Polska Nowy wskaźnik długu hamuje inwestycje, ale wymusza poprawę wyników operacyjnych Nowy wskaźnik zadłużenia determinuje wyniki budżetowe JST Ograniczenie inwestycji oraz wzrostu zadłużenia: Nowy limit zadłużenia, który będzie obowiązywał od 2014r., determinował wyniki operacyjne JST, ich działalność inwestycyjną oraz zapotrzebowanie na finansowanie długiem w 2012r. Fitch spodziewa się, że tendencja ta będzie się utrzymywać również w latach 2013-2014. W celu spełnienia nowego limitu zadłużenia, wiele JST stara się poprawić swoje wyniki operacyjne oraz ograniczyć działalność inwestycyjną, co pozwoli im zmniejszyć deficyty budżetowe oraz zapotrzebowanie na finansowanie długiem. Niewielka poprawa wyników operacyjnych: W 2012r. zagregowana nadwyżka operacyjna JST wzrosła do 15,1 mld zł z 14 mld zł w 2011r. i stanowiła około 9,7% dochodów bieżących (9,3% w 2011r.). Poprawa ta miała miejsce pomimo słabszej dynamiki wzrostu wpływów z podatków dochodowych z uwagi na niższe tempo wzrostu gospodarczego w 2012r. (1,9%) w porównaniu do 2011r. (4,3%). JST podejmowały działania racjonalizujące wydatki operacyjne oraz wykorzystywały swoją elastyczność finansową w zakresie zwiększenia dochodów. Fitch spodziewa się, że w latach 2013-2014 będzie miała miejsce dalsza poprawa wyników operacyjnych JST, chociaż niezbędne będzie przeciwdziałanie negatywnym skutkom niższego tempa wzrostu gospodarczego w porównaniu do 2012r. Malejące wydatki majątkowe: W 2012r. wydatki majątkowe spadły o 16% do 35,6 mld zł i stanowiły 19,7% wydatków ogółem (23,3% w 2011r.). Deficyt budżetowy sektora wyniósł 3 mld zł (1,7% dochodów ogółem) i był zdecydowanie niższy niż w 2011r. (odpowiednio: 10,3 mld zł i 6%). Wydatki majątkowe JST będą nadal spadać w latach 2013-2014 ponieważ obecna perspektywa finansowa UE dobiega końca, a środki z kolejnej będą dostępne dla polskich jednostek samorządowych najprawdopodobniej nie wcześniej niż od drugiej połowy 2015r. Wyhamowanie wzrostu zadłużenia: Zadłużenia JST wzrosło zaledwie o 3,3% w 2012r., gdy w latach 2009-2011 rosło ono średnio o około 30% rocznie. Na koniec 2012r. zadłużenie to było umiarkowane i wynosiło około 67 mld zł, tj. 43,1% dochodów bieżących. Z uwagi na niewielki wzrost zadłużenia, któremu towarzyszyła poprawa wyników operacyjnych, wskaźniki spłaty i obsługi długu pozostały na poziomie 2011r. Wskaźnik zadłużenia do nadwyżki bieżącej wyniósł 5,8 roku, a nadwyżka operacyjna była 1,1 raza wyższa od obsługi długu. Fitch spodziewa się, że wskaźniki te pozostaną na zbliżonym poziomie również w 2013r. Rośnie refinansowanie długu: W celu dostosowania się do nowego limitu zadłużenia, JST restrukturyzują swoje zadłużenie; wydłużają średnią zapadalność długu oraz zapewniają jego równomierną spłatę w dłuższym okresie. Fitch spodziewa się, że przypadki refinansowania długu dodatkowo wzrosną w drugiej połowie 2013r., zanim spłaty długu zaczną podlegać nowemu wskaźnikowi zadłużenia. Raporty Specjalne IPF 2013 Outlook: International Public Finance (Grudzień 2012) Institutional Framework for Polish Subnationals (Październik 2010) Analitycy Renata brzyńska +48 22 338 62 82 renata.dobrzynska@fitchratings.com Maurycy Michalski +48 22 330 67 01 maurycy.michalski@fitchratings.com Spodziewany dalszy wzrost zadłużenia pośredniego: W celu uniknięcia przekroczenia limitów długu określanych w ustawie o finansach publicznych, wiele JST decyduje się na przekazanie realizacji inwestycji swoim spółkom komunalnym oraz spółkom celowym. Wyniki finansowe tychże spółek nie są konsolidowane w budżetach JST, a tym samym ich zadłużenie nie jest ujmowane w limitach zadłużenia JST. Fitch spodziewa się, że zjawisko to będzie się nasilać w latach 2013-2015, prowadząc do dalszego wzrost zadłużenia pośredniego JST. Wpływ na ratingi: Zdaniem Fitch podejmowane przez JST działania racjonalizujące wydatki operacyjne, które przyczyniły się do poprawy wyników operacyjnych JST, wraz z prognozowanym niższym zapotrzebowaniem JST na finansowanie długiem, powinny mieć pozytywny wpływ na zdolność kredytową JST, a w konsekwencji na ich ratingi. Z drugiej strony istnieje ryzyko, że niektóre JST mogę mieć problemy ze spełnieniem nowego wskaźnika i tym samym uchwaleniem budżetu, co może prowadzić do poważnych problemów w gospodarce finansowej tych jednostek i zagrozić wykonywaniu ich podstawowych zadań. www.fitchratings.com 22 Lipca 2013
