SCENARIUSZ ZAJĘĆ Moduł IV - Uwaga Autor scenariusza: Aneta Gąsiewska
SCENARIUSZ ZAJĘĆ Moduł IV Uwaga Autor scenariusza: Aneta Gąsiewska Cel zajęć: Zapoznanie uczniów z podstawowymi pojęciami dotyczącymi procesu poznawczego jakim jest Uwaga Uczestnicy: uczniowie biorący udział w projekcie. Realizatorzy: nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy z poszczególnych szkół biorących udział w projekcie. Metody: ćwiczenia, dyskusja Czas trwania zajęć: 45 min. Materiały: wydrukowane załączniki, ew. komputer i rzutnik Wprowadzenie teoretyczne do tematu informacje dla prowadzącego (mini wykład) Uwaga jest mechanizmem, dzięki któremu spostrzegamy tylko część bodźców docierających do organów zmysłowych, przypominamy tylko część informacji zakodowanych w pamięci, uruchamiamy tylko jeden z wielu możliwych procesów myślenia i wykonujemy tylko jedną z wielu możliwych do wykonania reakcji. 1 Funkcje uwagi: Selektywność: to zdolność wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji, lub ciągu myśli kosztem innych (np.: rozważanie o ostatniej rozmowie i przejście na czerwonym świetle zagapienie się ). Dzięki selekcjonującej funkcji uwagi jesteśmy w stanie wykonywać większość codziennych czynności, np. słuchać wykładu, czytać książkę lub wybierać produkty w supermarkecie, mimo nieustannego działania innych źródeł informacji, takich jak hałas, przypadkowo zasłyszana rozmowa lub własne, natrętne myśli. Niekiedy selektywność uwagi zawodzi, a wtedy zaczynamy przetwarzać informacje, które powinny być skutecznie zignorowane. Przysłuchujemy się więc nieważnej rozmowie, pogrążamy się w nieistotnych myślach lub wspomnieniach, zdajemy sobie sprawę z mrowienia w dolnych kończynach lub ze skrzypienia krzeseł w sali wykładowej, zamiast skoncentrować się na bieżącej aktywności. Co jest istotne, a co należy zignorować, albo, kiedy i dlaczego uwaga przepuszcza informacje nieistotne, należą do podstawowych zagadnień podejmowanych przez teorie uwagi. 1 Psychologia procesów poznawczych - Nęcka 2002
Czujność: Czujność jest to zdolność długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców zwanych szumem: np. nasłuchiwanie oddechu dziecka w nocy. Żołnierz na warcie musi być zdolny do natychmiastowego zareagowania na najmniejszy sygnał zagrożenia, mimo że wcześniej przez kilka godzin nic się nie działo tzn. działo się bardzo wiele, ale były to bodźce nieistotne, czyli szum. Trudność, jakiej musi sprostać mechanizm uwagi, polega na tym, że szum działa nieustannie, usypiając czujność, natomiast sygnały działają rzadko i w nieoczekiwanych momentach. Tak naprawdę konsekwencje zignorowania sygnału mogą być ogromne np. praca wartownika, kontrolera ruchu powietrznego, albo innej osoby, której sprawność decyduje o życiu ludzkim. Czujność uwagi decyduje też o kompetencji społecznej człowieka, ponieważ w wielu ważnych sytuacjach społecznych trzeba w porę wykryć sygnał, ukryty w olbrzymiej ilości szumów. Przeszukiwanie: Przeszukiwanie jest procesem aktywnym. Polega na systematycznym badaniu pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium np. urzędnik pocztowy przeszukuje plik listów, aby sprawdzić, czy wszystkie są prawidłowo opłacone. Większość przykładów, jak również większość badań nad przeszukiwaniem, dotyczy percepcji wzrokowej. Kontrola czynności jednoczesnych: Człowiek prawie zawsze wykonuje wiele czynności w tym samym czasie, np. gotując spaghetti, słucha wiadomości radiowych albo słuchając wykładu i analizując jego treść, jednocześnie robi notatki. W większości wypadków jednoczesne wykonywanie kilku czynności nie pociąga za sobą negatywnych skutków, ponieważ czynności są dość proste albo dobrze zautomatyzowane. Problem pojawia się, gdy jedna z jednoczesnych czynności staje się bardziej