liczba studentów zagranicznych w wybranych polskich szkołach w roku 2004 i 2013 Lp. Nazwa szkoły 2004 2013 1 Uniwersytet Warszawski 533 1690 2 Uniwersytet Jagielloński 854 1556 3 Uniwersytet Medyczny w Lublinie 185 1067 4 Politechnika Warszawska 170 921 5 Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 450 910 6 Uniwersytet Wrocławski 223 780 7 Akademia Ekonomiczna w Krakowie 128 768 8 Gdański Uniwersytet Medyczny 147 735 9 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza 187 659 10 Uniwersytet w Białymstoku 311 647 11 Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej 178 633 na podstawie danych GUS Biorąc pod uwagę kontynenty, z których przyjeżdżają studenci zagraniczni, to głównie są to mieszkańcy Europy (wyk. 13) str. 18

Wyk. 13. Studenci zagraniczni według kontynentów na podstawie danych GUS Liczba studentów z krajów europejskich stale rośnie i w 2013 było ich niemal 23 tysiące. Powoli rośnie liczba studentów z krajów azjatyckich (ponad 4000 w 2013), lekko spada liczba studentów z Afryki (593 w 2013) oraz Ameryki Północnej i Środkowej (1416 w 2013 roku). Dane GUS z 2013 roku pokazują, że najwięcej studentów europejskich przyjeżdża do Polski z Ukrainy (52% wszystkich studentów z Europy) oraz z Białorusi (13%). Przedstawiciele kolejnych krajów najliczniej reprezentowanych to Norwegowie i Hiszpanie (po 5% Europejczyków studiujących w Polsce), Szwedzi (4%), Litwini, Turcy, Rosjanie i Niemcy (po 3%). Wśród krajów azjatyckich najwięcej studentów przyjeżdża z Arabii Saudyjskiej (15%) oraz Chin (14%). Stosunkowo liczne grupy przyjechały także z: Kazachstanu (11%), Tajwanu (9%), Indii (7%), Wietnamu i Malezji (po 5%) oraz Armenii (4%). Bardzo gwałtownie spadła liczba studentów przyjeżdżających z Jordanii (z 382 w 2010 do 27 w 2013), Bangladeszu (172 w 2006 do 22 w 2013). Jeśli chodzi o kontynent Ameryki Północnej i Południowej, to największą grupę str. 19

studentów stanowili obywatele USA (60%) oraz Kanady (16%), z danych jednak wynika, że coraz mniej obywateli tych krajów studiuje w Polsce. Z krajów afrykańskich największą grupę studentów stanowią Nigeryjczycy (21% studentów afrykańskich). Podsumowując można stwierdzić że: 1. W roku akademickim 2013/2014 odnotowano 35 983 studentów cudzoziemców uczących się w polskich szkołach wyższych. W ciągu ostatnich dziesięciu lat liczba ta wzrosła czterokrotnie. 2. Najwięcej studentów zagranicznych kształci się w uczelniach publicznych, choć liczba studentów uczących się w szkołach niepublicznych gwałtownie wzrasta. 3. Największą popularnością cieszą się studia pierwszego stopnia. 4. Najwięcej studentów rekrutują uniwersytety, szkoły ekonomiczne oraz medyczne. 5. Najczęściej studenci wybierają nauki ekonomiczne i administrację, nauki medyczne oraz nauki społeczne. 6. Najwięcej studentów zagranicznych rekrutują: Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu oraz Politechnika Warszawska. 7. Najwięcej studentów zagranicznych przyjeżdża z krajów europejskich. Ponad połowa z nich to obywatele Ukrainy, a kolejna największa grupa to studenci z Białorusi (13%). str. 20

2. Metodologia badań i charakterystyka zbiorowości próbnej Celem badań było rozpoznanie potrzeb potencjalnych studentów przyjeżdżających do Polski z krajów Partnerstwa Wschodniego, a zwłaszcza zdefiniowanie istotnych czynników warunkujących ich wybór uczelni, tak aby dostosować ofertę edukacyjną lubelskich uniwersytetów do potrzeb i planów tych potencjalnych studentów. Diagnoza planów i potrzeb edukacyjnych cudzoziemców jest pierwszym i niezbędnym krokiem do tworzenia nowych kierunków kształcenia i modyfikowania starych. Rozpoznanie barier, które utrudniają podjęcie studiów zagranicznych może uruchomić działania po stronie szkół wyższych niwelujące, a przynajmniej znacznie redukujące te bariery. 2.1. Metoda badawcza Ze względu na postawione cele badawcze zasadnym było zastosowanie ilościowej techniki badawczej, która umożliwia badanie dużej liczby respondentów za pomocą wystandaryzowanego narzędzia umożliwiającego agregowanie i porównywanie wyników ze względu na istotne zmienne. W tym celu stworzony został kwestionariusz ankiety składający się z 32 pytań, z których 10 miało rozbudowaną kafeterię, a 11 pytań to pytania półotwarte, umożliwiające respondentom swobodę wypowiedzi. Pytania miały na celu identyfikację planów i preferencji edukacyjnych respondentów, oczekiwanych problemów związanych z podjęciem studiów w ośrodkach zagranicznych, a także głównych czynników decydujących o wyborze kierunku studiów, uczelni i miasta. W metryczce pytano o podstawowe zmienne demograficzno-społeczne, które pozwalają wskazać na pewne zależności czy tendencje wpływające na motywację. Ankieta została przetłumaczona na język angielski, ukraiński i rosyjski, aby dostosować narzędzie do kompetencji językowych respondentów. Należy podkreślić, że celowo zrezygnowano z pytań o skomplikowanej budowie str. 21

strukturalnej, aby ankieta mogła być z łatwością wypełniona przez przeciętnego ucznia szkoły średniej. Ze względu na specyfikę populacji, która jest silnie rozproszona terytorialnie uznano, że najlepiej sprawdzi się w tej sytuacji ankieta internetowa. Pozwala ona na dotarcie do osób przebywających w oddalonych miejscach, nie pociąga za sobą dużych kosztów, wypełnianie jej jest szybkie, a biorąc pod uwagę fakt, że Internet jest ważnym medium komunikacji dla młodych ludzi, ta forma badania nie buduje poważnych systemów wykluczeń z próby. Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że badania nie mają cech reprezentatywności ze względu na nielosowość próby, jednakże w badanej populacji taką losowość trudno byłoby zapewnić i pociągnęłoby to za sobą ogromne koszty finansowe. Jednakże duża wielkość próby (500 respondentów z krajów Partnerstwa Wschodniego) umożliwia wskazanie pewnych tendencji i współzależności. Uzyskane dane zostały poddane analizie statystycznej na poziomie opisowym. Do analizy zastosowano program SPSS. 2.2. Charakterystyka zbiorowości próbnej Ze względu na to, że w projekcie nie zakładano doboru kwotowego, większość respondentów stanowiły kobiety. W przebadanej próbie było 64% kobiet i 36% mężczyzn. Zdecydowana większość osób mieszka na terenie Ukrainy (92%) i jedynie 8% to mieszkańcy innych krajów Partnerstwa Wschodniego (Białoruś, Mołdawia, Gruzja, Armenia). Większość z nich to mieszkańcy dużych miast (wyk. 14). str. 22

Wyk. 14. Miejsce zamieszkania respondentów (w %) Ponad połowa respondentów (59,6%) mieszka w dużym mieście o liczebności powyżej 100 tys. mieszkańców. Jedna czwarta (25,3%) to mieszkańcy średnich miast. Najmniej liczną grupę stanowili mieszkańcy wsi (7%). Badana grupa była zróżnicowana pod względem wieku: 43% to osoby między 16 a 18 rokiem życia, 26% to osoby w przedziale wieku 19-21 lat, nieco mniej liczna jest grupa osób od 22 do 24 roku życia (20%), 8% to osoby powyżej 25 roku życia, a 3% to osoby, które miały mniej niż 16 lat. Jak widać grupa respondentów jest w wieku, w którym podejmuje się ważne decyzje życiowe dotyczące rozwoju zawodowego. Ponad połowa respondentów (54%) to osoby, które studiują i podjęły już pewne istotne decyzje dotyczące edukacji, 44% to osoby uczące się w szkołach średnich, przed którymi trudne decyzje dotyczące budowania ścieżki kariery, 15% to osoby pracujące, a jedynie 6% badanych to bezrobotni. Status materialny rodziny i jej pozycja w hierarchii społecznej jest ważnym czynnikiem warunkującym decyzje edukacyjne. Jak wynika z badań, subiektywna ocena sytuacji materialnej rodziny jest stosunkowo dobra (wyk. 15). str. 23

Wyk. 15. Subiektywna ocena sytuacji materialnej rodziny (w %) Ponad połowa badanych (54%) ocenia swoją sytuację materialną jako przeciętną, a 31% jako dobrą i bardzo dobrą. Jedynie 15% ankietowanych stwierdziło, że są w złej lub bardzo złej sytuacji materialnej. Względnie pozytywna ocena sytuacji może wynikać z wysokiego kapitału kulturowego rodziców respondentów (wyk. 16). str. 24

Wyk. 16. Wykształcenie rodziców respondentów (w %) Respondenci najczęściej mają dobrze wykształconych rodziców, a matki respondentów mają częściej wykształcenie wyższe (67%) niż ojcowie pytanych osób (55%). Drugą co do wielkości grupę stanowią osoby, których rodzice mają wykształcenie zawodowe (19% matek i 27% ojców). Średnim wykształceniem legitymuje się 14% matek i 16% ojców. Tylko u nielicznych rodzice ukończyli szkołę podstawową. Można wnioskować, że respondenci mają, ze względu na pozycję społeczną rodziny, wysokie aspiracje edukacyjne, być może także inspirowane pragnieniami rodziców. str. 25

Wyk. 17. Ocena poziomu własnej wiedzy szkolnej przez respondentów (w%) Jak wynika z wykresu 17 ponad połowa respondentów ocenia swój poziom wiedzy szkolnej jako dobry (54%). Co trzeci z badanych (32%) uważa, że ma dostateczny poziom wiedzy, a jedynie 13% ocenia swój poziom kompetencji za bardzo dobry. Jeśli natomiast weźmiemy pod uwagę kompetencje językowe cudzoziemców, to najwięcej osób (89%) ocenia, że zna dobrze lub bardzo dobrze język rosyjski i tylko co dziesiąty (11%) badany uważa, że zna słabo ten język lub nie zna go w ogóle. Kolejnym językiem, którego znajomość jest oceniana jako bardzo dobrą lub dobrą jest język angielski (odpowiednio 16% i 50%), 15% posługuje się językiem niemieckim na poziomie dobrym i bardzo dobrym, a język francuski na tym poziomie zna jedynie 7% badanych. Biorąc pod uwagę ewentualne plany edukacyjne związane ze studiowaniem w Polsce bardzo ważna jest przede wszystkim znajomość języka polskiego (wyk. 18). str. 26

Wyk. 18. Ocena poziomu znajomości języka polskiego (w %) Okazuje się, że aż 40% anektowanych w ogóle nie zna języka polskiego, a 31% zna go jedynie słabo i tylko co trzeci z badanych posługuje się językiem polskim na poziomie dobrym i bardzo dobrym. Oznacza to, że nieznajomość języka polskiego może stanowić istotną barierę w planowaniu wyjazdu do Polski i szkoły wyższe, które są zainteresowane pozyskaniem studentów z krajów Partnerstwa Wschodniego powinny wziąć to pod uwagę w planowaniu programów. Może się okazać, że wprowadzenie języka angielskiego jako wykładowego, będzie czynnikiem zachęcającym. Z punktu widzenia planów wyjazdowych w celach edukacyjnych istotne są nie tylko wiedza i umiejętności językowe jednostek, ale także cechy osobowościowe, umiejętność dostosowania się do nowych sytuacji i otwartość na nowe kontakty. Respondenci wysoko ocenili swoje kompetencje w tym zakresie. Ponad połowa z nich (53%) uważa, że ma wysoki poziom optymizmu (średnią ocenę wskazało zaś 45%), poczucie nadziei zaś 59% (poziom średni wskazało 37%), a własne szanse życiowe 56% (poziom średni wybrało 40% badanych). Równie wysoko ocenione były własne umiejętności adaptacyjne (wysoko: 59%, średnio 38%), więzi z bliskimi (wysoko 60%, str. 27

średnio 36%) i umiejętność nawiązywania kontaktów (wysoko 44%, średnio 53%). Najsłabiej w tej kategorii pytań wypadła ocena własnych uzdolnień: 34% ankietowanych oceniło ją jako wysokie, 53% jako średnie, a 13% jako niskie. Szczegółowa analiza pokazuje, że kobiety nieco częściej niż mężczyźni wysoko oceniały swoje więzi z bliskimi (63% kobiet i 54% mężczyzn) oraz poczucie nadziei (63% kobiet i 52% mężczyzn), a osoby planujące studiowanie w Lublinie nieco częściej niż osoby nieplanujące takich studiów wskazywały wyższe oceny w następujących obszarach: własnego optymizmu (65%), umiejętności adaptacyjnych (69%), wiary we własne szanse życiowe (71%), więzi z bliskimi (63%) i posiadanego uzdolnienia (47%). Być może zatem wysoka ocena własnej osoby jest czynnikiem stymulującym do wyjazdu. Pozytywna ocena własnej sytuacji materialnej wyraźnie jest powiązana z wysoką oceną przypisywaną w kategoriach: poczucie optymizmu, poczucie nadziei, umiejętności adaptacyjne, więzi z bliskimi, wiara w szanse życiowe, posiadane uzdolnienia, umiejętność nawiązywania kontaktu. Reasumując, większa część osób, które znalazły się w próbie to kobiety (64% ). Są to przede wszystkim obywatele Ukrainy (92%), co jest istotne, bowiem ponad połowa cudzoziemców studiujących w Polsce to mieszkańcy Ukrainy, zatem ich opinia jest szczególnie ważna w planowaniu oferty edukacyjnej. Ponad połowa respondentów (59,6%) mieszka w dużym mieście o liczebności powyżej 100 tys. mieszkańców. Większość respondentów (54%) ocenia swoją sytuację materialną jako przeciętną, a 31% jako dobrą i bardzo dobrą. Ponad połowa badanych pochodzi z rodzin o dużym kapitale kulturowym: 67% matek respondentów oraz 55% ojców ma wykształcenie wyższe. Większość osób ocenia swój poziom wiedzy szkolnej jako dobry (54%), a 13% jako bardzo dobry. Wysoko ocenione zostały własne predyspozycje osobowe: 53% z ogółu badanych uważa, że ma wysoki poziom optymizmu, 59% wskazało na wysoki poziom nadziei, a własne szanse życiowe wysoko oceniło 56% anektowanych. Wysoko ocenione były własne umiejętności adaptacyjne (59%) więzi z bliskimi (60%) i umiejętność nawiązywania kontaktów (44%). str. 28

3. Zagraniczne migracje edukacyjne w opinii uczniów i studentów z krajów Partnerstwa Wschodniego 3.1. Plany edukacyjne badanych Pierwszym krokiem poznania preferencji edukacyjnych jest rozpoznanie ogólnych planów młodych ludzi dotyczących dalszej edukacji. Większość osób planuje podjęcie studiów (53%) lub chce je kontynuować (41%), a jedynie 5% z badanej próby nie podjęło w tej kwestii decyzji. Także osoby oceniające swoją wiedzę jako dostateczną (18% badanych) ma zamiar rozpocząć naukę w szkole wyższej, choć także w grupie tej zanotowano największy odsetek niezdecydowanych (8%). Tylko 8 mężczyzn i jedna kobieta nie planują podjęcia studiów w najbliższym czasie. Większość badanych ma określone plany edukacyjne (wyk. 19). Wyk. 19. Plany edukacyjne badanych (w %) str. 29

Ponad połowa badanych (56%) myśli o wyjeździe z kraju, 32% decyduje się pozostać w kraju zamieszkania, a mała grupa (13%) nie podjęła jeszcze decyzji. Brak zdecydowania częściej wykazywały osoby oceniające bardzo dobrze swój status materialny (27% osób z tej kategorii). Osoby planujące wyjazd to najczęściej kobiety (34% badanych), co trzecia taka osoba to respondent już studiujący (31%) o przeciętnej sytuacji materialnej (32%), mieszkający w dużym mieście (powyżej 100 tys. mieszkańców) (37% badanych), dobrze oceniający swoją wiedzę szkolną (33% badanych). Badani wymieniali najczęściej następujące powody, które skłaniają ich do wyjazdu z kraju: posiadanie dyplomu zagranicznej uczelni (74% wskazań) możliwość nauki języków obcych (64% wskazań) możliwość zawarcia ciekawych znajomości (60% wskazań) zainteresowanie krajem (58% wskazań) możliwość większych zarobków (49% wskazań) większe możliwości znalezienia pracy po studiach w innym kraju (39% wskazań). Mniej istotnymi powodami okazały się: niski poziom uczelni krajowych (23%), niepewna sytuacja ekonomiczna (23%) i polityczna (18%), chęć poznania przyszłego partnera/przyszłej partnerki życiowej (16%), niższe koszty studiowania (12%) i utrzymania (11%), brak odpowiedniego kierunku studiów w kraju (9%), posiadanie Karty Polaka (5%), naciski ze strony rodziny (3%). Jedna osoba deklarowała chęć wyjazdu ze względów religijnych (jako katolik chce mieszkać w kraju katolickim). Kobiety częściej niż mężczyźni deklarowały, że powodem jest zainteresowanie krajem (61% z badanych kobiet w stosunku do 51% badanych mężczyzn) oraz możliwość zawarcia ciekawych znajomości (64% kobiet w stosunku do 52% mężczyzn). Osoby oceniające bardzo dobrze własną sytuację materialną częściej niż inne osoby deklarowały zainteresowanie krajem (77% takich osób), a także chęć poznania przyszłego partnera życiowego/partnerki życiowej (33% takich osób). str. 30

