Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Kieleckiego na lata Kielce, 2017 r.-

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Kieleckiego na lata 2017-2022 -Kielce, 2017 r.-

Spis treści 1. SYTUACJA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA POWIATU KIELECKIEGO.... 7 2. DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU KIELECKIEGO... 14 2.1 Bezrobocie i rynek pracy... 14 2.2. Ubóstwo... 18 2.3. Przemoc w rodzinie... 19 2.4. Niepełnosprawność... 24 2.5. Osoby starsze... 28 3. ZASOBY POWIATU KIELECKIEGO... 29 3.1. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie... 29 3.2. Ośrodki pomocy społecznej... 31 3.3. Domy Pomocy Społecznej... 34 3.4. Opieka nad dzieckiem i rodziną... 35 3.5. Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze/ Placówki oświatowe... 43 3.6. Placówki służby zdrowia... 43 3.7. Warsztaty Terapii Zajęciowej... 44 3.8. Inne podmioty współpracujące... 46 Wnioski z przeprowadzonych konsultacji społecznych... 50 Podsumowanie... 57 4. Analiza SWOT... 58 5. Misja Cele i obszary działania... 62 5.1. Cele strategiczne i kierunki działań.... 63 4. Monitoring i ewaluacja... 77 5. Finansowanie... 77 2

WSTĘP Jednym z elementów planowania strategicznego w obszarze polityki społecznej jest tworzenie strategii rozwiązywania problemów społecznych. Obowiązek opracowania i realizacji strategii na szczeblu powiatowym wynika z art. 19 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, na mocy którego do zadań własnych powiatu należy opracowanie i realizacja powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami. Ustawodawca określił również, iż dokument ten powinien zawierać w szczególności: diagnozę sytuacji społecznej, prognozę zmian w zakresie objętym strategią oraz określenie celów strategicznych projektowanych zmian, kierunków niezbędnych działań, sposobu realizacji strategii oraz jej ram finansowych, a także wskaźników realizacji działań. W związku z upływem okresu obowiązywania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2011-2016, przyjętej Uchwałą Nr XXXI/83/10 Rady Powiatu w Kielcach z dnia 29 października 2010r., należało przygotować kolejny dokument określający cele i kierunki działań w zakresie polityki społecznej. Przy opracowaniu Strategii wzięto również pod uwagę konieczność dostosowania jej celów i zadań do nowej polityki spójności Unii Europejskiej oraz wynikających z tej polityki celów tematycznych wdrażanych za pomocą krajowych i regionalnych programów operacyjnych finansowanych z budżetu UE na lata 2014-2020. Dokumentami, które bezpośrednio regulują zadania i obowiązki w zakresie rozwiązywania problemów społecznych są ustawy, które ustanawiają i definiują narzędzia polityki społecznej, w tym: Ustawa z dnia 12 marca 200 r. o pomocy społecznej, Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Powiatowa strategia rozwiązywania problemów społecznych jest dokumentem określającym priorytety w działaniach powiatu w zakresie polityki społecznej. Zarządzeniem Nr 8/2016 Dyrektora Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach z dnia 20 grudnia 2016r. powołany został Zespół do spraw przygotowania projektu Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2017-2022 ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. W pracach Zespołu uczestniczyli pracownicy Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach: 1. Sylwia Piotrowska - Kierownik Referatu ds. Świadczeń i Pomocy Instytucjonalnej, 2. Adela Gołębiowska-Kołodziejska Kierownik Referatu ds. Rehabilitacji Społecznej Osób Niepełnosprawnych, 3. Teresa Śnioch Kierownik Referatu ds. Rodzinnej Pieczy Zastępczej, 4. Teresa Jakubowska Konsultant ds. Współpracy z Rodziną i Dzieckiem. 3

Zadaniem zespołu było przygotowanie diagnozy sytuacji społecznej, w tym dokonanie analizy problemów społecznych występujących na obszarze powiatu kieleckiego, ze szczególnym uwzględnieniem problemów ujętych w gminnych strategiach rozwiazywania problemów społecznych. Ponadto wyznaczono obszary priorytetowe, cele strategiczne projektowanych zmian oraz propozycje kierunków działań i wskaźniki realizacji działań. Określono również plan operacyjny strategii, a także jej ramy finansowe. Przy opracowaniu Strategii wykorzystano obowiązujące dokumenty planistyczne i strategiczne województwa świętokrzyskiego, powiatu kieleckiego i właściwych terytorialnie gmin, a także materiały i opracowania udostępnione przez m.in. Urząd Statystyczny, Powiatowy Urząd Pracy. W pracach nad opracowaniem dokumentu uczestniczyli również przedstawiciele samorządu lokalnego, środowisk pomocy społecznej, urzędu pracy, oświaty, ochrony zdrowia, policji, przedstawiciele organizacji pozarządowych. Podczas opracowywania Strategii zwrócono się do instytucji i organizacji działających i zaangażowanych w rozwiązywanie problemów społecznych z prośbą o przedstawienie propozycji zadań do realizacji w ramach w/w dokumentu, w obszarach pomocy społecznej, wsparcia rodzin i pieczy zastępczej, przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. Zapytanie w formie formularza rozesłano do 19 ośrodków pomocy społecznej funkcjonujących na terenie powiatu kieleckiego, Komendy Miejskiej Policji w Kielcach, Powiatowego Urzędu Pracy w Kielcach, Zespołu ds. Edukacji i Wydziału Zdrowia i Polityki Społecznej Starostwa Powiatowego w Kielcach oraz organizacji pozarządowych. Każda z instytucji miała możliwość przedstawienia propozycji zadań do realizacji we współpracy z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie oraz innymi instytucjami, uwzględniających aktualne problemy społeczne, działania profilaktyczne oraz wspierające poszczególne grupy odbiorców. Ponadto w ramach realizowanego ze środków unijnych przez PCPR w Kielcach projektu Myśląc o Rodzinie, powołany został Zespół Interdyscyplinarnej Współpracy. We współpracę interdyscyplinarną zaangażowali się przedstawiciele i pracownicy Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowego Urzędu Pracy, Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych w Bodzentynie i Piekoszowie, Kuratorium Oświaty w Kielcach, Komendy Miejskiej Policji w Kielcach oraz członkowie Zespołów Interdyscyplinarnych do Spraw Przeciwdziałania Przemocy. Kluczową rolą Zespołu jest stworzenie optymalnych warunków współpracy, analiza bieżących problemów występujących w rodzinach oraz rozwiązywanie sytuacji kryzysowych. Dodatkowo wymiana informacji na temat kompetencji poszczególnych członków oraz form wsparcia i pomocy rodzinom jakiej mogą udzielić lub udzielają oni sami lub instytucje, które reprezentują pozwoliła na podniesienie jakości świadczonego wsparcia i wypracowanie nowych metod pracy. Wnioski i doświadczenia z prac Zespołu zostały również uwzględnione podczas opracowania projektu Strategii. Narzędziami realizacji Strategii są również plany i programy operacyjne. Programy są dokumentami otwartymi, korygowanymi w zależności od zachodzących zmian. Przy sporządzaniu projektu Strategii uwzględniono zatem aktualnie obowiązujące dokumenty programowe: 1. Strategia Polityki Społecznej Województwa Świętokrzyskiego na lata 2012-2020. 2. Strategia Rozwoju Powiatu Kieleckiego do roku 2020. 4

3. Powiatowy Program Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych w Powiecie Kieleckim na lata 2016-2020. 4. Powiatowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata 2012-2016. 5. Program Rozwoju Pieczy zastępczej wraz z corocznym limitem rodzin zastępczych zawodowych w powiecie kieleckim na lata 2016-2018. Strategia Rozwiazywania Problemów Społecznych Powiatu Kieleckiego na lata 2017-2022 składa się z części analityczno-diagnostycznej oraz części programowej. Część analityczno-diagnostyczna zawiera informacje ogólne dotyczące powiatu oraz diagnozę problemów społecznych w powiecie, Diagnoza jest skonstruowana z określenia stanu aktualnych problemów społecznych i ich prognozy na najbliższe lata. Identyfikacja najważniejszych kwestii społecznych została skonstruowana na podstawie danych pozyskanych z instytucji i organizacji działających w powiecie oraz z dostępnych źródeł statystycznych. Analizy problemów społecznych dokonano w następujących obszarach: Bezrobocie i rynek pracy Ubóstwo Przemoc w rodzinie Niepełnosprawność Osoby starsze. Analiza posiadanych zasobów w zakresie pomocy społecznej dotyczy funkcjonowania następujących instytucji i organizacji : Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Domy pomocy społecznej Opieka nad dzieckiem i rodziną (rodziny zastępcze, placówki opiekuńczowychowawcze) Ośrodki pomocy społecznej Młodzieżowe ośrodki wychowawcze Placówki służby zdrowia Warsztaty terapii zajęciowej Organizacje pozarządowe działające w obszarach pomocy społecznej. W części diagnostycznej dokonano również analizy ankiet i konsultacji społecznych przeprowadzonych wśród instytucji i organizacji działających i zaangażowanych w rozwiązywanie problemów społecznych Część programowa zawiera najistotniejsze założenia polityki społecznej powiatu na najbliższe lata. Określono misję, cele i obszary działania, które są wynikiem analizy SWOT, potrzeb mieszkańców powiatu oraz dotychczasowych doświadczeń powiatu w tym zakresie. Są one ujęte w formie celów strategicznych, celów operacyjnych i kierunków działań. W części programowej wskazano również podmioty realizujące strategię i współdziałające w jej realizacji, wskaźniki realizacji, źródła finansowania i czas realizacji poszczególnych zamierzeń. Istotne znaczenie dla realizacji Strategii ma również monitoring i ocena sposobu jej wdrażania, jako warunek niezbędny dla zapewnienia zgodności efektów końcowych z przyjętymi założeniami. 5

Projekt Strategii zgodnie z ustaleniami Zespołu oraz zapisami ustawy został przedstawiony do konsultacji społecznych oraz z właściwymi terytorialnie gminami, w wersji elektronicznej na stronach internetowych Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach. 6

1. SYTUACJA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA POWIATU KIELECKIEGO. Powiat kielecki to największy w Polsce powiat ziemski, utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Powiat kielecki położony jest w centralnej części województwa świętokrzyskiego i zajmuje 1/5 jego powierzchni, tj. 224.607 ha. Siedzibą władz powiatu jest Miasto Kielce. W granicach administracyjnych powiatu kieleckiego wchodzi dziewiętnaście gmin w tym: cztery gminy miejsko wiejskie (Bodzentyn, Chęciny, Chmielnik, Daleszyce) i piętnaście wiejskich (Bieliny, Górno, Łagów, Łopuszno, Masłów, Miedziana Góra, Mniów, Morawica, Nowa Słupia, Piekoszów, Pierzchnica, Raków, Sitkówka-Nowiny, Strawczyn, Zagnańsk). Od 1 stycznia 2017r. status gminy miejsko-wiejskiej otrzymała Morawica. Według stanu na dzień 31.12.2015r. Powiat kielecki zamieszkuje 208.526 osób. W porównaniu z rokiem poprzednim liczba mieszkańców powiatu nieznacznie wzrosła o ok. 0,22%. Powiat kielecki grupuje największą część mieszkańców województwa świętokrzyskiego wśród pozostałych powiatów (16,59%) i ta tendencja utrzymuje się od kilku ostatnich lat. Średnia gęstość zaludnienia powiatu kieleckiego wynosi 93 osoby na 1 km 2. Powiat kielecki jako jedyny w województwie świętokrzyskim notuje od kilku lat niewielki, ale systematyczny wzrost liczby ludności. Przyczyniła się do tego głównie emigracja mieszkańców Kielc, którzy chętnie przenoszą się do podkieleckich miejscowości, ze względu m.in.: na lepszą jakość życia poza centrum miasta, mniejsze zanieczyszczenie środowiska czy też niższą skalę przestępczości. Powiat kielecki cechowało jednak najmniejsze zurbanizowanie wśród powiatów województwa świętokrzyskiego (6,5%), co świadczy o jego rolniczym charakterze. Podobnie, jak w całym województwie świętokrzyskim, ludność powiatu kieleckiego starzeje się z każdym rokiem. Struktura ludności według płci nie uległa większym zmianom. Podobnie, jak w latach poprzednich, nieznaczną większość mieszkańców powiatu kieleckiego stanowiły kobiety, których udział kształtował się na poziomie 50,11% (104.484 kobiet), w stosunku do liczby mężczyzn 104.042, co stanowi 49,89%. 7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS Na terenie województwa świętokrzyskiego w powiecie kieleckim odnotowano największą równowagę płci, w którym notuje się również najniższy w województwie współczynnik feminizacji (100). Przewaga liczby kobiet nad liczbą mężczyzn zaczyna się dopiero w przedziale wiekowym powyżej 65 roku życia i wzrasta wraz z wiekiem. W przedziale wiekowym 0-44 lat na 100 mężczyzn zamieszkujących w powiecie kieleckim przypadało 95 kobiet, natomiast w grupie wiekowej 45-79 lat już 102 kobiety, a w przedziale 80 lat i więcej było już ponad dwukrotnie więcej kobiet niż panów (209). Tendencje te nie ulegają zmianom na przestrzeni ostatnich lat. Przemiany związane ze strukturą wiekową ludności są ważnym elementem procesów ludnościowych. Struktura ta bowiem stanowi wypadkową uwarunkowań gospodarczych i demograficznych regionu, które bezpośrednio oddziałują na ruch naturalny i strukturę ludności. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS 2016 8

