1. Ultrasonografia o g ó ln a... 1

Spis treści 1. Ultrasonografia o g ó ln a... 1 N. Jaspers, G. Michels 1.1. Podstawy techniczne i fizy c zn e... 2 1.1.1. Definicja ultradźwięków i ultrasonografii... 2 1.1.2. Wytwarzanie, rozchodzenie się i odbiór fal ultradźwiękowych... 2 1.1.3. Powstawanie o brazu... 6 1.1.4. Artefakty... 7 1.2. Ustawienia a p a ra tu... 10 1.2.1. Parametry urządzenia... 10 1.2.2. Typy głow ic... 11 1.3. Standardowe badanie ultrasonograficzne... 12 1.3.1. Wprowadzenie... 12 1.3.2. Przekroje standardowe... 13 1.3.3. Przebieg standardowego badania USG... 18 1.4. Dokumentacja i ro zp o zn an ie... 19 1.4.1. Nomenklatura ultrasonograficzna... 20 1.4.2. Opis badania i dokumentacja obrazowa... 20 Piśmiennictwo... 20 2. Ultrasonografia narządowa... 21 N. Jaspers, H. Kinkel. E. Heuser, G. Michels, St. Hauslaib, M. Kochanek 2.1. W ątroba... 24 2.1.1. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 24 2.1.2. Przebieg i optymalizacja badania (przekroje standardowe, punkty orientacyjne i ułożenie pacjenta)... 31 2.1.3. Patologia ultrasonograficzna rozlanych chorób w ątroby... 32 2.1.4. Patologia ultrasonograficzna zmian ogniskowych w wątrobie... 41 2.1.5. Patologia ultrasonograficzna naczyń w ątroby... 60 2.1.6. Wątroba przeszczepiona... 67 Piśmiennictwo... 71 2.2. Pęcherzyk żó łcio w y... 72 2.2.1. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 72 2.2.2. Przebieg i optymalizacja badania (przekroje standardowe, punkty orientacyjne i ułożenie pacjenta)... 73 2.2.3. Kamica pęcherzykowa... 74 2.2.4. Zapalne zmiany pęcherzyka żółciowego... 75 2.2.5. Nowotwory pęcherzyka żółciowego... 78 2.2.6. Stany pooperacyjne... 80 2.3. Drogi żó łcio w e... 82 2.3.1. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 82 2.3.2. Przebieg i optymalizacja badania (przekroje standardowe, punkty orientacyjne i ułożenie pacjenta)... 83 2.3.3. Cholestaza... 84 2.3.4. Kamica przewodowa... 85 2.3.5. Zapalenia dróg żółciowych... 87 2.3.6. Nowotwory dróg żółciowych... 88 2.3.7. Stany pointerwencyjne... 90 2.4. Trzustka... 93 2.4.1. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 93 2.4.2. Przebieg i optymalizacja badania (przekroje standardowe, punkty orientacyjne i ułożenie pacjenta)... 95 2.4.3. Patologia ultrasonograficzna rozlanych zmian w trzustce... 96

2.4.4. Ultrasonografia patologiczna ogniskowych zmian miąższowych... 100 2.5. Nerki i drogi wyprowadzające m o c z... 104 2.5.1. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 105 2.5.2. Przebieg i optymalizacja badania (przekroje standardowe, punkty orientacyjne i ułożenie pacjenta)... 107 2.5.3. Patologia ultrasonograficzna nerki, nerka przeszczepiona... 108 Piśmiennictwo... 125 2.6. Nadnercza... 126 2.6.1. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 126 2.6.2. Przebieg i optymalizacja badania (przekroje standardowe, punkty orientacyjne i ułożenie pacjenta)... 