Osoby oceniające gorzej swoją sytuację materialną znacznie częściej niż inni wskazywali na niepewną sytuację materialną jako czynnik wypychający ich z kraju (24% osób z przeciętną sytuacją materialną w stosunku do 13% osób oceniających własną sytuację jako bardzo dobrą). W pozostałych kategoriach ocena własnego statusu materialnego nie miała istotnego wpływu na wskazane powody. Osoby planujące studia w Lublinie znacznie częściej wskazywały na niski poziom uczelni w kraju (14% ogółu badanych), a rzadziej na chęć wysokich zarobków (14% ogółu badanych). Respondenci wysoko oceniający swoją wiedzę (17% ogółu badanych) także wskazywali częściej na niski poziom krajowych uczelni. Pytając bardziej szczegółowo o plany wyjazdowe respondentów interesowało nas, czy zastanawiają się oni nad studiowaniem w krajach Unii Europejskiej. Wyniki badań przedstawiono w tabeli 2. Tab. 2. Plany wyjazdu na studia do krajów UE względem płci Czy zastanawiasz się nad podjęciem Płeć studiów w jednym z państw Ogółem członkowskich UE? Kobieta Mężczyzna Tak Liczebność 273 153 426 % z niezależnej 85,6% 85,5% 85,5% Nie Liczebność 46 26 72 % z niezależnej 14,4% 14,5% 14,5% Ogółem Liczebność 319 179 498 % z niezależnej 100% 100% 100% Okazuje się, że aż 85% badanych, bez względu na płeć, chciałoby podjąć studia w jednym z krajów Unii Europejskiej. Tylko 14% badanych nie zdecydowałoby się na taką ścieżkę edukacyjną. Trzeba także zauważyć, że osoby, które uważają, że sytuacja ekonomiczna ich rodziny jest zła częściej niż pozostałe grupy badanych nie podejmowały takiej decyzji: 21% osób oceniających swoja sytuację materialną jako złą, 14% oceniających jako przeciętną i 11% oceniających jako dobrą nie decydowało się na wyjazd do krajów UE. Warto zatem pomyśleć o rozbudowaniu systemu str. 31

stypendialnego do osób o gorszym statusie materialnym. Status zawodowy badanych nie miał wpływu na decyzje wyjazdu: taką chęć deklarowali zarówno studenci (87% osób w tej grupie), uczniowie szkół średnich (83% badanych w tej grupie), pracujący (85% badanych w tej grupie) oraz bezrobotni (80% badanych w tej grupie). Tab. 3. Plany wyjazdu na studia do krajów członkowskich UE według oceny własnej wiedzy szkolnej Czy zastanawiasz się nad Jak oceniasz swoją wiedzę szkolną? podjęciem studiów w jednym Bardzo Ogółem z państw członkowskich UE? Dobrze Dostatecznie Niedostatecznie dobrze Tak Liczebność 59 238 126 3 426 % z niezależnej 90,8% 88,5% 78,8% 75,0% 85,5% Nie Liczebność 6 31 34 1 72 % z niezależnej 9,2% 11,5% 21,3% 25,0% 14,5% Ogółem Liczebność 65 269 160 4 498 % z niezależnej 100% 100% 100% 100% 100% Jak wynika z tabeli 3, studenci lepiej oceniający swoją wiedzę szkolną częściej planują wyjazd do krajów Unii (90% osób oceniających swoją wiedzę jako bardzo dobrą i 88,5% osób oceniających swoją wiedzę jako dobrą). Biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania respondentów, osoby decydujące się na wyjazd to najczęściej mieszkańcy dużych miast (powyżej 100 tys. mieszkańców) i ta grupa stanowiła 54% ogółu badanych. Większość respondentów chciałaby studiować w Polsce (76% ogółu czyli tylko 10 procent mniej od osób deklarujących chęć studiowania w jakimś kraju Unii Europejskiej), co oznacza, że Polska jest krajem dla tych osób najbardziej atrakcyjnym (tab. 4) str. 32

Tab. 4. Plany wyjazdu na studia do Polski według płci Czy zastanawiasz się nad podjęciem Płeć studiów w Polsce? Kobieta Mężczyzna Ogółem Tak Liczebność 237 140 377 % z niezależnej 74,3% 78,2% 75,7% Nie Liczebność 82 39 121 % z niezależnej 25,7% 21,8% 24,3% Ogółem Liczebność 319 179 498 % z niezależnej 100% 100% 100% Badani mężczyźni (78% mężczyzn) nieco częściej planowali wyjazd na studia do Polski niż kobiety (74% kobiet). Wśród ogółu badanych najczęściej osoby deklarujące chęć wyjazdu to osoby oceniające swoją sytuację materialną jako przeciętną. Biorąc pod uwagę status zawodowy badanych, najczęściej chęć wyjazdu do Polski deklarowały osoby już studiujące (79% z tej grupy) i osoby pracujące (73% badanych z tej grupy), nieco rzadziej uczniowie szkół średnich (73% z badanych w tej grupie). Podobnie jak w przypadku pytania o studia w krajach Unii, największa grupa badanych (45%) deklarująca chęć studiowania w Polsce to mieszkańcy większych miast (powyżej 100 tys. mieszkańców), ale jest ich nieco mniej niż chętnych do wyjazdu do innych krajów UE. W tej grupie 90% chciało studiować w krajach UE, ale już 76% z nich wybierało Polskę. str. 33

Tab. 5. Plany wyjazdu na studia do Polski według oceny własnej wiedzy szkolnej Jak oceniasz swoją wiedzę szkolną? Czy zastanawiasz się nad podjęciem studiów w Polsce? Bardzo Dobrze Dostatecznie Niedostatecznie dobrze Ogółem Tak Liczebność 47 206 121 3 377 % z niezależnej 72,3% 76,6% 75,6% 75,0% 75,7% Nie Liczebność 18 63 39 1 121 % z niezależnej 27,7% 23,4% 24,4% 25,0% 24,3% Ogółem Liczebność 65 269 160 4 498 % z niezależnej 100% 100% 100% 100% 100% Porównując rozkład częstości subiektywnej oceny wiedzy szkolnej z rozkładem częstości dotyczącym deklaracji wyjazdowych do Polski można zauważyć ciekawą zależność. Otóż zasadniczo subiektywna ocena poziomu wiedzy nie wpływa wyraźnie na preferencje wyjazdowe i można zauważyć, że wśród osób oceniających swój poziom wiedzy na bardzo dobry tylko 9% nie chce wyjeżdżać na studia do krajów Unii (tab. 5), natomiast w przypadku deklaracji wyjazdowych do Polski takich osób jest już 28%. Podobnie jest z osobami oceniającymi swoją wiedzę jako dobrą (11% z nich nie chce studiować w krajach Unii, a 23% nie chce studiować w Polsce). Zależność taka nie występuje w przypadku osób oceniających swoją wiedzę jako przeciętną. Oznacza to, że osoby lepiej oceniające swój poziom wiedzy wybierają kraje Unii, ale nie zawsze wybierają Polskę. Warto zatem pomyśleć o wypracowaniu systemu zachęt, który przyciągałby do Polski lepiej się uczących studentów. Osoby pytane o chęć studiowania w Lublinie wyraziły następujące opinie (wyk. 20): str. 34