Wskaźnik struktury wiekowej ludności powiatu kieleckiego zaznacza się stosunkowo wysoką liczbą ludności w wieku produkcyjnym, tj. 134.423 co daje 65% ogółu ludności powiatu (diagram 2). W porównaniu z rokiem 2014 liczba ludności w wieku produkcyjnym nieznacznie zmniejszyła się o 138 osób (o 0,10%). Jednocześnie liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym (40.309) w porównaniu z rokiem 2014 zmniejszyła się o 411 osób (spadek o 1%), przy równoczesnym wzroście liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (33.794) o 1.009 osób, co stanowi wzrost o 3%. Tabela 1. Struktura płci i wieku ludności w Powiecie Kieleckim w 2015r. Liczba ludności W wieku przedprodukcyjnym <17 roku życia W wieku produkcyjnym (K 18-59, M 18-64) W wieku poprodukcyjnym (K 60 lat i więcej, M 65 lat i więcej) Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem Mężczyźni Kobiety 40.309 20.657 19.652 134.423 72.522 61.901 33.794 10.863 22.931 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 2016 Analiza zmian w strukturze ludności według grup wiekowych w województwie świętokrzyskim wskazuje na postępowanie niekorzystnych zmian świadczących o starzeniu się społeczeństwa. Na przestrzeni lat 2009-2015 zmniejszył się udział dzieci i młodzieży (w wieku 0-17 lat), przy jednoczesnym wzroście liczby osób w wieku poprodukcyjnym (mężczyzn w wieku 65 lat i więcej oraz kobiet w wieku 60 lat i więcej). Systematycznie ubywa ludności w wieku przedprodukcyjnym. W porównaniu z innymi powiatami województwa świętokrzyskiego powiat kielecki jest stosunkowo młodym powiatem (19% ludności w wieku przedprodukcyjnym), a liczba ludności w tym przedziale wiekowym w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 1%. Wzrost udziału osób w wieku poprodukcyjnym odnotowano we wszystkich powiatach, powiat kielecki również odnotował wyższy odsetek w porównaniu z rokiem 2013 w stosunku do ogółu mieszkańców (22% w roku 2014, 15% w roku 2013). Z punktu widzenia wpływu sytuacji demograficznej na rynek pracy najbardziej interesująca jest populacja w wieku aktywności zawodowej (kobiety 18-59 lat, mężczyźni 18-64 lat), ze względu na potencjalne zasoby pracy. Na przestrzeni ostatnich kilku lat w województwie świętokrzyskim zmniejsza się odsetek ludności w wieku produkcyjnym, chociaż w powiecie kieleckim w roku 2015 wystąpił stosunkowo największy udział tej populacji (65%). W porównaniu z rokiem 2014 odnotowano jednak wzrost udziału tej grupy wiekowej o 5%, pomimo wcześniejszych tendencji spadkowych. Powiat kielecki na tle innych powiatów województwa świętokrzyskiego jako jeden z nielicznych notuje pozytywne wskaźniki demograficzne i społeczne. W województwie świętokrzyskim wszystkie powiaty odnotowały zarówno zmniejszenie liczebności najmłodszych, jak i spadek ich udziału w populacji województwa. Struktura ludności według płci również nie uległa większym zmianom. Podobnie jak w latach poprzednich, nieznaczną większość mieszkańców powiatu stanowiły kobiety, których udział kształtował się na poziomie 50,07%. Był to jednak najniższy współczynnik feminizacji w województwie 9

świętokrzyskim. Przewaga liczebna kobiet wzrasta wraz z wiekiem i najwyższa jest w przedziale wiekowym 65 lat i więcej. W roku 2015 w powiecie kieleckim liczba osób powyżej 65 roku na każde 100 osób w wieku do 14 roku życia wynosiła 84, co stanowi pozytywną tendencję demograficzną. Z punktu widzenia wpływu sytuacji demograficznej na rynek pracy najbardziej interesująca jest populacja ludności w wieku aktywności zawodowej (kobiety 18-59, mężczyźni 18-64) stanowiąca potencjalne zasoby pracy. W ciągu ostatnich lat liczba osób w wieku produkcyjnym ulega systematycznemu zmniejszeniu z 65% ogółu mieszkańców w roku 2013 do 60% w roku 2014. Wśród mieszkańców w wieku produkcyjnym wyodrębnia się grupę osób w wieku mobilnym (18-44 lata), której liczba w ciągu ostatnich lat zmniejsza się. Jest to zjawisko niekorzystne, świadczące o starzeniu się populacji pracujących. Jednak w ostatnich latach zaobserwowano wyhamowanie negatywnej tendencji i powolny wzrost udziału osób mobilnych. Poniższa tabela przedstawia strukturę ludności według wieku i płci. Tabela 2. Struktura ludności według płci i wieku w roku 2015. Wiek mobilny (18-44 lata) Wiek niemobilny Wiek poprodukcyjny M K M (45-64) K (45-59) M (65 lat i więcej) K (60 lat i więcej) 44.609 42.072 27.913 19.829 10.863 22.931 86.681 47.742 33.794 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS 2016. Wśród osób w wieku produkcyjnym wyodrębnia się również grupę osób w wieku mobilnym (18-44 lata). Zmniejszenie się jej liczebności jest zjawiskiem niekorzystnym, świadczącym o starzeniu się populacji pracującej, a tym samym ograniczeniu jej potencjału. W ostatnich latach zaobserwowano jednak zahamowanie negatywnej tendencji i powolny wzrost udziału osób mobilnych zawodowo. W 2015r w województwie świętokrzyskim obejmowała ona 62% ogółu osób w wieku produkcyjnym, natomiast w powiecie kieleckim stanowiła 65% liczby osób w wieku aktywności zawodowej. Osoby w wieku niemobilnym zawodowo (45-64 lata mężczyźni i 45-59 lat kobiety) obejmowały 35% ludności w wieku produkcyjnym oraz blisko 23 % ogółu mieszkańców powiatu. Ruch naturalny ludności. Urodzenia i dzietność. Głównym czynnikiem decydującym o tempie rozwoju demograficznego są urodzenia. Powodują one zmiany w liczbie i strukturze ludności według płci, wieku. Stanowią one również podstawę do przewidywania tendencji zmian ludności w czasie, wyrażonych poprzez prognozy demograficzne. W okresie ostatnich kilku lat obserwuje się niekorzystną spadkową tendencję liczby urodzeń. W 2015 r. zanotowano w województwie świętokrzyskim 10.579 urodzeń żywych. urodzeń żywych wobec 12,7 tys. w 2009r. (spadek o 16,7%). Proporcje płci nie zmieniły się zasadniczo- niewiele ponad połowę noworodków stanowili chłopcy (50,2 %). Pomimo, iż na tle powiatów województwa świętokrzyskiego powiat kielecki odnotowuje pozytywne dane demograficzne, to jednak nie są one optymistyczne, bowiem jak 10

wskazują dane przedstawione na Wykresie 2. od kilku lat utrzymuje się tendencja spadkowa w zakresie przyrostu naturalnego ludności. Zgony to drugi obok urodzeń element ruchu naturalnego ludności. Zjawisko to wpływa nie tylko na tempo rozwoju ludności, ale również na kształtowanie jej stanu cywilnego oraz struktury wieku. W 2015r. w powiecie kieleckim, w porównaniu z rokiem 2014 nastąpił wzrost liczby zgonów o ok. 4%. Najniższą liczbę zgonów odnotowuje się wśród dzieci w wieku 5-14 lat. W następnych grupach wiekowych umieralność systematycznie rośnie, przy czym w populacji mężczyzn drastycznie wzrasta po 54 roku życia, a wśród kobiet dopiero powyżej 75 roku życia. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS Małżeństwa i rozwody Zjawiska związane z liczbą zawieranych małżeństw są czynnikami o mniejszym znaczeniu demograficznym, lecz nie można ich pominąć w analizie procesów demograficznych i społecznych. Corocznie w województwie świętokrzyskim spada liczba zawieranych związków małżeńskich. Po ubiegłorocznym wyhamowaniu, w 2015 r. ponownie odnotowano spadek liczby związków małżeńskich w naszym województwie. Pomimo tego, zarejestrowano ich nieznacznie więcej niż przed dwoma laty o 0,8%. Przyczynił się do tego wyraźny wzrost ich liczby na obszarach wiejskich (o 4,4%), podczas gdy w miastach postępował spadek (o 3,7%). Również w powiecie kieleckim do roku 2013 zanotowano systematyczny spadek liczby zawieranych małżeństw, natomiast od roku 2014 liczba zawieranych związków małżeńskich nieznacznie wzrasta (ok. 18%). Pozytywnym zjawiskiem w województwie świętokrzyskim jest zmniejszająca się, choć w niewielkim stopniu, liczba rozwodów. W powiecie kieleckim wartość wskaźnika orzeczonych prawomocnym wyrokiem sądu rozwodów na przestrzeni ostatnich kilku lat ulega wahaniom. W roku 2015 orzeczono 216 rozwodów, co stanowi ok.12% wszystkich zakończonych w tym zakresie spraw w województwie świętokrzyskim. Ponadto wskaźnik rozwodów na każde 1000 mieszkańców powiatu wynosi 1,3 i stanowi pozytywną tendencję. 11

Źródło; Opracowanie własne na podstawie danych z GUS. W analizowanym okresie w powiecie kieleckim od roku 2013 zaznacza się niewielki wzrost liczby zawieranych małżeństw i jednocześnie wzrost liczby związków, które uległy rozpadowi. Spowodowało to wzrost relacji rozwodów do nowych związków. Taka tendencja może sprzyjać występowaniu negatywnych zjawisk w rodzinie oraz rzutuje na wzajemne relacje pomiędzy jej członkami. Wśród rozwiedzionych w 2015r. małżeństw ponad 60% ma na utrzymaniu małoletnie dzieci. Najczęściej (w ponad połowie przypadków) sąd przyznał opiekę nad dziećmi wyłącznie matce, w 1/4- obojgu rodzicom, w nielicznych przypadkach wyłącznie ojcu lub oddzielnie matce i ojcu. Coraz częściej zdarza się również, że sąd powierza dzieci rodzinie zastępczej lub umieszcza je w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Migracje wewnętrzne i zagraniczne na pobyt stały Ruch wędrówkowy ludności jest obok przyrostu naturalnego drugim bardzo istotnym czynnikiem bezpośrednio wpływającym na liczbę, strukturę i rozmieszczenie ludności. Jednym z głównych powodów migracji są zmiany na rynku pracy, jak również poszukiwanie lepszych warunków życia. Na nasilenie procesu emigracji po 2004r. bezpośredni wpływ miało przystąpienie Polski do Unii Europejskiej i otwarcie rynków pracy dla Polaków przez większość krajów UE. W ostatnich latach procesy migracyjne osłabły, jednak ich poziom pozostaje wysoki. Dane statystyczne o migracjach wewnętrznych stanowią jedyne źródło informacji o przemieszczeniach ludności i kierunkach migracji. Pełna obserwacja migracji jest utrudniona, gdyż oficjalna statystyka ukazuje wyłącznie zarejestrowane zameldowania i wymeldowania ludności. Statystyczna charakterystyka migracji jest więc tylko pewną częścią rzeczywistych ruchów wędrówkowych ludności. Dlatego też analiza danych dotyczących migracji umożliwia zidentyfikowanie jedynie głównych kierunków przemieszczeń ludności i ich struktury, natomiast nie pozwala na ocenę rzeczywistej skali badanego zjawiska. 12

Województwo świętokrzyskie od lat opuszcza więcej osób niż się w nim osiedla. Pomimo pewnych wahań salda migracji na przestrzeni lat 2009-2014 tendencja odpływu ludności z województwa świętokrzyskiego nie została zahamowana. W 2015r. w powiecie kieleckim zanotowano dodatnie saldo migracji, które wynosi 431 osób, tj. o 126 osób więcej niż w roku poprzednim. Dodatnie saldo dotyczy głównie migracji wewnętrznych związanych z przemieszczaniem się ludności oraz napływem migracyjnym z terenu województwa świętokrzyskiego oraz innych województw. Nadal stosunkowo duża liczba osób opuszcza teren powiatu kieleckiego osiedlając się na terenie całego kraju oraz poza jego granicami. W roku 2015 na terenie powiatu kieleckiego zarejestrowano 2141 zameldowań na pobyt stały, przy jednoczesnym odpływie ludności (wymeldowania z pobytu stałego- 1702 osoby). W zakresie migracji zagranicznych ludności powiat kielecki odnotował w roku 2015 ujemne saldo migracji (-8) co oznacza, że więcej osób wyemigrowało z terenu powiatu poza granice kraju niż osiedliło się na naszym terenie. Tabela 3. Saldo migracji w powiecie kieleckim w latach 2009-2015 rok 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 saldo migracji 563 710 501 525 441 313 439 wewnętrznych saldo migracji 28 37 32 11 6-8 -8 zagranicznych saldo migracji ogółem na 1000 ludności 2,9 3,6 2,6 2,6 2,2 1,5 2,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS. Rejestracja stałych przemieszczeń ludności potwierdza utrzymywanie się tendencji napływu osób migrujących na tereny wiejskie oraz odpływu z miast. Dlatego sytuacja na obszarach wiejskich przedstawiała się korzystniej, a saldo migracji pozostało dodatnie, tak jak ma to miejsce w przypadku powiatu kieleckiego. W powiecie kieleckim od kilku lat zaznacza się pozytywna tendencja migracyjna. Jak wskazują oficjalne dane statystyczne więcej ludności osiedla się na terenie naszego powiatu niż z niego wyjeżdża. Jest to rezultat napływu ludności głównie z Kielc, ponadto zaznacza się tendencja osiedlania na terenie naszego powiatu i województwa świętokrzyskiego mieszkańców innych województw, w szczególności śląskiego i małopolskiego. Prognoza ludności Prognozy rozwoju demograficznego opracowane przez GUS dla lat 2016-2050 potwierdzają niepokojącą sytuację województwa świętokrzyskiego. Przewidywany na koniec 2050r. ubytek liczby ludności osiągnie ponad 22%. Przewidywany jest wysoki spadek liczby urodzeń o przeszło 39%. Zmiany w intensywności urodzeń i zgonów spowodują pogłębienie ujemnego przyrostu naturalnego. Wyraźnie pogorszy się struktura wiekowa ludności - spadnie liczebność populacji w wieku przedprodukcyjnym oraz w wieku aktywności zawodowej. 13

