Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku NR (31) 3/2016

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku NR (31) 3/2016

Publikację wspiera Grupa PZU SA Publikację wspiera Zakład Ubezpieczeń Społecznych Partnerem publikacji jest IASK Nr (31) 3/2016 ISSN 2299-744X ISBN 978-83-64559-04-4 arlrw.usz.edu.pl Adres redakcji: Al. Piastów 40b 71-065 Szczecin Zespół redakcyjny: Redaktor naczelna i redakcja naukowa: dr hab. prof. nadzw. Danuta Umiastowska danuta_umiastowska@univ.szczecin.pl tel. (91) 444 27 60 Sekretarz Redakcji: Milena Schefs aktywnosc.sekretariat@gmail.com Współpraca - recenzenci: prof. dr hab. Wiesław Siwiński prof. dr hab. Zbigniew Szot dr hab. Rajmund Tomik prof. AWF dr hab. Grażyna Kociuba prof. AWF dr hab. Tadeusz Rynkiewicz, prof. UW-M Korekta: Agnieszka Malinowska Redakcja techniczna: Natalia Mirowska Opracowanie graficzne, DTP: Maciej Umiastowski Wydawca: Wydawnictwo Promocyjne Albatros Szczecin 2016 www.wydawnictwoalbatros91.pl albatros91@wp.pl

Spis treści Teoretyczne aspekty aktywności ruchowej Zuzanna Gazdowska, Dariusz Parzelski Właściwości psychometryczne polskiej wersji Inwentarza Pewności Siebie w sporcie (TSCI-PL) badanie pilotażowe... 5 Lilianna Jaworska, Natalia Tkacz, Paulina Morga, Joanna Szczepańska-Gieracha Czynniki warunkujące skuteczność fizjoterapii osób starszych... 17 Eligiusz Małolepszy Sport w działalności Krajowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w latach 1999 2016 (w kategorii seniorów)... 29 Fizjologiczno-zdrowotne podstawy aktywności ruchowej Dorian Walczyk, Sandra Uba-Guminiak Wpływ jogi na stan funkcjonalny w obrębie narządu ruchu... 45 Aktywność ruchowa ludzi dorosłych Joanna Kupczyk Skuteczność fizjoterapii w przypadku kobiet w wieku starszym usprawnianych w warunkach turnusu rehebilitacyjnego... 55 Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży Małgorzata Fortuna, Jacek Szczurowski, Rafał Szafraniec, Iwona Demczyszak, Michał Gawlak, Anna Konieczna-Gorysz Porównanie kształtowania się zdolności motorycznych u jedenastoletnich dziewcząt i chłopców w okresie siedmiu miesięcy na podstawie Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej... 72 3

Aktywność ruchowa Zawodników Włodzimierz Starosta, Henryk Kos, Tadeusz Rynkiewicz Zmiany poziomu zdolności odtwarzania zadanej wartości siły u zawodników pływania bezpośrednio po wykonaniu specyficznego wysiłku fizycznego w trzyletnim cyklu treningowym... 80 Piotr Żurek, Włodzimierz Starosta, Mateusz Rynkiewicz, Tadeusz Rynkiewicz Moc maksymalna kończyn dolnych jako jedno z kryteriów wytrenowania tenisistek na poziomie międzynarodowym... 88 4

Joanna Kupczyk Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim Skuteczność fizjoterapii w przypadku kobiet w wieku starszym usprawnianych w warunkach turnusu rehebilitacyjnego Słowa kluczowe: fukncjonalny test sprawności Fullerton, turnusy usprawniające, rehabilitacja, osoby w wieku starszym Aktywność ruchowa ludzi dorosłych Wstęp Turnusy rehabilitacyjno-usprawniające nie są nowością. Od lat 60-tych ubiegłego wieku organizowane w Polsce i początkowo dedykowane głównie osobom z niepełnosprawnością prawną, dziś coraz częściej wykorzystywane są przez osoby starsze, jako sposób na wspomaganie i kontynuację procesu kompleksowej rehabilitacji, a także, jako profilaktyka przedwczesnego starzenia się i zapobieganie przedwczesnej niesprawności. Współcześnie, w obliczu prognoz demograficznych mówiących wyraźnie o wzroście w ciągu najbliższych 15 lat w społeczeństwie polskim odsetka osób po 60 roku życia oraz wydłużania się czasu trwania ludzkiego życia, przy jednoczesnym niskim przyroście naturalnym, a także zjawiskach towarzyszących jak emigracja zarobkowa młodego pokolenia zagadnienie dotyczące kultury fizycznej winno należeć do spraw priorytetowych. Według prognoz w 2035 roku niemal co trzeci Polak będzie miał więcej niż 60 lat. Starzenie się społeczeństwa oznacza to, że wraz z tym zjawiskiem zwiększy się liczba osób korzystających z usług medycznych i rehabilitacyjnych, które mogą znacząco poprawić ich jakość życia. Oznacza to wzrost wydatków budżetowych na służbę zdrowia, zabezpieczenie społeczne, a także na rehabilitację oraz tzw. opiekę długoterminową. 55

