ECON(14)4301:1 FB Lipiec 2014 Międzynarodowy wskaźnik zaufania rolników wyniki za I kwartał 2014 r. NASTROJE ROLNIKÓW: OGRANICZONY OPTYMIZM NA WIOSNĘ MOŻE SIĘ ZAŁAMAĆ I. Zmiany poziomu zaufania podsumowanie Wyniki ankiety przeprowadzonej w dziewięciu państwach członkowskich1 pomiędzy styczniem a marcem 2014 r. wskazują, że w ciągu ostatnich 18 miesięcy można było zaobserwować tendencję wzrostową zaufania w sektorze rolnym (wykres 1). Niemniej jednak, nadal utrzymują się znaczące różnice pomiędzy państwami i sektorami (patrz poniżej). Dzięki temu, że światowa gospodarka stopniowo wychodzi z recesji, a popyt wewnętrzny wzrasta, na początku roku w sektorze rolnym również zauważono pewne oznaki poprawy. Na przykład w pierwszym kwartale 2014 r. wartość dodana brutto sektora produkcji pierwotnej w UE-28 wzrosła o 1,5 %, a ponadto nadwyżka handlowa produktów rolno-spożywczych zwiększyła się w porównaniu z ostatnim kwartałem 2013 r. Większy optymizm rolników wynikał jednak z tego, że po sytuacji krytycznej ceny w rolnictwie wróciły do poprzedniego poziomu, a koszty środków produkcji polepszyły się. Pozostają jednak obawy, że ta poprawa okaże się słaba i tymczasowa. W rzeczywistości wstępne wyniki nowszych ankiet wykazują ponowny spadek nastroju rolników. Wskaźnik zaufania Copa-Cogeca jest wyliczany dwa razy w roku wiosną i jesienią na podstawie wyników ankiet krajowych, w których znajdują się dwa pytania dot. odczuć rolników odnośnie aktualnej i przyszłej sytuacji ekonomicznej gospodarstw2. Wykres 1 zmiany wskaźnika zaufania w UE-9 Wskaźnik może wahać się od -100 (rolnicy o podejściu jednogłośnie pesymistycznym) do +100 (rolnicy o podejściu jednogłośnie optymistycznym). 1 w Belgii (Flandrii), Niemczech, Francji, we Włoszech, na Węgrzech, w Holandii, Polsce, Rumunii i Szwecji. 2 Informacje na temat zastosowanej metody znajdują się w dokumencie ECON(11)576 (rev.5). Informujemy, że metoda Copa-Cogeca może różnić się od metod wykorzystywanych w barometrach krajowych, dlatego też bezpośrednie porównanie danych liczbowych zawartych w niniejszym dokumencie z danymi krajowymi może okazać się niemożliwe. Copa - Cogeca European Farmers European Agri-Cooperatives 61, Rue de Trèves B - 1040 Brussels www.copa-cogeca.eu EU Transparency Register Number Copa 44856881231-49 Cogeca 09586631237-74
II. Prognozy dla poszczególnych krajów Zaufanie zostało odbudowane lub wzrosło w pięciu krajach na początku 2014 r. Znalazło się na poziomie pozytywnym lub dość pozytywnym. We Włoszech pomimo ogólnie trudnej sytuacji ekonomicznej i niskiego popytu wewnętrznego nieśmiało zaczęła pojawiać się nadzieja, w tym w sektorze rolnym. Wskaźnik zaufania rolników wzrastał w pierwszym kwartale 2014 r. dzięki lepszej ocenie aktualnej i przyszłej sytuacji ekonomicznej gospodarstw. Uwzględniając zmiany w poszczególnych sektorach dane pokazują, że nastawienie producentów roślin, sadowników i producentów mięsa polepszyło się w ciągu ostatnich sześciu miesięcy. W przeciwieństwie do nich producenci wina i oliwy z oliwek uznali, że poziom ich rentowności spadł. Wśród producentów mleka natomiast rentowność jest stabilna. Odczucia te były głównie związane ze zmianami poziomu cen w odpowiednich sektorach oraz na ogół uciążliwych kosztów