Proces starzenia społeczeństwa przebiegał będzie wolniej niż przeciętnie w Polsce. Nastąpi ograniczenie wielkości odpływu wewnętrznego ludności z województwa, jednak straty migracyjne pozostaną wysokie -w 2050 r. na poziomie 1,8 tys. osób. Pomimo pozytywnych obecnie wskaźników demograficznych dla powiatu kieleckiego, negatywne tendencje dla województwa świętokrzyskiego z pewnością nie pozostaną bez wpływu na sytuację demograficzną naszego powiatu. Według prognoz ludności na lata 2020-2050 pomimo trudnej sytuacji demograficznej w kraju, w powiecie kieleckim do roku 2030 wzrastać będzie liczba mieszkańców i przez kolejne dziesięciolecie pozostanie na tym samym poziomie. Od roku 2040 prognozowany jest jednak systematyczny spadek liczby ludności. Poniższy wykres przedstawia prognozowaną liczbę ludności do roku 2050. 2. DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU KIELECKIEGO 2.1 Bezrobocie i rynek pracy Od lat sytuacja na rynku pracy województwa świętokrzyskiego pozostaje trudna. W dalszym ciągu wiele osób poszukuje miejsca zatrudnienia, a stopa bezrobocia rejestrowanego należy do najwyższych w kraju. Na przestrzeni lat 2010-2014 stopa bezrobocia wzrosła w województwie z 15,1% do 16,6%, jednak na koniec roku 2015 zanotowano w województwie świętokrzyskim znaczny spadek stopy bezrobocia do 12,5%. Do powiatów o stopie bezrobocia poniżej 10% należą 14

południowe regiony województwa (powiat włoszczowski, pińczowski, kazimierski, buski, staszowski i sandomierski). Jednocześnie wiele powiatów nadal boryka się z problemem braku miejsc pracy i wysokim odsetkiem osób bezrobotnych. Do takich należą powiaty podregionu kieleckiego, w tym powiat kielecki, gdzie na koniec roku 2015r. zanotowano 15,5% stopę bezrobocia. W latach 2010-2013 stopa bezrobocia na terenie powiatu kieleckiego utrzymywała się na wysokim poziomie, natomiast od roku 2013 zauważalny jest znaczący spadek liczby osób bezrobotnych. Według stanu na dzień 31.12.2015r. ogółem w Powiatowym Urzędzie Pracy zarejestrowanych było 11.177 osób bezrobotnych, z czego 46,74% stanowiły kobiety (5224). Z prawem do zasiłku pozostawało 1.435 osób, w tym 44,53% to kobiety (639). W porównaniu do analogicznego okresu roku 2014 nastąpił spadek osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP o 882 osób. Sytuacja ta jest jednak bardzo dynamiczna i w ciągu roku ulega zmianom. Tabela 4. Bezrobotni z podziałem na gminy w okresie 01.12.2015-31.12.2015r. Bezrobotni zarejestrowani na dzień 31.12.2015r. Gmina Ogółem Kobiety Z prawem do zasiłku W wieku 18-44 lata Pozostający bez pracy powyżej 12 m- cy Bodzentyn 598 303 84 477 186 Bieliny 768 331 74 574 324 Chęciny 715 375 98 482 235 Chmielnik 706 340 97 489 313 Daleszyce 975 404 116 693 275 Górno 613 277 93 457 168 Łagów 353 152 46 275 98 Łopuszno 572 302 62 431 153 Masłów 525 228 81 366 131 Miedziana Góra 482 223 66 323 144 Mniów 598 287 86 416 243 15

Morawica 538 256 74 378 160 Nowa Słupia 661 289 67 463 218 Piekoszów 830 398 112 576 201 Pierzchnica 313 134 29 212 130 Raków 319 154 27 221 78 Sitkówka- 334 167 58 219 98 Nowiny Strawczyn 546 268 79 375 141 Zagnańsk 732 336 86 441 277 Razem 11.177 5224 1435 7868 3573 Osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy stanowiły 86% ogółu bezrobotnych ( 9609 osób), w tym 4.596 kobiety (41%). Do tej kategorii zaliczyć można m.in. osoby młode do 25 roku życia, które stanowiły 20% ogółu zarejestrowanych osób bezrobotnych (2.295 osób), z czego 47% (1.073 osób) to kobiety. Nadal dużą liczbę stanowią osoby długotrwale bezrobotne ponad 50% ogółu zarejestrowanych osób. Ponadto duży odsetek bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy stanowią osoby powyżej 50 roku życia ok.22% wszystkich osób bezrobotnych oraz osoby posiadające co najmniej jedno dziecko do 6 roku życia lub dziecko niepełnosprawne 14%. Osoby posiadające orzeczenie o niepełnosprawności stanowiły 5% bezrobotnych. Nieco inaczej przedstawiają się proporcje dotyczące kobiet zarejestrowanych jako osoby bezrobotne, gdzie zdecydowanie największy odsetek stanowią osoby długotrwale bezrobotne ok. 25%, a następnie kobiety posiadające przynajmniej jedno dziecko poniżej 6 roku życia lub dziecko niepełnosprawne ok. 12% oraz osoby do 25 roku życia ok.10%. Kobiety powyżej 50 roku życia stanowią 7% osób bezrobotnych, natomiast posiadające orzeczenie o niepełnosprawności 2,5%. W kategorii staż pracy największą grupę bezrobotnych stanowią osoby z najniższym stażem pracy, tj. do 5 lat, najmniej zarejestrowanych osób stanowią bezrobotni ze stażem pracy powyżej 30 lat. Prawie 80% zarejestrowanych w PUP w Kielcach osób 16

bezrobotnych stanowią osoby, które wcześniej pracowały, natomiast pozostałych 20% to osoby dotychczas niepracujące. Spośród wszystkich osób zarejestrowanych w roku 2015 jedynie 6,28 % podjęło zatrudnienie, w tym 2,67 % stanowią kobiety. Ponadto największą grupę wśród osób zarejestrowanych stanowią osoby długotrwale bezrobotne ( ok.50%) oraz osoby do 30 roku życia (ok. 38%). Ponadto nadal duże trudności ze znalezieniem zatrudnienia mają osoby bez kwalifikacji zawodowych (ok. 30%) oraz bez doświadczenia zawodowego (ok. 28%). Osoby niepełnosprawne stanowią ok. 5% ogółu bezrobotnych i tylko 24 z nich podjęło zatrudnienie (ok. 4,2%). Natomiast osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej stanowią niewielką liczbę osób zarejestrowanych jako bezrobotne (jedynie 0,04%) i żadna z tych osób nie podjęła zatrudnienia. Na koniec roku 2015r. PUP posiadał 246 oferty zatrudnienia (spadek w stosunku do analogicznego okresu w roku 2014r o 186 ofert, czyli ok. 43%), jak również organizował aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, w tym: prace interwencyjne (188 osób), roboty publiczne (171 osób) oraz staże zawodowe (1536 osób), dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej (182 osób). Stopa bezrobocia w grudniu 2015r w powiecie kieleckim wyniosła 15,5% i była wyższa o 3 punkty procentowe od stopy bezrobocia dla województwa świętokrzyskiego, ale była niższa niż stopa bezrobocia zanotowana w powiecie kieleckim w analogicznym okresie w roku 2014. o 1,1 punktu procentowego. Dane uwzględniają jednak wyłącznie osoby zarejestrowane w Powiatowym Urzędzie Pracy, co jednocześnie może oznaczać, że faktyczne bezrobocie może być wyższe, gdyż statystyki nie obejmują osób pozostających bez pracy i nie zarejestrowanych. Jednocześnie porównując dane z ostatnich pięciu lat stopa bezrobocia rejestrowanego obniżyła się na koniec roku 2015. Tabela 7. Bezrobotni zarejestrowani w PUP w Kielcach w latach 2009-2015. Rok Bezrobotni zarejestrowani Stopa bezrobocia rejestrowanego w % 2009 13.612 19,1 2010 13.261 18,8 2011 13.214 18,4 2012 14.240 19,7 2013 15.107 20,6 2014 12.059 16,9 2015 11.177 15,5 Opracowanie własne na podstawie danych GUS 2015 oraz PUP w Kielcach. Z danych przedstawionych w tabeli wynika, że według stanu na 31.12.2015r liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Kielcach w porównaniu z analogicznym okresem roku 2014 zmniejszyła się o ok. 7,31%. Pomimo pozytywnej tendencji utrzymującej się od roku 2014, na przestrzeni ostatnich sześciu lat sytuacja osób bezrobotnych zarówno w województwie świętokrzyskim, jak i powiecie kieleckim była trudna, a terytorialne zróżnicowanie sytuacji na rynku pracy właściwie nie podlegało większym zmianom. 17

2.2. Ubóstwo. Problem ubóstwa oraz sposoby jego ograniczania zaliczyć można do ważniejszych kwestii polityki społecznej. W Polsce działania zapobiegające ubóstwu oraz minimalizacja tego zjawiska należą głównie do zadań organizacji i instytucji działających w obszarze pomocy społecznej. Czynnikiem nie pozostającym bez wpływu na sytuację materialną jednostki i jej rodziny, jest miejsce zajmowane na rynku pracy. Ubóstwem zagrożone są przede wszystkim osoby bezrobotne i rodziny osób bezrobotnych. Większa liczba osób bezrobotnych w gospodarstwie domowym znacząco zwiększa ryzyko ubóstwa skrajnego. Stopa ubóstwa skrajnego w gospodarstwach z jedną osobą bezrobotną wyniosła niecałe 15%, podczas gdy zasięg ubóstwa skrajnego w gospodarstwach domowych, w których były przynajmniej dwie osoby bezrobotne osiągnął ponad 33%. W Polsce częściej ubóstwem ekonomicznym zagrożeni są ludzie młodzi, w tym dzieci, głównie mieszkańcy wsi. Pomimo, że ubóstwo w Polsce dotyka częściej ludzi młodych, to nie można nie zwrócić uwagi na bardzo trudną sytuację części osób starszych. Ze względu na swój wiek i stan zdrowia osoby starsze mają ograniczone możliwości podejmowania aktywnych działań zmierzających do poprawy swojej sytuacji materialnej. Biorąc pod uwagę typ gospodarstwa domowego grupę najbardziej zagrożoną ubóstwem stanowią również osoby tworzące rodziny niepełne. Do czynników zwiększających zagrożenie ubóstwem należy także zaliczyć obecność osoby niepełnosprawnej w gospodarstwie domowym. Analizując dane dotyczące zasięgu ubóstwa w województwie świętokrzyskim na przestrzeni lat 2013-2015 obserwujemy, iż na tle innych regionów nasze województwo plasuje się zaraz za województwem warmińsko-mazurskim jako region o najwyższych wskaźnikach zagrożenia ubóstwem w kraju. Mimo iż z szacunków GUS wynika, że sytuacja materialna gospodarstw domowych minimalnie się poprawia, to poziom ubóstwa się nie zmienia. Niepokojące wskaźniki dla całego województwa mogą przekładać się również na wzrost poziomu ubóstwa w powiecie kieleckim. Dowodzą o tym również dane o osobach korzystających ze świadczeń ośrodków pomocy społecznej, z których wynika, że pomimo iż od kilku lat liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej utrzymuje się na podobnym poziomie, to jednak powiat kielecki należy do grupy powiatów, w których odnotowano najwięcej osób, którym udzielano wsparcia. Powiat kielecki, pomimo pozytywnej sytuacji demograficznej oraz prognoz na kolejne lata, znajduje się w obszarze najbardziej zagrożonym ubóstwem. Najbardziej zagrożonymi ubóstwem grupami społecznymi są rodziny wielodzietne i osoby bezrobotne, głównie ze względu na dysponowanie niskimi dochodami, a tym samym będące w grupie osób najczęściej korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. W roku 2015 najwięcej osób ubiegało się o wsparcie w ramach systemu pomocy społecznej w powiatach sandomierskim, koneckim i kieleckim. Stosunek liczby osób w rodzinach otrzymujących świadczenia pieniężne z pomocy społecznej w przeliczeniu na każde 1000 mieszkańców określa się jako wskaźnik deprywacji lokalnej. W powiecie kieleckim w roku 2015 wynosił 131,96 i był prawie dwa razy wyższy niż w mieście Kielce (73,9). Gminą, w której najwięcej osób korzystało ze świadczeń pieniężnych pomocy społecznej na 1000 18

mieszkańców była gmina Chmielnik 273,94 i było to ponad dwukrotnie więcej od średniej wartości odnotowanej w powiecie kieleckim. Gminą z najniższą wartością omawianego wskaźnika w powiecie kieleckim była gmina Piekoszów (54,28 ). Tabela 5. Wskaźnik deprywacji lokalnej w 2015 powiat kielecki Gmina Wartość wskaźnika w 2015 r. Zmiana w stosunku do 2014 r. (%) Bieliny 183,36-8,48 Bodzentyn 136,79 +0,63 Chęciny 92,13-9,58 Chmielnik 273,94-8,44 Daleszyce 233,54 + 79,71 Górno 162,67-9,15 Łagów 96,21-17,86 Łopuszno 139,22-4,17 Masłów 99,29 +1,28 Miedziana Góra 78,07-7,63 Mniów 120,15-5,14 Morawica 72,23-3,49 Nowa Słupia 113,01-6,81 Piekoszów 54,28-1,91 Pierzchnica 157,44-37,41 Raków 216,44 +4,53 Sitkówka - Nowiny 102,47-11,01 Strawczyn 101,79 +9,29 Zagnańsk 72,29-1,37 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UMWŚ ROPS Dane w tabeli wskazują, że najwyższy spadek wskaźnika deprywacji lokalnej w stosunku do roku poprzedniego nastąpił w gminie Pierzchnica (-37,41) i Łagów (-17,86), natomiast wyraźny wzrost wskaźnika odnotowano w gminie Daleszyce (+79,71). W zdecydowanej większości gmin (14) wskaźnik uległ zmniejszeniu w stosunku do roku poprzedniego, natomiast w 5 gminach jest wyższy. Powiat kielecki zalicza się do powiatów o umiarkowanym stopniu zagrożenia ubóstwem, czyli znajduje się w grupie pięciu powiatów o najkorzystniejszym wskaźniku ubóstwa średnia dla całego województwa świętokrzyskiego. Należy jednak mieć na uwadze, że pomimo pozytywnej tendencji dla powiatu kieleckiego w roku 2015, nadal istnieje duża grupa mieszkańców, zagrożonych ubóstwem. Przyczynami tego zjawiska od lat są: niski stopień urbanizacji, wysoka stopa bezrobocia, przeciętny dochód na jednego mieszkańca poniżej średniej krajowej, znaczący odsetek osób pracujących w rolnictwie, brak możliwości zatrudnienia. Analiza powyższych danych wskazuje na konieczność podejmowania działań w obszarze włączenia społecznego głównie obejmując osoby bezrobotne, rodziny wielodzietne, niepełne, niepełnosprawne oraz wykonujące niskopłatną pracę. 2.3. Przemoc w rodzinie Przemoc w rodzinie uważana jest za bardzo istotny i jednocześnie złożony problem społeczny. Najczęściej ofiarami przemocy są kobiety, dzieci oraz osoby starsze i niepełnosprawne. Osoby doznające przemocy niechętnie przyznają się do występowania 19

tego problemu wewnątrz rodziny. Warto zauważyć, że zjawisko to występuje we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia, wieku czy też sytuacji materialnej. Przemoc charakteryzuje się tym, że jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie innej osoby. Narusza prawa i dobra osobiste, czyli osoba stosująca przemoc wykorzystuje przewagę siły i narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.). 1 Wyróżniamy następujące rodzaje przemocy: Przemoc psychiczna Przemoc fizyczna Przemoc seksualna Przemoc ekonomiczna Zaniedbanie Przemoc domowa jest zjawiskiem złożonym, bardzo trudnym do zbadania i jednoznacznego określenia skali i rozmiaru występowania. Pomimo wielu kampanii oddziałujących na świadomość społeczeństwa, debat i dyskusji poświęconych zjawisku przemocy, przemoc domowa nadal często traktowana jako sprawa krępująca, skrywana w czterech ścianach domu. Zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie obligują różne instytucje i służby społeczne do podejmowania różnorodnych działań w tym zakresie. Zjawisko przemocy w rodzinie na podstawie danych Zespołów Interdyscyplinarnych funkcjonujących w gminach powiatu kieleckiego. Na terenie powiatu kieleckiego przeciwdziałaniem zjawisku przemocy w rodzinie zajmują się głównie ośrodki pomocy społecznej oraz Gminne Komisje do Spraw Rozwiązywania Problemów Alkoholowych działające przy OPS. Ponadto w każdej gminie działają Zespoły Interdyscyplinarne ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Grupy Robocze. Celem spotkań jest między innymi: diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie, inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie, analizowanie opracowanych planów pomocy, wdrażanie procedury Niebieskie Karty. Zespoły interdyscyplinarne tworzone w gminach składają się m.in. z przedstawicieli różnych instytucji, którzy szukają rozwiązania danego problemu poprzez opracowanie spójnego oddziaływania na rodzinę i budowania dla niej sieci wsparcia w celu udzielania zintegrowanej pomocy. Osoby doznające przemocy domowej potrzebują zwykle pomocy psychologicznej, prawnej, materialnej, socjalnej, medycznej, a także wsparcia. W ramach koordynacji działań pomiędzy powiatem a gminą w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie poprzez działania interdyscyplinarne, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach nawiązało współpracę z siedmioma gminami powiatu kieleckiego (Morawica, Masłów, Łopuszno, Górno, Chęciny, Mniów, Łagów). Podpisano porozumienia dotyczące stałej współpracy pracownika PCPR w pracach Zespołów Interdyscyplinarnych. 1 www.niebieskalinia.pl 20

Z danych Zespołów Interdyscyplinarnych działających na terenie powiatu kieleckiego wynika, że w 2015r. założonych zostało 862 Niebieskie Karty, natomiast zjawiskiem przemocy dotkniętych zostało 2735 osób. W ramach współpracy z Zespołami gminnymi pracownik PCPR wziął udział w 32 posiedzeniach na których rozpatrzono 147 spraw dotyczących przemocy w rodzinie. Poniższy wykres przedstawia liczbę założonych Niebieskich Kart na przestrzeni lat 2012-2015 w gminach powiatu kieleckiego. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Zespołów Interdyscyplinarnych Z powyższego wykresu wynika, że skala zjawiska przemocy w rodzinie na przestrzeni ostatnich czterech lat jest coraz większa. Liczba założonych Niebieskich Kart oraz liczba osób dotkniętych przemocą od roku 2012 wzrosła ponad 10-krotnie. Zjawisko przemocy w rodzinie na podstawie danych PCPR w Kielcach. Zadania dotyczące przeciwdziałania przemocy w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach realizuje zatrudniony Konsultant ds. Współpracy z Rodziną i Dzieckiem. Ponadto od roku 2006 Powiat Kielecki zleca prowadzenie ośrodka interwencji kryzysowej Caritas Diecezji Kieleckiej. Zadanie to wykonuje placówka Caritas Centrum Interwencji Kryzysowej. Działalność CIK obejmuje świadczenie usług socjalnych, psychologicznych i hostelowych dostępnych całą dobę osobom i rodzinom z terenu Powiatu Kieleckiego, którzy znajdują się w trudnej sytuacji życiowej. W ramach współpracy z CIK realizowano zadanie dotyczące poradnictwa psychologicznego, organizowano spotkania grupowe o charakterze edukacyjnym dla osób doznających przemocy, współuzależnionych, uzależnionych oraz działania wspierająco- wychowawcze dla dzieci w związku z sytuacjami kryzysowymi w rodzinie. Ośrodek udzielił dla klientów z powiatu kieleckiego łącznie 2172 porady w postaci telefonicznych, indywidualnych i sporadycznie mailowych. W 2015r.udzielono pomocy 988 klientom (w tym 744 kobietom, 217 mężczyznom, 27 dzieciom) powiatu kieleckiego. Porad udzielono w związku z następującymi z problemami: osobistymi, bezdomność, ubóstwo, choroba, uzależnienia, ofiary przemocy, stosowanie przemocy. 21

Dodatkowo przeprowadzono 153 spotkania grupowe, w których uczestniczyli mieszkańcy powiatu kieleckiego. Ponadto ze schronienia w hotelu-schronisku skorzystały 34 osoby, w tym 21 kobiet i 13 dzieci. Najczęściej zgłaszanym przez klientów ośrodka problemem była przemoc domowa fizyczna i psychiczna. Pozostałe problemy to: bezdomność, ubóstwo, nieporadność życiowa, zaburzone relacje rodzinne, problemy emocjonalne. Całodobowa pomoc w Centrum Interwencji Kryzysowej realizowana była dla osób doznających przemocy, współuzależnionych, dla dzieci rodziców przeżywających sytuacje kryzysowe. Formy udzielonego wsparcia to poradnictwo psychologiczne, spotkania grupowe o charakterze edukacyjnym, działania wspierająco-wychowawcze, uczestnictwo w grupie AA Lustro. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące udzielonej pomocy dla osób z terenu powiatu kieleckiego w zakresie przemocy w latach 2012-2015. Tabela 10. Liczba osób korzystających z wsparcia CIK w Kielcach w latach 2012-2015. Rodzaj udzielonego wsparcia liczba osób korzystających ze wsparcia liczba udzielonych porad Rok 2012 2013 2014 2015 230 247 412 988 K 145 190 266 744 M 50 38 95 217 D 35 19 19 27 z powodu 169 594 785 2268 przemocy liczba osób w K 20 14 13 21 hostelu D 15 12 13 13 Źródło opracowanie własne na podstawie danych z Centrum Interwencji Kryzysowej w Kielcach. Analiza danych przedstawionych w tabeli wskazuje na tendencje wzrostową odnośnie rejestrowanych przypadków przemocy. Liczba osób korzystających ze wsparcia w ciągu czterech lat wzrosła ponad 4-krotnie, natomiast liczba udzielonych porad z powodu przemocy wzrosła 13-krotnie. Nadal największą liczbę wśród osób korzystających ze wsparcia stanowią kobiety (ponad 70%). 1. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Poradnictwo udzielało porad prawnych i psychologiczne dla osób dotkniętych sytuacją kryzysową i przemocą domową. Źródło: Opracowanie własne PCPR w Kielcach 22

2. Realizacja Programu Korekcyjno Edukacyjnego dla osób stosujących przemoc rodzinie w latach 2013-2015 wzięło udział 63 osoby, w tym ukończyło program 17 osób, a 15 osób powstrzymywało się od stosowania przemocy. Wśród osób stosujących przemoc zdecydowaną większość stanowili mężczyźni 58 osób, Zdecydowana większość uczestników realizuje program na podstawie postanowienia sądu, w mniejszym stopniu osoby przystąpiły do realizacji oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych w ramach toczącej się procedury Niebieskiej Karty. Tabela 11. Realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie w latach 2013-2015. Lata Ilość zgłoszonych osób do programu uwagi Ilość osób, które ukończyły program Ilość przeprowadz onych monitoringó w Ilość osób, które powstrzymy wały się od przemocy w rodzinie 2013 Kobiety Mężczyźni 2 11 Ogółem 13 2014 Kobiety Mężczyźni 2 20 Ogółem 22 6 7 4 Od grudnia 2015 GOPS w Zagnańsku podaje informacje, ze osoba nie figuruje w systemie pomocy społecznej. Nie jest znana sytuacja finansowa oraz osobista rodziny. 1 3/4 1 2015 Kobiety Mężczyźni 1 27 Ogółem 28 10 2/3 10 W przypadku jednej osoby z informacji GOPS w Rakowie rodzina opuściła miejsce zamieszkania. Nie ma kontaktu z rodziną. 17 15 Ogółem Kobiety Mężczyźni za lata 5 58 2013-63 2015 Źródło: Opracowanie własne na podstawie realizowanych programów. 3. Rozpoznane działania profilaktyczne, w tym: a. Organizacja Dni Mediacji, w ramach których pełnili dyżury specjaliści w zakresie przeprowadzenia mediacji rodzinnych, a także zorganizowano warsztaty dla rodzin zastępczych z powiatu kieleckiego pt. Mediacje i negocjacje jako konstruktywne metody rozwiązywania konfliktów w rodzinach zastępczych. b. Coroczny udział w Świętokrzyskich Dniach Profilaktyki, organizowanych przez Zespół ds. Rodziny i Przeciwdziałania Uzależnieniom działający przy Wojewodzie Świętokrzyskim. W ramach akcji prowadzone są różnorodne działania, m.in. warsztaty, festyny rodzinne, konferencje, prelekcje, konkursy sportowe i artystyczne, akcje profilaktyczno-edukacyjne. 23

4. Szkolenie dla członków zespołów interdyscyplinarnych z zakresu zasad kontaktu z osobami doświadczającymi przemocy w rodzinie i stosującymi przemoc oraz typowych trudności osób wspierających i sposoby radzenia sobie z nimi, w celu poszerzenia kompetencji zawodowych osób realizujących zadania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie. 2.4. Niepełnosprawność Zjawisko niepełnosprawności może dotykać osoby bez względu na miejsce zamieszkania, wykształcenie, wiek czy pochodzenie. Dotychczas niepełnosprawność, jako następstwo choroby lub urazu, rozpatrywano z medycznego punktu widzenia. Postrzegano ją jako problem jednostkowy osoby wymagającej odpowiedniej opieki medycznej, mającej na celu poprawę stanu zdrowia i stanu funkcjonalnego organizmu. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych definiuje osobę niepełnosprawnej następująco: Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej. Zapisy tej ustawy, jak i szeregu innych aktów prawnych dotyczą osób, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem wydanym przez organ do tego uprawniony, czyli osoby niepełnosprawnej prawnie. W zbiorowości, osób niepełnosprawnych funkcjonuje również grupa osób niepełnosprawnych tylko biologicznie, tj. takich, które nie posiadają orzeczenia, ale mają (odczuwają) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych dla swojego wieku. Sporządzenie pełnej diagnozy skali zjawiska niepełnosprawności jest niezwykle trudne z uwagi na fakt, iż nie są prowadzone kompletne i jednolite statystyki niepełnosprawności oraz w systemie prawnym istnieje kilka instytucji orzekających o niepełnosprawności. Najnowsze wstępne dane dotyczące liczby osób niepełnosprawnych w Polsce pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2011r. Dane ze spisu reprezentacyjnego zostały uogólnione na całą populację. Mając powyższe na uwadze należy przyjąć, iż dane dotyczące liczby osób niepełnosprawnych są niedoszacowane. Obraz niepełnosprawności w powiecie kieleckim przedstawia zamieszczona poniżej tabela. Źródłem wskaźnika niepełnosprawności jest Narodowy Spis Powszechny z 2011r., który wskazuje, że liczba osób niepełnosprawnych w powiecie kieleckim wynosiła 21.819, co stanowiło 10,58% ogółu mieszkańców powiatu. Nieznacznie przeważali mężczyźni. Podana liczba osób niepełnosprawnych jest wartością szacunkową, a ponadto orzeczenia KRUS wydane po 1.01.1998r. nie są honorowane przez PFRON. 24

Tabela 12. Liczba osób niepełnosprawnych w powiecie kieleckim w roku 2011 Liczba ludności Liczba osób niepełnosprawnych Udział procentowy Ogółem 206 261 21 819 10.58% Kobiety 102 878 10 795 10,49% Mężczyźni 103 383 11 093 10,73% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych, GUS Funkcjonujący w Polsce system orzekania o niepełnosprawności jest zasadniczo dwuinstancyjny. Rozróżniane są dwa rodzaje orzecznictwa, funkcjonujące na podstawie odrębnych aktów prawnych i realizowane przez odrębne instytucje: orzecznictwo dla celów rentowych, orzecznictwo dla celów pozarentowych. Niepełnosprawni mieszkańcy powiatu kieleckiego korzystający z systemu pozarentowego, obsługiwani są przez Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Kielcach. Zespół ten zajmuje się orzekaniem o niepełnosprawności, wydawaniem orzeczeń do ulg i uprawnień posiadających osobom niepełnosprawnym. Na podstawie tego dokumentu można ubiegać się m.in. o świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia rodzinne, odpowiednie ulgi i uprawnienia. W okresie od 1 stycznia 2000 r. do dnia 31grudnia 2014r. do Zespołu wpłynęły łącznie 63.822 wnioski o ustalenie stopnia niepełnosprawności i niepełnosprawności. W poniżej zamieszczonej tabeli przedstawiono ilość wydanych orzeczeń na przełomie piętnastu lat. Tabela 13. Statystyka ogólna Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności Źródło: Opracowane na podstawie sprawozdań Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Kielcach Z tabeli wynika, że liczba wydanych orzeczeń w ciągu piętnastu lat działalności Zespołu wzrosła ponad ośmiokrotnie. Systematyczny wzrost liczby składanych wniosków oraz wydawanych orzeczeń następował do roku 2012, gdzie poziom ten był najwyższy, po czym nastąpił niewielki spadek. Jak wynika z ogólnej statystyki danych dotyczących liczby wydawanych orzeczeń w 2014r. do Zespołu wpłynęło 5.688 wniosków o ustalenie niepełnosprawności i stopnia niepełnosprawności, w tym 795 dotyczyło dzieci do lat 16-tu, natomiast 4.893 orzeczeń wydano osobom powyżej 16 roku życia. W roku 2015 liczba wydanych orzeczeń o niepełnosprawności nieznacznie wzrosła 4.963 orzeczenia wydano dla osób powyżej 16 roku życia, natomiast spadła liczba orzeczeń wydanych dla dzieci 718. W roku 2016 nadal zanotowano spadek liczby wydawanych orzeczeń dla dzieci młodzieży poniżej 16 roku życia. Najwięcej orzeczeń (311) wydano dla dzieci w grupie wiekowej 8-16 lat, co stanowi ponad połowę wydanych decyzji 51,66%. Zdecydowanie więcej orzeczeń wydawanych jest w stosunku do chłopców 58,14 %. Największą grupę orzeczeń stanowią decyzje z symbolem 07-S (24,42%), a najmniej z symbolem 01-U (0,7%). Należy zauważyć, że powyższe dane statystyczne nie odzwierciedlają w pełni występującego 25

zjawiska niepełnosprawności wśród dzieci i młodzieży, bowiem część wnioskodawców otrzymuje decyzje odmowne w sprawie zaliczenia do osób niepełnosprawnych, jak również istnieją przypadki osób nieubiegających się o wydanie orzeczenia. Poniższa tabela przedstawia liczbę wydanych orzeczeń w stosunku do osób poniżej 16 roku życia. Tabela 14. Liczba wydanych orzeczeń wg. przyczyny niepełnosprawności, wieku, płci osób przed 16 r.ż. Lp Przyczyna Razem Wiek Płeć niepełnosprawności liczba 0-3 lat Od 4 do 7 Od 8 do 16 K M orzeczeń lat lat 1 01-U 4 0 1 3 2 2 2 02-P 39 0 4 35 18 21 3 03-L 45 4 13 28 19 26 4 04-O 20 4 4 12 6 14 5 05-R 51 11 10 30 34 17 6 06-E 55 6 19 30 25 30 7 07-S 147 29 57 61 54 93 8 08-T 11 1 2 8 3 8 9 09-M 18 6 5 7 10 8 10 10-N 74 23 21 30 32 42 11 11-I 73 25 16 32 39 34 12 12-C 65 7 23 35 10 55 Razem 602 116 175 311 252 350 Źródło: Opracowane na podstawie sprawozdań Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Kielcach Z informacji uzyskanych z dziesięciu ośrodków pomocy społecznej z terenu powiatu kieleckiego wynika, że w bazach danych klientów tych instytucji figuruje łącznie 54 dzieci do lat 3 posiadających orzeczenie o niepełnosprawności. Najwięcej dzieci zanotowano w gminach Bodzentyn i Piekoszów (po 10), najmniej w gminie Raków (2) i Łagów (1 dziecko). Poniższa tabela przedstawia liczbę dzieci niepełnosprawnych do lat 3 w gminach powiatu kieleckiego. Tabela. 15. Dzieci w wieku do lat 3 z terenu powiatu kieleckiego posiadające orzeczenie o niepełnosprawności Lp. Ośrodek pomocy społecznej Liczba dzieci do lat 3 posiadających orzeczenie o Liczba rodziców/opiekunów prawnych niepełnosprawności lub równoważne 1. Bieliny 6 12 2. Bodzentyn 10 8 3. Chęciny 7 7 4. Chmielnik Brak danych Brak danych 5. Daleszyce 4 4 6. Górno 6 6 7. Łagów 1 1 8. Łopuszno 4 8 9. Masłów Brak danych Brak danych 26

10. Miedziana Góra Brak danych Brak danych 11. Mniów Brak danych Brak danych 12. Morawica Brak danych Brak danych 13. Nowa Słupia 4 3 14. Piekoszów 10 10 15. Pierzchnica Brak danych Brak danych 16. Raków 2 2 17. Sitkówka Nowiny Brak danych Brak danych 18. Strawczyn Brak danych Brak danych 19. Zagnańsk 4 8 Razem 58 69 Rodzice dzieci niepełnosprawnych potrzebują profesjonalnej pomocy, w tym psychologicznej, poradnictwa i edukacji m.in. w zakresie obserwowania i interpretowania zachowań dziecka i odpowiedniego z nim postepowania, a także prowadzenia pod względem radzenia sobie w zupełnie nowych sytuacjach oraz innych form pomocy dostosowanych do indywidualnych potrzeb. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka jest obecnie organizowane w wymiarze od 4-8 godzin miesięcznie, na podstawie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka wydanej przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju dziecka powinny mieć charakter wielospecjalistyczny i powinny być realizowane międzyresortowo. W szczególności w przypadku dzieci 0-3 lat ważny jest udział specjalistów zatrudnionych w systemie zdrowia (fizjoterapeutów, rehabilitantów, lekarzy diagnostów). Wychodząc naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom rodziców dzieci niepełnosprawnych na podstawie art. 12 ustawy z dnia 4 listopada 2016r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem, Uchwałą Rady Ministrów Nr 160 z dnia 20 grudnia 2016r. został przyjęty Program Kompleksowego Wsparcia dla Rodzin Za Życiem. Jednym z założeń Programu jest zapewnienie na bazie obecnie funkcjonujących placówek, realizujących zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju, ośrodków przyjaznych dla rodziców, udzielających kompleksowego wsparcia rodzinom z dziećmi z niepełnosprawnością. Ośrodki mają zapewnić konsultacje lekarzy specjalistów oraz usługi terapeutów, fizjoterapeuty, psychologa, pedagoga, logopedy we współpracy z pracownikiem socjalnym. Program podkreśla również konieczność skoordynowania działań realizowanych na rzecz dziecka z niepełnosprawnością i jego rodziny na poziomie co najmniej powiatu oraz zapewnienie dostępu do informacji o ofercie na poziomie ogólnokrajowym. Rozwiązaniem zapewniającym koordynację powyższych działań jest zatrudnienie przez powiat koordynatora usług wczesnego wspomagania, integrującego działania realizowane w ramach edukacji (żłobki, przedszkola, szkoły poradnie psychologiczno-pedagogiczne, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze), zdrowia, pomocy rodzinie, w tym pomocy społecznej. Ponadto Program zakłada również udzielanie wsparcia dla opiekunów i członków rodziny dzieci niepełnosprawnych w formie tzw. opieki wytchnieniowej, która będzie realizowana przez samorząd powiatowy poprzez zapewnienie usług w dziennych ośrodkach wsparcia, placówkach całodobowych, jednostkach systemu oświaty lub poprzez zawarcie umowy z organizacja pozarządową na wykonanie usług. Opieka wytchnieniowa może być również realizowana jako uczestnictwo osoby niepełnosprawnej w różnych formach wypoczynku zorganizowanego. 27

2.5. Osoby starsze Zgodnie z założeniami ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 930 z późniejszymi zmianami) pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspakajania potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Obowiązek zapewnienia opieki osobie wymagającej pomocy z powodu wieku lub niepełnosprawności spoczywa na rodzinie, w dalszej kolejności na opiece zdrowotnej i pomocy społecznej. W skali całego województwa obserwujemy systematyczny wzrost odsetka osób w wieku poprodukcyjnym. Sytuacja ta występuje we wszystkich powiatach naszego regionu. Do najważniejszych przyczyn wzrostu liczby osób starych w społeczeństwie należą przede wszystkim wydłużanie czasu trwania ludzkiego życia oraz spadek liczby urodzeń. Warto również zauważyć, iż ponad 62% osób po 65 r.ż w województwie świętokrzyskim stanowią kobiety (feminizacja starości). Powiat kielecki należy do grupy regionów o najmniejszym współczynniku osób starszych w ogólnej liczbie mieszkańców (21,58% ogółu mieszkańców, przy średniej dla województwa wynoszącej 27,81%). Poniższa tabela przedstawia udział seniorów w populacji w powiecie kieleckim w latach 2012-2014 z uwzględnieniem płci. Tabela 16. Udział seniorów w populacji w powiecie kieleckim w latach 2012-2014 2012 2013 2014 Liczba mieszkańców 207.085 207.588 208.066 Liczba mężczyzn 65+ 16.097 16.356 16.834 Liczba Kobiet 65+ 27.672 27.722 28.068 Liczba seniorów ogółem 43.769 44.078 44.902 % udziału seniorów 21,14 21,23 21,58 Z tabeli wynika, że pomimo niskiego współczynnika osób starszych w stosunku do ogółu mieszkańców powiatu kieleckiego, liczba seniorów oraz ich udział w populacji wzrasta. Nadal zdecydowana większość wśród osób powyżej 65 roku życia stanowią kobiety (ok. 62%). Mając na względzie powyższe dane szczególnego znaczenia nabiera zapewnienie osobom starszym i przewlekle chorym odpowiedniej opieki. Aktualnie opieka ta sprawowana jest w ramach współdziałania dwóch sektorów: opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, a jej zasadniczym celem jest oprócz organizowania opieki, udzielanie wsparcia w sposób umożliwiający jak najdłuższe funkcjonowanie tych osób w środowisku lokalnym. Istnieją dwa zasadnicze kierunki opieki sprawowanej nad osobami starszymi i przewlekle chorymi: w ramach sektora opieki zdrowotnej (opieka instytucjonalna oraz opieka domowa) oraz trzy zasadnicze kierunki opieki sprawowanej w ramach sektora pomocy społecznej (opieka instytucjonalna, półstacjonarna oraz domowa). 28

Opieka instytucjonalna w systemie opieki zdrowotnej realizowana jest w: zakładach opiekuńczo-leczniczych na oddziałach szpitalnych, hospicjach, poradniach. Opiekę domową w systemie opieki zdrowotnej sprawują pod nadzorem lekarza pierwszego kontaktu: pielęgniarki środowiskowo-rodzinne, pielęgniarki domowe na podstawie kontraktu na świadczenia pielęgniarskie oraz wielodyscyplinarne zespoły opieki długoterminowej. Całodobowa opieka instytucjonalna w systemie pomocy społecznej realizowana jest w domach pomocy społecznej. Opieka półstacjonarna w systemie pomocy społecznej realizowana jest w dziennych domach pomocy społecznej oraz w ośrodkach wsparcia dla osób starszych. Opieka domowa w postaci usług opiekuńczych sprawowana jest przez opiekunki środowiskowe właściwych ośrodków pomocy społecznej. Na terenie powiatu kieleckiego bardzo dobrze rozwinięta jest baza całodobowej opieki instytucjonalnej w postaci domów pomocy społecznej. Wg stanu na 31.12.2015r. funkcjonowały 3 domy pomocy społecznej łącznie na 341 miejsc, w tym: dwa domy pomocy społecznej publiczne, tj: Dom Pomocy Społecznej w Zgórsku gm. Sitkówka Nowiny z Filią w Rudzie Strawczyńskiej, Dom Pomocy Społecznej w Łagiewnikach gm. Chmielnik oraz jeden niepubliczny, tj. Dom Pomocy Społecznej w Piekoszowie ul. Czarnowska 2a. Ponadto na terenie powiatu kieleckiego działają domy pomocy społecznej prowadzone przez fundacje i stowarzyszenia: Dom Pomocy Społecznej Dom Seniora im. Sue Ruder w Pierzchnicy (Fundacja Dom Seniora im. Sue Ruder w Pierzchnicy) oraz Dom Pomocy Społecznej w Osinach (gm. Pierzchnica), prowadzony przez Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej,,Profilaktyka ) somatycznie chorych oraz dla osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie. Instytucje te zapewniają ogółem 677 miejsc. Na terenie gmin powiatu kieleckiego funkcjonują środowiskowe domy samopomocy, do zadań których należy budowanie sieci wparcia społecznego, przygotowanie do życia w społeczeństwie i funkcjonowania w środowisku osób przewlekle chorych psychicznie, upośledzonych umysłowo oraz osób wykazujących inne przewlekłe zaburzenia czynności psychicznych. Ostatnią formą pomocy osobom w podeszłym wieku i przewlekle chorym jest forma usług opiekuńczych świadczonych głównie przez personel właściwych ośrodków pomocy społecznej w miejscu ich zamieszkania. Zadanie to coraz częściej realizowane jest także na podstawie zlecenia przez inne podmioty (np. spółdzielnie socjalne), czy też w ramach prac społecznie użytecznych. Głównym celem tej formy pomocy jest pozostawienie osób starszych, chorych niepełnosprawnych jak najdłużej w miejscu zamieszkania. 3. ZASOBY POWIATU KIELECKIEGO 3.1. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach jest jednostką organizacyjną Powiatu Kieleckiego prowadzoną w formie jednostki budżetowej powiatu. PCPR realizuje zadania powiatu z zakresu pomocy społecznej, pieczy zastępczej, rehabilitacji społecznej oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym zadania własne oraz zadania zlecone przez administrację rządową. 29

