Prawa kobiet w dokumentach ONZ

Transkrypt

1 Prawa kobiet i dziewcząt w przepisach międzynarodowych Prawa kobiet w dokumentach ONZ Pekińska Platforma Działania Dokumenty końcowe Światowej Konferencji w sprawie Kobiet (Pekin, 4-15 września 1995 r.) DEKLARACJA CELÓW (fragmenty, głównie dotyczące dziewcząt) Platforma Działania jest programem uwłasnowolnienia (empowerment) kobiet. Platforma Działania (...) ma na celu promowanie i ochronę korzystania w pełni ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie kobiety w ciągu całego ich życia. Celem Platformy Działania, która jest w pełni zgodna z celami i zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz prawa międzynarodowego, jest uwłasnowolnienie (empowerment) wszystkich kobiet. Skrajne ubóstwo oraz feminizacja ubóstwa, bezrobocie, rosnące zagrożenie środowiska, utrzymująca się stale przemoc wobec kobiet oraz okoliczność, że połowa ludzkości jest odsunięta od instytucji władzy i zarządzania, wskazują na potrzebę nieustannych działań na rzecz rozwoju, pokoju, bezpieczeństwa oraz poszukiwania sposobów zapewnienia trwałego rozwoju, ukierunkowanego na człowieka. Cel strategiczny B.4. Rozwijać edukację wolną od dyskryminacji Działania, które należy podjąć: 83. Rządy, władze oświatowe i inne instytucje oświatowe oraz akademickie maja: (a) Opracować w porozumieniu ze wszystkimi zainteresowanymi stronami - wydawcami, nauczycielami, władzami państwowymi i stowarzyszeniami rodziców - zalecenia i programy, podręczniki oraz pomoce dydaktyczne nie obciążone kulturowymi stereotypami dotyczącymi tożsamości płci (gender-based) na wszystkich poziomach kształcenia, łącznie z kształceniem nauczycieli; (c) Opracować programy oraz materiały szkoleniowe dla nauczycieli i wychowawców w celu podniesienia ich świadomości nt. roli, jaka odgrywają w procesie edukacyjnym, i zaoferowania im skutecznej metodyki nauczania wrażliwego na kulturowa tożsamość płci (gender-sensitive); D. Przemoc wobec kobiet 112. Przemoc wobec kobiet stanowi barierę na drodze do osiągnięcia równości, rozwoju i pokoju. Przemoc wobec kobiet narusza, ogranicza lub uniemożliwia kobietom korzystanie z przysługujących im praw człowieka i podstawowych wolności. Ustawiczne niepowodzenia w ochronie i propagowaniu tych praw i wolności w przypadku przemocy wobec kobiet budzą troskę wszystkich państw i wymagają reakcji z ich strony. Wiedza o przyczynach, skutkach i zakresie tego zjawiska oraz o metodach walki z nim znacznie wzrosła od czasu Konferencji w Nairobi. We wszystkich społeczeństwach, w mniejszym lub większym stopniu, niezależnie od dochodu, klasy społecznej i kultury, kobiety i dziewczęta staja sie przedmiotem fizycznej, seksualnej lub psychicznej przemocy. Niski status społeczny i ekonomiczny kobiety może być zarówno przyczyna jak i konsekwencja przemocy wobec kobiet. Cel strategiczny D.1. Podjąć kompleksowe działania w celu zapobiegania i eliminacji przemocy wobec kobiet Cel strategiczny L.1: Zlikwidować wszelkie formy dyskryminacji dziewczynek (c) Podjąć działania w celu zapewnienia dzieciom odpowiedniej pomocy materialnej ze strony rodziców, m.in. 1 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt

2 poprzez realizacje ustawodawstwa alimentacyjnego; (g) Zadbać o to, by wszystkie dane na temat dzieci, dotyczące zdrowia, edukacji i innych dziedzin, segregowane były wedle kryterium płci i wieku, w celu włączenia perspektywy kulturowej tożsamości płci (gender) do planowania, wprowadzania w życie oraz monitorowania odpowiednich programów Rządy, organizacje międzynarodowe oraz organizacje pozarządowe mają: (a) Segregować informacje i dane na temat dzieci wedle kryterium płci i wieku, podjąć badania dotyczące sytuacji dziewcząt oraz uwzględniać w odpowiedni sposób wyniki tych badan w tworzeniu strategii i programów dotyczących awansu dziewczynek i przy podejmowaniu decyzji w tym względzie; Cel strategiczny L.2: Likwidować negatywne kulturowe postawy i praktyki wobec dziewcząt Cel strategiczny L.3: Promować i chronić prawa dziewczynek oraz podnosić świadomość na temat ich potrzeb i możliwości Cel strategiczny L.7. Zlikwidować przemoc wobec dziewczynek KONWENCJA ONZ W SPRAWIE LIKWIDACJI WSZELKICH FORM DYSKRYMINACJI KOBIET Polska 1980 Jak czytamy w Konwencji: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka potwierdza zasadę niedopuszczalności dyskryminacji oraz głosi, że wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w godności i w prawach, jak też że każdy ma prawo do korzystania ze wszystkich proklamowanych w niej wolności praw, bez względu na jakiekolwiek różnice, w tym bez względu na różnicę płci, W rozumieniu niniejszej konwencji określenie "dyskryminacja kobiet" oznacza wszelkie zróżnicowanie, wyłączenie lub ograniczenie ze względu na płeć, które powoduje lub ma na celu uszczuplenie albo uniemożliwienie kobietom, niezależnie od ich stanu cywilnego, przyznania, realizacji bądź korzystania na równi z mężczyznami z praw człowieka oraz podstawowych wolności w dziedzinach życia politycznego, gospodarczego, społecznego, kulturalnego, obywatelskiego i innych. Państwa Strony potępiają dyskryminację kobiet we wszelkich jej formach oraz zgadzają się prowadzić, za pomocą wszelkich odpowiednich środków i bez zwłoki, politykę likwidującą dyskryminację kobiet i w tym celu zobowiązują się: - powstrzymywać się od wszelkich działań i praktyk dyskryminujących kobiety i zapewnić, aby władze i organy publiczne działały zgodnie z tym obowiązkiem, - podejmować wszelkie stosowne kroki, aby likwidować dyskryminację kobiet przez jakiekolwiek osoby, organizacje i przedsiębiorstwa, - podejmować wszelkie stosowne kroki, łącznie z ustawodawczymi, w celu zmiany lub uchylenia wszelkich ustaw, zarządzeń, zwyczajów lub praktyk, które stanowią dyskryminację kobiet, Państwa Strony podejmą wszelkie stosowne kroki w celu: 2 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt

3 - zmiany społecznych i kulturowych wzorców zachowania mężczyzn i kobiet w celu osiągnięcia likwidacji przesądów i zwyczajów lub innych praktyk, opierających się na przekonaniu o niższości lub wyższości jednej z płci albo na stereotypach roli mężczyzny i kobiety(...) 5 Państwa Strony przyznają kobietom identyczną z mężczyznami zdolność prawną w sprawach cywilnych i jednakowe możliwości wykonywania Tej zdolności. W szczególności zapewnią im równe prawa w zakresie zawierania umów i zarządzania mieniem oraz jednakowe traktowanie we wszystkich stadiach postępowania sądowego. 6 Państwa Strony podejmą wszelkie niezbędne kroki w celu likwidacji dyskryminacji kobiet we wszystkich sprawach wynikających z zawarcia małżeństwa i stosunków rodzinnych 4 Państwa Strony zobowiązują się do podjęcia wszelkich niezbędnych kroków na szczeblu krajowym, koniecznych do pełnej realizacji praw uznanych w niniejszej konwencji. PROTOKÓŁ DODATKOWY DO KONWENCJI W SPRAWIE LIKWIDACJI WSZELKICH FORM DYSKRYMINACJI KOBIET przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych rezolucją A/54/4 i otwarty do podpisu , wszedł w życie Polska ratyfikowała go 9 stycznia 2003 roku. Protokół umożliwia składanie indywidualnych skarg do Komitetu w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (CEDAW). Państwo-Strona tego Protokołu uznaje kompetencję Komitetu w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet do przyjmowania i rozpatrywania zawiadomień przedstawianych w ramach artykułu 2. Zawiadomienia mogą być przedstawiane osobiście bądź za czyimś pośrednictwem przez jednostki lub grupy jednostek podlegające jurysdykcji Państwa-Strony, które podają się za ofiary naruszenia przez to Państwo-Stronę któregokolwiek z praw wymienionych w Konwencji. W wypadku, gdy zawiadomienie przedstawiane jest w imieniu jednostki lub grupy jednostek, winno się to odbywać za ich zgodą, chyba że autor jest w stanie uzasadnić powód występowanie w ich imieniu bez takowej zgody. KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z dnia 23 grudnia 1991 r.) Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodzica(ów), opiekuna(ów) prawnego(ych) lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem. Deklaracja ONZ o Likwidacji Przemocy wobec Kobiet 48/ grudzień 1993 Zgromadzenie Ogólne ONZ Z punktu widzenia raportu o przemocy wobec kobiet w rodzinie i relacjach intymnych, Deklaracja z 1993 roku jest dokumentem fundamentalnym to w niej przemoc została dokładnie zdefiniowana, zaś państwa strony zobligowane zostały do podjęcia konkretnych kroków celem przeciwdziałania jej i zapobiegania. Polska jako 3 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt

4 jedno z państw sygnatariuszy Deklaracji wzięła na siebie zobowiązanie realizacji jej postulatów. Tymczasem Deklaracja ta nie jest dostępna na żadnej rządowej stronie internetowej, nie istnieją też publikacje państwowe, które by informowały o jej zawartości. Ponieważ znaczna część postanowień niniejszej Deklaracji została powtórzona i rozwinięta w Deklaracji Pekińskiej, tu przytaczamy jedynie fragmenty definiujące zjawisko przemocy wobec kobiet. termin przemoc wobec kobiet zostaje zdefiniowany jako: wszelki akt przemocy związany z faktem przynależności danej osoby do określonej płci, którego rezultatem jest, lub może być, fizyczna, seksualna lub psychiczna krzywda lub cierpienie kobiet, włącznie z groźbą popełnienia takich czynów, wymuszeniem lub arbitralnym pozbawieniem wolności, niezależnie od tego, czy czyny te mają miejsce w życiu publicznym czy prywatnym. Przemoc wobec kobiet będzie rozumiana na podstawie poniższych definicji, które mają na celu usystematyzowanie różnych przejawów tego zjawiska, nie stanowią jednak ostatecznej i zamkniętej listy: 1. fizyczna, seksualna i psychiczna przemoc występująca w rodzinie; maltretowanie, wykorzystywanie seksualne dzieci w domu rodzinnym, przemoc związana z obowiązkiem wniesienia posagu, gwałt małżeński, okaleczanie genitalne kobiet, jak też inne tradycyjne praktyki szkodliwe dla kobiet, przemoc w związkach pozamałżeńskich; 2. fizyczna, seksualna i psychiczna przemoc o charakterze społecznym, do której zalicza się gwałt, molestowanie seksualne, wykorzystywanie seksualne i zastraszanie w miejscu pracy, placówkach edukacyjnych i innych miejscach publicznych, handel kobietami i zmuszanie do prostytucji; 3. fizyczna, seksualna i psychiczna przemoc dokonywana lub tolerowana przez państwo, mająca miejsce w życiu prywatnym, jak też publicznym Konwencja o Prawach Politycznych Kobiet (1953) Konwencja zobligowała państwa-strony do przyznania kobietom powszechnego prawa wyborczego. Deklaracja Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie zniesienia dyskryminacji kobiet (1967) Konwencja była pierwszym dużym dokumentem o prawach kobiet, większość jej tez powtarza i rozwija Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form przemocy wobec kobiet ONZ (zob.poniżej). Jej tekst (przekład ani oryginał) nadal nie jest dostępny na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości. KARTA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH My, Ludy Narodów Zjednoczonych, zdecydowane (...) przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, w godność i wartość człowieka, w równouprawnienie mężczyzn i kobiet, w równość narodów dużych i małych (...)postanowiliśmy zjednoczyć nasze wysiłki dla wypełnienia tych zadań POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 217 A (III) przyjęta i proklamowana w dniu 10 grudnia 1948 r. Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i w swych prawach. Są oni obdarzeni rozumem i 4 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt

5 sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. Każdy człowiek jest uprawniony do korzystania z wszystkich praw i wolności wyłożonych w niniejszej Deklaracji, bez względu na różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych przekonań, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiekolwiek inne różnice. Artykuł 3 Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swojej osoby. Artykuł 5 Nikt nie może być poddany torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu albo upokarzającemu traktowaniu lub karaniu. Artykuł 7 Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do jednakowej ochrony prawnej. Wszyscy są uprawnieni do jednakowej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją, będącą pogwałceniem niniejszej Deklaracji, i przed jakimkolwiek podżeganiem do takiej dyskryminacji. MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. nr 38, poz. 167) Artykuł 3 Państwa-Strony niniejszego Paktu zobowiązują się zapewnić mężczyznom i kobietom równe prawo do korzystania ze wszystkich praw obywatelskich i politycznych wymienionych w niniejszym Pakcie. Art. 24 pkt Państwa-Strony niniejszego Paktu podejmą odpowiednie kroki w celu zapewnienia równych praw i obowiązków małżonków w odniesieniu do zawarcia małżeństwa, podczas jego trwania i przy jego rozwiązaniu. W przypadku rozwiązania małżeństwa należy podjąć środki w celu zapewnienia dzieciom niezbędnej ochrony. (W Pakcie powołany zostaje Komitet Praw Człowieka) Protokół Fakultatywny do MPPOiP Ratyfikowany przez Polskę w 1991 roku Umożliwia składanie skarg do Komitetu Praw Człowieka przez osoby prywatne, które uznają, że ich prawa zostały naruszone przez Państwo-stronę Paktu. Skarga jest rozpatrywana przez okres do 6 miesięcy, po czym Komitet informuje Państwo oraz osobę składającą skargę o rezultatach swoich badań. Choć ustalenia te nie są wiążące, Państwa-strony na ogół je respektują. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturowych (1966) ONZ; Wprowadza zasadę równej płacy, urlopów rodzicielskich i innych prawa pracownicze w myl zasady równości płci. 5 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt

6 KONWENCJA ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984 r. (Dz. U. z dnia 2 grudnia 1989 r.) CZĘŚĆ I, 1. W rozumieniu niniejszej konwencji określenie "tortury" oznacza każde działanie, którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na nią lub trzecią osobę albo w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego lub inną osobę występującą w charakterze urzędowym lub z ich polecenia albo za wyraźną lub milczącą zgodą. Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo. 1. Każde Państwo Strona podejmuje skuteczne środki ustawodawcze, administracyjne, sądowe oraz inne w celu zapobieżenia stosowaniu tortur na całym terytorium znajdującym się pod jego jurysdykcją. Niniejsza Konwencja ONZ jest coraz częściej interpretowana jako prawo odnoszące się również do przemocy seksualnej, w tym gwałtu. Tak interpretowała je Specjalna Sprawozdawczyni ONZ w 1996 roku: Uważa się, że przemoc domowa, podobnie do tortur, często wiąże się z psychicznym i/ lub fizycznym cierpieniem, w niektórych przypadkach ze śmiercią włącznie. Poza tym przemoc domowa, podobnie jak tortury, jest zachowaniem celowym, którego realizacja jest intencjonalna [w sensie: sprawca ma intencję skrzywdzenia poszkodowanej, przyp. E.M.]. (...) Argumenty te dowodzą, że przemoc domowa jako taka może być rozumiana jako konstytuująca jedną z form tortury (cyt. za: AI, The duty of states to address violence against women UK, 2004) Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu Strasburg, 26 listopada 1987 roku Tworzy się Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (zwany dalej Komitetem). Komitet będzie badał, poprzez wizytacje, traktowanie osób pozbawionych wolności w celu wzmocnienia, w razie potrzeby, ich ochrony przed torturami bądź nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem. Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego (1998) Statut Trybunału określa gwałty wojenne jako zbrodnię przeciw ludzkości. W ten sposób staje się instytucją, której orzecznictwo jest traktowane jako punkt odniesienia także dla rozstrzygania przypadków przemocy wobec kobiet nie będących elementem działań zbrojnych. 6 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt

7 Prawa kobiet w dokumentach Unii Europejskiej Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy 2002/73/EC z 23 września 2002 roku (zmieniona Dyrektywa Rady Europy 76/207/EEC) Dyrektywa nakłada na państwa należące do UE obowiązek przyjmowania upowszechniania równego statusu kobiet i mężczyzn (gender mainstreaming) oraz obliguje je do ustanowienia instytucjonalnych mechanizmów na rzecz równości płci. Niniejsza dyrektywa traktowana jest przez wiele instytucji i organizacji jako uprawomocnienie urzędów państwowych mających na celu przeciwdziałanie dyskryminacji wobec kobiet. W szczególności traktuje się ją jako podstawę prawną dla utworzenia stanowiska Pełnomocnika Rządu RP ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn. Likwidacja tego stanowiska przez prawicowy rząd K. Marcinkiewicza traktowana jest jako naruszenie tej dyrektywy. Pozostałe dyrektywy Unii Europejskiej dotyczą w zasadzie wyłącznie praw kobiet na rynku pracy ustalają: - równy dostęp kobiet i mężczyzn do szkoleń i awansów (76/207 EEC z ), - stosowanie równego wynagrodzenia dla kobiet i mężczyzn (75/117 EC z ), - poprawę higieny i bezpieczeństwa pracy kobiet w ciąży (92/85 EC z ), - równość kobiet i mężczyzn w systemach emerytalnych (86/378 EEC z ; - ramowe warunki równego traktowania w zakresie zatrudnienia (2000/78 EC z ). Z punktu widzenia praktyki dochodzenia praw kobiet w sądach bardzo ważna jest Dyrektywa 97/80 EC z , zgodnie z którą ciężar dowodu w sprawach o molestowanie w pracy spoczywa na pracodawcy, nie na pracowniku składającym doniesienie o popełnieniu przestępstwa. Brak dyrektyw dotyczących spraw związanych z przemocą może wynikać z rozbieżności stanowisk rządów i posłów różnych państw na ten temat. Z punktu widzenia praw kobiet poszkodowanych wskutek przemocy w rodzinie w Polsce, ustawodawstwo ogólnoeuropejskie na temat równouprawnienia byłoby z pewnością bardzo ważne. 7 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt