STRESZCZENIE Pola elektromagnetyczne może prowadzić do powstania w organizmie żywym stresu oksydacyjnego, który powoduje wzrost stężenia reaktywnych form tlenu, zmianę aktywności układów antyoksydacyjnych, zarówno enzymatycznego i nieenzymatycznego. Celem pracy jest określenie czterotygodniowego wpływu pola elektromagnetycznego generowanego przez telefon komórkowy działający w zakresie częstotliwości 900 MHz na równowagę prooksydacyjno antyoksydacyjną krwi samców szczurów. Badaniami objęto 20 samców szczurów rasy Wistar, w wieku 10 tygodni i masie ciała około 280 g. Zwierzęta losowo podzielono na dwie równoliczne grupy badawcze: codziennych ekspozycji na oddziaływanie pola elektromagnetycznego o parametrach fizycznych generowanych przez system telefonii komórkowej działający w zakresie częstotliwości 900 MHz. Czas ekspozycji wynosił 8 godzin dziennie, w dwóch cyklach 4-godzinnych (900-1300 i 1400-1800), z godzinną przerwą pomiędzy godziną 1300 i 1400. W trakcie ekspozycji co ½ godziny włączany był telefon komórkowy Nokia 5100, umieszczony bezpośrednio pod klatką, w której przebywały zwierzęta, który przez 15 sekund emitował promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwości 900 MHz. Łączna liczba inicjowanych połączeń wynosiła 16/dobę, a łączny czas trwania tych połączeń wynosił 4 minuty/dobę. Średnia gęstość mocy pola elektromagnetycznego rejestrowana w czasie nawiązywania połączenia E1 wynosiła 85,3 μw/m2, natomiast średnia gęstość mocy pola elektromagnetycznego rejestrowana w czasie nawiązanego połączenia E2 wynosiła 17,0 μw/m2. codziennych ekspozycji pozorowanych, w trakcie których zwierzęta przebywały w identycznych warunkach środowiskowych jak grupa M, natomiast w układzie ekspozycyjnym nie było generowane pole elektromagnetyczne. Po zakończeniu cyklu 28 codziennych ekspozycji na oddziaływanie pola elektromagnetycznego lub ekspozycji pozorowanych, zwierzęta poddawano badaniu sekcyjnemu. We krwi szczurów oznaczano markery enzymatycznego układu antyoksydacyjnego (aktywność dysmutazy ponadtlenkowej (SOD), katalazy (CAT), peroksydazy glutationowej (GPx), reduktazy glutationowej (GR) oraz transferazy S-glutationowej (GST)), nieenzymatycznego układu antyoksydacyjnego (stężenie zredukowanego glutationu (GSH), całkowitą aktywność antyoksydacyjną osocza (TAC), stężenie grup sulfhydrylowych (PSH)
oraz stężenie ceruloplazminy (CER)), stresu oksydacyjnego ((stężenie dialdehydu malonowego (MDA), stężenie nadtlenków lipidowych (LPH) i całkowity potencjał oksydacyjny (TOS)). Na podstawie uzyskanych wyników wykazano, że czterotygodniowa ekspozycja samców szczurów w polu elektromagnetycznym o częstotliwości 900 MHz generowanym przez telefon komórkowy wpływa na obniżenie aktywności dysmutazy ponadtlenkowej w osoczu i katalazy w erytrocytach, wzrost aktywności reduktazy glutationowej i obniżenie stężenia glutationu w erytrocytach, wzrost stężenia ceruloplazminy w surowicy oraz powoduje obniżenie stężenia diladehydu malonowego w osoczu. Słowa kluczowe: pole elektromagnetyczne, telefon komórkowy, reaktywne formy tlenu, stres oksydacyjny, enzymy antyoksydacyjne, szczury
SUMMARY Electromagnetic fields may lead to an oxidative stress formation in a living organism, which causes an increase of reactive oxygen species concentration, change in activity of antioxidant systems, both enzymatic and non-enzymatic. The aim of this work is to define four-week influence of an electromagnetic field generated by a mobile phone working in the frequency range 900 MHz on prooxidative-antioxidant balance inmale rats blood. Studies were carried out on 20 male Wistar rats, aged 10 weeks, weighing about 280 g. The animals were divided randomly into 2 equinumerous research groups: Group M (Mobile Phone) consisted of 10 rats exposed to everyday cycle of an electromagnetic field influence with physical parameters generated by cellular telephony system working in the frequency range 900 MHz. The exposure time was 8 hours a day in two 4-hour cycles, with an hour break between 1 and 2 p.m. During the exposure a mobile phone Nokia 5100, placed directly under the cage, in which the animals were kept, was switched on every half an hour. The phone was emitting electromagnetic radiation at 900 MHz frequency for 15 seconds. Total number of initiated incoming calls was 16 a day, and total time of the calls was 4 minutes a day. The average power density of the electromagnetic field recorded during the phone call E1 was 85,3 µw/m2, while the average power density of the electromagnetic field recorded during the phone calle2 was 17,0 µw/m2. Group K (control group) consisted of 10 rats exposed to everyday simulated cycle, during which the animals stayed in identical environmental conditions to group M, however there was no electromagnetic field generated in this expositionsystem. After completing the cycle of 28 every day exposures to the influence of an electromagnetic field and simulated exposures, the animals were submitted to sectional study. The following markers of were marked in rats' blood: enzymatic antioxidant system (superoxide dismutase activity (SOD), catalase (CAT), glutathione peroxidase
(GPx), glutathione reductase (GR) and glutathione S-transferase (GST)), non-enzymatic antioxidant system (concentration of reduced glutathione (GSH), total 78
plasma antioxidant capicity (TAC), concentration of sulfhydryl groups and concentration of ceruloplasmin (CER)), oxidative stress (concentration of malodialdehyde (MDA), lipid peroxides (LPH), total oxidant status (TOS)). The results obtained demonstrated that 4 week exposure of male rats to an electromagnetic field of the frequency 900 MHz generated by a mobile phone affects the reduction of superoxide dismutase activity in plasma and catalase in erythrocytes, the increase of glutathione reductase activity, and the reduction of the concentration of glutathione in erythrocytes, the increase of the concentration of serum ceruloplasmin and causes the reduction of concentration of malondialdehyde in erythrocytes. Key words: electromagnetic field, mobile phone, reactive oxygen species, oxidative stress, antioxidant enzymes, rats.