RECENZJE I ARTYKUŁY RECENZYJNE

Podobne dokumenty
Ukraińska partyzantka

CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ

Archiwum Pełne Pamięci IPN GD 536/121

Struktura narodowościowa ludności Polski, Wolnego Miasta Gdańska oraz wschodnich obszarów Niemiec w latach

Gdzie brat twój Abel? Zbrodnia wołyńska. Wprowadzenie. Film

-w Wprowadzenie 12 Wstęp

ZARZĄDZENIE NR 1782/2003 PREZYDENTA MIASTA KRAKOWA Z DNIA 12 grudnia 2003 r.

Od początku okupacji przygotowywano się do wybuchu powstania Zdawano sobie sprawę z planów Stalina dotyczących Polski 27 października 1943 r. gen.

CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ROCZNICA ZBRODNI NA WOŁYNIU - PAMIĘĆ I POJEDNANIE BS/117/2003 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, LIPIEC 2003

Polskie Państwo podziemne Przygotowała: Katarzyna Kossakowska Klasa III A

Koło historyczne 1abc

ZBRODNIA WOŁYŃSKA KALENDARIUM WYDARZEŃ

Polsko-ukraińskie spory historyczne o Zbrodnię Wołyńską

Roman Kabaczij. WYGNANI NA STEPY Przesiedlenia ludności ukraińskiej z Polski na południe Ukrainy w latach

Dorobek wydawniczy pracowników Instytutu Prawa i Administracji za rok 2011

POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE

Spis tresci. Wykaz 11 Wstçp 13

1. Publikacje książkowe. * Działalność Polskich Związków Zawodowych w ŚFZZ , Warszawa 1986; Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, s.

Agresja ZSRR na Polskę zbrojna napaść dokonana 17 września 1939 przez ZSRR na Polskę, będącą od 1 września 1939 w stanie wojny z III Rzeszą.

Przemilczana tragedia

Ewa Siemaszko Wokół filmu Wołyń

75 rocznica powstania

Recenzje. Wołyń i akcja Wisła bez relatywizacji

WAŻNE DATY WAŻNE BITWY. Lekcja. Temat: Lekcja powtórzeniowa. 1 września 1939 roku - wybuch II wojny światowej

Grzegorz Hryciuk: Ludobójstwo w Arkadii czystka etniczna na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach

WOŁYŃ Warszawa, lipiec 2003 r.

Uchwała z dnia 3 kwietnia 1996 r. III AZP 37/95

Kto jest kim w filmie Kurier

74 -ta rocznica agresji sowieckiej na Polskę r.

Powstanie Warszawskie. Anna Strus 6a

OFERTA WYSTAW DO WYPOŻYCZENIA. Kraków 2019

musimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę Zbigniew Herbert

ZADANIA. 1. Przyjrzyj się mapie i odpowiedz na pytania. 1. Nadaj mapie tytuł. Polska pod okupacją radziecką i niemiecką.

212 ARTYKUŁ Y RECENZYJNEI RECENZJE

SPIS ARTYKUŁÓW OGŁOSZONYCH W NUMERACH 1 5 BIULETYNU. Nr 1, 1969

Konkurs wiedzy historycznej Polskie Państwo Podziemne Imię i nazwisko... Klasa... Szkoła... Liczba punktów...

Rozkład materiału. kl. III/podręcznik :Poznać, zrozumieć, WSiP 2009/

Podczas uroczystości przypomniano, że Legionowo było jedynym miastem w województwie mazowieckim, w którym wybuchło Powstanie Warszawskie.

254 Recenzje i artykuły recenzyjne

Uzasadnienie przeprowadzenia operacji Wisła w 1947 roku. (ekspertyza)

Pamięć i szacunek dla ofiar ludobójstwa Polaków na Kresach Wschodnich

GRUPA A. a) odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. do wybuchu powstania warszawskiego.

Nie używajmy eufemizmów

Agresja sowiecka na Polskę- IV rozbiór Polski

Warszawa, lipiec 2013 BS/101/2013 POJEDNANIE POLSKO-UKRAIŃSKIE

Jan Nowak-Jeziorański. Kalendarium życia

70. ROCZNICA ZAKOŃCZENIA II WOJNY ŚWIATOWEJ

WIEŚ NA KRESACH POŁUDNIOWO-WSCHODNICH POD DWIEMA OKUPACJAMI

Title: Rzeź wołyńska w dokumentach i publicystyce Polskiego Państwa Podziemnego i Rządu RP na Uchodźstwie

wszystko co nas łączy"

Kilka słów o autorze. Józef Mackiewicz (ur r., zm. 31 stycznia 1985) polski pisarz i publicysta.

Księgarnia PWN: Wojciech Witkowski - Historia administracji w Polsce

HISTORIA ADMINISTRACJI W POLSCE Autor: Wojciech Witkowski

Leon Popek, Wołyńskie ekshumacje w latach

Nadwiślański Oddział Straży Granicznej

VI Powiatowy Jurajski Konkurs Historyczny

1. Wymień państwa,,trójporozumienia...

Ukraińcy nie chcą przesiedlenia

Debaty Lelewelowskie 2013/1

Ustawa. z dnia r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Art.

Scenariusz zajęć dla uczniów gimnazjum OKUPACJA NIEMIECKA ZIEM POLSKICH

Głównym zadaniem AK była walka z okupantem o odzyskanie niepodległości; w tym celu żołnierze podziemnej organizacji prowadzili liczne akcje zbrojne i

ZADANIA DO SPRAWDZIANU

Dr Ihar Melnikau: Władze bały się, że popsujemy im rocznicę 17 września

Pamięć.pl - portal edukacyjny IPN

Tadeusz Skoczek Wołyń. Ludobójstwo. Polskie losy. Niepodległość i Pamięć 20/3-4 (43-44),

WSPÓLNA PRZESZŁOŚĆ. Ukraińcy i Polacy jako ofiary terroru komunistycznego

Martyrologia Wsi Polskich

2. Realizacja tematu lekcji: - rozdanie tekstów źródłowych, - czytanie tekstu i odpowiedzi na pytania do tekstu pod kierunkiem nauczyciela.

Centrum Edukacyjne IPN Przystanek Historia w Kielcach ul. Warszawska 5 tel

Szkolny Konkurs Wiedzy o Armii Krajowej

Literatura krwią pisana

PROGRAM PRZYSPOSOBIENIA OBRONNEGO

STOSUNKI PAŃSTWO - KOŚCIÓŁ W POLSCE

ZBRODNIA WOLYNSKA PRAWDA I PAMIEC

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo NIEDOSTETECZNY

PROGRAM PRZYSPOSOBIENIA OBRONNEGO

Pod znakiem króla Daniela

Plan wynikowy z historii poziom podstawowy na rok szkolny 2016/2017 dla klasy I a

Dramatyczne losy Polaków na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej w latach

ASY POLSKIEGO LOTNICTWA W BITWIE O ANGLIĘ

HISTORIA ARMII KRAJOWEJ

sygnatura archiwalna:


HISTORIA USTROJU POLSKI. Autor: Marian Kallas

Grupa Reagowania Operacyjno-Manewrowego (GROM)

2014 rok Rok Pamięci Narodowej

OSTATNIA NARADA CZŁONKÓW WKR

Wymagania edukacyjne z historii do klasy I dopuszczający

Patroni naszych ulic

II POKAZ FILATELISTYCZNY POCZET DOWÓDCÓW 2. KORPUSU POLSKIEGO

Temat: Ojczyzna zawsze bliska memu sercu tworzenie kompozycji graficznych.

Z Dziejów Regionu i Miasta : rocznik Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Skarżysku-Kamiennej 2,

Spis treści. Wprowadzenie. I. KSZTAŁCENIE OBRONNE MŁODZIEśY W POLSCE (TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ)

KONCEPCJA SYSTEMU STRATEGICZNEJ ODPORNOŚCI KRAJU

Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR

Prawda i kłamstwo o Katyniu

Grzegorz Motyka Rafał Wnuk Tomasz Stryjek Adam F. Baran. Wojna. po wojnie. Antysowieckie podziemie w Europie Ârodkowo-Wschodniej w latach

Transkrypt:

RECENZJE I ARTYKUŁY RECENZYJNE Mazowieckie Studia Humanistyczne Nr 1-2, 2005 Władysław Filar, Wołyń 1939-1944. Eksterminacja czy walki polsko-ukraińskie. Studium historyczno-wojskowe zmagań na Wołyniu w obronie polskości, wiary i godności ludzkiej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003, str. 467. W 2003 r. wydana została książka Władysława Filara Wołyń 1939-1944. Eksterminacja czy walki polsko-ukraińskie. Autor wykorzystał różnorodne archiwalia polskie, ukraińskie, niemieckie i istniejącą literaturę przedmiotu. Władysław Filar sam był uczestnikiem dramatu wołyńskiego - korzystnie wpłynęło to na monografię i nie przeszkodziło w jej obiektywizmie. W książce ukazano rozwój ukraińskiego ruchu nacjonalistycznego w okresie międzywojennym, a przede wszystkim podczas II wojny światowej. Nacjonalizm ukraiński o zabarwieniu faszystowskim powstał w latach dwudziestych XX wieku. Był reakcją na fiasko działań, które zmierzały do budowy państwa ukraińskiego po I wojnie światowej. W 1929 r. powstała Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN), w której skład weszła m.in. Ukraińska Wojskowa Organizacja (UWO). Po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 r., nacjonaliści ukraińscy zorganizowali na zachodniej Ukrainie własną administrację i milicję. Działalność ta odbywała się bez oficjalnej zgody władz niemieckich i zmierzała do utworzenia państwa ukraińskiego. Początkowo Niemcy pozwalali na to. Jednak od jesieni 1941 r. zorganizowali własną okupacyjną administrację i policję, w których większość stanowili Ukraińcy. Na początku wojny niemiecko-sowieckiej w 1941 r. na północno-wschodnim Wołyniu i Polesiu zostały uformowane pierwsze zbrojne oddziały nacjonalistów ukraińskich. Ich organizatorem był Taras Boroweć ps. Taras Bulba". Zwalczały one pozostałe rozbite jednostki wojsk sowieckich. Od wiosny 1943 r. nastąpił intensywny rozwój oddziałów partyzanckich ukraińskich nacjonalistów: OUN Bandery, oddziałów Tarasa Bulby" i OUN Melnyka. Wiosną tego roku ponad 4000 ukraińskich policjantów przeszła do partyzantki nacjonalistycznej. Latem tego roku oddziały OUN Bandery siłą wchłonęły oddziały Tarasa Bulby" i OUN Andrieja Melnyka - przeciwstawiających się oficerów likwidowano. W ten sposób zintegrowana Ukraińska Powstańcza Armia stała się jedyną formacją zbrojną ukraińskich nacjonalistów. Władysław Filar wyczerpująco przedstawił tragedię ludobójstwa ludności polskiej przez nacjonalistów ukraińskich. W 1942 r. dokonywano zabójstw pojedynczych osób i rodzin polskich. Pierwszy zbiorowy mord miał miejsce w li-