Słownik Obsługa Zadłużenia Raty kapitałowe powiększone o odsetki płacone od zadłużenia Wskaźnik Spłaty Długu Zadłużenie do dochodów bieżących Nowy wskaźnik długu wymusza poprawę wyników operacyjnych Od 2014r. każda jednostka samorządu terytorialnego będzie musiała spełnić indywidualny wskaźnik zadłużenia, obliczany dla każdej z niej z osobna. Relacja planowanej obsługi zadłużenia do planowanych w budżecie dochodów ogółem nie będzie mogła przekraczać średniej z ostatnich trzech lat relacji nadwyżki bieżącej powiększonej o dochody ze sprzedaży majątku do dochodów ogółem. Nowe regulacje w zakresie zadłużenia skłoniły JST do poprawy wyników operacyjnych oraz zdolności do samofinansowania inwestycji w 2012r. Fitch spodziewa się, że tendencja ta będzie się utrzymywać również w latach 2013-2014. Od 2012r. wiele jednostek samorządowych wykorzystywało swoją elastyczność finansową w zakresie zwiększenia dochodów poprzez podnoszenie stawek podatków i opłat lokalnych, w tym także cen biletów komunikacji zbiorowej, opłat za parkowanie czy stawek najmu. JST starały się przeciwdziałać utrzymującej się presji na wydatki operacyjne poprzez podejmowanie działań racjonalizujących te wydatki. Działania te obejmowały zbiorowe zakupy dóbr i usług, reorganizację tras oraz rozkładów jazdy transportu publicznego, jak również wprowadzenie zmian organizacyjnych w administracji oraz oświacie, włączając racjonalizacją zatrudnienia oraz ograniczenie dodatków motywacyjnych dla nauczycieli. Tabela 1 Wyniki operacyjne Nadwyżka operacyjna (lewa oś) Marża operacyjna (prawa oś) 25 20 20 15 15 10 10 5 5 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013f f: prognozy Fitch Źródło: Obliczenia Fitch na podstawie danych Ministerstwa Finansów 0 W 2012r. wyniki operacyjne JST nieznacznie się poprawiły w porównaniu do 2011r. Zagregowana nadwyżka operacyjna wzrosła do 15,1 mld zł z 14 mld zł w 2011r. i stanowiła około 9,7% dochodów bieżących (9,3% w 2011r.). Fitch spodziewa się, że w 2013r. JST będą kontynuowały działania racjonalizujące wydatki, jak również będą nadal podnosiły stawki podatków i opłat lokalnych. Wszystkie te działania będą przyczyniały się do poprawy wyników operacyjnych JST w bieżącym roku, pomimo niższego prognozowanego tempa wzrostu gospodarczego (wzrost o 1,2%) w porównaniu do 2012r. (o 1,9%). Jednak w przypadku niektórych jednostek podejmowanie dalszych działań racjonalizujących może być niemożliwe z uwagi na ich coraz mniejszą elastyczność finansową po stronie dochodów oraz wydatków. Niewielki wzrost dochodów podatkowych Negatywny wpływ na wzrost dochodów operacyjnych JST w 2013r. będą miały wpływy z udziałów w podatkach dochodowych, które mogą być niższe od planowanych w budżetach jednostek samorządowych. Metodyki Tax-Supported Rating Criteria (Sierpień 2012) International Local and Regional Governments Rating Criteria Outside the United States (Kwiecień 2013) Fitch prognozuje, że dochody z PIT będą rosły średnio o 4% rocznie w latach 2013-2014. W związku ze spowolnieniem gospodarczym w 2013r. istnieje ryzyko, że dochody z CIT mogą w dalszym ciągu maleć, pomimo że pozytywny wpływ na te dochody w bieżącym roku miała zmiana ordynacji podatkowej. Na podstawie tej zmiany podatnicy mogli przesunąć płatność ostatniej dwunastej zaliczki na podatek CIT z grudnia 2012r. na styczeń 2013r., co miało negatywny wpływ na poziom dochodów JST w 2012r. 2
Zdaniem Fitch nie należy się spodziewać zdecydowanego wzrostu wpływów z podatku od czynności cywilnoprawnych z uwagi na utrzymującą się stagnację na rynku nieruchomości oraz fakt, że w 2013r., podobnie jak w 2012r., niektórzy podatnicy są uprawnieni do zwrotu tego podatku zapłaconego w latach ubiegłych (po zmianie interpretacji przepisów w zakresie opodatkowania tym podatkiem pożyczek udzielanych w ramach grupy kapitałowej). W 2012r. dochody z tego podatku spadły o 15,9%, gdy w 2011r. zmniejszyły się o 6,3%. Tabela 2 chody operacyjne 2010 2011 Zmiana 11/10 2012 Zmiana 12/11 Budżety JST na 31.03.2013 Zmiana 13/12 Podatki 52,4 56,8 8,4 59,8 5,2 63,6 5,2 - PIT 26,9 29,4 9,4 30,8 4,7 33,4 4,7 - CIT 6,1 6,9 12,3 6,8-1,1 7,0-1,1 - Podatek od nieruchomości 15,1 16,3 7,5 17,6 8,3 18,4 8,3 - Podatek od czynności cywilno-prawnych 1,9 1,8-6,3 1,5-15,9 1,6-15,9 - Pozostałe podatki 2,4 2,5 4,3 3,1 22,6 3,2 22,6 Transfery 71,3 