127 2.6.3. Patologia ultrasonograficzna... 127 Piśmiennictwo... 131 2.7. Układ moczowo-płciowy... 132 2.7.1. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 132 2.7.2. Męski układ rozrodczy (gruczoł krokowy, pęcherzyki nasienne)... 133 2.7.3. Żeński układ rozrodczy (macica, pochwa, ja jn ik i)... 134 2.7.4. Przebieg i optymalizacja badania (przekroje standardowe, punkty orientacyjne i ułożenie pacjenta)... 136 2.7.5. Patologia ultrasonograficzna pęcherza moczowego... 138 2.7.6. Patologia ultrasonograficzna gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych i jąd er... 141 2.7.7. Patologia ultrasonograficzna macicy, pochwy i jajników... 142 Piśmiennictwo... 150 2.8. Śledziona... 151 2.8.1. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 151 2.8.2. Przebieg i optymalizacja badania (przekroje standardowe, punkty orientacyjne i ułożenie pacjenta)... 151 2.8.3. Patologia ultrasonograficzna... 152 2.9. Węzły chłonne / stacje w ęzłów chłonnych... 156 2.9.1. Anatom ia... 156 2.9.2. Morfologia ultrasonograficzna... 156 2.9.3. Uwagi wstępne... 159 2.9.4. Klinika... 160 2.9.5. Patologia ultrasonograficzna... 160 2.9.6. Dalsza diagnostyka... 160 2.9.7. Wybrane zmiany węzłów chłonnych w U S G... 161 Piśmiennictwo... 162 2.10. Przewód p o k a rm o w y... 163 2.10.1. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 163 2.10.2. Przebieg i optymalizacja badania (przekroje standardowe, punkty orientacyjne i ułożenie pacjenta)... 166 2.10.3. Patologia ultrasonograficzna żołądka i dwunastnicy... 171 2.10.4. Patologia ultrasonograficzna je lit... 175 Piśmiennictwo... 191 2.11. Ściana brzucha, jam a brzuszna i przestrzeń zaotrze w n o w a... 192 2.11.1. Uwagi ogólne... 192 2.11.2. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 192 2.11.3. Przebieg badania... 193 2.11.4. Zmiany patologiczne w ultrasonografii jamy brzusznej i przestrzeni zaotrzewnowej... 196 2.11.5. Ultrasonograficzna diagnostyka różnicowa... 198 2.11.6. Dalsza diagnostyka... 198 2.11.7. Wybrane ultrasonograficzne zmiany patologiczne ściany brzucha... 199 2.11.8. Wybrane ultrasonograficzne zmiany patologiczne jamy brzusznej... 200 2.11.9. Wybrane ultrasonograficzne zmiany patologiczne przestrzeni zaotrzewnowej... 202 Piśmiennictwo... 202 2.12. Tarczyca... 203 2.12.1. Anatomia i morfologia ultrasonograficzna... 203 2.12.2. Przebieg i optymalizacja badania (przekroje standardowe, punkty orientacyjne i ułożenie pacjenta)... 205