252 Recenzje i artykuły recenzyjne stopadzie 1942 r. w Obórkach. Od początku 1943 r. terror wyraźnie nasilił się, coraz więcej było masowych rzezi. Szczególnie tragiczny był lipiec 1943 r. - 11 lipca oddziały UPA wspierane przez miejscową ludność ukraińską napadły na wsie i osady polskie jednocześnie w powiatach: kowelskim, horochowskim i włodzimierskim. Ich mieszkańców mordowano z nieludzkim okrucieństwem. Zabudowania niszczono. Akcja ta była zaplanowana i przeprowadzona w sposób zorganizowany. W październiku 1943 r. kierownictwo OUN wydało komunikat, w którym potępiono walki bratobójcze, oświadczono także, że to nie OUN dokonywało masowych mordów. Jednak rzezie nadal trwały. Ponadto zachowały się inne dokumenty, w których nakazywano niszczyć polskość. W sierpniu 1943 r. metropolita Andrzej Szeptycki wydał list pasterski, w którym nawoływał Ukraińców do zaprzestania rzezi. W omawianej monografii rzetelnie zaprezentowano kwestię policji ukraińskiej i polskiej. Okupacyjne władze niemieckie na Wołyniu oparły się na Ukraińcach. Na początku 1943 r. ukraińskich policjantów było około osiem razy więcej niż niemieckich. Ukraińcy stanowili również zdecydowaną większość w administracji okupacyjnej. Wstępowanie Polaków do policji na Wołyniu nastąpiło po eksterminacji ludności polskiej przez formacje OUN i UPA w 1943 r. Wcześniejsze starania władz niemieckich w tym względzie kończyły się fiaskiem. Uformowanie policji polskiej w danym rejonie następowało po masowych rzeziach. Wstępowano w jej szeregi nie aby służyć okupantom, ale aby zdobyć broń dla obrony ludności polskiej. W szczególności zgłaszali się uchodźcy ze zniszczonych osad, którzy utracili swych najbliższych. Działalność polskiej policji polegała głównie na obronie Polaków przed atakami nacjonalistów ukraińskich. Polskie formacje były mniej liczne niż istniejąca nadal policja ukraińska. Miały też mniejsze uprawnienia - np. nie mogły dokonywać aresztowań. W książce uwzględniono również rolę partyzantki sowieckiej na Wołyniu. Działała ona od początku okupacji niemieckiej. W miarę upływu czasu jej szeregi zwiększały się. Korzystała ona z pomocy Armii Czerwonej. W trudno dostępnych rejonach partyzanci mieli swoje lotniska. Drogą powietrzną dostarczano im uzbrojenie i zaopatrzenie. Ukraińcy sympatyzowali z OUN i UPA, i byli wrodzy wobec partyzantki sowieckiej. Natomiast ludność polska miała do niej pozytywny stosunek i udzielała jej wsparcia. Spowodowane to było tym, że Polacy i partyzanci sowieccy mieli wspólnego wroga - Niemcy, a także tym, że partyzanci sowieccy często bronili polskie wsie przed atakami UPA. Bardzo interesujące są wyniki badań Władysława Filara dotyczące Polskiego Państwa Podziemnego, Armii Krajowej i samoobrony na Wołyniu. Konspiracja na Wołyniu powstawała od początku okupacji sowieckiej. Jednak po aresztowaniach w 1940 r. jej działalność zanikła. Po wkroczeniu Niemców w 1941 r. zaczęto odbudowywać struktury podziemne. Zbliżanie się Armii Czerwonej do

253 Recenzje i artykuły recenzyjne wschodnich granic II Rzeczypospolitej spowodowało decyzję komendanta Okręgu AK Wołyń o rozpoczęciu planu Burza". Rozkazy mobilizacyjne wydano inspektoratom w grudniu 1943 r. i w styczniu 1944 r. Mobilizacja i koncentracja w pełni powiodła się tylko w północno-wschodniej i zachodniej części Wołynia. We wschodnich i środkowych powiatach większość sił samoobrony pozostała na miejscu, broniąc ludność polską przed UPA. Pod koniec stycznia 1944 r. uformowano 27 Wołyńską Dywizję Piechoty AK, dysponującą ponad 6,5 tysiącami żołnierzy. Sytuacja Polaków na Wołyniu spowodowała powstanie form samoorganizowania się nie stosowanych w Generalnym Gubernatorstwie. Począwszy od drugiej połowy 1942 r. ludność zagrożonych osiedli samorzutnie organizowała samoobronę. Punkty obserwacyjne, nocne dyżury, straże miały ostrzegać przed niebezpieczeństwem. W początkowym okresie posiadano jeszcze niewiele broni palnej. Od wiosny 1943 r. w organizowanie samoobrony zaangażowały się struktury Wołyńskiego Okręgu AK. Powstawały bazy samoobrony z kilku lub kilkunastu wsi, w których chroniła się ludność polska z mniejszych osad. Broniły je miejscowe oddziały samoobrony z wykorzystaniem umocnień polowych. Oddziały te robiły wypady do zniszczonych wsi w celu uratowania ocalałych Polaków oraz zapewniały bezpieczeństwo podczas prac polowych. Od lipca 1943 r. powstawały oddziały partyzanckie AK. Były one lepiej wyposażone w broń. Cechowały się ruchliwością, w razie zagrożenia baz samoobrony udzielały im pomocy z zewnątrz. W wyniku tych kompleksowych działań, w końcu 1943 r. udało się wstrzymać napór UPA, ratując ludność polską skupioną w bazach samoobrony. Od stycznia do kwietnia 1944 r. bezpieczeństwo Polaków na terenie między Stochodem a Bugiem zapewniała 27 WDP AK. Nie ulega wątpliwości, że eksterminacja ludności polskiej na Wołyniu dokonywana przez UPA była ludobójstwem. Co więcej, zbrodni tej dokonywano z wielkim okrucieństwem. Fakty te do tej pory, mimo upływu czasu, robią duże wrażenie. Wobec tego nasuwa się podstawowe pytanie, jaki był stosunek elity społeczeństwa ukraińskiego do tych zbrodni? Ukraińcy na terenie województw południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej mieli w pełni ukształtowaną inteligencję, aktywną pod względem politycznym i społecznym. Pod okupacją niemiecką miała ona pewien zakres swobody. Ukraińska elita - intelektualna i kulturalna mogła potępić akcję UPA i to byłaby najwłaściwsza postawa. Z drugiej strony mogła aprobować zbrodnię. Trudno w to uwierzyć, stanowili ją ludzie wykształceni, wychowani w kulturze chrześcijańskiej, co więcej w Małopolsce Wschodniej, byli to katolicy obrządku wschodniego. Ukraińska inteligencja mogła również starać się przemilczeć problem, udawać, że go nie ma. Byłaby to postawa faiyzejska, gdyż wiedziano o budzących grozę wydarzeniach. Ważnym i interesującym zagadnieniem jest ustalenie stanowiska Kościołów chrześcijańskich wobec tragicznych wydarzeń na Wołyniu. Kościół rzymskoka-