produkcji. Na pytanie, czy w ciągu ostatnich trzech miesięcy rolnicy odczuli problemy lub trudności związane z prowadzeniem gospodarstwa, 64 % ankietowanych odpowiedziało przecząco. Ankietowani, którzy poinformowali, że odczuli znaczące lub istotne problemy (19 %) wskazali koszty użytkowania, niekorzystne warunki meteorologiczne i spadek cen jako najczęstsze trudności. Wykres 2 Włochy Po niemal dwóch latach ciągłego obniżania poziomu zaufania francuskich rolników w marcu 2014 r. zaobserwowano lepsze opinie. Dotyczyły one zarówno sytuacji aktualnej, jak i przyszłej. W związku z powyższym zagregowany wskaźnik również wzrósł w porównaniu z sytuacją sześć miesięcy wcześniej. W szczególności większość rolników we wszystkich sektorach wyraziła opinię, że sytuacja finansowa ich gospodarstw poprawi się w ciągu najbliższych miesięcy, ale w oparciu o różne punkty wyjścia: np. rolnicy w sektorze upraw i zwierząt żywionych w systemie wypasowym okazali się najbardziej pesymistyczni, podczas gdy producenci owoców i warzyw najbardziej optymistyczni. Mniej niż jedna trzecia respondentów w tym z sektora ogrodnictwa, drobiu i wieprzowiny poinformowała o znaczących lub istotnych problemach. Oznacza to spadek w porównaniu z poprzednim wynikiem, tj. 38 %. Według większości rolników winne temu były koszty operacyjne oraz trudne warunki klimatyczne. Podobnie jak we Włoszech, we Francji wzrost poziomu zaufania co do ogólnej sytuacji ekonomicznej szedł w parze z większym zaufaniem co do sytuacji działalności rolniczej. Odsetek rolników zainteresowanych porzuceniem działalności w porównaniu z rokiem ubiegłym ponownie spadł do 9 %.
Wykres 3 Francja W porównaniu z sytuacją sprzed sześciu miesięcy, rumuńscy rolnicy dużo bardziej pozytywnie ocenili swoją aktualną i przyszłą sytuację. W efekcie w marcu 2014 r. wskaźnik zaufania osiągnął najwyższy od 2010 r. poziom. Dzięki połączeniu pozytywnych czynników (rekordowe zbiory kukurydzy i słonecznika oraz wyższe dopłaty z budżetu UE) oraz poprawie sytuacji w przypadku czynników negatywnych (powrót do poziomu cen płaconych rolnikom za większość produktów rolnych) optymizm rolników wzrósł. Niemniej jednak, koszty produkcji nadal uznaje się za uciążliwe. Na poprawę humoru rumuńskich rolników wpłynęły plany podwyższenia przyszłej produktywności i inwestycji w nowe technologie dla maszyn w połączeniu z nadzieją na wyższe dopłaty. Z drugiej strony natomiast pesymiści obawiali się spadku cen zbóż i roślin oleistych. Wykres 4 Rumunia 3 W Niemczech utrzymujące się w marcu pozytywne odczucia co do aktualnej sytuacji ekonomicznej przeważyły nad utratą zaufania co do przyszłej sytuacji oraz nieco poprawiły humor rolnikom. Umiarkowanie optymistyczne nastawienie odzwierciedliło się w dość wysokich planowanych inwestycjach (6,1 mld w ciągu najbliższych sześciu miesięcy) Jeśli chodzi o aktualną sytuację ekonomiczną gospodarstw, nastawienie producentów roślin i pasz było nieco bardziej pozytywne niż tych zajmujących się produkcją zwierzęcą. Nastroje dot. przyszłości były natomiast odwrotne. Ogólnie wyniki dla poszczególnych sektorów zbytnio się jednak od siebie nie odróżniały. 3 W Rumunii ankietę przeprowadzono wśród rolników prowadzących gospodarstwa o powierzchni powyżej 60 ha.