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (31) 3/2016 Szczególna rola turnusów usprawniających dotycząca prewencji i profilaktyki zdaje się dziś być bardzo istotna, gdyż poprzez objęcie swym programem dużej liczby uczestników, oprócz poprawy sprawności funkcjonalnej podczas turnusu, równie ważna jest edukacja i wzrost poziomu świadomości o konieczności codziennej, systematycznej aktywności fizycznej. Podczas turnusów winno się uczyć seniorów sposobów jej podejmowania tak, aby mogli kontynuować ją, na co dzień. Upowszechnianie idei aktywności fizycznej osób starszych stanowi, więc obecnie ważny element narodowych programów promocji zdrowia. Idea organizacji turnusów zdaje się być dobrym sposobem realizacji tych celów obejmując swym zasięgiem dużą grupę osób w starszym wieku. Istotnym wydaje się jednak konieczność poddawania, okresowej ocenie ewaluacji efektów usprawniania prowadzonych działań podczas turnusów. Poprawa sprawności jest przecież wyraźnie formułowana, jako główny cel organizacji tej formy w każdym ośrodku w Polsce. Warto przekonać się czy formuła turnusów dla ludzi starszych, w dużej części finansowana ze środków publicznych spełnia pokładane w niej nadzieje i oczekiwania. Dotychczasowe badania wskazują,ze z formy turnusów wypoczynkowych korzystają głównie kobiety Cel pracy W okresie od stycznia 2012 do sierpnia 2014 roku w Ośrodku Rehabilitacyjno-Wypoczynkowym w Gościmiu prowadzono badania dotyczące sprawności fizycznej osób w wieku starszym z dysfunkcją narządu ruchu, uczestniczących w turnusach rehabilitacyjno-wypoczynkowych. Badania obejmowały także ocenę ich jakości życia oraz aktywności fizycznej i rekreacyjnej w życiu codziennym. Celem podjętych badań byłą próba znalezienia odpowiedzi na pytanie: Jak uczestnictwo w programowych zajęciach usprawniających turnusu rehabilitacyjnego oddziałuje na poszczególne parametry sprawności fizycznej kobiet w wieku starszym z niepełnosprawnością ruchową? Materiał i metoda Badaniami objęto uczestniczki turnusów rehabilitacyjno usprawniających w okresie od stycznia 2012 roku do sierpnia 2014 roku. Do badań kwalifikowane były kobiety, które ukończyły 55 rok życia. Wszystkie osoby zakwalifikowane do badań miały określony prawnie rodzaj niepełnosprawności oznaczony symbolem 05R oznaczający dysfunkcję narządu ruchu. Udział w badaniach był dobrowolny. W badaniach wzięło udział 326 kobiet w wieku od 55 do 87 lat (średnia 68,3 ± 7,61 lat; mediana 68 lat).średnia wysokość ciała kształtowała się średnio na po- 56

Joanna Kupczyk Skuteczność fizjoterapii w przypadku kobiet w wieku starszym... ziomie 161,3kg ± 4,54, mediana 163, a masa ciała średnio wynosiła 68,5 kg±10,69, mediana 66. Uczestniczki aktywnie uczestniczyły w programie usprawniania podczas dwutygodniowego pobytu na turnusie. Program obejmujący realizowany był przez 14 dni i obejmował łącznie 150 minut zajęć dziennie. Na program ten składało się: - 30 minut codziennej gimnastyki porannej; - 60 minut ćwiczeń usprawniających (w tym ćwiczenia wzmacniające grupy mięśniowe, ćwiczenia równoważne w tym ćwiczenia na niestabilnym podłożu, rozciągające, itp.) Oprócz jednolitego programu ćwiczeń każda z osób mogła skorzystać indywidualnie dobranych trzech zabiegów z zakresu fizykoterapii (stosowano zabiegi zakresu światłolecznictwa, elektrolecznictwa oraz terapii polem magnetycznym). Oprócz tego wykonywano zabiegi przygotowujące pacjenta do ćwiczeń, bądź tez w celu zmniejszenia bólu (masaż ręczny, kąpiele wirowe kończyn górnych i dolnych, sollux, krioterapia) Pierwsze pomiary dokonane były następnego dnia po przyjeździe uczestniczek do ośrodka i odbywały się po obligatoryjnej wizycie kontrolnej u lekarza, który indywidualnie dokonywał doboru zabiegów rehabilitacyjnych dla pacjentek, a także kwalifikował je do pomiarów sprawności fizycznej, wykluczając ewentualne przeciwwskazania do tego typu prób. Poziom sprawności zmierzono powtórnie w dniu poprzedzającym wyjazd uczestniczek do domu opierając się na tej samej baterii testów. Wszystkie osoby zostały zbadane w godzinach przedpołudniowych, w tym samym pomieszczeniu, przez ten sam zespół badawczy. Metodami badawczymi wykorzystanymi w pracy były test osiągnięć i obserwacja. W badaniach zastosowano następujące narzędzia badawcze: - zestaw prób sprawnościowych Test Fullerton (Fullerton Funcional Fitness Test) do pomiaru poziomu sprawności fizycznej, - pomiary antropometryczne pozwalające na określenie dwóch podstawowych cech somatycznych masy i wysokości ciała Test Sprawności Funkcjonalnej (Fullerton Funcional Fitness Test), zwany również Senior Fitness Test SFT) opracowany przez Rikli i Jones w Lifespan Welness Clinic w California State University w Fullerton. Test ten jest zalecany przez Międzynarodową Radę o Sporcie i Wychowaniu Fizycznym (ICSSPE CIEPSS), jako wyjątkowo użyteczny w celu wielowymiarowej oceny sprawności osób w wieku starszym. Został opublikowany po raz pierwszy w 1999 roku, jako tzw. test boiskowy (czyli nielaboratoryjny). Określany jest jako test dający możliwie wiarygodny i pełny obraz indywidualnej, a także populacyjnej zmienności w zakresie funkcjonalnych możliwości seniorów [1]. 57

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (31) 3/2016 Składa się z sześciu prób sprawnościowych pośrednio pozwalających na ocenę siły górnej i dolnej części ciała, gibkości, złożonej koordynacji ruchowej i równowagi oraz wytrzymałości aerobowej. Jest to test, który daje możliwości oceny nie tylko parametrów związanych z wydolnością sercowo naczyniową, ale również ocenę sprawności ogólnej. Jest to narzędzie bezpieczne, niewymagające specjalistycznego sprzętu i co bardzo istotne może być stosowany u osób starszych poddawanych rehabilitacji. Zastosowanie go pozwala na zaplanowanie procesu usprawniania, a także ocenę jego efektu Z uwagi na różnice w stosowanych jednostkach miar i wag wzorem innych badaczy w Polsce i Europie m.in. Z. Ignasiak i wsp. [2], J. Grześkowiak i D. Wieliński [3], A. Różańska Kirsche i wsp. 2006 [4] na potrzeby badań dokonano adaptacji testu, który umożliwia wykonanie go w warunkach polskich. Wzięto pod uwagę także bezpieczeństwo i specyfikę badanej grupy osób niepełnosprawnych. Modyfikacja dotyczyła przede wszystkim ciężaru hantli. Oryginalnie hantle o masie 5 funtów (2,27 kg) dla kobiet zamieniono na 2 kg i 8 funtów (3,63 kg) dla mężczyzn zamieniono na wartość 3 kg. Druga, nieznaczna modyfikacja to wysokość krzesła do prób. W badaniach zastosowano krzesło o wysokości 44 cm (oryginalnie 43,18 cm). Kolejność wykonywania prób jest ściśle określona. Przebieg testu jest następujący: 1. Próba zginania przedramienia (Arm Curl) Badana siedzi na krześle o wysokości 44 cm, plecy wyprostowane, stopy płasko oparte o podłoże, w dominującej ręce trzyma ciężarek o masie 2 kg. Ramię badanej skierowane jest w dół, obok krzesła, prostopadle do podłogi, przedramię i dłoń w ułożeniu pośrednim. Na sygnał prowadzącego badanay wykonuje zgięcie w łokciu z supinacją przedramienia i wraca do pozycji wyjściowej. Testujący kontroluje prawidłowe wykonanie, (w teście dopuszcza się trzymanie badanej palcami w połowie długości bicepsa w celu stabilizacji i uniemożliwienia zginania ramienia) i upewnia się też, że badana wykonuje pełne zgięcie i wyprost. Próba pośrednio ocenia siłę górnej części ciała (upper body strenght). Wynikiem jest całkowita liczba poprawnie wykonanych ugięć w ciągu 30 sekund. 2. Wstawanie z krzesła w ciągu 30 sekund (30 Second Chair Stand) Pozycja wyjściowa siad na krześle jak w próbie pierwszej (wysokość 44 cm), ręce badanej skrzyżowane na klatce piersiowej. Z tej pozycji na sygnał prowadzącego badana wstaje z krzesła, a następnie wraca do pozycji wyjściowej. W ciągu 30 sekund badana ma za zadanie wykonać możliwie jak najwięcej powtórzeń wstawania. Jest to pośrednia ocena siły dolnej części ciała (lower body strenght), pomaga też oceniać ryzyko upadku. 3. Drapanie po plecach (Back scratch) Wykonywana jest w pozycji stojącej, badana zakłada rękę dominującą za ramię i sięga palcami możliwie jak najdalej (strona dłoniowa dotykać powinna ple- 58