72,6 1,8 75,3 3,7 73,1 3,7 - Subwencja ogólna 46,6 47,8 2,5 50,1 4,8 50,6 4,8 - tacje bieżące, oprócz unijnych 21,9 21,6-1,3 21,9 1,5 18,9 1,5 - tacje bieżące z UE 2,8 3,2 14,2 3,3 1,8 3,6 1,8 Pozostałe 19,8 20,7 4,6 21,4 3,3 23,5 3,3 Razem dochody operacyjne 143,6 150,2 4,6 156,5 4,2 160,2 4,2 Źródło: Obliczenia własne Fitch na podstawie danych Ministerstwa Finansów Fitch spodziewa się, że niezależnie od spowolnienia gospodarczego dochody JST z podatku od nieruchomości będą rosły średnio o około 8% rocznie, tj. podobnie jak w latach 2011-2012. Wzrost ten będzie wynikał z podnoszenia stawek tego podatku każdego roku oraz powiększającej się bazy podatkowej. Presja po stronie wydatków operacyjnych W poprzednich latach wydatki operacyjne JST były pod silną presję i zdaniem Fitch presja ta będzie się utrzymywać również w latach 2013-2014. Wzrost wydatków operacyjnych będzie wynikał w szczególności z wyższych kosztów świadczonych usług, zwłaszcza usług transportu publicznego oraz rosnących kosztów utrzymania nowowybudowanej infrastruktury. Obowiązek pokrywania strat jednostek ochrony zdrowia datkową presję na budżety JST będzie wywierać sektor ochrony zdrowia, który znajduje się w trudnej sytuacji finansowej. Chociaż usługi medyczne są finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, to jednak zgodnie z nowymi regulacjami od 2013r. JST w Polsce są zobowiązane pokrywać straty (pomniejszone o amortyzację) podległych im samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Podobnie do lat poprzednich niektóre JST będą kontynuować proces restrukturyzacji tego sektora i przekształcać podległe im jednostki w spółki kapitałowe. Jednak wiązać się to może z koniecznością przejęcia i spłaty zadłużenia tych jednostek. Ryzyko niebilansowania się systemu gospodarki odpadami Fitch spodziewa się, że wprowadzenie przez gminy nowego systemu gospodarki odpadami od lipca 2013r. może spowodować dodatkową presję na ich budżety, szczególnie w pierwszym roku jego funkcjonowania. Zgodnie z nowymi regulacjami koszty funkcjonowania nowego systemu powinny być w pełni pokryte z dochodów z opłat wnoszonych przez mieszkańców, i tym samym, nie powinny mieć negatywnego wpływu na wyniki operacyjne JST. Zdaniem Fitch istnieje jednak wysokie ryzyko, że dochody z opłat mogą być niższe od wydatków poniesionych za świadczone usługi z uwagi na niższą od spodziewanej ściągalności tych opłat, szczególnie w pierwszym roku funkcjonowania systemu. 3
Tabela 3 Wydatki bieżące i majątkowe jednostek samorządowych w 2012r. Wydatki majątkowe 2012 Zmiana 2012/2011 Wydatki bieżące 2012 Zmiana 2012/2011 Gminy 14,2-22,3 64,3 4,7 Powiaty 2,8-37,8 19,7 0,6 Miasta 12,7-3,0 51,1 5,4 Województwa 6,0-10,0 9,8 0,8 Razem 35,6-16,1 144,8 4,1 Źródło: Obliczenia własne Fitch na podstawie danych Ministerstwa Finansów z dnia 15 kwietnia 2013r. Ograniczanie inwestycji Z uwagi na nowy wskaźnik zadłużenia wiele JST ograniczyło swoją działalność inwestycyjną w 2012r. Władze lokalne zrewidowały swoje plany inwestycyjne i skoncentrowały się na realizacji już rozpoczętych projektów współfinansowanych ze środków UE. Jednocześnie odsunęły w czasie realizację projektów, które nie mają zapewnionego dofinansowania unijnego i/lub mniejszych projektów. Pozwoliło to ograniczyć deficyty budżetowe tych jednostek, a tym samym zapotrzebowania na dług. W 2012r. wydatki majątkowe JST spadły o 16% do 35,6 mld zł i stanowiły około 19,7% wydatków ogółem (23,3% w 2011r.). Największy spadek miał miejsce w powiatach (o 37,8% w 2012r.), a następnie w gminach (o 22,3%). W miastach oraz województwach działalność ta została ograniczona jedynie nieznacznie (odpowiednio: o 3% i o 10%), ponieważ jednostki te cieszą się najwyższą elastycznością finansową spośród wszystkich szczebli samorządu terytorialnego. W 2012r. około 55% jednostek samorządu terytorialnego w Polsce odnotowało nadwyżkę budżetową. Zagregowany deficyt budżetowy sektora wyniósł 3 mld zł (1,7% dochodów ogółem) i był zdecydowanie niższy niż w 2011r. (odpowiednio: 10,3 mld zł i 6%). Skutkowało to niższym zapotrzebowaniem JST na finansowanie długiem. Zdaniem Fitch zagregowany deficyt budżetowy JST powinien się zmniejszać także w latach 2013-2014, gdyż inwestycje wielu JST weszły w końcowe etapy realizacji. Ponadto obecna perspektywa finansowa UE na lata 2007-2013 dobiega końca, a proces wdrożenia