Osoby prowadzące gospodarstwa, które wzięły udział w ankiecie wyraziły opinię, że ceny najmu i energii, a także nawozów i pasz nadal wywierają najwyższą presję na koszty. Niemniej jednak, w przypadku cen pasz, nawozów i energii presja ta zdecydowanie spadła w porównaniu z rokiem ubiegłym. Wpływ cen najmu nadal uznawano za bardzo negatywny czynnik. Jedynie jedna trzecia respondentów zadeklarowała, że przy prowadzeniu gospodarstwa doświadczyła trudności. Wyniki ankiety jasno ukazują sceptycyzm panujący pośród rolników w odniesieniu do polityki rolnej zarówno na szczeblu krajowym, jak i UE. Wykres 5 Niemcy Na początku 2014 r. zaufanie szwedzkich rolników wzrosło. Była to pierwsza prawdziwa zmiana wskaźnika odczuć na plus w ciągu trzech lat. Na poprawę sytuacji wpłynął optymizm producentów mleka, wynikający ze wzmocnienia cen mleka, które osiągnęły rekordowy poziom. Niemniej jednak, producenci mleka nadal uważali, że ich rentowność jest negatywna lub bardzo negatywna i musieli spłacać długi z poprzednich lat. Producenci wołowiny i zbóż także wykazali nieco więcej optymizmu, niż sześć miesięcy wcześniej, na co wpłynęły odpowiednio niższe ceny pasz oraz spodziewane wyższe zbiory. W przeciwieństwie do tej tendencji producenci wieprzowiny wykazywali coraz wyższą frustrację, ponieważ ubojnie rozwiązały umowy. Nastąpiło to w wyniku pojawienia się większej ilości wieprzowiny na szwedzkim rynku ze względu na zakaz eksportu z UE do Rosji. Oczekiwania co do wdrażania reformy WPR w Szwecji wywołały mieszane uczucia wśród rolników producenci wołowiny mogliby liczyć na wsparcie powiązane z produkcją, ale rolnicy na południu kraju otrzymaliby niższe płatności. Wykres 6 Szwecja
W Holandii po długotrwałej recesji pojawiły się oznaki ożywienia gospodarki. Jednocześnie zaufanie w sektorze rolnym nieco wzrosło w pierwszym kwartale 2014 r. dzięki lepszej opinii nt. aktualnej sytuacji, aczkolwiek oczekiwania na przyszłość nieco się pogorszyły. Ogólnie atmosfera w sektorze ogrodnictwa szklarniowego i na wolnym powietrzu (przy czym ten pierwszy rozpoczął na niższym poziomie) polepszyła się. Producenci drobiu także wykazali większy optymizm. W sektorze upraw, mleka i wieprzowiny poziom zaufania spadł, pozostał jednak dość optymistyczny. Ogólnie za negatywne czynniki uznano koszty produkcji zarówno przeszłe, jak i oczekiwane. Ponadto producentów w sektorze zbóż, ogrodnictwa szklarniowego i na wolnym powietrzu, wieprzowiny i wołowiny ograniczały niskie ceny. Producenci mleka mogli zrekompensować wysokie koszty poprzez podwyższenie ilości i cen mleka, ale obawiali się spadku cen w przyszłości. Napięcia polityczne w Europie Wschodniej wzbudziły niepewność, ponieważ Holandia zarówno importuje (kukurydzę i zboża), jak i eksportuje (produkty ogrodnictwa i zwierzęce) do tego regionu. Wykres 7 Holandia W Belgii i w Polsce odczucia pogorszyły się. Osiągnęły poziom niski, aczkolwiek nieznacznie pozytywny. W marcu 2014 r. po czterech kolejnych poprawach poziom zaufania flamandzkich rolników spadł. Wpłynęło na to pesymistyczne nastawienie dot. sytuacji aktualnej i przyszłej. Wskaźniki zaufania w sektorach wskazują, że wśród rolników panował pesymizm. Jedynym wyjątkiem był sektor mleka, aczkolwiek nawet tam nastroje nieco opadły ze względu na spodziewaną obniżkę cen mleka. Dodatkowym czynnikiem niepewności stały się opłaty za przekroczenie kwot. Szczególnie nastroje producentów roślin i warzyw szklarniowych pozostały na poziomie niemal tak niskim, jak sześć miesięcy wcześniej. Podejście producentów wołowiny i wieprzowiny zmieniło się z raczej optymistycznego na najczęściej negatywne. Producenci owoców (jabłek i gruszek) oraz warzyw skorzystali z dobrej pogody, ale obawiali się pogorszenia warunków meteorologicznych w ciągu nadchodzących miesięcy. Pogorszenie relacji handlowych z Rosją bezpośrednio wpłynęło na nastroje producentów wieprzowiny, a pośrednio także na producentów owoców. Ponadto kryzys gospodarczy nadal wywierał wpływ na producentów kwiatów, którzy w dalszym ciągu wykazywali pesymizm, choć w mniejszym stopniu niż jesienią. Na pytanie o trudności przy prowadzeniu gospodarstwa 23 % ankietowanych odpowiedziało, że nie doświadczyli oni żadnych trudności. Pozostali jako przyczynę problemów najczęściej podawali ograniczenia narzucone przez rząd.