wymagająca np.: sporządzenie notatek podczas wykładu może przekroczyć nasze możliwości, jeśli wykład jest trudny, źle przygotowany lub wygłaszany w obcym języku. Dlatego jednoczesne wykonywanie dwóch czynności naraz doprowadza do pogorszenia wykonania przynajmniej jednej z nich, chyba, że obie są proste i nie przekracza to wówczas ogólnych możliwości systemu. Jeżeli przekracza oznacza to, że jedna z czynności może być uprzywilejowana i poziom jej wykonania się nie obniża kosztem drugiej. Niekiedy, jeżeli nie wiadomo która czynność jest ważniejsza, może dojść do obniżenia poziomu wykonania jednej i drugiej. Obsługa czynności jednoczesnych wymaga skutecznego działania mechanizmu przełączania uwagi z jednej czynności na drugą. Zgodnie z hipotezą przełączania, nawet czynności w pełni zautomatyzowane i wykonywane równolegle wymagają więcej czasu niż każda z nich osobno. Warsztaty - zabawa z Uwagą Wprowadzenie Prowadzący zadaje pytanie: Co to jest uwaga i po co ludziom jest potrzebna, do czego służy? Odpowiedzi uczniów zapisuje na tablicy. Za każdym razem prosi o podawanie przykładów. Kiedy zbierze odpowiedzi sprawdza, czy na tablicy zawarte są podane wcześniej w mini
wykładzie informacje. Uczniowie budują odpowiedzi własnymi zdaniami. Następnie grupa omawia to co zostało spisane. Prowadzący podsumowuje dyskusję zapoznając równocześnie z podstawowymi funkcjami uwagi. Proponuje przeprowadzenie ćwiczeń z których korzysta już psychologia procesów poznawczych. Prowadzący sam decyduje z których ćwiczeń skorzysta, w jakiej chronologii je wykona. I. Ćwiczenie - kolorowe wyrazy (załącznik nr 1,2,3) Zadaniem osób badanych jest możliwie najszybsze odczytanie wyrazów na głos. Prowadzący wybiera jednego ucznia, który przeczyta wyrazy (załącznik 1). Druga osoba dokonuje pomiaru za pomocą sekundnika, stopera itp. Zapisuje wynik. Prowadzący kontroluje poprawność przeczytanych wyrazów. Następnie uczeń czyta załącznik 2, wyrazy pokolorowane są atramentem i uczeń ma za zadaniem podać nazwę koloru jakim są napisane wyrazy. Druga osoba dokonuje pomiaru za pomocą sekundnika, stopera itp. Zapisuje wynik. Prowadzący kontroluje poprawność przeczytanych kolorów. Ostatni załącznik 3 - uczeń ma za zadanie nazwanie barwy atramentu, na tle którego wydrukowane zostały słowa, przy ignorowaniu treści wyrazu. Druga osoba dokonuje pomiaru za pomocą sekundnika, stopera itp. Zapisuje wynik. Prowadzący kontroluje poprawność przeczytanych kolorów. Prowadzący omawia z uczniami ćwiczenie. Pyta, które zadanie było trudne i dlaczego? Porównuje z uczniami trzy zadania. Wnioski Uczeń za każdym razem czyta te same wyrazy. Po wprowadzeniu koloru, zmianie poleceń co czytać, osoba poddana ćwiczeniu potrzebuje więcej czasu na wykonanie zadania i popełnia więcej pomyłek. Każda zmiana nowa sytuacja, w której się znajdujemy wymaga poświęcenia czasu i uwagi. Gdy prowadzisz samochód i robisz to już automatycznie (kontrola czynności jednoczesnych), pamiętaj o tym, że zmiany na twojej drodze są poza twoją kontrolą. Piłka tocząca się na jezdnię i biegnące za nią dziecko, wymuszą na Tobie nową reakcję która potrzebuje więcej czasu, uwagi, poprawności. II. Ćwiczenie matematyka łatwa dla smyka Krótkie wprowadzenie: Prowadzący mówi, że częstą przyczyną rozproszenia uwagi podczas lekcji, czy też jazdy samochodem, jest używanie telefonu komórkowego. Pyta uczniów o zdanie, co sadzą na ten temat. Dyskusja. Zaprasza do ćwiczenia 3-4 uczniów. Sprawdza czy mają telefony komórkowe, czy mogą z nich wysyłać sms do kolegów z tej grupy (mają techniczną możliwość oraz czy posiadają numery ich telefonu). 1. Rozdaje uczniom kartkę (załącznik 4) z 6 zadaniami matematycznymi. Prosi o ich podpisanie i rozwiązanie zadań jak najszybciej 2. Włącza stoper.
