+Wpływ stereotypów opartych na płci na realizację praw kobiet Konferencja dotycząca krajowej i regionalnej polityki antyprzemocowej Poznań, 20 maja 2013 r. Dr Natalia Buchowska Zakład Prawa Międzynarodowego i Organizacji Międzynarodowych Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
+ Stereotypy a prawo n We współczesnym prawoznawstwie powszechnie akceptuje się pogląd, że prawo jest czynnikiem kształtującym układy życia społecznego n Działalność prawodawcza jest celowa normy prawne są środkiem do osiągania określonych celów, oddziaływania na sprawy, postawy społeczne n Funkcjonowanie negatywnych stereotypów jest postrzegane jako zjawisko niepożądane
+ Podstawowe pojęcia - zależność Jaka jest relacja pomiędzy stereotypami a prawami kobiet? Stereotyp Uproszczona, zabarwiona wartościująco, konstrukcja myślowa, która prowadzi do przypisywania grupom czy jednostkom a priori pewnych cech, niezależnie od właściwości faktycznie posiadanych Uprzedzenie Tendencyjny osąd, krzywdząca opinia sformułowana bez racjonalnego uzasadnienia oraz przed uzyskaniem wystarczającej wiedzy Dyskryminacja Wykluczenie, nieobiektywne zróżnicowanie, ograniczenie, którego podstawą jest płeć - prowadzi do niemożności korzystania na równi z drugą płcią z podstawowych praw człowieka oraz podstawowych wolności w dziedzinie życia politycznego, gospodarczego, społecznego, kulturalnego i innych
+ Stereotypy a akty prawne Czy problem wpływu stereotypów płci (ról społecznych) na realizację praw kobiet jest dostrzegany przez społeczność międzynarodową i czy znajduje odzwierciedlenie w aktach prawa międzynarodowego?
+ Organizacja Narodów Zjednoczonych
+ Stereotypy w najważniejszych dokumentach oraz w organach ONZ Deklaracja Pekińska oraz Platforma Działania (Platform for Action) 1995 r. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet z 1979 r. (CEDAW) Ogólne zalecenia i konkluzje Komitetu CEDAW Dokumenty monitorujące wdrażanie PFA: Pekin +5, Pekin +10 oraz Pekin +15 Komisja ds. Statusu Kobiet (1946) Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet (CEDAW Com.) UN Women United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women (2010)
+ Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet z 1979 r. (CEDAW) n Ratyfikowana przez 187 państw (na 193 członków ONZ), n Polska ratyfikowała Konwencję 30 lipca 1980 r. n Jest jedynym wiążącym instrumentem z zakresu ochrony praw człowieka, który wskazuje na zależność pomiędzy stereotypami i realizacją praw kobiet n Wprost obliguje państwa do eliminacji szkodliwych społecznych uprzedzeń i zwyczajów n Preambuła, art. 2(f), art. 5(a) and art. 10(c)
+ Preambuła do CEDAW Tradycyjna rola mężczyzn w rodzinie i społeczeństwie powinna ulegać ewolucji, podobnie jak rola kobiety, jest to warunkiem osiągnięcia pełnej równości mężczyzn i kobiet
+ Artykuł 2 (f) Państwa Strony potępiają dyskryminację kobiet we wszelkich jej formach oraz zgadzają się prowadzić, za pomocą wszelkich odpowiednich środków i bez zwłoki, politykę likwidującą dyskryminację kobiet i w tym celu zobowiązują się: [ ] podejmować wszelkie stosowne kroki, łącznie z ustawodawczymi, w celu zmiany lub uchylenia wszelkich ustaw, zarządzeń, zwyczajów lub praktyk, które stanowią dyskryminację kobiet
+ Artykuł 5 (a) Państwa Strony podejmą wszelkie stosowne kroki w celu: zmiany społecznych i kulturowych wzorców zachowania mężczyzn i kobiet w celu osiągnięcia likwidacji przesądów i zwyczajów lub innych praktyk, opierających się na przekonaniu o niższości lub wyższości jednej z płci albo na stereotypach roli mężczyzny i kobiety