nowej perspektywy może zająć trochę czasu; środki z nowej perspektywy będą dostępne dla polskich JST najprawdopodobniej nie wcześniej niż w drugiej połowie 2015r. Malejąca presja na wzrost długu Zadłużenia JST wzrosło zaledwie o 3,3% w 2012r., gdy w latach 2009-2011 rosło ono średnio o około 30% rocznie. Na koniec 2012r. było ono umiarkowane i wynosiło około 67.6 mld zł, tj. 43,2% dochodów bieżących. Największy udział w tym zadłużeniu miały miasta (43,6% zadłużenia ogółem) oraz gminy (38,6%). Tabela 4 Wydatki majątkowe, wyniki budżetowe oraz zadłużenie jednostek samorządu terytorialnego w 2012r. Szczebel samorządu terytorialnego Zadłużenie dochodów bieżących Udział w zadłużeniu ogółem JST wydatków ogółem Wydatki majątkowe Finansowane dochodami majątkowymi Udział w wydatkach majątkowych JST Nadwyżka (deficyt) budżetowy Udział w dochodach ogółem Wszystkie JST 67,46 43,1 100 35,62 19,7 58,8 100,0-3,05-1,7 Województwa 6,11 53,0 9,1 5,95 37,8 62,3 16,7-0,52-3,4 Powiaty 5,94 28,6 8,8 2,80 12,5 62,7 7,9 0,05 0,2 Miasta 29,38 54,8 43,6 12,68 19,9 60,1 35,6-2,48-4,1 Gminy 26,02 36,9 38,6 14,19 18,1 55,4 39,8-0,08-0,1 Źródło: Obliczenia własne Fitch na podstawie danych Ministerstwa Finansów z dnia 15 kwietnia 2013r. 4
Z uwagi na niewielki wzrost zadłużenia, któremu towarzyszyła poprawa wyników operacyjnych, w 2012r. wskaźniki spłaty i obsługi długu pozostały na zadowalającym poziomie 2011r. Nadwyżka operacyjna była 1,1 raza wyższa od obsługi długu. Wskaźnik zadłużenia do nadwyżki bieżącej wyniósł 5,8 roku i był zdecydowanie niższy od średniej zapadalności długu. Fitch spodziewa się, że wskaźniki te pozostaną na zbliżonym poziomie również w 2013r. Tabela 5 Zadłużenie i wskaźnik spłaty długu 70 60 50 40 30 20 10 Zadłużenie (lewa oś) Wskaźnik spłaty długu (prawa oś) 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013f f: prognozy Fitch Źródło: Obliczenia Fitch na podstawie danych Ministerstwa Finansów (lata) 7 6 5 4 3 2 1 0 Tabela 6 Jednostki których zadłużenie jest bliskie lub przekroczyło dopuszczalny wskaźnik zadłużenia (60% dochodów ogółem) obowiązujący do końca 2013r. 2011 2012 Gminy 50-60 210 196 ponad 60 31 26 Powiaty 50-60 12 18 ponad 60 1 3 Miasta 50-60 14 13 ponad 60 0 0 Województwa 50-60 2 4 ponad 60 0 1 Źródło: Obliczenia własne Fitch na podstawie danych Ministerstwa Finansów z dnia 15 kwietnia 2013r. Chociaż zagregowane wyniki sektora samorządowego za 2012r. wskazują na malejącą presję na wydatki majątkowe oraz na finansowanie długiem, to jednak w niektórych jednostkach presja ta pozostaje nadal wysoka. tyczy to szczególnie miast, które realizują zakrojone na szeroką skalę projekty infrastrukturalne. Większość tych projektów jest współfinansowana ze środków UE, a w konsekwencji musi być ukończona do 2015r. Duże projekty inwestycyjne realizuje m.in. Warszawa (budowa drugiej linii metra; koszt szacowany na 4,3 mld zł w latach 2011-2014), Toruń (budowa mostu na Wiśle 700 mln zł w latach 2010-2014), Rzeszów (projekt na kwotę 415 mln zł w latach 2012-2014, obejmujący zakup 80 autobusów, budowę dróg oraz systemu sterowania ruchem) czy Gdańsk (budowa trasy Słowackiego wraz z tunelem pod Martwą Wisłą 1,58 mld zł w latach 2012-2014). Zwiększone refinansowanie długu W celu dostosowania się do nowego limitu zadłużenia, JST nie tylko starały się nie zwiększać swojego zadłużenia, ale również rozpoczęły jego restrukturyzację. Ma ona na celu wydłużenie średniej zapadalność długu oraz zapewnienie jego równomiernej spłaty w dłuższym okresie. Fitch spodziewa się, że refinansowanie długu ze strony JST dodatkowo wzrośnie w drugiej połowie 2013r., zanim spłaty długu zaczną podlegać nowemu wskaźnikowi zadłużenia. Rosnące zadłużenie pośrednie Zadłużenie wielu JST zbliżyło się do obowiązującego obecnie limitu zadłużenia (60% dochodów ogółem, z wyłączeniem zadłużenia zaciągniętego na finansowanie projektów unijnych). Tymczasem inne jednostki przewidują, że mogą mieć problemy ze spełnieniem nowego wskaźnika długu obowiązującego od 2014r. W celu uniknięcia przekroczenia limitów długu wiele jednostek samorządu terytorialnego zdecydowało się powierzyć realizację inwestycji swoim spółkom komunalnym oraz spółkom specjalnego przeznaczenia, których wyniki finansowe nie są konsolidowane w budżetach JST, a tym samym ich zadłużenie nie jest ujmowane w limitach długu JST. Zadłużenie pośrednie może stanowić ryzyko dla budżetów JST, ponieważ realizacja wielu ważnych projektów może wymagać wsparcia ze strony JST w formie podnoszenia kapitału spółek, udzielanych poręczeń lub poprzez zawarcie przez te jednostki długoterminowych umów na świadczenie usług przez spółki komunalne. Fitch spodziewa się, że tendencja ta będzie się utrzymywać w latach 2013-2015, prowadząc do dalszego wzrost ryzyka pośredniego JST. 5