3. Zapisuje pierwszy i ostatni czas oddanych kartek (z pomocą innych uczniów może mierzyć czas każdej osoby i zapisywać na kartce ucznia) 4. Zbiera kartki. Następnie prowadzący przechodzi do drugiej części ćwiczenia: 1. Rozdaje uczniom kartki (załącznik 5) z 6 zadaniami matematycznymi (są to te same zadania tylko ułożone w innej kolejności). Prosi o ich podpisanie i rozwiązanie prawidłowo w jak najkrótszym czasie. 2. Jednocześnie informuje, aby w trakcie realizacji zadania wysłali sms do swojego kolegi z klasy, który nie bierze udziału w eksperymencie. Zapisuje na tablicy treść sms Siema, niewykluczone, że wieczorem będę miał wolną chatę. Imprezka u mnie. Po oddaniu kartek prowadzący wraz z innymi sprawdza poprawność wysłanych smsów. Prosi o ich odczytanie odbiorców wiadomości. 3. Podaje start i włącza stoper. 4. Zapisuje pierwszy i ostatni czas oddanych kartek (z pomocą ucznia może mierzyć czas każdej osoby i zapisywać na kartce danego ucznia) 5. Zbiera kartki. Prawidłowe wyniki zadań dopiero teraz prowadzący zapisuje na tablicy. Uczniowie, którzy mierzyli czas swoim kolegom sprawdzają poprawność wykonania działań matematycznych. Kartki 1 i 2 wracają do autorów, prowadzący prosi o sprawdzenie wyników zadań, porównanie wyników z kartki 1 i kartki 2. Pytania pomocne do omówienia ćwiczenia: Które zadanie wykonano szybciej? Co pomaga wykonywać precyzyjne zadania, co utrudnia? Na której kartce było więcej prawidłowych odpowiedzi? Omówienie związku pomiędzy pisaniem sms a czasem i poprawnością wykonywanych działań matematycznych. Poprzez analogię prowadzący porównuje wydłużony czas reakcji, poprawność wykonania zadania w sytuacji rozproszenia myśli (selektywność procesu uwagi) III. Ćwiczenie - dwoje uszu Prowadzący wybiera ochotnika spośród uczniów, którego prosi o zapamiętanie 6 słów, powiedzianych do lewego ucha: Skoncentruj się, za chwile powiem 6 wyrazów (prowadzący pamięta te wyrazy lub czyta je z kartki) do twojego lewego ucha, postaraj się zapamiętać wszystkie. Sprawdzamy ile zapamiętał, zapisując je. Powtarzamy eksperyment ale tym razem jedna osoba mówi do lewego ucha i to te wyrazy trzeba powtórzyć, druga do prawego i te należy ignorować. Mówienie do obojga uszu musi zacząć się jednocześnie. Ponownie sprawdzamy ile wyrazów uczeń zapamiętał. Przykładowa lista wyrazów powinna być sporządzona pisemnie. do lewego ucha: telekomunikacja, szlafrok, akumulator, kwiatek, niespodzianka, kołowrotek, do prawego ucha: śniadanie, komputer, prezent, kałamarz, cieciorka, dziewczynka
Następnie prowadzący omawia z uczniami ćwiczenie. Czy drugie prawe ucho i bodźce tam napływające przeszkadzało czy pomagało w wykonaniu zadania? Co zapamiętano, gdy jednocześnie mówiono do dwojga uszu? Ile za pierwszym razem? Co wtedy czuł słuchający? Do jakich sytuacji można odnieść taki stan? Czy to służy osobie słuchającej? IV. Omówienie i podsumowanie warsztatu.
Załącznik nr 1 Kolorowe wyrazy - Przeczytaj poprawnie wyrazy. ZIELONY CZARNY NIEBIESKI CZERWONY ŻÓŁTY ŻÓŁTY NIEBIESKI CZERWONY ZIELONY CZARNY ŻÓŁTY CZERWONY NIEBIESKI CZARNY ZIELONY NIEBIESKI ŻÓŁTY CZARNY ZIELONY CZERWONY ZIELONY NIEBIESKI CZERWONY CZARNY ŻÓŁTY
Załącznik nr 2 Kolorowe wyrazy - Jakim kolorem napisane są te wyrazy? ZIELONY CZARNY NIEBIESKI CZERWONY ŻÓŁTY ŻÓŁTY NIEBIESKI CZERWONY ZIELONY CZARNY ŻÓŁTY CZERWONY NIEBIESKI CZARNY ZIELONY NIEBIESKI ŻÓŁTY CZARNY ZIELONY CZERWONY ZIELONY NIEBIESKI CZERWONY CZARNY ŻÓŁTY
Załącznik nr 3 Kolorowe wyrazy - Podaj kolor tła na jakim zapisane są wyrazy. ZIELONY CZARNY NIEBIESKI CZERWONY ŻÓŁTY ŻÓŁTY NIEBIESKI CZERWONY ZIELONY CZARNY ŻÓŁTY CZERWONY NIEBIESKI CZARNY ZIELONY NIEBIESKI ŻÓŁTY CZARNY ZIELONY CZERWONY ZIELONY NIEBIESKI CZERWONY CZARNY ŻÓŁTY