+ Artykuł 10 (c) Państwa Strony podejmą wszelkie stosowne kroki w celu likwidacji dyskryminacji kobiet, aby zapewnić im równe prawa z mężczyznami w dziedzinie kształcenia, a w szczególności zapewniające na zasadzie równości kobiet i mężczyzn: wyeliminowanie wszelkich stereotypowych koncepcji pozycji mężczyzny i kobiety na wszystkich szczeblach nauczania i we wszystkich rodzajach kształcenia przez popieranie koedukacji i innych form nauczania, które mogą być pomocne w osiągnięciu tego celu, a zwłaszcza przez rewizję podręczników i programów szkolnych oraz dostosowanie metod pedagogicznych
+ Komitet NZ ds. eliminacji dyskryminacji kobiet the general recommendations and the conclusions to the reports submitted by states n Wskazuje, że istnieje znacząca zależność pomiędzy tradycyjną pozycją społeczną kobiet, widzianych jako podległych mężczyznom, a przemocą wobec kobiet n Podkreśla, że funkcjonują negatywne stereotypy kobiet, które są postrzegane jako podległe mężczyznom i społecznie predestynowane do roli żon i matek, podczas gdy mężczyzn postrzega się jako żywicieli rodziny n Wskazuje, że w wielu państwach kobiety są zredukowane do roli gospodyń domowych, co powoduje, że zasada równouprawnienia płci nie jest realizowana
+ Inne dokumenty ONZ - przykłady n W wielu państwach różnice w pozycji społecznej oraz aktywności zawodowej kobiet I mężczyzn nie są uznawane za konsekwencję społecznie skonstruowanych ról przypisanych danej płci n Platform for Action, Beijing, China - September 1995 n Rozpowszechnianie negatywnych stereotypów płci opartych na społecznych przekonaniach dotyka zarówno kobiety jak i mężczyzn, ograniczając szanse rozwoju obu płci oraz wpływając na dokonywane przez nie wybory życiowe m.in. takie jak profil edukacji czy wybór wykonywanego zawodu, poziom aktywności społecznej, publicznej czy politycznej n Equal Rights, Opportunities: Progress for All, United Nations Department of Public Information, Feb. 2010
+ Rada Europy
+ Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej n Przyjęta 11 maja 2011 r. w Istambule n Według stanu na maj 2013 r. konwencja została podpisana przez 25 członków Rady Europy, a ratyfikowana przez 4 państwa n Zgodnie z zapisami art. 75 Konwencji wejdzie ona w życie po dokonaniu 10 ratyfikacji
+ art. 3. c. Konwencji płeć społeczno-kulturowa oznacza społecznie skonstruowane role, zachowania, działania i atrybuty, które dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla kobiet lub mężczyzn
+ art. 12. 1. Konwencji Strony podejmą działania niezbędne do promowania zmian wzorców społecznych i kulturowych dotyczących zachowania kobiet i mężczyzn w celu wykorzenienia uprzedzeń, zwyczajów, tradycji oraz innych praktyk opartych na idei niższości kobiet lub na stereotypowym modelu roli kobiet i mężczyzn
+ art. 14.1. Konwencji w uzasadnionych przypadkach Strony podejmują działania konieczne do wprowadzenia do oficjalnych programów nauczania na wszystkich poziomach edukacji materiałów szkoleniowych dostosowanych do zmieniających się możliwości osób uczących się dotyczących równouprawnienia kobiet i mężczyzn, niestereotypowych ról przypisanych płciom, wzajemnego szacunku, rozwiazywania konfliktów w relacjach międzyludzkich bez użycia przemocy, a także dotyczących przemocy wobec kobiet ze względu na płeć oraz prawa do nienaruszalności osobistej.