2.12.3. Patologia ultrasonograficzna rozlanych chorób tarczycy... 206 2.12.4. Zapalne i autoimmunologiczne zmiany w tarczycy... 207 2.12.5. Patologia ultrasonograficzna zmian ogniskowych tarczycy... 209 2.12.6. Diagnostyka różnicowa nadczynności i niedoczynności tarczycy... 212 Piśmiennictwo... 213 3. Ultrasonografia ukierunkowana na wiodące objawy klin iczn e... 215 St. Hauslaib, N. Jaspers, M. Kochanek, J. Mertens, G. Michels, M. Stenner 3.1. Ostry b rz u c h... 216 3.1.1. Definicja... 216 3.1.2. Diagnostyka... 216 3.1.3. Przyczyny... 216 3.1.4. Ultrasonograficzna diagnostyka różnicowa... 221 3.2. Diagnostyka biegunek i zap a rć... 225 3.2.1 Definicja i symptomatyka biegunek... 225 3.2.2. Diagnostyka różnicowa biegunek... 225 3.2.3. Obraz ultrasonograficzny przewodu pokarm owego... 225 3.2.4. Przyczyny biegunki niemożliwe do oceny w USG przewodu pokarm owego... 225 3.2.5. Definicja i symptomatyka zaparć... 227 3.2.6. Diagnostyka różnicowa zaparć... 227 3.2.7. Obraz ultrasonograficzny przewodu pokarm owego... 227 3.2.8. Przyczyny zaparć niemożliwe do oceny w USG przewodu pokarmowego... 227 3.3. Żółtaczka... 228 3.3.1. Definicja/Uwagi o g ó ln e... 228 3.3.2. Postępowanie... 228 3.4. Diagnostyka o lig u rii... 229 3.4.1. Definicja... 229 3.4.2. Diagnostyka różnicowa ostrego uszkodzenia nerek... 229 3.4.3. Diagnostyka różnicowa poza nerkowego ostrego uszkodzenia nerek... 231 3.5. Diagnostyka duszności... 232 3.5.1. Diagnostyka różnicowa... 232 3.5.2. Obraz ultrasonograficzny... 233 3.6. Poszukiwanie ognisk n ow otw orow ych... 237 3.6.1. Definicja i symptomatologia... 237 3.7. Gorączka o nieznanym pochodzeniu... 238 3.7.1. Definicja i symptomatyka... 238 3.7.2. Diagnostyka... 239 3.7.3. Diagnostyka różnicowa i obraz ultrasonograficzny... 239 3.8. Ból gardła o niejasnej przyczynie... 241 3.8.1. Główne o b jaw y... 241 3.8.2. Diagnostyka różnicowa... 241 3.8.3. Anatomia topograficzna szyi... 243 3.8.4. Ultrasonografia topograficzna szyi... 244 3.8.5. Ogólne aspekty ultrasonografii głowy i szy i... 244 3.8.6. Poza tarczyco we przyczyny bólu gardła... 245 Piśmiennictwo... 253 4. Ultrasonografia w stanach zagrożenia ż y c ia... 255 G. Michels, N. Jaspers 4.1. Uwagi o g ó ln e... 256 4.1.1. Wskazania... 256 4.2. Wskazania... 256 4.2.1. Ostry ból w klatce piersiowej... 256

4.2.2. Ostra duszność... 256 4.2.3. Duszność kardiogenna i echokardiografia okołoreanimacyjna... 256 4.2.4. Ostry brzuch... 258 4.3. Ukierunkowana ultrasonografia w medycynie ratunkowej i intensywnej te r a p ii... 260 4.3.1. Uszkodzenia miąższu w ątroby... 260 Piśmiennictwo... 267 5. Ultrasonografia naczyniow a... 269 G. Michels, S. Karasek, Ch. Feldmann, Th. Karasek 5.1. Podstawy ultrasonografii Doppler i Duplex... 270 5.1.1. Efekt Dopplera... 270 5.1.2. Doppler spektralny... 271 5.1.3. Badanie d u p le x... 271 5.1.4. Badanie Doppler-Duplex... 271 5.1.5. Analiza spektrum częstotliwości... 271 5.1.6. Ustawienia aparatury... 272 5.2. Tętnice o b w o d o w e... 272 5.2.1. Uwagi ogólne... 272 5.2.2. Zwężenie tętn ic... 272 5.2.3. Wskaźnik kostkowo-ramienny (ABI - ankle brachial index)... 273 5.2.4. Ostra postać choroby tętnic obw odowych... 274 5.2.5. Przewlekła choroba tętnic obwodowych (CHTO)... 274 5.2.6. Tętniaki tętnic obwodowych... 