Wykres 8 Belgia (Flandria) W Polsce w marcu 2014 r. poziom zaufania nadal spadał, ponieważ pośród rolników zdecydowanie przeważały ponure odczucia. Dotyczyły one przyszłej sytuacji ekonomicznej oraz powolnego odzyskiwania zaufania w aktualnej sytuacji. O ile w sektorze upraw polowych, produkcji mieszanej, bydła i mleka aktualną sytuację oceniono jako lepszą niż we wrześniu 2013 r., to producenci wieprzowiny i drobiu uznali, że ich sytuacja pogorszyła się. Powodem tak odmiennych ocen były zmiany poziomu cen. Co więcej, aczkolwiek ceny środków produkcji nadal wywierały negatywny wpływ na koszty, to był on mniejszy. Czynniki zewnętrzne, takie jak dostęp do kredytów, stopy procentowe, dopłaty i kursy wymiany walut wywierały raczej pozytywny wpływ. Jeśli chodzi o nastroje na przyszłość, we wszystkich sektorach a szczególnie w sektorze upraw rolnicy wykazali więcej obaw, niż sześć miesięcy wcześniej, ponieważ spodziewali się spadku cen produktów rolnych. Zakaz eksportu do Rosji oraz kryzys na Ukrainie należały do powodów tych pesymistycznych oczekiwań na przyszłość. Tak jak w Rumunii, nadzieja na wzrost produktywności i nowe technologie dla maszyn podniosła na duchu optymistycznie nastawionych rolników. Wykres 9 Polska W pierwszym kwartale 2014 r. odczucia węgierskich rolników co do aktualnej sytuacji ekonomicznej stawały się coraz bardziej optymistyczne. Zmiany cen mleka, dobre uzyski ze zbóż, korzystne warunki udzielania kredytów i dopłaty podziałały na rolników zachęcająco. Co więcej, aczkolwiek uznano, że ceny większości produktów rolnych negatywnie wpływają na aktualną sytuację ekonomiczną rolników (ogólnie w sektorze zbóż oraz wołowiny i wieprzowiny), są one na lepszym poziomie niż na jesieni. Niemniej jednak, wysokie koszty produkcji oraz kursy wymiany walut niepokoiły rolników.
Prognozy na przyszłość natomiast nadal słabły. Pesymiści najbardziej obawiali się zmian w przepisach dot. gruntów od maja 2014 r. Podsumowując, barometr przedsiębiorczości rolniczej na Węgrzech pozostał stabilny, ale na niskim poziomie. Wykres 10 Węgry 4 Oświadczenie Copa-Cogeca pragnie podziękować za udostępnienie danych Wydziałowi ds. Rolnictwa i Rybołówstwa Rządu Flamandzkiego, Niemieckiemu Stowarzyszeniu Rolników (Deutscher Bauernverband e.v. DBV), Fédération Nationale des Syndicats d'exploitants Agricoles (FNSEA), Istituto di Servizi per il Mercato Agricolo Alimentare (ISMEA), Verband Deutscher Maschinen- und Anlagenbau (VDMA), LEI Wageningen UR, LTO z Holandii oraz Lantbrukarnas Riksförbund (LRF Konsult). Tym niemniej, jedynie Copa-Cogeca ponosi odpowiedzialność za przetwarzanie danych. 4 Na Węgrzech ankietę przeprowadzono wśród rolników prowadzących gospodarstwa o powierzchni powyżej 200 ha.