+ Unia Europejska
+ Prawa człowieka w Unii Europejskiej Ochrona i poszanowanie prawa człowieka należą do fundamentalnych wartości, na których oparta jest UE Prawodawstwo UE zakazuje dyskryminacji ze względu na płeć oraz wprowadza zasadę równouprawnienia kobiet i mężczyzn art. 21 Karty Praw Podstawowych art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej art. 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Wszystkie państwa członkowskie UE są stronami CEDAW
+ Strategia na rzecz równości kobiet i mężczyzn 2010-2015 dokument Komisji Europejskiej Nie odnosi sie wprost do stereotypów płci odosi sie do ról przypisanym płci - gender roles Role przypisane płciom nadal wpływają na najważniejsze decyzje osobiste dotyczące: edukacji, kariery, rodzaju pracy, rodziny i planowania potomstwa. Decyzje te wywierają z kolei wpływ na gospodarkę i społeczeństwo Równość płci wymaga aktywnego wkładu ze strony mężczyzn, ich wsparcia i udziału, a szeroko pojęta polityka powinna również uwzględniać uwarunkowane przynależnością płciowa nierówności, dotykające mężczyzn i chłopców
+ Czy dotychczasowe działania są skuteczne? Pomimo znaczącego rozwoju idei ochrony praw kobiet oraz postępu w ich realizacji, który dokonał się w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, nadal na całym świecie funkcjonują i są mocno utrwalone negatywne stereotypy dotyczące kobiet
+ Stereotypy płci Charakterystyka, klasyfikacja oraz ich wpływ na realizację praw kobiet
+ Stereotypy płci n Są rozpowszechnione na całym świecie, w tym w wysoko rozwiniętych demokracjach zachodnich n Mają mocne podłoże kulturowe i społeczne n Są przekazywane już we wczesnym procesie edukacji i socjalizacji n są rozpowszechnianie tak przez mężczyzn, jak i przez kobiety a ich funkcjonowanie dotyka zarówno kobiety jak i mężczyzn n Są wzmacniane i utrwalane przez społeczeństwo i media co powoduje, że szczególnie trudno je zniwelować n Pozostają we wzajemnej relacji ze sobą, tak więc trudno jest badać jedne w oderwaniu od innych
+ Najbardziej charakterystyczne i najczęściej występujące stereotypy płci dotyczące kobiet: Kobieta jest słaba i uległa Kobieta jest przede wszystkim matką i żoną, zależną od męża (głowy rodziny i głównego żywiciela) Kobieta jest zbyt emocjonalna by podejmować racjonalne i samodzielne decyzje
+ Kobieta jest słaba i uległa Konsekwencja w postaci: Przemocy domowej Przemocy seksualnej Przemocy związanej z tzw. praktykami rytualnymi i zwyczajowymi
+ Przemoc domowa Zjawisko powszechne na całym świecie n Z danych ONZ wynika, że 70% kobiet na świecie doświadczyło przemocy przynajmniej raz w życiu n Około 15% Europejek doświadcza przemocy domowej codziennie (Rada Europy) n 25 % badanych w UE zna kobietę, spośród swoich przyjaciół lub rodziny, która jest ofiarą przemocy domowej n 78% obywateli UE uważa, że przemoc domowa jest znaczącym problemem w ich kraju n Problem - dość znaczna społeczna akceptacja przemocy domowej - jest to sprawa prywatna i społeczeństwo ani państwo nie powinno w nią ingerować (B. Gruszczyńska, Przemoc wobec kobiet w Polsce. Aspekty prawnokryminologiczne )
+ Problem - dość znaczna społeczna akceptacja przemocy domowej B. Gruszczyńska, Przemoc wobec kobiet w Polsce. Aspekty prawnokryminologiczne n nikt nie powinien się wtrącać w prywatne sprawy rodziny (28% kobiet i 47% mężczyzn), n 30% kobiet i 38% mężczyzn sądziło, że lepiej się nie wtrącać bo samemu można mieć kłopoty n 12% kobiet i 15% mężczyzn uważało, że istnieją okoliczności, które usprawiedliwiają przemoc w rodzinie n 12% kobiet i 22% mężczyzn twierdziło, że przemoc w rodzinie jest problemem głównie ludzi z marginesu n 14% kobiet i 18% mężczyzn uważało, że bite kobiety są współodpowiedzialne za przemoc w rodzinie
+ Przemoc seksualna w. g. danych ONZ n molestowanie seksualne n UE 40-50% kobiet doświadcza jakiejś formy m. s. n USA 83% dziewcząt w wieku 12-16 lat doświadcza m. s. w szkołach publicznych n gwałty (w niektórych rejonach świata objętych konfliktami zbrojnymi gwałty traktowane są jako jedna z postaci działań wojennych weapon of war) n 250,000 to 500,000 podczas wojny w Rwandzie n Co najmniej 200,000 podczas walk w Demokratycznej Republice Konga n wykorzystywanie seksualne (wymuszona prostytucja) oraz handel kobietami w celu wykorzystywania seksualnego n Kobiety stanowią 80% ofiar handlu ludźmi, których jest 800,000 rocznie, z czego 79% jest ofiarą handlu w celu wykorzystania seksualnego