Joanna Kupczyk Skuteczność fizjoterapii w przypadku kobiet w wieku starszym... ców). Drugą rękę zakłada za plecy (po skosie od dołu, dłoniową stroną na zewnątrz) i sięga jak najdalej i stara się dotknąć/uchwycić palce ręki dominującej. Testujący kontroluje środkowe palce tak by były one możliwie jak najbliżej siebie, a następnie mierzy odległość między nimi w centymetrach. Jeśli środkowe palce na siebie zachodzą to wartość jest zapisywana, jako dodatnia +, jeśli niezapisywana była ze znakiem. Pomiar pośrednio ocenia elastyczność górnej części ciała (upper body flexibility). 4. Siad i dosięgnięcie (Chair Sit and Reach) Badana siedzi na krawędzi krzesła z jedną nogą opartą całą stopą o podłoże, a drugą (dominującą), wyprostowaną opiera piętą o podłoże, zachowując między stopą a podudziem kąt prosty. Badana wykonuje skłon do przodu z utrzymaniem kręgosłupa w pozycji wyprostowanej i głową w osi kręgosłupa, ramionami wyciągniętymi i dłońmi ułożonymi jedna na drugą (palce środkowe na tej samej wysokości) i sięga do palców stopy. Zasięg powinien być utrzymany przez 2 sekundy, a wynikiem jest odległość w centymetrach pomiędzy środkowym palcem ręki a pierwszym stopy. Jeśli palce ręki przekroczą linię palców stopy wynik jest zapisywany, jako wartość dodatnia +, a jeśli nie przekroczą, jako ujemna. Pomiar pośrednio pozwala na ocenę elastyczności dolnej części ciała (lower body flexibility). 5. Wstań i idź 8 stóp (test koordynacji złożonej 8 stóp) (8 Foot Up and Go) Badana siedzi na krześle (wysokość 44 cm) z dłońmi położonymi na kolanach i stopami płasko opartymi o podłoże. Na sygnał jak najszybciej wstaje z krzesła (dopuszczano możliwość odepchnięcia się) i pokonuje odległość 2,44 metra (8 stóp) mierzone od krawędzi krzesła do słupka, zawraca za słupkiem i wraca do pozycji wyjściowej. Testujący sprawdza czy badana kontroluje swoją równowagę. Wynik to liczba sekund potrzebna na wykonanie zadania liczona z dokładnością do 0,1 sekundy. Czas liczony jest od podania komendy testującego do powrotu badanej do pozycji wyjściowej. Pomiar pozwala pośrednio ocenić koordynację złożoną, zwinność i równowagę (agility/dynamic balance) badanej. 6. 2 minutowy marsz w miejscu (2 Minute Step Test) Test polega na naprzemiennym unoszeniu kolan w górę na określoną dla każdego indywidualnie wysokość połowę odległości między rzepką a talerzem kości biodrowej. Badana zaczyna próbę od prawej nogi i unosi kolana do wcześniej zaznaczonego indywidualnie punktu. Podczas wykonywania próby badane mogły się podpierać np. o ścianę lub inną stabilną podporę, a testujący kontroluje prawidłowy przebieg oraz liczy ilość uniesień prawego kolana, informując o czasie po upływie 1 minuty oraz 30 sekund przed końcem próby. Badana może odpoczywać w trakcie trwania testu, a następnie kontynuować marsz aż do końca wyznaczonego czasu. Próba ta pośrednio określa wytrzymałość wysiłkową badanej (aerobic endurance). 59