Wyk. 20. Deklaracje chęci wyjazdu na studia do Lublina (w%) Duża grupa badanych (41%) deklaruje chęć studiowania w Lublinie, a tylko 11% badanych nie ma takich planów. Warto zwrócić uwagę, że aż 48% badanych nie jest jeszcze zdecydowanych, dlatego też oni są kluczową grupą, do której należy skierować kampanie zachęcające do przyjazdu. Porównując odsetek osób planujących studia na jednej z lubelskich uczelni z osobami, które chciałyby studiować w krajach Unii (85,5%) oraz w Polsce (76%), można stwierdzić, że jest on niższy, choć wciąż wysoki. Badanie rozkładu zmiennych wskazuje, że płeć respondentów nie ma istotnego znaczenia w wyborze Lublina jako miasta studiowania. Tab. 6. Plany dotyczące wyjazdu na studia do Lublina według płci Sytuacja materialna Twojej rodziny: Czy planujesz studia w Lublinie? Bardzo Bardzo Dobra Przeciętna Zła dobra zła Ogółem Tak Liczebność 6 43 97 9 2 157 % z niezależnej 42,9% 44,3% 44,9% 18,8% 50,0% 41,4% Nie Liczebność 4 14 17 3 2 40 % z niezależnej 28,6% 14,4% 7,9% 6,36% 50,0% 10,6% Nie wiem Liczebność 4 40 102 36 0 182 % z niezależnej 28,6% 41,2% 47,2% 75,0% 0,0% 48,0% Liczebność 14 97 216 48 4 379 Ogółem % z niezależnej 100% 100% 100% 100% 100% 100% str. 35

Z tabeli 6 wynika, że osoby lepiej oceniające swoją sytuację materialną częściej nie decydują się na studiowanie w Lublinie (29% z badanej grupy) niż osoby oceniające swoją sytuację jako przeciętną (8%) i złą (6%). Warto także zauważyć, że osoby te częściej niż respondenci o dobrym statusie materialnym są grupą niezdecydowaną (75% osób oceniających swoją sytuację jako złą i 29% osób o dobrej sytuacji materialnej). A zatem jeśli zależy uczelniom lubelskim na przyciągnięciu studentów, należy pomyśleć o uruchomieniu programu stypendialnego dla studentów gorzej usytuowanych. Biorąc pod uwagę status zawodowy, to uczniowie szkół średnich częściej niż inne grupy (studenci, osoby pracujące i bezrobotne) nie planują studiów w Lublinie, natomiast ocena własnej wiedzy szkolnej nie wykazywała związku z taką decyzją. Jednakże, podobnie jak w przypadku deklaracji wyjazdu do Polski, mieszkańcy dużych miast (powyżej 100 tys.) w porównaniu do mieszkańców małych miast (20-100 tys.) nieco rzadziej deklarują chęć podjęcia studiów w Lublinie (odpowiednio 41% do 46%). Spora grupa respondentów (63% badanych) bierze pod uwagę studiowanie w innych miastach Polski. Osoby oceniające swoją sytuację materialną jako dobrą (70% z tej grupy) nieco częściej brały także pod uwagę studiowanie w innym mieście niż osoby oceniające swoją sytuację materialną jako przeciętną (60%). Status zawodowy badanych, płeć, miejsce zamieszkania oraz subiektywny poziom oceny własnej wiedzy szkolnej nie miały wpływu na decyzję podjęcia studiów poza Lublinem. Najczęściej wybierane były następujące miasta w Polsce: Warszawa (9 osób), Kraków (7 osób), Gdańsk (3 osoby), Łódź (3 osoby), Wrocław (2 osoby), Poznań (2 osoby). W badaniach poproszono respondentów, aby wypowiedzieli się także na temat swoich planów po ukończeniu studiów (wyk. 21). str. 36

Wyk. 21. Plany po skończeniu studiów (w%) Co czwarty badany (27%) twierdził, że nie ma jeszcze sprecyzowanych planów dotyczących miejsca zamieszkania po ukończeniu studiów, podobna ilościowo grupa (25,5%) respondentów chciałaby powrócić do własnego kraju, a 24% z nich chciałaby zostać w Polsce. Tylko 17,5% myśli o wyjeździe do innego kraju europejskiego, a 5% do pozaeuropejskiego. Zatem dla 22,5 % z nich Polska jest jedynie etapem w dalszej migracji. Biorąc pod uwagę płeć badanych, mężczyźni (35%) częściej niż kobiety (20%) deklarowali chęć powrotu do kraju, kobiety zaś (30%) były bardziej niezdecydowane niż mężczyźni (21%). W przypadku sytuacji materialnej respondentów można zauważyć pewną prawidłowość: osoby oceniające swoją sytuację materialną jako bardzo dobrą (41% z nich) i dobrą (32%) są skłonne powrócić po studiach do własnego kraju, natomiast osoby oceniające swój status materialny jako przeciętny (31%) planują pozostanie w Polsce. Do dalszych wyjazdów zagranicznych z kolei częściej pozytywnie nastawione są osoby o bardzo dobrym (23%) i dobrym (24%) statusie materialnym. Im trudniejsza sytuacja finansowa rodziny, tym osoby wykazywały mniejszą skłonność do dalszych migracji. Status zawodowy badanych nie miał większego znaczenia w tworzeniu tych planów, za wyjątkiem osób bezrobotnych: 43% z tej grupy chciałaby powrócić do str. 37

własnego kraju. Osoby lepiej oceniające swoją wiedzę szkolną częściej deklarowały chęć powrotu do kraju (26% oceniających swoją wiedzę szkolną na bardzo dobry oraz 30% oceniających dobrze), natomiast osoby o dostatecznym poziomie wiedzy (27%) częściej zostałyby w Polsce. Ciekawe, że osoby planujące studia w Lublinie znacznie częściej deklarowały chęć pozostania w Polsce (36%). Osoby, które nie mają zamiaru przyjechać do Lublina myślą o dalszym wyjeździe (30% z nich) lub powrocie do kraju (25% z tej grupy badanych). W związku z tym można stwierdzić, że Lublin jest prawdopodobnie miastem przyjaznym i zachęcającym do pozostania w Polsce. Ważne okazuje się także obecne miejsce zamieszkania (tab. 7). Tab. 7. Plany po zakończeniu studiów według miejsca zamieszkania Po zakończeniu studiów w Polsce Powróciłbym/ powróciłabym do własnego kraju Zostałbym/ zostałabym w Polsce Wyjechałbym/ wyjechałabym do innego kraju europejskiego Wyjechałbym/ wyjechałabym do innego kraju pozaeuropejskiego Nie wiem Duże miasto (powyżej 100 tys.) Miejsce zamieszkania Średnie Małe miasto miasto (20 tys.- (poniżej 100 tys.) 20 tys.) Wieś Ogółem Liczebność 87 21 5 14 127 % z niezależnej 29,3% 16,7% 12,5% 40,0% 25,5% Liczebność 59 35 15 12 121 % z niezależnej 19,9% 27,8% 37,5% 34,3% 24,3% Liczebność 51 26 6 4 87 % z niezależnej 17,2% 20,6% 15,0% 11,4% 17,5% Liczebność 16 6 6 1 29 % z niezależnej 5,4% 4,8% 15,0% 2,9% 5,8% Liczebność 84 38 8 4 134 % z niezależnej 28,3% 30,2% 20,0% 11,4% 26,9% Osoby mieszkające w dużych miastach najczęściej planują powrócić po studiach do kraju (29%), natomiast mieszkańcy średnich i małych miast oraz wsi (odpowiednio 28%, 37,5% i 34%) częściej woleliby pozostać w Polsce. str. 38