Zagrożenia związane z nowym wskaźnikiem długu Od 2014r. jednostka samorządu terytorialnego nie będzie mogła uchwalić budżetu, jeśli nie zostanie spełniony nowy wskaźnik zadłużenia. Jednak na moment uchwalania budżetu prawie wszystkie wielkości ujęte w formule wskaźnika będą już określone na bazie wyników z lat ubiegłych. tyczy to zarówno prawej strony formuły (średnia z ostatnich trzech lat relacji nadwyżki bieżącej powiększona o dochody ze sprzedaży majątku do dochodów ogółem), jak i jej lewej strony (planowana suma rat kapitałowych oraz odsetek od zadłużenia do planowanych dochodów ogółem). Wielkość przypadającego do spłaty zadłużenia wynika z harmonogramów określonych w umowach z pożyczkodawcami. Umowy te określają również wysokość marży kredytowej oraz wskazują na instrument bazowy wykorzystany do obliczania odsetek (np. WIBOR/EURIBOR). Wartość instrumentów bazowych wynika natomiast z warunków panujących na rynku finansowym. JST posiadają elastyczność jedynie w zakresie ustalenia wysokości planowanych dochodów ogółem. Elastyczność ta jest jednak ograniczona, gdyż dotyczy głównie dochodów z podatków i opłat lokalnych oraz dochodów ze sprzedaży majątku. Z uwagi na to, że na moment uchwalania budżetu prawie wszystkie wielkości ujęte w formule wskaźnika są już określone na bazie historycznych wyników danej jednostki, Regionalne Izby Obrachunkowe, które nadzorują gospodarkę finansową JST, będą miały taki sam problem z przygotowaniem budżetów jak te jednostki, które nie były w stanie przygotować i uchwalić ich samodzielnie z uwagi na niespełnienie nowego wskaźnika zadłużenia. Niespodziewany spadek wpływów z podatków dochodowych oraz ze sprzedaży majątku, jak również konieczność poniesienia ponadplanowych wydatków operacyjnych, mogą skutkować pogorszeniem się wyników JST w 2013r. poniżej poziomu prognozowanego w ich budżetach. Może to spowodować, że jednostki te nie spełnią limitów zadłużenia w 2014r. Niektóre JST mogą starać się sztucznie zawyżyć swoje prognozowane dochody budżetowe, aby spełnić nowy wskaźnik długu. Jednak taka praktyka nie rozwiąże trwale problemu, a jedynie opóźni moment, kiedy uchwalenie budżetu stanie się niemożliwe. Fakt nie uchwalenia budżetu przez daną jednostkę niesie z sobą szereg konsekwencji, łącznie z ryzykiem wystąpienia w niej poważnych problemów finansowych, które mogą nawet zagrozić wykonywaniu jej podstawowych zadań. Jeśli jednostka nie uchwali budżetu, traci prawo do zaciągania nowego zadłużenia, nawet wówczas gdy nadal jest postrzegana przez uczestników rynku finansowego jako wiarygodny finansowo podmiot. Indywidualny limit zadłużenia skłania JST do zaciągania zadłużenia z długim okresem zapadalności i równomiernie rozłożonymi spłatami, co Fitch ocenia pozytywnie. Utrudnia on jednak refinansowanie długu, ponieważ ogranicza on dopuszczalną wielkość obsługi długu w danym roku budżetowym. W rezultacie nowy limit zadłużenia nie wspiera aktywnej polityki dotyczącej zarządzania długiem oraz płynnością, włączając refinansowanie wysokooprocentowanego długu przed terminem jego zapadalności. Taka sytuacja będzie dotyczyć JST, które zaciągnęły wysokooprocentowany dług w latach kryzysu finansowego (2009-2010). W tamtym okresie ograniczona płynność w sektorze bankowym oraz zwiększona awersja do podejmowania ryzyka spowodowały, że marże kredytowe oferowane JST wzrosły do 300 punktów bazowych, a okres zapadalności oferowanych instrumentów dłużnych spadł zdecydowanie poniżej 10 lat. Nowy limit zadłużenia zdecydowanie ograniczy możliwości JST w zakresie refinansowanie tego kosztownego zadłużenia, chociaż takie działania byłoby ekonomicznie uzasadnione (obecnie JST są w stanie pozyskać dług z okresem zapadalność powyżej 10 lat oraz z marżą kredytową wynoszącą 100-150 punktów bazowych). 6
Indywidualny limit zadłużenia może także uniemożliwić JST przeznaczenie zrealizowanych ponadplanowych dochodów (np. ze sprzedaży majątku) na wcześniejszą spłatę zadłużenia, nawet jeśli taka transakcja miałaby ekonomiczne uzasadnienie. Zadłużenie zaciągnięte przez JST na finansowanie projektów współfinansowanych ze środków UE nie jest ujmowane w nowym limicie zadłużenia. Jednak wyłączenie to nie jest trwałe, ale obowiązuje jedynie do 90 dni po ukończenia projektu. Takie rozwiązanie czyni JST narażonymi na ryzyko przekroczenia indywidualnego wskaźnika zadłużenia po zakończeniu inwestycji unijnych, chociaż ich sytuacja finansowa nie uległa zasadniczej zmianie. 7
Załącznik A Tabela 7 JST 2008 2009 a 2010 2011 2012 Podatki 55,5 52,1 53,4 56,8 59,8 Transfery otrzymane (dotacje i 60,7 65,4 71,9 73,2 75,3 subwencje) Opłaty i pozostałe dochody operacyjne 16,7 17,5 19,8 20,5 21,4 chody operacyjne 132,9 135,0 145,1 150,5 156,5 Wydatki operacyjne -111,9-120,6-131,7-136,4-141,4 Nadwyżka operacyjna 20,9 14,4 13,4 14,0 15,1 chody finansowe 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Odsetki zapłacone -1,3-1,4-1,9-2,7-3,5 Nadwyżka bieżąca 19,6 13,0 11,5 11,3 11,6 chody majątkowe 9,7 11,0 18,7 20,9 20,9 Wydatki majątkowe -31,9-36,9-44,2-42,4-35,6 Bilans majątkowy -22,2-25,9-25,6-21,6-14,7 Nadwyżka (Deficyt) przed obsługą zadłużenia -2,6-13,0-14,0-10,3-3,0 Nowe zadłużenie -6,5-6,1-7,2-9,6-10,1 Spłata zadłużenia 9,4 17,7 21,9 19,3 12,6 Zmiana zadłużenia netto 2,9 11,6 14,8 9,7 2,5 Wynik budżetu ogółem 0,3-1,4 0,7-0,5-0,5 Zadłużenie Krótkoterminowe 0,6 0,3 0,5 0,7 0,5 Długoterminowe 28,2 39,8 54,3 64,8 67,1 Zadłużenie bezpośrednie 28,8 40,1 54,8 65,5 67,6 + Inne zobowiązania dłużne 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Zadłużenie ogółem 28,8 40,1 54,8 65,5 67,6 - Wolne środki 17,9 16,5 14,9 15,6 15,4 Zadłużeniem ogółem netto 11,0 23,6 39,9 49,9 52,2 Udzielone poręczenia 6,8 4,9 5,4 5,6 5,7 Ogółem zadłużenie i zobowiązania pośrednie netto 17,8 28,5 45,3 55,5 57,9 a Po wyłączeniu dotacji unijnych przekazywanych za pośrednictwem województw innym beneficjentom. Od 2010r. na bazie zmiany ustawy o finansach publicznych województwa przestały pośredniczyć w przekazywaniu dotacji unijnych innym beneficjentom; w ich budżetach zaczęły być ujmowane jedynie środki unijne na ich własne projekty. Źródło: Obliczenia Fitch na podstawie danych Ministerstwa Finansów 8
Załącznik B Tabela 8 JST 2008 2009 a 2010 2011 2012 Wskaźniki budżetowe Nadwyżka operacyjna/ chody operacyjne 15,8 10,6 9,2 9,3 9,7 Nadwyżka bieżąca/ chody bieżące a 14,8 9,6 8,0 7,5 7,4 Nadwyżka (deficyt) przed obsługą zadłużenia/ chody ogółem b -1,8-8,9-8,6-6,0-1,7 Wynik budżetu ogółem/ chody ogółem 0,2-0,9 0,5-0,3-0,3 Wzrost dochodów operacyjnych (% zmiana w ciągu roku) 8,4 1,6 7,5 3,7 4,0 Wzrost wydatków operacyjnych (% zmiana w ciągu roku) 10,8 7,8 9,1 3,6 3,6 Wzrost nadwyżki bieżącej (% zmiana w ciągu roku) -4,4-34,0-11,0-2,1 2,9 Wskaźniki zadłużenia Wzrost zadłużenia bezpośredniego (% zmiana w ciągu roku) 12,2 39,1 36,0 19,4 3,3 Odsetki zapłacone/ chody operacyjne 1,0 1,0 1,3 1,8 2,2 Nadwyżka operacyjna/ Odsetki zapłacone (wielokrotność) 15,9 10,3 7,2 5,2 4,3 Obsługa zadłużenia bezpośredniego/ chody bieżące 5,8 5,6 6,2 8,2 8,7 Obsługa zadłużenia bezpośredniego/ Nadwyżka operacyjna 37,1 52,2 67,3 87,9 89,9 Zadłużenie bezpośrednie/ chody bieżące 21,7 29,7 37,8 43,5 43,2 Zadłużenie ogółem/ chody bieżące 21,7 29,7 37,8 43,5 43,2 Zadłużenie bezpośrednie/ Nadwyżka bieżąca (lata) 13,4 21,1 31,2 36,9 37,0 Ogółem zadłużenie i zobowiązania pośrednie netto/ chody bieżące 1,5 3,1 4,8 5,8 5,8 Zadłużenie ogółem/ Nadwyżka bieżąca (lata) 1,5 3,1 4,8 5,8 5,8 Zadłużenie bezpośrednie/ PKB 2,3 3,0 3,9 b.d. b.d. Zadłużenia bezpośrednie na mieszkańca (PLN) 756 1.051 1.423 1.699 1.754 Wskaźniki dochodów chody operacyjne/ Planowane dochody operacyjne b.d. b.d. 101,0 103,3 102,5 chody podatkowe/ chody operacyjne 41,8 38,6 36,8 37,8 38,2 Podatki lokalne/ chody podatkowe ogółem 35,1 35,6 38,1 36,1 37,1 Otrzymane transfery bieżące/ chody operacyjne 45,7 48,4 49,5 48,6 48,1 chody operacyjne/ chody ogółem 93,2 92,5 88,6 87,8 88,2 chody na mieszkańca (PLN) 3.738 3.825 4.250 4.445 4.604 Wskaźniki wydatków Wydatki operacyjne/ Planowane wydatki operacyjne b.d. b.d. 102,0 101,0 100,2 Wydatki na wynagrodzenia/ Wydatki operacyjne 44,4 44,5 44,0 46,2 46,8 Transfery bieżące/ Wydatki operacyjne 11,1 10,5 10,7 9,9 10,1 Wydatki majątkowe/ Planowane wydatki majątkowe b.d. b.d. 73,2 74,6 72,8 Wydatki majątkowe/ Wydatki ogółem 22,0 23,2 24,9 23,4 19,7 Wydatki majątkowe/ Lokalny PKB 2,5 2,7 3,1 b.d. b.d. Wydatki na mieszkańca (PLN) 3.976 4.325 4.800 4.961 4.945 Finansowanie wydatków majątkowych Nadwyżka bieżąca/ Wydatki majątkowe 61,5 35,1 26,1 26,6 32,6 chody majątkowe/ Wydatki majątkowe 30,3 29,7 42,2 49,1 58,8 Zmiana zadłużenia netto/ Wydatki majątkowe 9,2 31,4 33,4 22,9 7,1 b.d, brak danych a wraz z dochodami finansowym b bez nowego zadłużenia Źródło: Obliczenia Fitch na podstawie danych Ministerstwa Finansów 9
Tabela 9 Dwadzieścia największych miast w Polsce pod względem liczby ludności Miasto Ludność (000) Zadłużenie dochodów bieżących W całości zadłużenia JST wydatków ogółem Wydatki majątkowe Finansowane dochodami majątkowymi W całości wydatków majątkowych JST Nadwyżka (deficyt) budżetowy dochodów ogółem Warszawa 1 715,5 5 695,5 54,2 8,4 2 177,2 17,3 65,4 6,1-671,7-5,6 Kraków 758,3 2 046,0 62,6 3,0 455,9 13,1 39,2 1,3-42,5-1,2 Lodź 719,0 1 827,4 64,8 2,7 531,6 16,0 39,8 1,5-292,4-9,6 Wrocław 631,2 2 280,5 77,6 3,4 903,0 24,5 72,3 2,5-101,1-2,8 Poznań 550,7 1 853,9 75,6 2,7 594,6 20,8 50,8 1,7-100,5-3,6 Gdańsk 460,4 1 404,4 72,3 2,1 1 180,1 39,7 84,0 3,3-36,8-1,3 Szczecin 408,9 965,2 64,3 1,4 442,1 24,4 36,1 1,2-151,1-9,1 Bydgoszcz 361,3 913,0 73,3 1,4 285,4 19,5 28,9 0,8-136,3-10,3 Lublin 347,7 887,0 67,6 1,3 362,3 22,1 62,2 1,0-102,2-6,6 Katowice 307,2 484,8 36,3 0,7 378,5 24,4 15,2 1,1-160,5-11,5 Białystok 294,9 701,4 60,8 1,0 398,6 26,3 77,7 1,1-53,7-3,7 Gdynia 248,7 500,0 50,7 0,7 216,3 18,0 72,0 0,6-59,4-5,2 Częstochowa 234,5 420,6 50,9 0,6 163,0 17,4 52,2 0,5-27,8-3,1 Radom 219,7 361,1 44,1 0,5 124,1 13,5 59,1 0,3-25,9-2,9 Sosnowiec 213,5 218,1 34,3 0,3 109,0 15,0 51,5 0,3-36,0-5,2 Toruń 204,3 826,8 108,0 1,2 419,1 37,6 53,3 1,2-124,7-12,6 Kielce 200,9 520,1 60,3 0,8 259,2 23,7 45,7 0,7-112,4-11,5 Gliwice 186,2 125,6 16,2 0,2 217,0 24,0 43,5 0,6-34,2-3,9 Rzeszów 182,0 410,0 56,9 0,6 221,0 24,0 72,0 0,6-40,4-4,6 Zabrze 179,5 248,9 40,6 0,4 148,5 20,2 105,5 0,4 34,7 4,5 Razem 8 424,5 22 690,3 60,5 33,6 9 586,6 21,1 59,6 26,9-2 274,8-5,3 Źródło: Obliczenia własne Fitch na podstawie danych Ministerstwa Finansów z dnia 15 kwietnia 2013r. Tabela 10 Województwa w Polsce Województwo Ludność (000) Zadłużenie dochodów bieżących W całości zadłużenia JST Wydatki majątkowe wydatków ogółem Finansowane dochodami majątkowymi Nadwyżka (deficyt) budżetowy W całości wydatków dochodów majątkowych ogółem JST Mazowieckie 5 301,8 1 428,4 0,7 2,1 534,7 21,7 60,5 1,5 26,5 1,1 Śląskie 4 615,9 429,9 0,4 0,6 540,5 36,8 58,1 1,5-71,0-5,1 Wielkopolskie 3 462,2 250,0 0,3 0,4 409,4 36,0 63,8 1,1-36,4-3,3 Małopolskie 3 354,1 416,4 0,5 0,6 462,6 40,5 73,3 1,3-2,7-0,2 lnośląskie 2 914,4 577,0 0,5 0,9 801,5 47,5 53,4 2,3-13,0-0,8 Łódzkie 2 524,7 421,0 0,7 0,6 362,9 40,2 63,8 1,0-81,0-9,9 Pomorskie 2 290,1 376,0 0,6 0,6 371,2 40,4 71,4 1,0-32,7-3,7 Lubelskie 2 165,7 395,7 0,6 0,6 308,5 36,7 54,1 0,9-64,1-8,3 Podkarpackie 2 130,0 325,5 0,5 0,5 361,8 40,6 60,9 1,0-19,4-2,2 Kujawsko-pomorskie 2 096,4 382,3 0,6 0,6 224,4 29,3 56,5 0,6-6,3-0,8 Zachodniopomorskie 1 721,4 267,7 0,5 0,4 389,1 47,3 74,4 1,1-36,0-4,6 Warmińsko-mazurskie 1 450,7 235,4 0,5 0,3 305,7 45,0 59,4 0,9-64,7-10,5 Świętokrzyskie 1 274,0 120,5 0,3 0,2 403,7 58,6 56,4 1,1-95,2-16,1 Podlaskie 1 198,7 29,7 0,1 0,0 200,8 40,8 65,4 0,6-23,9-5,1 Lubuskie 1 023,3 203,0 0,6 0,3 139,6 31,3 71,2 0,4-7,3-1,7 Opolskie 1 010,2 254,1 0,8 0,4 136,1 33,0 73,7 0,4 2,7 0,6 Razem 38 533,3 6 112,5 0,5 9,1 5 952,4 37,8 62,3 16,7-524,4-3,4 Źródło: Obliczenia własne Fitch na podstawie danych Ministerstwa Finansów z dnia 15 kwietnia 2013r. 10
Tabela 11 JST oceniane przez Fitch w Polsce na dzień 19 lipca 2013r. JST Międzynarodowy długoterminowy w walucie zagranicznej Rating nadany przez Fitch Międzynarodowy długoterminowy w walucie krajowej Krajowy długoterminowy Perspektywa ratingu Międzynarodowego Krajowego Województwa Małopolskie A A AA+(pol) Pozytywna Stabilna Mazowieckie BBB+ A AA(pol) Negatywna Negatywna Wielkopolskie A A AA+(pol) Pozytywna Stabilna Miasta Białystok BBB BBB A(pol) Stabilna Negatywna Bydgoszcz BBB BBB A(pol) Stabilna Stabilna Częstochowa BBB BBB - Stabilna - Gdańsk BBB+ BBB+ AA (pol) Stabilna Stabilna Gliwice BBB+ BBB+ A+(pol) Stabilna Stabilna Katowice A A AA+(pol) Pozytywna Stabilna Kielce BBB BBB A (pol) Stabilna Stabilna Olsztyn BB+ BB+ BBB+(pol) Stabilna Stabilna Opole - - BBB+(pol) Stabilna Płock BBB BBB A+(pol) Stabilna Stabilna Rybnik - - A+(pol) Stabilna Rzeszów BBB BBB A+(pol) Stabilna Stabilna Szczecin BBB+ BBB+ - Stabilna - Toruń BBB BBB A(pol) Stabilna Stabilna Warszawa - - AAA(pol) - Stabilna Zabrze BB+ BB+ BBB+(pol) Stabilna Stabilna Gminy Myślenice - - BBB (pol) - Negatywna Ostrów Wielkopolski - - A (pol) - Pozytywna Źródło: Fitch 11
WSZYSTKIE RATINGI FITCH PODLEGAJĄ PEWNYM OGRANICZENIOM ORAZ WYŁĄCZENIOM ODPOWIEDZIALNOŚCI. PROSIMY O ZAPOZNANIE SIĘ Z TYMI OGRANICZENIAMI I WYŁĄCZENIAMI ODPOWIEDZIALNOŚCI NA STRONIE FITCH: HTTP://FITCHRATINGS.COM/UNDERSTANDINGCREDITRATINGS. PONADTO, NA STRONIE AGENCJI WWW.FITCHRATINGS.COM ZNAJDUJĄ SIĘ PUBLICZNIE DOSTĘPNE DEFINICJE RATINGÓW ORAZ ZASADY ICH STOSOWANIA. OPUBLIKOWANE TAM RATINGI, KRYTERIA ORAZ METODYKI SĄ W KAŻDEJ CHWILI DOSTĘPNE. NA STRONIE AGENCJI W SEKCJI CODE OF CONDUCT ZNAJDUJĄ SIĘ DOKUMENTY: CODE OF CONDUCT, CONFIDENTIALITY, CONFLICTS OF INTEREST, AFFILIATE FIREWALL, COMPLIANCE, A TAKŻE INNE ODPOWIEDNIE DOKUMENTY DOTYCZĄCE POLITYK I PROCEDUR STOSOWANYCH PRZEZ FITCH. FITCH MÓGŁ RÓWNIEŻ ZREALIZOWAĆ INNĄ, DOZWOLONĄ POD OBECNYMI REGULACJAMI, USŁUGĘ TEMU OCENIANEMU EMITENTOWI LUB POWIĄZANYM Z NIM PODMIOTOM TRZECIM. DALSZE INFORMACJE DOTYCZĄCE TEJ USŁUGI RATINGOWEJ, DLA KTÓREJ ANALITYK WIODĄCY JEST UMIEJSCOWIONY W PODMIOCIE ZAREJESTROWANYM W UE, MOŻNA ZNALEŹĆ NA STRONIE EMITENTA NA STRONIE INTERNETOWEJ FITCH. Copyright 2013 Fitch, Inc., Fitch Ratings Ltd. i jego podmioty zależne. One State Street Plaza, NY, NY 10004. Telefon: 1-800-753-4824, (212) 908-0500. Fax: (212) 480-4435. Kopiowanie lub wykorzystywanie w całości lub w części bez zgody jest zabronione. Wszelkie prawa zastrzeżone. Wszystkie informacje zamieszczone w tym raporcie opierają się na informacjach od emitentów, innych dłużników i organizatorów, lub innych źródłach, które Fitch uważa za wiarygodne. Fitch nie przeprowadza audytu ani nie weryfikuje prawdziwości i dokładności tych informacji. W związku z tym informacje zawarte w tym raporcie są prezentowane w oryginalnej postaci, bez żadnych gwarancji. Rating nadany przez Fitch jest opinią o wiarygodności kredytowej papieru wartościowego. Rating nie odzwierciedla ryzyka poniesienia strat na skutek innych ryzyk niż ryzyko kredytowe chyba, że ryzyka takie zostały dokładnie przedstawione. Fitch nie jest zaangażowany w oferowanie lub sprzedaż jakichkolwiek papierów wartościowych. Raport prezentujący rating nadany przez Fitch nie jest prospektem ani nie zastępuje informacji zebranych, sprawdzonych i przedstawianych inwestorom przez emitenta i jego agenta w związku ze sprzedażą papierów dłużnych. Ratingi mogą być zmienione, zawieszone lub wycofane w każdej chwili z różnych powodów i jest to suwerenna decyzja Fitch a. Fitch nie oferuje żadnego doradztwa inwestycyjnego. Ratingi nie stanowią rekomendacji kupna, sprzedaży lub trzymania jakichkolwiek papierów wartościowych. Ratingi nie komentują poprawności cen rynkowych, przydatności jakiegokolwiek papieru wartościowego dla danego inwestora, charakterystyki zwolnień podatkowych lub zobowiązań podatkowych związanych z płatnościami z danym papierem wartościowym. Fitch otrzymuje wynagrodzenie od emitentów, ubezpieczycieli, gwarantów, innych instytucji oraz organizatorów za usługi ratingowe. Opłaty te zazwyczaj zamykają się w przedziale od 1.000 USD do 750.000 USD (lub równowartości tej kwoty w innych walutach) za emisję. W niektórych wypadkach Fitch ocenia wszystkie lub dużą część emisji danego emitenta, lub ubezpieczonych lub gwarantowanych przez danego ubezpieczyciela lub gwaranta, w ramach jednej opłaty rocznej. Taka opłata kształtuje się w przedziale od 10.000 USD do 1.500.000 USD (lub równowartość tej kwoty w innych walutach). Nadanie, publikacja i dystrybucja ratingu przez Fitch nie stanowi zgody Fitch a do używania jego nazwy w roli eksperta w związku z jakąkolwiek rejestracją w ramach przepisów o publicznym obrocie papierów wartościowych w USA, ustawy Financial Services and Markets Act z 2000 roku w Wielkiej Brytanii lub podobnych praw i regulacji w każdym innym państwie. Z powodu relatywnej efektywności elektronicznej publikacji i dystrybucji, analizy Fitch mogą być dostępne dla prenumeratorów tych wersji do 3 dni wcześniej niż dla prenumeratorów wersji drukowanej. 12