276 5.2.7. Tętniak rzekomy (pseudotętniak - aneurysma spurium)... 277 5.2.8. Rozwarstwienia... 278 5.2.9. Przetoki tętniczo-żylne... 278 5.2.10. Choroby zapalne naczyń... 278 5.2.11. Wrodzone patologie naczyniowe... 279 5.3. Tętnice zaopatrujące mózg... 280 5.3.1. Uwagi ogólne... 280 5.3.2. Kryteria i klasyfikacja zw ężeń... 280 5.3.3. Niedrożność naczyń... 281 5.3.4. Grubość kompleksu intima-media (IMC) w tętnicy szyjnej wspólnej... 281 5.3.5. Poszczególne wykryte zm iany... 282 5.3.6. Tętnica kręgowa i tętnica podobojczykowa... 283 5.4. Żyły o b w o d o w e... 284 5.4.1. Podział układu żylnego... 284 5.4.2. Zakrzepica żył kończyn dolnych... 284 5.4.3. Ży la ko wa tość/ży I a k i... 286 5.5. Tętnice jam y brzusznej... 287 5.5.1. Aorta brzuszna... 287 5.5.2. Pień trzew ny... 288 5.5.3. Tętnica krezkowa g ó rn a... 288 5.5.4. Ostra niedrożność tętnicy krezkowej... 289 5.5.5. Tętnica krezkowa dolna... 290 5.5.6. Tętnice nerkowe... 290 5.5.7. Zwężenie tętnic nerkowych... 290 5.6. Żyły b rzu c h a... 292 5.6.1. Żyła główna dolna (V C I)... 292 5.6.2. Żyły wątrobowe... 293 5.6.3. Żyła w ro tn a... 293

6. USG z ultrasonograficznym środkiem kontrastującym (UŚK )... 295 H. Kinkel 6.1. USG brzucha z wykorzystaniem środków kontrastujących... 296 6.1.1. Wstęp... 296 6.1.2. Warunki badania i procedura... 297 6.1.3. Wytyczne EFSUMB... 298 6.1.4. Typowe obraz z UŚK zmian ogniskowych w ątroby... 299 6.1.5. Pozawątrobowe zastosowania środków kontrastujących... 307 Piśmiennictwo... 308 7. Ultrasonografia in terw en cyjn a... 311 J. Mertens, G. Michels, St. Hauslaib, AT. Jaspers 7.1. Podstawy wykonywania biopsji oraz zakładania drenów pod kontrolą U S G... 312 7.1.1. Wskazania... 312 7.1.2. Przeciwwskazania... 313 7.1.3. Odsetek udanych zabiegów / warunki powodzenia procedury... 313 7.1.4. Ryzyko i pow ikłania... 313 7.1.5. Biopsja pod kontrolą USG lubtk... 313 7.1.6. Instrumentarium i technika wykonania nakłucia... 314 7.2. Biopsja wątroby... 317 7.2.1. Uwagi ogólne... 317 7.2.2. Procedura przezskórnej biopsji wątroby wg Menghiniego - biopsja na ślepo... 317 7.3. Biopsja n e rk i... 318 7.3.1. Uwagi ogólne... 319 7.3.2. Procedura biopsji nerki w przypadku nerek własnych i przeszczepionych... 319 7.4. Funkcja transtorakalna... 320 7.4.1. Uwagi ogólne... 320 7.4.2. Procedura... 322 Piśmiennictwo... 323 S u p lem en t... 325 G. Michels, N. Jaspers, Ch. Feldmann A Ultrasonografia w liczbach... 326 Pomiary w ątroby... 326 Pomiary pęcherzyka żółciowego / dróg żółciowych... 326 Pomiary trzustki... 326 Pomiary śledziony... 327 Pomiary nerek... 327 Pomiary żołądka i je lit... 327 B Kontrola jakości w ultrasonografii i D E G U M... 328 Ogólne uwagi dotyczące kontroli jakości... 328 Zdobywanie profesjonalnych umiejętności... 328 Kwalifikacje prowadzącego kształcenie... 328 Wymagania aparaturowe... 328 Dokumentacja lekarska... 329 Sankcje... 329 DEGUM... 329 Indeks 331