254 Recenzje i artykuły recenzyjne tolicki na kresach był wyznaniem Polaków. Czy mógł pozostać obojętny wobec eksterminacji swoich wyznawców. Ukraińcy na Wołyniu byli prawosławni, natomiast Ukraińcy w Galicji Wschodniej byli grekokatolikami. Rzeź cywilnej ludności polskiej była czymś tak sprzecznym z duchem chrześcijaństwa, że było niemożliwej, aby Kościół prawosławny czy grekokatolicki nie dostrzegały problemu i pozostały wobec tego obojętne. W omawianej monografii bardzo przydałoby się zanalizowanie stanowiska Kościołów. Tymczasem nie ma tego. Autor zamieścił tylko krótką wzmiankę, że metropolita Andrzej Szeptycki wydał list potępiający zbrodnie na ludności polskiej i że popi po jego odczytaniu dodawali komentarze sprzeczne z jego treścią. Ta krótka informacja nie jest poddana analizie. Na przykład ciekawe jest, na ile taka postawa duchownych ukraińskich była typowa, być może zdarzało się to tylko incydentalnie. Autor nie przedstawił gruntownie, jakie było stanowisko i jakie działania podjęły najwyższe władze polskie, cywilne i wojskowe w kraju, i w Londynie, wobec tak poważnego problemu, jak ludobójstwo Polaków na Wołyniu. Informacje na ten temat na pewno posiadano. Można by spróbować na podstawie zachowanych źródeł pokazać, jak dużo uwagi najwyższe polskie władze poświęcały tej kwestii. Recenzowana publikacja dokładnie i wszechstronnie ukazuje konflikt polskoukraiński na Wołyniu podczas II wojny światowej. Stanowi cenny wkład w badania nad dramatem eksterminacji wołyńskich Polaków. Piotr Niedziela Tadeusz Wolsza, Za żelazną kurtyną. Europa Środkowo-Wschodnia, Związek Sowiecki i Józef Stalin w opiniach polskiej emigracji politycznej w Wielkiej Brytanii 1944/1945-1953, Instytut Historii PAN, Warszawa 2005, str. 288. Na temat dziejów Drugiej Wielkiej Emigracji - jak zwykło się nazywać Polaków zmuszonych do pozostania po zakończeniu II wojny światowej na obcej ziemi, ale za to w wolnym świecie - powstało w okresie kilkudziesięciu ostatnich lat już wiele opracowań. Pierwsze rzetelne publikacje ujrzały światło dzienne w latach osiemdziesiątych XX wieku. Jednakże dopiero przełom polityczny 1989 r. i będące jego następstwem powstanie odrodzonej III Rzeczypospolitej umożliwiły badaczom niczym nie skrępowane badania problematyki emigracyjnej. Dlatego też jest to temat coraz lepiej poznawany przez naukowców, którzy uzyskali nader ciekawy obszar badań, interesujący zarówno dla historyków, jak i politologów 1. Na przestrzeni lat wiele spraw zostało już dokładnie przebadanych 1 Zob. m.in.: E. Duraczyński, Rząd polski na uchodźstwie 1939-1945. Organizacja. Persona-