Lp. Oferowane formy wsparcia Adresat Kontakt 1 a). Świadczenia finansowe na rzecz osób usamodzielniających się: - jednorazowa pomoc pieniężna na usamodzielnienie Osoby usamodzielniane, tj. pełnoletnie opuszczające Referat - pomoc pieniężna na kontynuowanie rodziny zastępcze, nauki placówki b). Świadczenia niepieniężne dla osób usamodzielnianych: - pomoc na zagospodarowanie opiekuńczowychowawcze Referat Rodzinnej zastępczej -pomoc w uzyskaniu odpowiednich 41 200 17 13 warunków mieszkaniowych(w tym w mieszkaniu chronionym) -pomoc w uzyskaniu zatrudnienia 2. a). świadczenia finansowe: - na pokrycie kosztów utrzymania dziecka -na pokrycie niezbędnych wydatków związanych z potrzebami przyjmowanego do rodziny dziecka (jednorazowo) -dofinansowanie do wypoczynku - zwrot środków finansowych z tytułu utrzymania domu -na pokrycie kosztów związanych z przeprowadzeniem remontu -na pokrycie kosztów związanych z wystąpieniem zdarzenia losowego b) Świadczenie niepieniężne: - organizowanie szkoleń dla kandydatów na rodziny zastępcze -organizowanie szkoleń dla rodzin zastępczych -zapewnienie pomocy i wsparcia specjalistycznego -współpraca z koordynatorami rodzinnej pieczy zastępczej c) umieszczanie dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej w rodzinach zastępczych i placówkach opiekuńczowychowawczych 3. Umieszczanie osób w domach pomocy społecznej, nadzór nad usługami świadczonymi przez dps 4. a). Świadczenia pieniężne (na wniosek): -dofinansowanie do turnusów rehabilitacyjnych -dofinansowanie do likwidacji barier Rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka Osoby niepełnosprawne z terenu powiatu kieleckiego ds. Świadczeń i Pomocy Instytucjonalnej 41 200 17 06 ds. Pieczy Referat ds. Świadczeń i Pomocy Instytucjonalnej 41 200 17 06 Referat Rodzinnej zastępczej 41 200 17 13 ds. Pieczy Referat ds. Świadczeń i Pomocy Instytucjonalnej 41 200 17 06 Referat ds. Rehabilitacji Społecznej Osób Niepełnosprawnych 30

architektonicznych, w komunikowaniu się i technicznych -zaopatrzenie w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze -dofinansowanie usługi tłumacza języka migowego lub tłumacza -przewodnika b). Świadczenia niepieniężne: -prowadzenie poradnictwa dla osób niepełnosprawnych na temat ulg, uprawnień, przepisów prawnych itp. 4. Dofinansowanie kosztów tworzenia i prowadzenia warsztatów terapii zajęciowej 41 200 17 02 Uczestnicy WTZ WTZ Belno tel. 41 300 19 51 WTZ Fanisławice tel 41 391 60 23 WTZ Osiny tel. 41 358 82 39 WTZ Sędek 5. Realizacja zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie: -Współuczestnictwo w Zespole Interdyscyplinarnym / Niebieska Karta, -realizacja programów korekcyjnoedukacyjnych dla sprawców przemocy -współpraca z Centrum Interwencji Kryzysowe (świadczenie usług socjalnych, psychologicznych i hostelowych dostępnych całą dobę) Pomoc osobom/rodzinom uwikłanym w przemoc WTZ Zgórsko Tel 41 345 93 76 Konsultant ds. współpracy z rodziną i dzieckiem tel 41 200 17 10 3.2. Ośrodki pomocy społecznej Pomoc społeczną na poziomie gmin organizują wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast). Organy te realizując zadania pomocy społecznej współpracują, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Ośrodki pomocy społecznej są to jednostki organizacyjne wykonujące zadania z zakresu pomocy społecznej w gminie. Na terenie powiatu kieleckiego funkcjonuje 19 ośrodków pomocy społecznej, które realizują zadania m.in. z zakresu ustawy o pomocy społecznej, ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawy o świadczeniach rodzinnych, ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów oraz ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem". Głównymi celami pomocy społecznej są wsparcie osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, doprowadzenie - w miarę możliwości - do ich życiowego 31

usamodzielniania i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka, zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej dla osób nie posiadających dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom niepełnosprawnym, zapewnienie dochodu do wysokości poziomu interwencji socjalnej osobom i rodzinom o niskich dochodach, które wymagają okresowego wsparcia, zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej, w tym przemocą w rodzinie, integracja ze środowiskiem osób wykluczonych społecznie, stworzenie sieci usług socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie. Dominującymi problemami w gminach powiatu kieleckiego na podstawie analizy danych ujętych w strategiach rozwiązywania problemów społecznych są bezrobocie, ubóstwo, alkoholizm, niepełnosprawność, przemoc oraz problemy w wypełnianiu ról społecznych i rodzicielskich. Działania gmin w zakresie niwelowania niekorzystnych zjawisk społecznych ukierunkowane są zatem na podejmowanie różnych inicjatyw we współpracy z instytucjami i organizacjami. W zakresie bezrobocia działania gmin opierać się będą głównie na współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy, w tym organizowaniu prac interwencyjnych oraz społecznie - użytecznych, promowaniu i organizowaniu klubów pracy, szkoleń, przekwalifikowaniu osób długotrwale bezrobotnych, objęciu pracą socjalną osób długotrwale bezrobotnych, objęcie pomocą materialną rodzin dotkniętych problemem ubóstwa i bezrobocia, współudział w programach realizowanych z EFS, prowadzenie pracy socjalnej z osobami bezrobotnymi, w tym w oparciu o kontrakt socjalny, oferowanie ulg podatkowych dla inwestorów, wspieranie rozwoju przedsiębiorczości, dostosowywanie kierunków kształcenia w szkołach do potrzeb lokalnego rynku pracy. Zjawisko ubóstwa jest najczęściej rezultatem szeregu innych niekorzystnych zjawisk społecznych, w tym bezrobocia lub niepełnosprawności. W ramach niwelowania zjawiska ubóstwa gminy podejmują działania ukierunkowane na wsparcie finansowe najuboższych rodzin (np. świadczenia rodzinne, zasiłki, stypendia dla dzieci i młodzieży), udzielanie świadczeń w formie niepieniężnej w miejscu zamieszkania, organizowanie robót publicznych i prac społecznie - użytecznych w celu złagodzenia skutków ubóstwa, pomoc psychologiczna oraz doradztwo zawodowe dla potrzebujących wskazanie umiejętnego sposobu odkrycia i wykorzystania własnych zasobów, stałą weryfikację przyznawanych świadczeń (głównie pieniężnych), tak, aby przyznawana pomoc trafiła do osób rzeczywiście jej potrzebujących, rozwój różnych form zatrudnienia, w tym agroturystyki stanowiących dodatkowe źródło dochodów dla mieszkańców. Dla niepełnosprawnych mieszkańców działania gminy skupiać się będą na tworzeniu domów seniora oraz warunków domowej opieki dla osób przewlekle i chronicznie chorych, podnoszeniu jakości i ilości usług opiekuńczych obejmujących pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych oraz zapewnienie kontaktu z otoczeniem, tworzeniu dziennych domów opieki, dostosowaniu pomieszczeń, budynków dla osób niepełnosprawnych, organizacji szkoleń zawodowych, imprez rekreacyjno-sportowych, wycieczek, półkolonii dla osób niepełnosprawnych, angażowaniu osób niepełnosprawnych w życie społeczne, zwiększenie współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami na rzecz osób niepełnosprawnych i starszych. 32

Dużym problemem wśród mieszkańców gmin powiatu kieleckiego generującym szereg problemów jest nadużywanie alkoholu. Stąd działania gmin zmierzają w kierunku m.in. promowania pozytywnych zmian zachowań i postaw mieszkańców wobec używek, monitorowania problemu uzależnień na terenie gminy, oferowanie osobom dotkniętym i zagrożonym problemem uzależnienia pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej, profilaktyki w zakresie uzależnień (w szczególności dla dzieci i młodzieży), w tym tworzenie warunków do powstania pozalekcyjnych klubów i kół zainteresowań w oparciu o bazę szkolną, sportową i centra kultury jako alternatywy dla spędzania wolnego czasu, rozwój systemu edukacji oraz poprawa dostępu do edukacji polegającej na promocji zdrowego stylu życia, udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe pomocy psychospołecznej i prawnej a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie, dokonywanie kontroli przestrzegania zasad i warunków korzystania z zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, a w szczególności sprzedaży alkoholu osobom nieletnim. W zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie gminy będą kontynuować dotychczasowe działania podejmowane w tym zakresie, a ponadto utworzenie punktów konsultacyjnych dla ofiar przemocy w rodzinie w zakresie poradnictwa prawnego, psychologicznego, pedagogicznego, zwiększenie dostępności i skuteczności programów profilaktyki agresji i przemocy rówieśniczej, realizacja procedury Niebieskiej Karty w środowisku lokalnym, szkolenia dla członków GKRPA, Policji, pracowników OPS, stworzenie oferty terapeutycznej dla sprawców przemocy domowej, wypracowanie skutecznych metod przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Działania gmin opierają się również na wspieraniu rodzin znajdujących się w trudnych sytuacjach życiowych, w celu zapobiegania występowaniu niekorzystnych zjawisk społecznych. W związku z tym w ramach zadań do realizacji przewidziano m.in. usprawnienie pracy socjalnej poprzez dokształcanie pracowników, organizację rodzinnych imprez integracyjnych o charakterze kulturalnym i sportowo-rekreacyjnym (zawody sportowe, festyny), szkolenia dla rodzin (np. gospodarowanie budżetem domowym), stworzenie świetlic środowiskowych, propagowanie wolontariatu, wprowadzenie sprawnego systemu zapobiegania kryzysom rodziny ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb dzieci i młodzieży oraz reagowania na niekorzystne zjawiska społeczne współpraca instytucji świadczących pomoc i usługi na rzecz rodzin przeżywających trudności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, rozwój partnerstwa lokalnego w zakresie wsparcia rodziny w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, wspieranie rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym, ubóstwem, w tym dzieci i młodzieży, zwiększenie zainteresowania rodziców formami spędzania czasu wolnego przez dzieci, praca socjalna z rodzinami, ścisła współpraca z pedagogami, wychowawcami, GKRPA, Policją, organizacjami pozarządowymi na rzecz ofiar przemocy i wsparcia rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi, współpraca z kuratorami, sądami rodzinnymi, podejmowanie interwencji w sytuacjach zagrażających dzieciom. 33

3.3. Domy Pomocy Społecznej Opieka instytucjonalna w systemie pomocy społecznej realizowana jest w domach pomocy społecznej. Sprawują one, całodobową opiekę nad osobami, które z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności nie mogą samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu. Świadczą one usługi w zakresie potrzeb bytowych, opiekuńczych i wspomagających oraz zapewniają: miejsca zamieszkania, wyżywienie obejmujące co najmniej 3 posiłki dziennie (posiłki dietetyczne zgodnie z zaleceniami lekarza), wyposażenie w odzież i obuwie, utrzymanie czystości, pomoc w podstawowych czynnościach życiowych, pielęgnację (w tym również w czasie choroby), umożliwiają dostęp do korzystania ze świadczeń zdrowotnych, pomoc w utrzymaniu higieny osobistej, pranie odzieży, środki czystości i higieny osobistej mieszkańcom, którzy nie są w stanie jej zakupić, niezbędną pomoc załatwianiu spraw osobistych, świadczenie pracy socjalnej, umożliwiają udział w terapii zajęciowej oraz umożliwiają zaspokajanie potrzeb religijnych i inne. Na terenie powiatu kieleckiego funkcjonują 3 domy pomocy społecznej łącznie na 341 miejsc, w tym: dwa domy pomocy społecznej publiczne, tj: a. Dom Pomocy Społecznej w Zgórsku (gm. Sitkówka Nowiny) z Filią w Rudzie Strawczyńskiej, (dom pomocy społecznej stałego pobytu przeznaczony dla osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie oraz dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie; posiada 130 miejsc, z tego w DPS w Zgórsku 96 miejsc, w Filii DPS w Rudzie Strawczyńskiej 34 miejsca). b. Dom Pomocy Społecznej w Łagiewnikach gm. Chmielnik (dla osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie oraz dla osób przewlekle psychicznie chorych; posiada185 miejsc dla mężczyzn, w tym dla osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie 103 miejsca, dla osób przewlekle psychicznie chorych 82 miejsca). c. Dom Pomocy Społecznej w Piekoszowie ul. Czarnowska 2a. (niepubliczny, dla osób przewlekle somatycznie chorych przeznaczony jest dla 26 osób. Podmiotem prowadzącym DPS w Piekoszowie jest Caritas Diecezji Kieleckiej). Dom finansowany jest na podstawie dotacji od Wojewody Świętokrzyskiego. Wszystkie w/w domy pomocy społecznej posiadają wpis do rejestru Domów Pomocy Społecznej Wojewody Świętokrzyskiego i zezwolenia na prowadzenie na czas nieokreślony. Ponadto spełniają warunki bytowe i standardy określone Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej w dnia 23.08.2012r. Placówki świadczą usługi opiekuńcze i wspomagające w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających. Prowadzona jest terapia zajęciowa przez wykwalifikowanych pracowników. Organizowane są liczne imprezy kulturalno oświatowe i sportowe, mieszkańcy biorą również udział w imprezach poza placówką. Prowadzone są zajęcia, które mają na celu usamodzielnienie mieszkańców, nabywania przez nich umiejętności społecznych. Ponadto na terenie powiatu kieleckiego funkcjonują również domy pomocy społecznej, prowadzone przez podmioty niepubliczne, tj: 1. Dom Pomocy Społecznej- Dom Seniora im. Sue Ryder w Pierzchnicy na 58 miejsc, z czego 44 miejsca dla osób w podeszłym wieku i 14 miejsc dla osób przewlekle somatycznie chorych; 34