+ Przemoc wobec kobiet związana z tzw. praktykami rytualnymi i zwyczajowymi n rytualne obrzezanie kobiet (female genital mutilation/cutting) n Ok. 140,000,000 kobiet poddanych tym zabiegom na całym świecie n 3,000,000 nowych zabiegów rocznie n Zabójstwa lub okaleczanie kobiet w imię honoru rodziny n m.in. w Turcji, Iranie, Afganistanie, Pakistanie, Bangladeszu n nie mają one prostego związku z islamem, lecz wynikają raczej ze zwyczajowych, plemiennych praktyk n Wraz z imigrantami problem dociera do Europy n przemoc i zabójstwa związane z posagiem (dowry-related violence) n proceder występujący w Pakistanie, Indiach i Bangladeszu n Ok. 5000 zabójstw kobiet rocznie w Indiach n aborcja płodów płci żeńskiej lub zabójstwa niemowląt płci żeńskiej n W Indiach średnia proporcja chłopców do dziewcząt 1000 do 914; w Dehli proporcja ta wynosi 1000 do 866
+ Kobieta jest przede wszystkim matką i żoną, zależną od męża mniejsze zatrudnienie kobiet niż mężczyzn, dysproporcje w zatrudnieniu w poszczególnych profesjach, istnienie nierówności płacowych pomiędzy zarobkami kobiet i mężczyzn, Zjawisko feminizacji zawodów nisko płatnych - szerzej tzw. feminizacja biedy
+ mniejsze zatrudnienie kobiet i nierówności płacowe n odsetek zatrudnionych kobiet wynosi (średnia światowa) 52.6%, mężczyzn 77,5% n Kobiety przedsiębiorcy w UE - 33% n W UE pensje kobiet są średnio o 17% niższe od pensji mężczyzn n Kobiety są bardziej niż mężczyźni zagrożone bezrobociem; wśród kobiet wyższe jest ryzyko, że nie znajdą nowego zatrudnienia w razie utraty dotychczasowego
+ dysproporcje w zatrudnieniu w poszczególnych profesjach n kobiety stanowią około 60 % absolwentów uczelni wyższych n W wysoko rozwiniętych państwach wśród pracowników naukowych uczelni wyższych kobiety stanowią średnio 35 % pracowników, przy czym stanowiska kierownicze zajmuje tylko 20 % kobiet (OECD) n W UE tylko 19% kobiet ma tytuł profesora zwyczajnego
+ Nieodpłatna praca domowa n nieodpłatna praca domowa kobiet powszechnie nie jest uznawana za rodzaj zatrudnienia, nie jest także wliczana do PKB n kobiety w mniejszym stopniu niż mężczyźni mogą poświęcić się zarobkowej pracy zawodowej n kobiety częściej wykonują pracę w niepełnym wymiarze czasu, co pośrednio skutkuje niższymi zarobkami, są też bardziej zagrożone ubóstwem n ok 3,5 godz. dziennie poświęcanych na pracę domową przez kobiety w Norwegii i Szwecji (mężczyźni odpowiednio 2,2 godz.) do aż 5 godz. dziennie w Hiszpanii i Włoszech (mężczyźni odpowiednio 1,4 godz.)
+ Kobieta jest zbyt emocjonalna by podejmować racjonalne i samodzielne decyzje
+ Kobiety nie mają zdolności przywódczych n Ograniczanie możliwości rozwoju zawodowego i awansu kobiet - ograniczenie zajmowania przez kobiety kierowniczych stanowisk n zjawiska szklanego sufitu n szklanych ścian n szklanych ruchomych schodów n USA i Kanada: kobiety zasiadają w odpowiednio 13 % i 11 % zarządów spółek n OECD: w zarządach 46% dużych spółek kapitałowych nie zasiada żadna kobieta n Ograniczenie pełnej realizacji praw politycznych, poprzez niewielki udział kobiet w organach władzy państwowej n Polska 20% kobiet w Sejmie n Turcja 9% kobiet w Parlamencie n Natomiast państwa skandynawskie 40-50%
+ Konkluzja n Konsekwencją funkcjonowania stereotypów jest wciąż niepełna realizacja praw kobiet w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym n Proces pozytywnej zmiany społecznych zapatrywań na tradycyjną rolę kobiet i mężczyzn jest procesem długotrwałym i nie może odbywać się bez inspiracji ze strony organizacji międzynarodowych, ale także władz państwowych oraz czynników opiniotwórczych.
+ Dziękuję bardzo za uwagę!
+ Bibliografia publikacje Autorki oraz cytowana tam literatura n N. Buchowska, Międzynarodowe i europejskie standardy ochrony praw kobiet, w: B. Guzik, N. Buchowska, P. Wiliński, Prawo wobec wyzwań współczesności, tom V, Poznań 2008, s. 70-72. n N. Buchowska, Stereotypy oparte na płci a dyskryminacja kobiet aspekty prawnomiędzynardowe, w: Prawo wobec dyskryminacji w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym, red. Z. Niedbała, Warszawa 2011, s. 11-26 n N. Buchowska, Relacja pomiędzy realizacją praw kobiet a stereotypami płci w świetle standardów ONZ i Unii Europejskiej, oddany do druku