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (31) 3/2016 Wyniki badań 1. Zmiany w poziomie sprawności funkcjonalnej kobiet ocenianej za pomocą Fullerton Funcional Fitness Test Do badań baterią testów sprawności funkcjonalnej Fullerton Test przystąpiło 326 kobiet). W każdej z sześciu prób uzyskały one następujące wyniki. W próbie zginanie przedramienia progres zanotowano u 90% zespołu. W pierwszym badaniu średni wynik wynosił 14,40 ± 4,69 powtórzeń (mediana 14,50, zakres od 3 do 28 powtórzeń),natomiast w drugim badaniu 18,10 ± 5,32 powtórzeń (mediana 18,00 zakres 4 40). Średnia poprawa wyniku wynosiła 3,70 powtórzeń i różnica jest istotna statystycznie W próbie wstawanie z krzesła u 93% zespołu wynik uległ poprawie w II badaniu. Średnia liczba powtórzeń wynosiła w pierwszym badaniu 11,30 ± 4,49 (mediana 11,00, zakres 0 30) a w drugim badaniu 18,10 ± 5,32 (mediana 15,00, zakres 3 31). Średnia poprawa wyniku w drugim badaniu wyniosła 3,31 powtórzeń i różnica jest statystycznie istotna. W próbie drapanie po plecach 87% zespołu badanych kobiet poprawiło wynik w II badaniu. W pierwszym badaniu kobiety uzyskały średnio wynik 8,70 ± 11,59 cm (mediana 7,00 cm, zakres od 48 cm do 11 cm), natomiast w drugim badaniu średnio 4,40 ± 10,36 cm (mediana 2,80 cm, zakres od 37 cm do 14 cm). Średnia poprawa wyniku w tej próbie wyniosła 4,33 cm i różnica jest istotna statystycznie. W próbie siądź i dosięgnij progres wyniku wystąpił u 79% badanych, a średnia odległość między kończyną górną a paluchem stopy wynosiła w pierwszym badaniu 3,10 ± 8,60 cm (mediana 4,30 cm, zakres od 37 cm do 21 cm). W drugim badaniu 7,90 ± 8,05 cm (mediana 7,00 cm, zakres od 22 cm do 25 cm). Poprawa wyników w badanej grupie wynosiła średnio 3,97 cm i jest istotna statystycznie. W próbie wstań i idź 8 stóp zanotowano poprawę wyniku u 87% kobiet, a średni wynik w pierwszym badaniu wynosił 7,70 ± 4,20 sekund (mediana 6,30 sek., zakres 3,11 sek. do 29,1sek.). W drugim badaniu kobiety wykonały próbę w czasie 6,50 ± 3,22 sek. (mediana 5,37 sek., zakres od 3,09 sek. do 27 sek.). Kobiety w drugim badaniu osiągnęły lepszy rezultat średnio o 1,20 sek., co jest to również istotne statystycznie. W ostatniej próbie 2 minutowy step w miejscu drugi wynik poprawiło 89% badanych. Średnia liczba powtórzeń wynosiła 75,10 ± 26,85 (mediana 77,00, zakres od 9 do 157 powtórzeń) w pierwszym badaniu oraz 92,90 ± 25,45 powtórzeń (mediana 93, zakres od 15 do 154 powtórzeń) w drugim badaniu. Poprawa wyniku wynosiła średnio 17,74 powtórzeń i jest istotna statystycznie. 2. Porównanie zmian w poziomie sprawności funkcjonalnej kobiet w kategoriach wieku Grupę badanych kobiet podzielono na kategorie wieku za W. Zielińskim oraz badaniami amerykańskimi na sześć kategorii wieku po pięć lat. Wyodrębniono na- 60

Joanna Kupczyk Skuteczność fizjoterapii w przypadku kobiet w wieku starszym... stępujące kategorie: 55 59 lat, 60 64 lata, 65 69 lat, 70 74 lata, 75 79 lat, 80 84 lata [5,6]. Analizie porównawczej poddano wyniki w poszczególnych próbach a także dokonano oceny wartości różnic między badaniem II i I w kategoriach wieku. Dokonano następujących obserwacji: 3. Próba siły górnej części ciała zginanie przedramienia W zespole 326 kobiet wszystkie różnice odnotowane w poszczególnych kategoriach wieku w próbie zginanie przedramienia są istotne statystycznie. Jak pokazuje wykres średnie wyniki uzyskane w tej próbie w I i II badaniu kształtują się na podobnym poziomie we wszystkich kategoriach wieku ze wskazaniem na nieznacznie niższy średni wynik I badania w grupach najstarszych kobiet. Analizując wielkość różnicy można zauważyć największą poprawę w najstarszej i najmłodszej kategorii wieku. Najmniejszy postęp odnotowano w grupie 70 74 lat. W pozostałych kategoriach wieku różnica kształtowała się na podobnym poziomie (Ryc. 1). [powt.] 5,48 5 4 3 4,33 3,98 3,43 2,77 3,05 2 1 0 55 59 60 64 65 69 70 74 75 79 80 84 kategoria wieku Rycina 1. Różnica między badaniem II i I w próbie zginanie przedramienia w kategoriach wieku Źródło: opracowanie własne 4. Próba siły dolnej części ciała wstawanie z krzesła W drugiej próbie oceniającej siłę dolnej części ciała w poszczególnych kategoriach wieku uzyskano wszystkie różnice istotne statystycznie między wynikami I i II badania. Jak pokazano na rycinie 38 średnie wyniki uzyskane w tej próbie w I i II badaniu kształtują się na podobnym poziomie we wszystkich kategoriach wieku ze wskazaniem na nieznacznie niższy średni rezultat I i II badania w grupie 75 79 lat. Największą przeciętnie różnicę uzyskano w kategorii 55 59 lat (3,83 powtórzenia). W trzech kategoriach wyniki obrazujące postęp kształtują się na podob- 61