2. Dom Pomocy Społecznej w Osinach gm. Pierzchnica na 60 miejsc, z czego 44 miejsca dla osób w podeszłym wieku i 16 miejsc dla osób przewlekle somatycznie chorych. Na terenie powiatu kieleckiego funkcjonują również placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, prowadzone w ramach działalności gospodarczej i statutowej: 1. Dom Opieki Rodzinnej w Pierzchnicy placówka na 50 miejsc, prowadzona jest dla osób w podeszłym wieku i niepełnosprawnych fizycznie; 2. Pielęgniarski Dom Opieki,, Leśna Oaza w Chęcinach, ul. Czerwona Góra 11 placówka na 18 miejsc dla osób w podeszłym wieku i dla osób niepełnosprawnych; 3. Placówka,,Dom Opieki Rodzinnej Zielone Niwy w Niwach gm. Daleszyce placówka na 30 miejsc dla osób niepełnosprawnych przewlekle chorych lub osób w podeszłym wieku; 4. Placówka,,Tęczowe Zacisze w Woli Kopcowej, gm. Masłów placówka na 25 miejsc dla osób niepełnosprawnych przewlekle chorych lub osób w podeszłym wieku. 5. Dom Opieki w Korzennie, gm. Raków placówka na 16 miejsc dla osób niepełnosprawnych przewlekle chorych lub osób w podeszłym wieku. Niepubliczne domy pomocy społecznej oraz placówki zapewniające całodobową opiekę dla osób niepełnosprawnych, przewlekle chorych posiadają wpis do rejestru Wojewody Świętokrzyskiego. 3.4. Opieka nad dzieckiem i rodziną W prawidłowym wypełnianiu funkcji rodzicielskiej rodziny wspierają m.in. instytucje i podmioty działające na rzecz dziecka i rodziny, zarówno na poziomie gminy jak i powiatu. Na poziomie gminy prace z rodziną prowadzą ośrodki pomocy społecznej, natomiast na poziomie powiatu praca z dzieckiem i rodziną prowadzona jest przez powiatowe centra pomocy rodzinie. Poniższa tabela przedstawia zadania gminy i powiatu określone w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz w ustawie o pomocy społecznej. Tabela 17. Zadania gminy i powiatu w zakresie pracy z rodziną i dzieckiem. GMINA POWIAT Działania profilaktyczne i wspierające rodziny niewydolne wychowawczo w wypełnianiu ról rodzicielskich Prowadzenie placówek wsparcia dziennego Prowadzenie terapii i mediacji, poradnictwa Zapewnienie pieczy zastępczej dla dzieci w przypadku niemożności zapewnienia im opieki i wychowania przez rodziców Szkolenia dla rodzin zastępczych, dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego oraz kandydatów do pełnienia różnych form pieczy zastępczej Organizowanie wsparcia dla różnych form pieczy 35

specjalistycznego Prowadzenie usług opiekuńczych i specjalistycznych dla rodzin z dziećmi Organizowanie grup wsparcia dla rodzin w celu wymiany informacji i doświadczeń oraz zapobieganie izolacji Udzielanie wsparcia rodzinom niewydolnym wychowawczo przez asystenta rodziny Tworzenie rodzin wspierających dla rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej zastępczej, w tym grup wsparcia, pomocy wolontariuszy, rodzin pomocowych. Zapewnienie osobom sprawującym pieczę zastępczą oraz dzieciom specjalistycznego poradnictwa i terapii Udzielanie wsparcia przez koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej dla osób pełniących funkcję rodziny zastępczej Organizowanie różnych form poradnictwa dla rodzin zastępczych, w tym psychologicznego, pedagogicznego i prawnego w celu wzmocnienia ich kompetencji oraz zapobiegania zjawisku wypalenia zawodowego Zgłaszanie do ośrodka adopcyjnego informacji i dzieciach z uregulowaną sytuacja prawną w celu poszukiwania dla nich rodzin adopcyjnych. Praca z rodziną i dzieckiem realizowana przez samorządy gminne. Do zadań gminy należą m.in. działania profilaktyczne i wspierające rodziny, które świadczone są m.in. poprzez zapewnienie pomocy asystenta rodziny, tworzenie rodzin wspierających, prowadzenie placówek wsparcia dziennego, w celu poprawy funkcjonowania rodzin i zapobiegania sytuacjom odbioru dzieci z rodzin biologicznych. Na poziomie powiatu działania prowadzone są w poprzez zapewnienie pieczy zastępczej dla dzieci pozostawionych bez opieki rodzicielskiej oraz udzielaniu specjalistycznego wsparcia dla opiekunów zastępczych oraz dzieci przebywających w tych rodzinach. Do zadań profilaktycznych realizowanych przez samorządy gminne w zakresie pracy z rodzinami niewydolnymi wychowawczo należą m.in. prowadzenie placówek wsparcia dziennego, rodzin wspierających oraz specjalistyczne poradnictwo. Jak wynika z danych ośrodków pomocy społecznej w powiecie kieleckim w latach 2013-2015 funkcjonuje tylko jedna rodzina wspierająca w gminie Nowa Słupia. Pełnienie funkcji rodziny wspierającej może zostać powierzone osobom z bezpośredniego otoczenia dziecka. Rodzina wspierająca pomaga w kształtowaniu i wypełnianiu podstawowych ról społecznych i rodzinnych. Współpraca między rodzinami odbywa się za obopólną zgodą, przy wsparciu asystenta rodziny oraz w oparciu o plan pracy z rodziną. Rodzina wspierająca pomaga rodzinie przezwyciężyć trudności w opiece nad dziećmi, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, kształtowaniu i wypełnianiu ról społecznych. W związku z rolą jaką ma pełnić rodzina wspierająca może ona stanowić wartościową formę pomocy dla rodzin niewydolnych wychowawczo. Zadaniem placówki wsparcia dziennego jest zapobieganie umieszczeniu dziecka w placówce całodobowej, poprzez zapewnienie małoletnim zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych, rozwojowych, emocjonalnych i społecznych, przekazując wiedzę na temat właściwych postaw i wartości, których niejednokrotnie brakuje w rodzinie biologicznej. Działania placówki m.in. zapobiegają powielaniu negatywnych wzorców. Ponadto placówka wsparcia dziennego współpracuje z rodzicami lub opiekunami dziecka oraz z placówkami oświatowymi i leczniczymi tak, aby móc oddziaływać na wychowanka, jak i na jego rodzinę. 36

Pobyt w placówce jest nieodpłatny i dobrowolny chyba, że do placówki dziecko zostało skierowane przez sąd. Placówki wsparcie dziennego mogą być prowadzone w następujących formach: 1. w formie opiekuńczej (świetlice, koła zainteresowań, kluby, ogniska wychowawcze), które zapewniają dziecku: opiekę i wychowanie, pomoc w nauce, organizację czasu wolnego, zabawę i zajęcia sportowe oraz rozwój zainteresowań. 2. w formie specjalistycznej - organizują zajęcia socjoterapeutyczne, terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne oraz logopedyczne, realizują indywidualny program korekcyjny, psychokorekcyjny lub psychoprofilaktyczny w szczególności terapię pedagogiczną, psychologiczną i socjoterapię. 3. w formie podwórkowej realizowanej przez wychowawcę w ramach zajęć prowadzone są działania animacyjne i socjoterapeutyczne. W gminach na terenie powiatu kieleckiego funkcjonują następujące formy placówek dziennych dla dzieci i młodzieży: świetlice szkolne, wiejskie, środowiskowe, integracyjnowspierające. Są to instytucje prowadzone przez gminy, jak również przez organizacje pozarządowe. Poniższa tabela przedstawia liczbę i rodzaj placówek dziennych z podziałem na gminy powiatu kieleckiego. Tabela 18. Placówki dzienne funkcjonujące na terenie gmin powiatu kieleckiego. Gmina Placówka dzienne Rodzaj placówki Bieliny Tak Świetlice szkolne- 1 Bodzentyn Tak Świetlice szkolne- 3 Chęciny Tak Świetlice szkolne 10; Świetlice wiejskie 4; Świetlice z programem opiekuńczym -5 Świetlica Promyk Dnia prowadzona przez fundacje San Damiano Chmielnik Tak Świetlica prowadzona przez Caritas 1 Świetlice opiekuńczo-wychowawcze prowadzone przez GKRPA Daleszyce Tak Świetlica integracyjno-wspierająca- 1 Górno Tak Świetlice wiejskie 2 Łagów Tak Świetlica środowiskowa 1 Łopuszno Tak świetlice wiejskie 5 Masłów Tak Świetlice środowiskowe 3 Placówka wsparcia dziennego- Promyczek Miedziana Góra Tak Świetlice środowiskowe 4, w tym klub Wolna Strefa prowadzony przez: Stowarzyszenie Nadzieja Rodzinie 37

Morawica Tak Świetlice środowiskowe 3 Mniów Tak Świetlice środowiskowe 5 Nowa Słupia Tak Świetlice szkolne 5 Piekoszów Tak Świetlice wiejskie 4 świetlice szkolne- 8 Pierzchnica Tak Świetlice Wolna Strefa 2 Raków Tak Świetlice wiejskie 3 Świetlice środowiskowe 1 Sitkówka-Nowiny Tak Świetlice środowiskowe 1 Świetlice wiejskie -2 Strawczyn Tak Świetlice wiejskie 2 Zagnańsk Tak Świetlice środowiskowe 3, w tym 1 podwórkowa; 9 świetlic alternatywnych form spędzania wolnego czasu dla dzieci i młodzieży; klub Wolna Strefa prowadzony przez Stowarzyszenie Nadzieja Rodzinie, 4 świetlice szkolne Opracowanie własne na podstawie danych z ops powiatu kieleckiego. Wyżej wymienione placówki, poza placówką wsparcia dziennego Promyczek gm. Masłów, funkcjonują w dowolnej formie organizacyjnej, różnej od wymagań określonych w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Świetlice w zależności od rodzaju oraz przeznaczenia pełnią różnorodne funkcje: podejmują działania profilaktyczne dla młodzieży i dorosłych z zakresu propagowania zdrowego stylu życia, pomocy w nauce, rozwijania zainteresowań, w tym organizowania zajęć sportowych, plastycznych i edukacyjnych.. Na terenie powiatu kieleckiego dominują jednak placówki dzienne prowadzone w formie opiekuńczej, brakuje natomiast placówek prowadzonych w formie specjalistycznej, realizujących zajęcia socjoterapeutyczne, terapeutyczne, kompensacyjne, logopedyczne, jak również prowadzących programy psychokorekcyjne, psychoprofilaktyczne, w tym terapię pedagogiczną, psychologiczną i socjoterapię. Pomoc w formie poradnictwa specjalistycznego polega na udzieleniu informacji czy porady osobie zainteresowanej albo wskazaniu instytucji, która może pomóc w załatwieniu danej sprawy. Realizacja powyższego zadania wynika z ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Należy również podkreślić, że poradnictwo specjalistyczne należy do zadań własnych powiatu oraz zadań gminy, w każdym z tych przypadku może obejmować szereg różnorodnych działań na rzecz rodziny i poprawy jej funkcjonowania. Poradnictwo specjalistyczne w gminach może być realizowane np. poprzez pracę z rodziną prowadzoną w formie konsultacji, terapii i mediacji, usług dla rodzin z dziećmi, w tym usług specjalistycznych i opiekuńczych, pomocy prawnej, szczególnie w zakresie prawa rodzinnego, jak również organizowanie dla rodzin spotkań mających na 38

celu wymianę ich doświadczeń oraz zapobieganie izolacji, tzw. grup wsparcia lub grup samopomocowych. Gminy powiatu kieleckiego realizują poradnictwo w różnych formach, w zależności od posiadanych możliwości. Najczęściej jest ono realizowane w formie poradnictwa prawnego, terapeutycznego dla osób uzależnionych lub współuzależnionych, jak również poprzez pokierowanie do odpowiednich instytucji. Z danych ośrodków pomocy społecznych z terenu powiatu kieleckiego wynika, że liczba osób i rodzin korzystających z specjalistycznego poradnictwa stale wzrasta, a tym samym coraz więcej osób jest zainteresowanych tą formą wsparcia. Poradnictwo specjalistyczne realizowane jest głównie w formie porad psychologicznych, pedagogicznych, logopedycznych, porad prawnych, czy udzielanych przez lekarza psychiatrę. Nie wszystkie gminy powiatu prowadzą jednak poradnictwo specjalistyczne. W roku 2013 realizowane było w 11 gminach powiatu, natomiast w roku 2014 w 12 gminach. Najwięcej osób korzysta z tej formy wsparcia w gminach Górno, Masłów, Morawica, a także Bodzentyn i Nowa Słupia. W niektórych sytuacjach szczególnie kryzysowych np. samobójstwa, nagła śmierć członka rodziny, napaść, gminy zwracają się o wsparcie do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie lub do innych instytucji świadczących tego rodzaju usługi. Praca z rodziną i dzieckiem realizowana przez samorząd powiatowy. W powiecie kieleckim poradnictwo specjalistyczne realizowane jest w formie udzielanych informacji o prawach i uprawnieniach dla wszystkich zgłaszających się do PCPR osób przez pracowników referatów w zakresie ich kompetencji. W szczególności informacje dotyczą praw i uprawnień osób niepełnosprawnych i ich rodzin oraz świadczeń przysługujących z pomocy społecznej. Poradnictwo specjalistyczne rozumiane jest także jako poradnictwo prawne i psychologiczne. W miarę potrzeb zgłaszanych przez klientów naszego Centrum, będących mieszkańcami powiatu kieleckiego, porad prawnych udziela radca prawny zatrudniony w PCPR. W przypadku niemożności zapewnienia opieki i wychowania przez rodziców biologicznych powiat zapewnia małoletnim pieczę zastępczą poprzez umieszczenie w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i rodzinach zastępczych. Placówki opiekuńczo-wychowawcze Instytucjonalna piecza zastępcza sprawowana jest w formie: 1. placówki opiekuńczo-wychowawczej, w tym typu: socjalizacyjnego; interwencyjnego; specjalistyczno-terapeutycznego; rodzinnego. 2. regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej; 3. interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego. Placówka opiekuńczo-wychowawcza może łączyć zadania placówek socjalizacyjnej, interwencyjnej, specjalistyczno-terapeutycznej. W placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego można umieścić, w tym samym czasie, łącznie nie więcej niż 8 dzieci oraz osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, o których mowa w art. 37 ust. 2. W razie konieczności umieszczenia w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego rodzeństwa, za zgodą dyrektora tej placówki oraz po uzyskaniu zezwolenia wojewody jest dopuszczalne umieszczenie w tym samym czasie większej liczby dzieci, 39

nie więcej jednak niż 10. Placówka opiekuńczo-wychowawcza zapewnia możliwość przyjmowania dzieci przez całą dobę. Na terenie powiatu kieleckiego funkcjonuje pięć całodobowych placówek opiekuńczowychowawczych typu rodzinnego, które dysponowały na dzień 31 grudnia 2016r. 33 miejscami. Tabela 19. Dzieci umieszczone w placówkach opiekuńczo-wychowawczych na terenie powiatu kieleckiego w latach 2012-2016 rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 rok 2016 liczba umieszczonych dzieci w placówkach 10 18 9 7 4 rodzinnych na terenie powiatu kieleckiego, w tym: liczba dzieci z terenu 9 14 9 7 4 powiatu kieleckiego liczba dzieci z innych powiatów 1 4 0 0 0 Źródło: Sprawozdania własne Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach Tabela 20. Dzieci z terenu powiatu kieleckiego umieszczone w placówkach opiekuńczowychowawczych na terenie innych powiatów w latach 2012-2016 rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 rok 2016 liczba dzieci z terenu powiatu kieleckiego umieszczonych w placówkach opiekuńczowychowawczych na terenie innych powiatów 4 8 11 40 13 Źródło: Sprawozdania własne Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach Powyższe dane wskazują, że w ciągu lat 2012-2016 spada liczba dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych na terenie powiatu kieleckiego. W okresie 2012-2015 wzrastała liczba wychowanków umieszczanych w instytucjonalnych formach pieczy zastępczej poza terenem naszego powiatu, natomiast w roku 2016 nastąpił wyraźny spadek umieszczeń dzieci poza terenem naszego powiatu. Najczęściej dzieci umieszczane są poza terenem województwa świętokrzyskiego, ze względu na brak wolnych miejsc w placówkach na naszym terenie. Liczba dzieci umieszczanych poza rodziną w przedstawionym okresie zmniejsza się, jednak może być to wynikiem zapisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadzenie funkcji asystenta rodziny w gminach, którego praca koncentruje się na pracy z rodziną dysfunkcyjną i działaniach zmierzających do poprawy jej funkcjonowania, jak również konieczności częściowego pokrywania przez gminę wydatków na opiekę i wychowanie. Rodziny zastępcze Rodzina piecza zastępcza jest formą tymczasowej opieki nad dzieckiem. W sytuacji, kiedy dziecko nie może wychowywać się w swojej rodzinie biologicznej, najlepszym 40

wyjściem jest zapewnienie mu opieki rodzinnej w rodzinie zastępczej: spokrewnionej, niezawodowej, zawodowej lub w rodzinnym domu dziecka. Osoby pełniące funkcję rodziny zastępczej powinny ukończyć szkolenie i posiadać kwalifikacje do pełnienia tej funkcji, jak również spełnić wymagania określone w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej stawiane w stosunku do osób tworzących rodzinę zastępczą. Tabela 21. Rodziny zastępcze na terenie powiatu kieleckiego w roku 2012 stan na dzień 31.12.2012r liczba rodzin zastępczych rodziny spokrewnione rodziny niezawodowe rodziny zawodowe pogotowie rodzinne rodzinne domy dziecka razem 81 38 5 1 4 129 liczba dzieci 118 51 20 4 24 217 Źródło: Sprawozdania własne Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach Tabela 22. Rodziny zastępcze na terenie powiatu kieleckiego w roku 2013 stan na dzień 31.12.2013r liczba rodzin zastępczych rodziny spokrewnione rodziny niezawodowe rodziny zawodowe pogotowie rodzinne rodzinne domy dziecka razem 81 42 4 1 5 133 liczba dzieci 112 57 13 2 28 212 Źródło: Sprawozdania własne Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach Tabela 23. Rodziny zastępcze na terenie powiatu kieleckiego w roku 2014 stan na dzień 31.12.2014r liczba rodzin zastępczych rodziny spokrewnione rodziny niezawodowe rodziny zawodowe pogotowie rodzinne rodzinne domy dziecka razem 73 39 4 1 5 122 liczba dzieci 103 52 15 2 28 200 Źródło: Sprawozdania własne Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach Tabela 24. Rodziny zastępcze na terenie powiatu kieleckiego w roku 2015 stan na dzień 31.12.2015r liczba rodzin zastępczych rodziny spokrewnione rodziny niezawodowe rodziny zawodowe Pogotowie rodzinne rodzinne domy dziecka razem 75 38 4 1 5 123 liczba dzieci 109 53 9 3 18 192 Źródło: Sprawozdania własne Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach Tabela 25. Rodziny zastępcze na terenie powiatu kieleckiego w roku 2016 stan na dzień 31.12.2016r liczba rodzin zastępczych rodziny spokrewnione rodziny niezawodowe rodziny zawodowe Pogotowie rodzinne rodzinne domy dziecka razem 70 33 4 1 4 112 liczba dzieci 95 43 8 2 18 164 Źródło: Sprawozdania własne Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kielcach 41

Jak wynika z zebranych powyżej danych, na terenie naszego powiatu zdecydowaną większość stanowią rodziny zastępcze spokrewnione, tj. rodziny, w których opiekunami dzieci są dziadkowie bądź rodzeństwo, następnie rodziny zastępcze niezawodowe, czyli wujostwo lub osoby obce oraz rodziny zawodowe oraz rodzinne domy dziecka. Podopiecznymi pieczy zastępczej są dzieci, które zostały umieszczone w rodzinach zastępczych głównie na skutek zaniedbania ze strony rodziców biologicznych, przemocy domowej i uzależnień. Część dzieci przebywa w rodzinach zastępczych na skutek utraty jednego (ok.31%) lub obojga rodziców (ok.10 %wszystkich dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej). Nadal istnieje potrzeba utworzenia nowych zawodowych rodzin zastępczych lub rodzinnych domów dziecka oraz rodzin zastępczych specjalistycznych, ponieważ od kilku lat wzrasta liczba dzieci w pieczy zastępczej o szczególnych potrzebach zdrowotnych, posiadających orzeczenie o niepełnosprawności lub wskazania o potrzebie kształcenia specjalnego. Ponadto wśród małoletnich umieszczanych w pieczy zastępczej większość stanowią liczne rodzeństwa (troje i więcej dzieci) lub wychowankowie w wieku powyżej 14 lat, dla których znalezienie miejsca w rodzinnych formach pieczy zastępczej stanowi dużą trudność. Pozytywnym zjawiskiem, jest fakt, iż ok. 4% rocznie wszystkich dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych powraca do rodzin biologicznych, głównie dzięki współpracy pracowników różnych instytucji, w tym opiekunów zastępczych, koordynatorów, asystentów rodziny czy kuratorów rodzinnych. Ponadto w miarę możliwości regulowana jest sytuacja prawna dzieci, dzięki czemu pozyskują własną rodzinę. W analizowanym okresie, czyli w latach 2012-2016, zostało przysposobionych 22 dzieci, które dotychczas przebywały w pieczy zastępczej. Usamodzielnienia wychowanków pieczy zastępczej W związku z wejściem w życie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej od 2012r. pełnoletni wychowankowie opuszczający rodziny zastępcze i placówki opiekuńczo-wychowawcze zostali objęci pomocą dla osób usamodzielnianych, zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. W stosunku do pozostałych wychowanków, którzy opuścili rodzinę zastępczą lub placówkę opiekuńczo-wychowawczą przed dniem wejścia w życie ustawy, czyli do dnia 31 grudnia 2011r. oraz wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych mają zastosowanie dotychczasowe przepisy ustawy o pomocy społecznej. Ważną kwestią dotyczącą wychowanków rodzin zastępczych i placówek opiekuńczowychowawczych pochodzących z powiatu kieleckiego jest pomoc w uzyskaniu mieszkania. Większość podopiecznych nie ma możliwości powrotu do domu rodzinnego, a w wielu przypadkach powrót jest niewskazany. Dotychczas w zakresie mieszkań socjalnych przy współpracy z gminami udało się pozyskać mieszkania socjalne pozostające w zasobach gmin dla wychowanków z terenu gmin Morawica, Sitkówka-Nowiny i Mniów. Powiat Kielecki zapewnia dla pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej 2 mieszkania chronione przeznaczone dla 6 osób. Wychowankowie są objęci dodatkowymi działaniami, w tym: pracą socjalną, poradnictwem specjalistycznym (prawnym i psychologicznym) i opieką koordynatora. W/w działania prowadzone są zarówno w miejscu zamieszkania podopiecznych, jak również w PCPR. 42

Ponadto usamodzielniani wychowankowie objęci procesem usamodzielnienia otrzymują pomoc pieniężną na kontynuowanie nauki, pomoc na usamodzielnienie i pomoc na zagospodarowanie (jednorazowo). W 2016r. procesem usamodzielnienia objęto 39 wychowanków, którzy opuścili placówki opiekuńczo wychowawcze różnego typu i młodzieżowe ośrodki wychowawcze oraz 92 wychowanków rodzin zastępczych. Najwięcej osób objętych procesem usamodzielnienia z rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo - wychowawczych, pochodziło z następujących gmin: Sitkówka-Nowiny (16 osób), Morawica (13 osób), Piekoszów (12 osób), Miedziana Góra (11 osób). Problemem w realizacji procesu usamodzielnienia dla wychowanków jest znalezienie pracy i docelowego lokalu mieszkalnego, ponieważ większość gmin nie dysponuje mieszkaniami socjalnymi. 3.5. Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze/ Placówki oświatowe Edukacja jest ważnym wyznacznikiem poziomu rozwoju społeczeństwa. Wykształcone społeczeństwo ma większe możliwości w poruszaniu się na rynku pracy oraz jest lepiej przygotowane do rozwoju kariery zawodowej. Na terenie Powiatu Kieleckiego funkcjonuje sieć szkół, która boryka się z różnego rodzaju problemami związanymi głównie z efektywnym finansowaniem szkolnictwa i pogarszającą się demografią. Na terenie powiatu kieleckiego funkcjonują następujące placówki oświatowe, dla których organem prowadzącym jest powiat kielecki: 5 szkół ponadgimnazjalnych, tj. Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 1 w Bodzentynie, Zespół Szkół Nr 2 w Chęcinach, Zespół Szkół Nr 3 w Chmielniku, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 5 w Łopusznie, Zespół Szkół Nr 8 w Nowej Słupi, 2 młodzieżowych ośrodków wychowawczych: w Podzamczu i Rembowie, 3 poradni psychologiczno pedagogicznych: w Bodzentynie, Chmielniku i Piekoszowie, szkolnego schroniska młodzieżowego Chęcinach z 4 filiami - w Bodzentynie, Łagowie, Mąchocicach Scholasteri i Nowej Słupi. 3.6. Placówki służby zdrowia Na terenie powiatu kieleckiego funkcjonują trzy powiatowe zespoły opieki zdrowotnej: 1) Szpital Powiatowy w Chmielniku, 2) Świętokrzyskie Centrum Matki i Noworodka Szpital Specjalistyczny w Kielcach, 3) Powiatowe Centrum Usług Medycznych w Kielcach. Prowadzą one działalność z zakresu lecznictwa zamkniętego oraz ambulatoryjną opiekę specjalistyczną dla pacjentów zamieszkujących teren Powiatu Kieleckiego i miasta Kielce. Szpitale i zakład opieki długoterminowej posiadają łącznie 231 łóżek (razem z łóżkami noworodkowymi). Liczba hospitalizowanych pacjentów na oddziałach szpitalnych utrzymuje się na średnim poziomie ponad 10 tys. rocznie. Specjalistyczną opiekę ambulatoryjną realizują oba szpitale oraz Powiatowe Centrum Usług Medycznych w Kielcach poprzez sieć poradni specjalistycznych, które średnio rocznie udzielają łącznie ponad 100 tys. porad. 43

Powiatowe placówki służby zdrowia świadczą również usługi medyczne z zakresu rehabilitacji, diagnostyki laboratoryjnej i obrazowej oraz medycyny pracy, a Powiatowe Centrum Usług Medycznych świadczy także podstawową opiekę zdrowotną dla kilkunastu tysięcy zapisanych pacjentów. Jednostki wyposażone są w wysokospecjalistyczny sprzęt medyczny i nowoczesną aparaturę medyczną. Opiekę zdrowotną na terenie powiatu realizuje również 15 publicznych zakładów opieki zdrowotnej podległych samorządom gminnym oraz 6 niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej. 3.7. Warsztaty Terapii Zajęciowej Warsztaty terapii zajęciowej działają na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych i rozporządzenia w sprawie warsztatów terapii zajęciowej. Celem działania warsztatu jest rehabilitacja prowadząca do włączania osób niepełnosprawnych w rynek pracy oraz przygotowująca uczestników do życia w środowisku społecznym. Działalność Warsztatów Terapii Zajęciowej finansowana jest ze środków PFRON 90% oraz środków własnych powiatu kieleckiego - co najmniej 10 %. W powiecie kieleckim wg stanu na 31 grudnia 2016r. funkcjonowało 5 WTZ-ów: w Zgórsku, Osinach, Fanisławicach, Belnie i Sędku. W zajęciach prowadzonych przez placówki brało udział 178 uczestników. Wykaz Warsztatów Terapii Zajęciowej i Środowiskowych Domów Samopomocy działających na terenie Powiatu Kieleckiego Warsztaty Terapii Zajęciowej Środowiskowe Domy Samopomocy 44