Z punku widzenia analiz migracji edukacyjnych młodych ludzi ważne jest poznanie motywów, które zatrzymują ludzi w swoim kraju. Respondenci pytani byli o powody, dla których, ich zdaniem, są osoby niezainteresowane podjęciem studiów zagranicznych (wyk. 22). Wyk. 22. Powody, dla których niektórzy nie chcą studiować poza swoim krajem według opinii respondentów (w %) Okazuje się, że podstawowym powodem, w opinii respondentów, powstrzymującym innych przed migracją jest nieznajomość języka (70% badanych ma taką opinię), obawa przed problemami przystosowawczymi (56%) niechęć przed rozstaniem z bliskimi (53%), lęk przed wyjazdem za granicę (52%), wysokie koszty utrzymania za granicą (47%) oraz niechęć do dużych zmian w życiu (42%) i niechęć do zamieszkania w obcym kraju (40%). Obawy są także związane ze zbyt wysokim poziomem szkół zagranicznych (29%) oraz brakiem akceptacji przez studentów (30%). Rzadziej wymieniano takie powody jak: wyższy poziom uczelni w kraju (12%), lepsze możliwości str. 39

zawodowe w kraju (11%) i przeszkody urzędowe (11%), a także przekonanie, że studiowanie za granicą przyczyni się do problemów w rozwoju kariery zawodowej (9%). Można zatem zauważyć, że wśród podawanych najczęściej przyczyn dominują motywy psychologiczne: lęki przed nowymi wyzwaniami, przywiązanie do miejsca pobytu oraz obawy, że nie zostaną w nowym kraju zaakceptowani. Interesujące jest to, że ogólnie prawie 60% badanych wysoko ocenia swoje umiejętności przystosowawcze. Być może jednak wyobrażenie o problemach związanych ze studiami zagranicznymi, a przede wszystkim obecność stereotypów i uprzedzeń w świadomości społecznej sprawia, że osoby uznające siebie za jednostki o wysokich umiejętnościach przystosowawczych obawiają się braku akceptacji cudzoziemców. Najważniejszą jednak przyczyną są bariery językowe. Co ciekawe, bariery finansowe zostały wymienione dopiero na czwartym miejscu. Interesująca jest także zależność między płcią respondenta a wskazywanymi odpowiedziami: kobiety częściej wskazywały na przyczyny psychologiczne, więzi z bliskimi i nieznajomość języków, mężczyźni zaś na obawy przed przeszkodami urzędowymi, utrudnienie kariery zawodowej oraz możliwości zawodowych i wyższy poziom krajowych uczelni. Z kolei osoby oceniające własną sytuację materialną jako bardzo dobrą częściej niż osoby o gorszym statusie materialnym wskazywały odpowiedzi związane z akceptacją przez innych studentów (50% badanych z tej grupy), utrudnienie kariery zawodowej (23% z tych badanych). Uczniowie znacznie częściej (48%) niż studenci (33%), pracujący (36%) i bezrobotni (37%) wskazywali na niechęć zamieszkania w obcym kraju, a także wysoki poziom uczelni krajowych (17% z uczniów w stosunku do 7% studentów). Osoby planujące studia w Lublinie znacznie rzadziej niż osoby takiego wyjazdu nieplanujące wskazywały na bariery językowe (64% w stosunku do 80% nieplanujących) oraz wysokie koszty utrzymania (40% w stosunku do 57% nieplanujących). Z kolei osoby wysoko oceniające wiedzę szkolną częściej postrzegały bariery psychologiczne (niechęć do zamieszkania w obcym kraju 52%, niechęć przed zmianami 53%). Plany zawodowe są kreowane w oparciu o wiedzę. Dlatego też ważne jest, aby wiedzieć, jakie są źródła informacji, skąd badani czerpią wiedzę na temat swojej dalszej drogi edukacyjnej. Najczęściej wymienione rezerwuary wiedzy przedstawia wykres 23. str. 40

Wyk. 23. Źródła informacji o możliwościach edukacyjnych (w %) Z przeprowadzonych badań wynika, że podstawowym źródłem wiedzy jest Internet (81% wskazań), następnie rodzice (45%) oraz szkoła (38%). Informacje w klasycznych mediach, takich jak radio i TV, przydatne są dla co trzeciego badanego. Okazuje się, że ulotki mają spory zasięg oddziaływania (29% wskazań), podobnie jak poradnie zawodowe (29%). Mniej wpływowym źródłem wiedzy są sieci nieformalne: znajomi w kraju (27%), znajomi za granicą (20%) i starsi koledzy (17%). Osoby deklarujące chęć studiowania w Lublinie częściej niż niezdecydowani wskazywali na ulotki jako źródło wiedzy (odpowiednio 37% i 24%). Osoby z mniejszych miejscowości częściej deklarowały, że korzystają z Internetu (90% tej grupy), z porad starszych znajomych (30%) oraz kolegów studiujących poza krajem (27%). Jest to zrozumiałe, bowiem rzadziej do nich mogą docierać informatory i ulotki z ofertą edukacyjną szkół. str. 41

3.2. Czynniki istotne przy wyborze lokalizacji i kierunku studiów Badanych zapytano, w jakiej części Europy lub na jakim kontynencie występuje najkorzystniejsza, ich zdaniem, oferta studiów (wyk. 24). Najczęściej wskazywano na Europę Zachodnią (43,7%) i Centralną (42,3%). Co dziesiąty rozważa kontynuowanie edukacji w Ameryce Północnej (10,3%). Wyk. 24. Miejsca oferujące najkorzystniejszą ofertę studiów (w %) Studia w Europie Centralnej planują przede wszystkim osoby pochodzące z ubogich rodzin (50,7%) i wsi (57,1%). Europę Zachodnią wybierają zwykle ci z dobrze sytuowanych rodzin (48,4%) oraz średnich (47,6%) i dużych miast (43,2%) (wyk. 25-26). Z kolei na studiowanie w Ameryce Północnej decydują się głównie osoby z małych miast, liczących mniej niż 20 tysięcy mieszkańców (wyk. 26). str. 42

Wyk. 25. Miejsca oferujące najkorzystniejszą ofertę studiów podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Wyk. 26. Miejsca oferujące najkorzystniejszą ofertę studiów podział ze względu na miejsce zamieszkania (w %) str. 43

Przy wyborze miejsca studiowania badani kierują się najczęściej niskimi kosztami utrzymania w mieście (57,6%), co w większym stopniu jest istotne dla kobiet (60,2%) niż mężczyzn (53,1%). Argument niskich kosztów utrzymania w mieście przemawia szczególnie do bezrobotnych (86,7% zob. wyk. 27) oraz osób w złej lub bardzo złej sytuacji materialnej (69,3% zob. wyk. 28) i tych pochodzących ze wsi (65,7% zob. wyk. 29). Wyk. 27. Czynniki istotne przy wyborze miasta: niskie koszty utrzymania w mieście podział ze względu na status zawodowy (w %) Wyk. 28. Czynniki istotne przy wyborze miasta: niskie koszty utrzymania w mieście podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) str. 44

Wyk. 29. Czynniki istotne przy wyborze miasta: niskie koszty utrzymania w mieście podział ze względu na miejsce zamieszkania (w %) Drugim czynnikiem, ważnym zarówno dla kobiet jak i mężczyzn, jest możliwość znalezienia pracy w mieście, w którym badani planują kontynuację swojej edukacji (52,8%). Szczególnie istotne jest to dla osób bezrobotnych (70% zob. wyk. 30) oraz mieszkańców średnich (54,8%) i dużych miast (55,2% zob. wyk. 31). Wyk. 30. Czynniki istotne przy wyborze miasta: w tym mieście łatwo znaleźć pracę podział ze względu na status zawodowy (w %) str. 45

Wyk. 31. Czynniki istotne przy wyborze miasta: w tym mieście łatwo znaleźć pracę podział ze względu na miejsce zamieszkania (w %) Respondenci biorą również pod uwagę jakość połączenia komunikacyjnego z miejscem zamieszkania w kraju rodzinnym (48%) i odległość od domu rodzinnego (39,4%). Podkreślały to głównie osoby, których sytuacja materialna rodziny jest dobra lub bardzo dobra (zob. wyk. 32-33) Wyk. 32. Czynniki istotne przy wyborze miasta: dobre połączenie komunikacyjne z miejscem zamieszkania w kraju rodzinnym podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) str. 46

Wyk. 33. Czynniki istotne przy wyborze miasta: odległość od domu rodzinnego podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Przy wyborze miasta studiowania ważna jest ponadto opinia na jego temat (49%). Na ten czynnik zwracali uwagę przede wszystkim mężczyźni (55,3%; kobiety 45,8%), osoby o dobrej lub bardzo dobrej sytuacji materialnej (54,2% zob. wyk. 34), a także badani, którzy planują studia w Lublinie (55,4% zob. wyk. 35). Wyk. 34. Czynniki istotne przy wyborze miasta: dobra opinia o mieście podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) str. 47

Wyk. 35. Czynniki istotne przy wyborze miasta: dobra opinia o mieście a plany związane ze studiowaniem w Lublinie (w %) Ważne jest ponadto poczucie bezpieczeństwa w mieście studiowania, na które wskazywało 46% badanych. Bezpieczeństwo jest ważne szczególnie dla kobiet (52,7%; mężczyźni 36,9%). Dla pań istotna jest również bogata oferta kulturalna miasta (40,8%; mężczyźni 33,5%). Ankietowani nieco rzadziej wskazywali na dobrą komunikację miejską (37,8%) i warunki klimatyczne (35,2%). Tylko co czwarty badany bierze pod uwagę, czy w mieście studiowania jest duża liczba jego rodaków (27,4%), a także czy studiują (26,8%) i mieszkają (24%) tam jego znajomi. Tymi czynnikami kierują się przede wszystkim mężczyźni (wyk. 36) str. 48

Wyk. 36. Czynniki istotne przy wyborze miasta podział ze względu na płeć (w %) Badanych poproszono o wskazanie czynników, które ich zdaniem są ważne przy wyborze uczelni (zob. wyk. 37). Zdecydowana większość ankietowanych wskazywała na: wysoki poziom nauczania (94,6%), bogatą ofertę edukacyjną (87,8%), jak również przyjazne relacje między studentami i kadrą uczelni (80,3%) oraz między samymi studentami (71,6%). Ponadto przy str. 49

wyborze uczelni badani kierują się zwykle szeroką ofertą stypendialną (67,7%), wysokimi notowaniami szkoły wyższej w rankingach (66,1%) oraz niskim czesnym (64,9%). Wyk. 37. Czynniki istotne przy wyborze uczelni (w %) str. 50

Dla 62,7% badanych istotna jest również możliwość nauki w języku angielskim (lub innym), co podkreślały głównie osoby, które swoją wiedzę szkolną oceniały bardzo wysoko (76,9% zob. wyk. 38). Wyk. 38. Czynnik istotny przy wyborze uczelni: możliwość nauki w języku angielskim (lub innym znanym mi języku) podział ze względu na wiedzę szkolną respondenta Dla części badanych istotne są również nowoczesne i dobrze wyposażone akademiki, (59%). Nowoczesne wyposażenie budynków akademickich ważne jest szczególnie dla respondentów, których sytuacja materialna jest dobra lub bardzo dobra (63,4%). Natomiast dla co drugiego badanego, deklarującego złą lub bardzo złą kondycję swojej rodziny, nie jest to ważne (39,2%) lub nie ma większego znaczenia (13,5%) (zob. wyk. 39). str. 51

Wyk. 39. Czynnik istotny przy wyborze uczelni: nowoczesne wyposażenie budynków akademickich podział ze względu na sytuację materialną rodziny Różnice widoczne są również w ocenie czynnika niskie czesne. Dla większości osób pochodzących z ubogich rodzin (77%) jest to ważna przesłanka, na którą zwracali, bądź będą zwracali uwagę przy wyborze uczelni. W przypadku osób pochodzących z dobrze sytuowanych rodzin, tylko co druga (53,6%) będzie się kierowała wysokością opłat za studia (zob. wyk. 40). Wyk. 40. Czynnik istotny przy wyborze uczelni: niskie czesne podział ze względu na sytuację materialną rodziny str. 52

Na wysokość czesnego bardziej będą zwracały uwagę przede wszystkim kobiety (68,6%) (zob. wyk. 41) i osoby mieszkające na obszarach wiejskich (71,4%) (zob. wyk. 42). Wyk. 41. Czynnik istotny przy wyborze uczelni: niskie czesne podział ze względu na płeć Wyk. 42. Czynnik istotny przy wyborze uczelni: niskie czesne podział ze względu na miejsce zamieszkania Mniej niż połowa badanych zwracała uwagę na takie czynniki, jak: atrakcyjność miasta, w którym znajduje się uczelnia (43,7%); str. 53

atrakcyjność oferty sportowej (41,2%), która jest ważniejsza dla mężczyzn (52%) niż kobiet (34,9%) (zob. wyk. 43); interesująca oferta w Internecie (31,6%); rekomendacje znajomych (30,4%); duża liczba studentów z kraju respondenta, studiująca na tej uczelni (26,6%). Wyk. 43. Czynnik istotny przy wyborze uczelni: atrakcyjna oferta sportowa podział ze względu na płeć Badanych zapytano, jaki rodzaj szkoły wyższej (publiczna lub niepubliczna) ich interesuje. Większość (68,9%) rozważa studiowanie na uczelni publicznej. Natomiast dla co trzeciego respondenta (28,7%) nie ma to większego znaczenia. Tylko 12 osób (2,4%) zadeklarowało, że zamierza studiować na prywatnej uczelni (zob. wyk. 44). str. 54

Wyk. 44. Preferowany rodzaj uczelni (w %) Zdecydowana większość ankietowanych chce studiować na uniwersytecie (82,5%), natomiast co piąta osoba myśli o uczelni medycznej (20,5%) lub ekonomicznej (20,1%). Z kolei nad wyborem uczelni artystycznej zastanawia się 12,2% badanych, a technicznej 10,6%. Najmniej wskazań odnotowano w przypadku uczelni pedagogicznych (6%), wojskowych (5%), wyższych szkół zawodowych (2,4%), sportowych (2%), czy rolniczych (1,4%) Wyk. 45. Preferowany typ uczelni (w %) str. 55

Kobiety preferują przede wszystkim uniwersytety (84,3% warto jednak zaznaczyć, że w porównaniu do mężczyzn jest to jednak nieznaczna różnica), uczelnie medyczne (22,6%), artystyczne (16,9%) i pedagogiczne (7,8%). Mężczyźni wskazywali najczęściej na uczelnie ekonomiczne (24,6%), techniczne (18,4%), wojskowe (8,4%), wyższe szkoły zawodowe (3,9%), rolnicze (2,8%) czy sportowe (2,8%) (zob. wyk. 46). Wyk. 46. Preferowany typ uczelni podział ze względu na płeć (w %) str. 56

Największym zainteresowaniem cieszą się studia magisterskie (71,1%) oraz licencjackie (50,4%). Tylko co piąta osoba, głównie kobiety, chciałaby podjąć studia doktoranckie (20,5%; 21,6% kobiet), podyplomowe (20,5%; 24,1% kobiet), czy dodatkowe kursy i szkolenia (19,7%; 24,1% kobiet) (zob. wyk. 47). Wyk. 47. Preferowany poziom studiów podział ze względu na płeć (w %) Studia podyplomowe w większym stopniu chcą podejmować badani z terenów wiejskich (42,9% zob. wyk. 48) i osoby, których sytuacja materialna jest zła lub bardzo zła (zob. wyk. 49). Wyk. 48. Preferowany poziom studiów: studia podyplomowe podział ze względu na miejsce zamieszkania (w %) str. 57

Wyk. 49. Preferowany poziom studiów: studia podyplomowe podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Jedno z pytań dotyczyło preferowanych przez badanych kierunków studiów. Najwięcej głosów oddano na studia ekonomiczne (26,7%), medyczne (25,3%) oraz europejskie i międzynarodowe (21,9%). Najmniejsze zainteresowanie dotyczy obszarów związanych z rolnictwem (3,2%) i teologią (1,8%). Kobiety wskazywały przede wszystkim na studia medyczne (28,8%), artystyczne (23,8%), pedagogiczne i psychologiczne (21,9%), dziennikarstwo i reklamę (21,3%), filologie (19,7%) oraz studia europejskie i międzynarodowe (23,8% zob. wyk. 50). str. 58

Wyk. 50. Obszary studiów, które preferują głównie kobiety (w %) Z kolei mężczyźni preferują studia ekonomiczne (34,6%), informatyczne (19%), inżynieryjno-techniczne (14%), bezpieczeństwo i wojskowość (12,8%), a także historię (14%) i rolnictwo (6,7%). Dużym zainteresowaniem zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet cieszą się również studia z zakresu zarządzania i marketingu (M=19,6%; K=17,9%), prawa i administracji (M=15,6%; K=14,4%), a nieco mniejszym sport i turystyka (M=12,8%; K=9,7%), nauki społeczne (M=8,9%; K=7,8%) oraz architektura i budownictwo (M=6,7%; K=6%) (zob. wyk. 51). str. 59

Wyk. 51. Obszary studiów, które preferują głównie mężczyźni (w %) Studia w obszarze ekonomii chcą podejmować przeważnie osoby, których sytuacja materialna rodziny jest dobra lub bardzo dobra (35,3% zob. wyk. 32), jak również osoby pracujące zawodowo (44,6% zob. wyk. 52). str. 60

Wyk. 52. Preferowany obszar studiów: ekonomiczne podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Wyk. 53. Preferowany obszar studiów: ekonomiczne podział ze względu na status zawodowy (w %) Badani, którzy deklarowali, że ich sytuacja rodzinna jest na niskim poziomie, preferowali na ogół kierunki pedagogiczne, psychologiczne (25,3% zob. wyk. 54), artystyczne (25,3% zob. wyk. 55) i inżynieryjno-techniczne (14,7% zob. wyk. 56). str. 61

Wyk. 54. Preferowany obszar studiów: pedagogiczne, psychologiczne podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Wyk. 55. Preferowany obszar studiów: artystyczne podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Wyk. 56. Preferowany obszar studiów: inżynieryjno-techniczne podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) str. 62

Kierunkami medycznymi interesują się głównie osoby o przeciętnej (29,4%) i złej kondycji materialnej rodziny (14,7% zob. wyk. 57). Warto ponadto podkreślić, że aż 35,2% badanych, którzy chcieliby studiować na uczelni medycznej, nie zastanawiało się jeszcze nad podjęciem tego rodzaju studiów w Lublinie (zob. wyk. 58). Wyk. 57. Preferowany obszar studiów: medyczne podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Wyk. 58. Preferowany obszar studiów: medyczne a plany związane ze studiowaniem w Lublinie (w %) str. 63

Zdaniem większości badanych najistotniejszym czynnikiem decydującym o wyborze takiego, a nie innego kierunku studiów jest gwarancja, że po jego ukończeniu będzie można znaleźć pracę (94%) i to dobrze płatną (83,9% zob. wyk. 59). Wyk. 59. Czynniki istotne przy wyborze kierunku studiów (w %) str. 64

Wysokie zarobki są szczególnie ważne dla osób, które nie planują studiować w Lublinie (95%) lub jeszcze się nad tym nie zastanawiały (87,8% zob. wyk. 60). Wyk. 60. Czynniki istotne przy wyborze kierunku studiów: wysokie zarobki a plany związane ze studiowaniem w Lublinie (w %) Ważna jest ponadto zgodność kierunku studiów z zainteresowaniami (85,1%) i uzdolnieniami badanych (67,1%), a także to, na ile ukończenie danego kierunku studiów będzie się wiązało z wykonywaniem prestiżowego zawodu (62,3%). Szczególnie jest to istotne dla osób, które wysoko oceniają poziom swojej wiedzy szkolnej (zob. wyk. 61 i 62). Wyk. 61. Czynniki istotne przy wyborze kierunku studiów: zainteresowania podział ze względu na wiedzę szkolną respondenta (w %) str. 65

Wyk. 62. Czynniki istotne przy wyborze kierunku studiów: uzdolnienia podział ze względu na wiedzę szkolną respondenta (w %) Mało istotnymi czynnikami decydującymi o wyborze kierunku studiów są: łatwość dostania się na dany kierunek (46,4%) i jego niski poziom (33,5%) na te elementy zwracają uwagę przede wszystkim osoby, których poziom wiedzy szkolnej jest niski (zob. wyk. 63 i 64), osoby bezrobotne (zob. wyk. 65 i 66) i o niskim statusie materialnym (zob. wyk. 67); wskazanie kierunku przez fundatora stypendium (39%). Należy jednak zaznaczyć, że dla 68,6% osób o dobrej sytuacji materialnej jest to ważny czynnik (zob. wyk. 68); zachęty rodziców (32,9%). Co drugi badany uważa, że kontynuacja tradycji rodzinnych i zachęty ze strony znajomych nie są ważne przy wyborze kierunku studiów. str. 66

Wyk. 63. Czynniki istotne przy wyborze kierunku studiów: łatwość dostania się podział ze względu na wiedzę szkolną respondenta (w %) Wyk. 64. Czynniki istotne przy wyborze kierunku studiów: kierunek łatwy do studiowania podział ze względu na wiedzę szkolną respondenta (w %) str. 67

Wyk. 65. Czynniki istotne przy wyborze kierunku studiów: łatwość dostania się podział ze względu na status zawodowy (w %) Wyk. 66. Czynniki istotne przy wyborze kierunku studiów: kierunek łatwy do studiowania podział ze względu na status zawodowy (w %) str. 68

Wyk. 67. Czynniki istotne przy wyborze kierunku studiów: łatwość dostania się podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Wyk. 68. Czynniki istotne przy wyborze kierunku studiów: wskazanie kierunku przez fundatora stypendium podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Z przeprowadzonych analiz wyników badań wynika, iż większość ankietowanych (68,9%) rozważa studiowanie na uczelni publicznej, szczególnie w krajach Europy Centralnej (42,3% str. 69

badanych) i Zachodniej (43,7% badanych). Na prywatnej uczelni chce studiować jedynie 2,4% badanych. Natomiast co trzeci (28,7%) deklarował, że nie ma to dla niego większego znaczenia, czy jest to uczelnia publiczna, czy prywatna. Większość myśli o podjęciu nauki w uniwersytecie (82,5%). Co piąta osoba rozważa podjęcie studiów na uczelni medycznej (20,5%) lub ekonomicznej (20,1%). Największym zainteresowaniem cieszą się studia magisterskie (71,1%) oraz licencjackie (50,4%). Jedynie co piąty badany chce robić doktorat (20,5%), studia podyplomowe (20,5%), czy kursy i szkolenia (19,7%). Do najbardziej preferowanych kierunków edukacji wyższej należą studia ekonomiczne (26,7%), medyczne (25,3%) oraz europejskie i międzynarodowe (21,9%). Kobiety częściej niż mężczyźni wskazywały na studia medyczne (28,8%), artystyczne (23,8%), pedagogiczne i psychologiczne (21,9%), dziennikarstwo i reklamę (21,3%), filologie (19,7%) oraz studia europejskie i międzynarodowe (23,8%). Natomiast mężczyźni preferują studia ekonomiczne (34,6%), informatyczne (19%), inżynieryjno-techniczne (14%), bezpieczeństwo i wojskowość (12,8%), a także historię (14%) i nieco rzadziej rolnictwo (6,7%). Warto ponadto podkreślić, że aż 35,2% badanych, którzy chcieliby studiować na uczelni medycznej, wciąż jest niezdecydowana, czy wybrać Lublin, czy inne miasto w Polsce lub poza granicami kraju. Wydaje się więc, że potrzebne są działania promocyjne i inne mechanizmy, które pozwolą przekonać niezdecydowanych obcokrajowców z krajów Partnerstwa Wschodniego do studiowania kierunków medycznych (i nie tylko) właśnie w Lublinie. Przy wyborze uczelni badani kierują się przede wszystkim tym, czy oferuje ona wysoki poziom nauczania (94,6%) i bogatą ofertą edukacyjną (87,8%). Duże znaczenie mają również przyjazne relacje między studentami i kadrą uczelni (80,3%) oraz między samymi studentami (71,6%). Ważna jest ponadto szeroka oferta stypendialna (67,7%), a także wysokie notowania uczelni w rankingach (66,1%). Dla wielu badanych szczególnie istotne są niskie koszty utrzymania w mieście (57,6%) i niskie opłaty za studia (77%). Na te czynniki zwracali uwagę przede wszystkim bezrobotni (86,7%), osoby o złej lub bardzo złej sytuacji materialnej (69,3%) i badani, którzy pochodzą ze wsi (65,7%). Warto dodać, że te same grupy badanych (72% ankietowanych z ubogich rodzin, 71,4% str. 70

osób ze wsi i 70% bezrobotnych) wskazywały na brak środków finansowych jako podstawową barierę utrudniającą podjęcie studiów za granicą. Tymczasem to właśnie takie osoby (badani z ubogich rodzin 50,7% i wsi 57,1%) chcą studiować w Europie Centralnej. Do Europy Zachodniej wybierają się najczęściej osoby z dobrze sytuowanych rodzin (48,4%) oraz średnich (47,6%) i dużych miast (43,2%). Potrzebne są zatem specjalne programy stypendialne skierowane do potencjalnych żaków ze Wschodu, szczególnie tych, których rodziny znajdują się w trudnej sytuacji materialnej. Istotnym czynnikiem decydującym o wyborze konkretnego kierunku studiów jest gwarancja, że po jego ukończeniu będzie można znaleźć pracę (94%), która będzie przynosiła wysokie zarobki (83,9%). Ważna jest ponadto zgodność kierunku studiów z zainteresowaniami (85,1%) oraz uzdolnieniami badanych (67,1%) i czy ukończenie wybranej ścieżki pozwoli na wykonywanie prestiżowego zawodu (62,3%). Łatwość dostania się na dany kierunek studiów (46,4%) i łatwość studiowania (33,5%) to najmniej istotne czynniki wyboru kierunku studiów, na które wskazywali przede wszystkim bezrobotni oraz osoby o małej wiedzy szkolnej i niskim statusie materialnym. 3.3. Szanse i bariery związane ze studiowaniem za granicą Respondentów zapytano o szanse, jakie ich zdaniem wynikają z możliwości studiowania na zagranicznych uczelniach (zob. wyk. 69). str. 71

Wyk. 69. Szanse dzięki studiom zagranicznym w ocenie badanych podział ze względu na płeć (w %) Dla zdecydowanej większości badanych, szczególnie kobiet, studia za granicą są przede wszystkim szansą na znalezienie pracy w krajach, w których podejmują edukację (83,1% kobiet i 73,2% mężczyzn). Ponadto stwarzają możliwość własnego rozwoju zawodowego (81,8% kobiet i 73,2% mężczyzn) oraz nauki języka obcego (79,6% kobiet i 70,4% mężczyzn). W ocenie ponad połowy badanych dzięki studiom za granicą można poznać również kulturę i zwyczaje tych krajów str. 72

(58,6% kobiet i 52,5% mężczyzn). Szczególnie ważne jest to dla osób, których sytuacja materialna rodzin jest dobra lub bardzo dobra (65,4%) (zob. wyk. 70). Mniej niż połowa respondentów (41,9% mężczyzn i 41,1% kobiet) jest zdania, że dyplom uzyskany na zagranicznej uczelni daje większe szanse na znalezienie zatrudnienia w swoim kraju. Podkreślają to osoby o dobrej lub bardzo dobrej sytuacji materialnej (48,4%) niż ci, którzy oceniają ją przeciętnie (40,9%), źle lub bardzo źle (28%). Wyk. 70. Szanse dzięki studiom zagranicznym w ocenie badanych podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) str. 73

Na zwiększenie poczucia bezpieczeństwa osobistego jako szansę, którą można nabyć dzięki edukacji za granicą, wskazywało zaledwie 20,1% mężczyzn i 16% kobiet, najczęściej były to osoby o dobrej lub bardzo dobrej sytuacji materialnej (26,1%). Oprócz szans ankietowanych zapytano także o bariery, które ich zdaniem mogą utrudniać studia za granicą. W ocenie badanych największą przeszkodą utrudniającą podjęcie studiów w Polsce, jest brak środków finansowych (53,2%). Na tę barierę wskazywali przeważnie respondenci zamieszkujący obszary wiejskie (71,4% zob. wyk. 71), pochodzący z ubogich rodzin (72% zob. wyk. 72) i bezrobotni (70% zob. wyk. 73). Wyk. 71. Bariery utrudniające podjęcie studiów w Polsce: brak środków finansowych podział ze względu na miejsce zamieszkania (w %) Wyk. 72. Bariery utrudniające podjęcie studiów w Polsce: brak środków finansowych podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) str. 74

Wyk. 73. Bariery utrudniające podjęcie studiów w Polsce: brak środków finansowych podział ze względu na status zawodowy (w %) Dla co piątego respondenta istotnym ograniczeniem jest nieznajomość języka/ów obcych (21,5%), zaś na brak informacji o możliwościach podjęcia studiów wskazywało 14,3% ankietowanych. Najmniejszym problemem są obawy związane z adaptacją w nowym miejscu, na które wskazywało tylko 6,6% osób. Podsumowując analizę wyników badań w zakresie szans i barier związanych ze studiowaniem za granicą warto jeszcze raz przypomnieć, że w ocenie badanych studiowanie na zagranicznych uczelniach daje szansę przede wszystkim na znalezienie pracy w miejscu studiów (79,6%). Szczególnie ważne jest to dla osób bezrobotnych (70%) oraz mieszkańców średnich (54,8%) i dużych miast (55,2%). Studia zagraniczne stwarzają również możliwość doskonalenia języka obcego (76,2%) i własnych umiejętności zawodowych (78,6%). Młodzi ludzie liczą ponadto na możliwość zdobycia dyplomu UE (85,5%), dzięki czemu zwiększą swoje szanse na rynku pracy. Największą przeszkodą utrudniającą podjęcie studiów w Polsce są bariery finansowe (53,2%). Co więcej, sytuacja materialna rodziny była jedną z kluczowych zmiennych, która istotnie wpływała na opinie respondentów w zakresie planów i preferencji edukacyjnych. Badani wskazywali także na takie trudności jak nieznajomość języka obcego (21,5%), czy brak informacji na temat możliwości podjęcia studiów (14,3%). str. 75

3.4. Oczekiwania w zakresie potrzeb edukacyjnych Respondentów zapytano, jakie mają oczekiwania od polskich uczelni w zakresie potrzeb edukacyjnych, których nie są w stanie zaspokoić w swoim kraju. Lista oczekiwań składała się z 9 punktów i kategorii inne, którą pominięto w dalszej analizie ze względu na małe liczebności. Zadanie ankietowanego polegało na ocenie, które z listy wymienionych potrzeb są ważne lub nieważne, a które nie mają znaczenia. Uzyskane wyniki pokazują, że dla więcej niż połowy badanych wszystkie wymienione potrzeby są ważne (zob. wyk. 74). Wyk. 74. Oczekiwania od polskich uczelni w zakresie potrzeb edukacyjnych (w %) str. 76

Najważniejsze oczekiwania dotyczą zwiększenia możliwości znalezienia pracy po ukończeniu szkoły wyższej (89,6%), co jest istotne w szczególności dla osób pochodzących z rodzin ubogich (97,3% zob. wyk. 75) i dobrze (92,2%) lub słabo (91,5%) oceniających swoją wiedzę szkolną (zob. wyk. 76). Wyk. 75. Oczekiwanie: większe możliwości zatrudnienia po ukończeniu studiów podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Wyk. 76. Oczekiwanie: większe możliwości zatrudnienia po ukończeniu studiów podział ze względu na wiedzę szkolną respondenta (w %) str. 77

Drugim, równie istotnym oczekiwaniem, jest dostęp do wysokiego poziomu nauki (89%), co szczególnie ważne jest dla studentów (90,3%) i uczniów szkół średnich (88,1% zob. wyk. 77). Wyk. 77. Oczekiwanie: wysoki poziom nauki podział ze względu na status zawodowy (w %) Badani liczą także na możliwość zdobycia dyplomu UE (85,5%). Podkreślali to zwłaszcza studenci (86,6%), uczniowie szkół średnich (83,9%) i osoby pracujące (81,1% zob. wyk. 78) oraz respondenci o wysokim statusie materialnym rodziny (64,1% zob. wyk. 79). Wyk. 78. Oczekiwanie: zdobycie dyplomu UE podział ze względu na status zawodowy (w %) str. 78

Wyk. 79. Oczekiwanie: zdobycie dyplomu UE podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Dla badanych istotne jest także nowoczesne zaplecze uczelni (81,4%), szeroka oferta edukacyjna (78,4%) oraz wysokie kompetencje kadry naukowo-dydaktycznej (74,9%). Na te aspekty zwracały uwagę przeważnie osoby, które planują podjąć studia w Lublinie (zob. wyk. 80-81). Wyk. 80. Oczekiwanie: nowoczesne zaplecze uczelni a plany związane ze studiowaniem w Lublinie (w %) str. 79

Wyk. 81. Oczekiwanie: wysokie kompetencje kadry naukowo-dydaktycznej a plany związane ze studiowaniem w Lublinie (w %) Znaczenie ma również łatwiejszy dostęp do praktyk zawodowych (72,7%) i atrakcyjny przekaz najnowszych osiągnięć naukowych (70,5%). Spośród 9 wymienionych potrzeb i oczekiwań najmniej istotna okazała się szeroka oferta kulturalna, aczkolwiek warto podkreślić, że jest ona ważna dla aż 57,8% badanych. Dostęp do bogatej oferty kulturalnej istotny jest szczególnie dla kobiet (63,2% zob. wyk. 82) oraz osób, które planują studia w Lublinie (70,5% zob. wyk. 83) i pochodzą z dobrze sytuowanych rodzin (64,1% zob. wyk. 84). Wyk. 82. Oczekiwanie: szeroka oferta kulturalna podział ze względu na płeć (w %) str. 80

Wyk. 83. Oczekiwanie: szeroka oferta kulturalna a plany związane ze studiowaniem w Lublinie (w %) Wyk. 84. Oczekiwanie: szeroka oferta kulturalna podział ze względu na sytuację materialną rodziny (w %) Respondenci oczekują, że dzięki studiom zagranicznym zwiększą się ich możliwości znalezienia pracy po ukończeniu szkoły wyższej (89,6%). Liczą na wysoki poziom nauki (89%), a także możliwość zdobycia dyplomu Unii Europejskiej (85,5%). Dla badanych istotne jest także str. 81