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (31) 3/2016 nym poziomie (60 64 lata, 65 69 lat i 80 84 lata), natomiast najmniejszy postęp odnotowano w grupach 70 74 i 75 79 latek (Ryc. 2). [powt.] 5 4 3 2 1 0 3,83 3,43 3,45 2,75 2,95 3,33 55 59 60 64 65 69 70 74 75 79 80 84 kategoria wieku Rycina 2. Różnica między badaniem II i I w próbie wstawanie z krzesła w kategoriach wieku Źródło: opracowanie własne 5. Próba gibkości górnej części ciała drapanie po plecach W tej próbie odnotowano postęp istotny statystycznie we wszystkich kategoriach wieku, jednak średnie wyniki zarówno I jak i II badania miały wartość ujemną, co świadczy o słabej elastyczności górnej części ciała u wszystkich badanych, bez względu na wiek. Najmniejsza gibkością w I badaniu wykazały się 75 79 latki osiągając średni wynik 12,9 cm. Także wynik II badania w tej grupie okazał się najniższy i wynosił średnio 9 cm. W pozostałych kategoriach wieku średnie rezultaty I badaniu i w II badaniu były podobne. Największy progres odnotowano w grupie najstarszej (80 84 lata) i wynosił on średnio 6,13 cm, a nieco mniejszy w grupie 65 69 lat. Najmniejsza poprawę odnotowano w grupie 70 74 latek (średnio 2,29 cm) (Ryc. 3). [cm] 6 5 4 3 2 1 0 5,47 6,13 4,77 3,61 3,93 2,29 55 59 60 64 65 69 70 74 75 79 80 84 kategoria wieku Rycina 3. Różnica między badaniem II i I w próbie drapanie po plecach w kategoriach wieku Źródło: opracowanie własne 62

Joanna Kupczyk Skuteczność fizjoterapii w przypadku kobiet w wieku starszym... 6. Próba gibkości dolnej części ciała siądź i dosięgnij Podobnie jak w poprzedniej próbie również ujemny wynik świadczy o słabszej gibkości dolnej części ciała, niż wynik o wartości dodatniej. Wykres przedstawia średnie wartości uzyskanych wyników w tej próbie w I i w II badaniu. We wszystkich kategoriach u kobiet zaobserwowano wartości dodatnie. Największą gibkość dolnej części ciała odnotowano w grupie 70 74 latek i to zarówno w I jak i w II badaniu (średnio 4,3 cm w I badaniu i prawie (9 cm w II badaniu). Zdecydowanie najniższy średni wynik uzyskano w I i II badaniu w grupie 75 79 latek. Jednak analizując różnice między badaniami to największy progres odnotowano w grupie 65 69 lat (4,8 cm), mniejszy w pozostałych kategoriach (od 3 do 4,17 cm), natomiast zdecydowanie najmniejszy postęp w grupie najstarszej (średnio 0,95 cm) (Ryc. 4). [cm] 5 4 3 2 1 0 4,80 3,75 4,17 3,64 3,00 0,95 55 59 60 64 65 69 70 74 75 79 80 84 kategoria wieku Rycina 4. Różnica między badaniem II i I w próbie siądź i dosięgnij w kategoriach wieku Źródło: opracowanie własne 7. Próba koordynacji złożonej, zwinności i równowagi wstań i idź 8 stóp W próbie wstań i idź 8 stóp oceniającej koordynacje złożoną, zwinność i równowagę. Uzyskana przez badanych niższa wartość rezultatu z II badania świadczy o poprawie wyniku i skróceniu czasu potrzebnego do pokonania zadanego dystansu. W badanej grupie kobiet, we wszystkich kategoriach wieku zaobserwowano poprawę istotną statystycznie. Także średnie wyniki w I i II badaniu niemal we wszystkich kategoriach kształtowały się na podobnym poziomie z wyjątkiem grupy 75 79 lat. W tej grupie badane potrzebowały najwięcej czasu, zarówno w I jak i II badaniu, żeby pokonać zadany dystans. Mimo tego, w tej właśnie grupie zaobserwowany postęp okazał się być największy i badane poprawiły swój czas średnio o 1,62 sekundy. Najmniejszą poprawę zanotowano w grupie 70 74 lat i wynosiło przeciętnie niecałą sekundę (Ryc. 5). 63

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (31) 3/2016 [sek.] 2,0 1,5 1,0 1,40 1,21 1,24 0,75 1,62 0,95 0,5 0,0 55 59 60 64 65 69 70 74 75 79 80 84 kategoria wieku Rycina 5. Różnica między badaniem II i I w próbie wstań i idź 8 stóp w kategoriach wieku Źródło: opracowanie własne 8. Próba wytrzymałości wysiłkowej 2 min. step w miejscu W próbie oceniającej wytrzymałość wysiłkową badanych, w I badaniu stwierdzono zróżnicowane wyniki w poszczególnych kategoriach wieku. Najlepsze wyniki w tym badaniu osiągnęły najmłodsze kobiety (średnio 80,90 powtórzeń), natomiast najniższy wynik w grupie 75 79 lat. Wyniki II badania we wszystkich kategoriach kształtowały się podobnie z nieznacznym wskazaniem ponownie na grupę 75 79 lat, w której to wynik był nieco słabszy (82,9 powtórzeń). Największy postęp w tej próbie odnotowano w grupie 70 74 lata, natomiast najmniejszą poprawę zaobserwowano u najstarszych badanych (Ryc. 6). [powt.] 20 15 15,72 19,90 16,68 20,04 15,98 15,48 10 5 0 55 59 60 64 65 69 70 74 75 79 80 84 kategoria wieku Rycina 6. Różnica między badaniem II i I w próbie 2 min- step w miejscu w kategoriach wieku Źródło: opracowanie własne Podsumowanie i wnioski Jednym z najważniejszych celów rehabilitacji u seniorów jest poprawa sprawności funkcjonalnej, a jeśli jest to niemożliwe, wówczas dąży się do utrzymania jej 64

Joanna Kupczyk Skuteczność fizjoterapii w przypadku kobiet w wieku starszym... jak najdłużej na jak najlepszym, możliwym do uzyskania poziomie. I nie chodzi tu o uzyskanie takich postępów, jakich spodziewać się możemy podczas usprawniania ludzi młodych w wieku produkcyjnym, a tym bardziej podczas treningu sportowego. Sprawność funkcjonalna to taki poziom samodzielności i samowystarczalności osoby starszej, która pozwoli jej, na co dzień funkcjonować samodzielnie i w najmniejszym możliwym stopniu korzystać z pomocy osób trzecich, jak opiekunowie czy rodzina. To taki poziom siły, która pozwoli samodzielnie wstać z łózka czy fotela, wsiąść i wysiąść z samochodu i poruszać się w środowisku zamieszkania i okolicy, taki, który umożliwi przyniesienie zakupów czy wejście po schodach. To taka elastyczność i gibkość ciała, która pozwoli samodzielnie zapiąć pasy bezpieczeństwa w samochodzie, samodzielnie ubrać się czy włożyć buty. To taki poziom koordynacji złożonej i równowagi, która pozwoli znacznie zminimalizować ryzyko upadków stanowiące największe zagrożenie dla osoby starszej. I w końcu to taka wytrzymałość, która pozwoli osobie starszej być aktywnym, na co dzień w miejscu zamieszkania, ale też wyjść z domu na spacer, skorzystać z różnych form rekreacji. Poprawa parametrów sprawności podczas usprawniania może pozwolić seniorom na bycie długo aktywnym i czynnie uczestniczyć w życiu rodzinnym i społecznym, co ma ogromne znaczenie dla ich, jakości życia i samopoczucia. Reasumując przeprowadzone badania i analizę statystyczną wyników można sformułować pewne uogólnienia. W efekcie poddania uczestniczek 14 dniowemu cyklowi ćwiczeń fizycznych odnotowano bardzo istotny progres. Dotyczył on 90% kobiet uczestniczących w fizjoterapii. W każdej z kategorii wieku odnotowano poprawę wszystkich badanych parametrów sprawności i ponadto oceniono je, jako bardzo wysoce istotną statystycznie zmianę. Wyniki były zróżnicowane nie pozwoliły na wskazanie jednej kategorii wieku, w której postęp we wszystkich próbach byłby największy. Wyniki te potwierdzają obserwacje K. Rożek i współautorów, która również w swych badaniach odnotowała większa poprawę sprawności kobiet w efekcie 10 dniowego cyklu usprawniania seniorów [8] Wyniki badań, prowadzonych podczas turnusów dwutygodniowych zdają się, więc potwierdzać spostrzeżenia innych autorów podejmujących podobną tematykę. Należy dążyć do tego, aby każdy częściej mógł korzystać z turnusów sanatoryjnych, co oprócz wyleczenia różnych dolegliwości, poprawiłoby sprawność fizyczną oraz ogólny stan zdrowia Podsumowując uzyskane wyniki można sformułować następujące spostrzeżenia: 1. W badanej grupie kobiet wykazano bardzo wysoką skuteczność programu usprawniania realizowanego na turnusie rehabilitacyjnym w zakresie poprawy sprawności kobiet w wieku starszym z niepełnosprawnością narządu ruchu. 2. Nie wskazano kategorii wieku, w której zaobserwowano by największy progres w poszczególnych próbach testu sprawności funkcjonalnej. Wyniki były 65

Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (31) 3/2016 zróżnicowane, choć na uwagę zasługują dobre rezultaty w najstarszej kategorii wieku. Piśmiennictwo 1. Zieliński W.: Sprawność fizyczna populacji polskiej i amerykańskiej po 60 roku życia. AWF, Poznań 2005. 2. Ignasiak Z, Kaczorowska A, Katan A, Domaradzki J.: Mobility in older women assessed by Fullerton test. [Sprawność ruchowa kobiet w starszym wieku oceniana testem Fullertona]. Fizjoterapia 2009, 17, 2, 48 52. 3. Grześkowiak J, Wieliński D. Porównanie wybranych parametrów sprawności fizycznej kobiet po 65 roku życia badanych metodą Fullerton Functional Fitness Test z badaniami populacyjnymi prowadzonymi w USA przez Rikli i Jones. Antropomotoryka 2009, 45, 77 82. 4. Różańska-Kirschke A., Kocur P., Wilk M., Dylewicz P.: Test Fullerton jako miernik sprawności fizycznej osób starszych. Rehabilitacja Medyczna 2006, 10(2), 15 9. 5. Zieliński W.: Sprawność fizyczna populacji polskiej i amerykańskiej po 64 roku życia, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio D, Medicina, 2005, LX(XVI), 432 5. 6. Rikli R. Jones C. Jessie,:Senior Fitness Testing. American Fitness 2001, 19, 6 9 7. Rożek. K., Piechura J., Skrzek A., Ignasiak T., Bartczyszyn M., Majewska M.: Ocena efektywności turnusu rehabilitacyjnego na sprawność i tolerancje wysiłku u w wieku osób starszym. Antropomotoryka 2012, 57, 57 62 The physiotherapy efficacy in the case of elderly woman rehabilitated in health enhancing stays Summary Keywords: Fullerton Functional Fitness Test, health enhancing stays, rehabilitation, elderly people The prime objective of the research carried out was to analyse the impact of the rehabilitative enhancement programme, which is offered during a two week stay, on the individually specified parameters of physical fitness of the participants. The level of physical fitness of the elderly participants who stayed at the Rehabilitation and Leisure Centre at Gościm was evaluated. The study covered 300 subjects aged 55 to 87. With a view to evaluating the progress in the subjects functional capacity, it was twice (at the beginning and at the end of their stay) measured by means of the same test. To that end the recommended Fullerton Functional Fitness Test was used. As a result of a 14 day cycle of physical exercise that the subjects were to perform, a very noticeable progress was observed. It referred to 90% of the females A very high 66

Joanna Kupczyk Skuteczność fizjoterapii w przypadku kobiet w wieku starszym... efficiency of the improvement program that was carried out across the length of the rehabilitative stay has been demonstrated as concerns improvement in the fitness of the elderly subjects. Once verified, the present author s results have allowed to verify positively the assumed working hypothesis, namely that the participation of the elderly people in enhancement programs provided during rehabilitative stays has a beneficial influence on the selected physical fitness parameters. The obtained results and their subsequent analysis allow to come to a conclusion that the enhancement programme in the form as it is now seems to implement in full the tasks that the participants and its providers were assigned with. Improved fitness declared as one of the major objectives is clearly visible. Translated by Joanna Kupczyk 67