Załącznik do Uchwały Nr XI / 75 / 2015 Rady Powiatu Łańcuckiego z dnia 8 grudnia 2015 r.

Załącznik do Uchwały Nr XI / 75 / 2015 Rady Powiatu Łańcuckiego z dnia 8 grudnia 2015 r. PROGRAM ZAPOBIEGANIA PRZESTĘPCZOŚCI ORAZ PORZĄDKU PUBLICZNEGO I BEZPIECZEŃSTWA OBYWATELI POWIATU ŁAŃCUCKIEGO NA LATA 2016-2018

I. WPROWADZENIE Powiatowy Program Zapobiegania Przestępczości oraz Porządku Publicznego i Bezpieczeństwa Obywateli Powiatu Łańcuckiego na lata 2016-2018, zwany dalej programem to opracowanie zawierające sprecyzowane cele i sposoby ich realizacji. WdroŜenie programu ma na celu poprawę stanu bezpieczeństwa i porządku oraz zapewnienie podniesienia poczucia bezpieczeństwa mieszkańców powiatu. Zgodnie z ustawą o samorządzie powiatowym z dnia 5 czerwca 1998 r. (Dz. U. z 2015 poz. 1445 t. j.) powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, ochrony przeciwpoŝarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagroŝeniom Ŝycia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Zgodnie z art. 38 a ust. 1 w/w ustawy powołana została przez Starostę Łańcuckiego Komisja Bezpieczeństwa i Porządku w celu realizacji zadań starosty w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi słuŝbami, inspekcjami i straŝami oraz zadań określonych w ustawach w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. Jednym z zadań Komisji jest przygotowanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, co stanowi wypełnienie zapisu art. 38 a ust. 2 pkt. 3 w/w ustawy. Program przygotowany przez Komisję Bezpieczeństwa i Porządku integruje wszystkie instytucje odpowiedzialne za problem szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Zawarte w programie zagadnienia kontynuują realizację juŝ funkcjonujących i realizowanych zadań i programów kierunkowych. Celem programu jest ograniczenie skali zjawisk i zachowań, które budzą powszechny sprzeciw oraz wpływają na wzrost poczucia zagroŝenia. II. OGÓLNE ZAŁOśENIA ROGRAMU Poczucie bezpieczeństwa, lub jego brak, a takŝe poziom bezpieczeństwa realnego, przesądzają, o jakości Ŝycia i rozwoju społeczności, dlatego ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego naleŝą do zasadniczych zadań władzy publicznej na kaŝdym szczeblu. Obowiązkiem państwa jest jego zapewnienie między innymi poprzez inicjowanie i organizowanie działań, mających na celu zapobieganiu popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz przeciwdziałanie wszelkim zjawiskom kryminogennym oraz mogącym mieć negatywny wpływ na poziom bezpieczeństwa we wszystkich sferach Ŝycia społecznego obywateli. Przedsięwzięcia te wymagają współdziałania wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za szeroko rozumiane bezpieczeństwo. Program opisuje działania podejmowane w celu ograniczenia zjawisk i zachowań budzących powszechny sprzeciw i poczucie zagroŝenia przy jednoczesnym wskazywaniu właściwych postaw i zachowań w sytuacji wystąpienia zagroŝenia. Jest to praca zespołowa na rzecz polepszenia, jakości Ŝycia pod względem bezpieczeństwa w powiecie łańcuckim oraz zwiększenia wiedzy i świadomości społecznej w tym zakresie. Przy współpracy z lokalnymi społecznościami naleŝy dąŝyć do tworzenia efektywnych lokalnych systemów bezpieczeństwa oraz wspierać działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa lokalnego, w szczególności mając na celu ograniczenie najbardziej dokuczliwej dla obywateli przestępczości pospolitej. III.CELE PROGRAMU 1. Wzrost poczucia bezpieczeństwa mieszkańców powiatu łańcuckiego, 2. Poprawa stanu porządku i bezpieczeństwa na terenie powiatu łańcuckiego, 3. Wzrost poczucia bezpieczeństwa w miejscach publicznych i w miejscu zamieszkania, 4. Poprawę bezpieczeństwa w ruchu drogowym, 5. Wzrost bezpieczeństwa w szkołach i placówkach oświatowo wychowawczych, 6. Zapobieganie przestępczości i aspołecznym zachowaniom: a) zwalczanie chuligaństwa i wandalizmu, b) zwalczanie produkcji i handlu narkotykami, 2

c) zwalczanie przestępstw i wykroczeń godzących w środowisko naturalne, estetykę miejsc publicznych i miejsc zamieszkania, d) propagowanie Ŝycia w trzeźwości, e) przeciwdziałanie przemocy domowej. 7. Ograniczenie liczby czynów karalnych, których sprawcami są nieletni, 8. Bezpieczeństwo w obrocie gospodarczym, 9. Bezpieczeństwo w sieci internetowej, 10. Zapewnienie porządku publicznego podczas imprez masowych, 11. Edukacja dla bezpieczeństwa, 12. Poprawa stanu bezpieczeństwa przeciwpoŝarowego i ratownictwa, poprawa bezpieczeństwa sanitarno - epidemiologicznego, epizootycznego oraz pozostałych zagroŝeń naturalnych, 13. Inicjowanie współpracy mieszkańców powiatu łańcuckiego z instytucjami i organizacjami działającymi na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego, 14. Wzrost zaufania społecznego do słuŝb działających na rzecz poprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego, IV. PODMIOTY ZAANGAśOWANE W REALIZACJĘ PROGRAMU 1. Koordynatorem działań realizowanych w ramach Programu zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli w Powiecie Łańcuckim jest Komisja Bezpieczeństwa i Porządku na czele z Przewodniczącym Starostą Łańcuckim. 2. Podmiotami realizującymi program i współpracującymi są: 1) Starostwo Powiatowe w Łańcucie 2) Urząd Miasta Łańcuta/Urzędy Gmin z terenu powiatu 3) Komenda Powiatowa Policji w Łańcucie 4) Komenda Powiatowa Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie 5) Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Łańcucie 6) Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Łańcucie 7) Powiatowy Inspektorat Weterynarii w Łańcucie 8) Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łańcucie 9) Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Łańcucie 10) Inne powiatowe słuŝby, inspekcje i straŝe 11) Dyrektorzy szkół oraz placówek oświatowych z terenu powiatu V. ZASADNICZE PODSTAWY I OBSZARY DZIAŁANIA Do ustalenia pełnego obrazu zagroŝeń i potrzeb społecznych w dziedzinie bezpieczeństwa niezbędne są, poza informacją statystyczną, m.in., dialog społeczny oraz praca na szczeblu lokalnym. WaŜne przy tym jest wykorzystywanie aktywności i wiedzy dzielnicowych, dyrektorów szkół, nauczycieli, pedagogów szkolnych oraz lokalnych samorządów gminnych. Na podstawie aktualnej wiedzy o stanie i poczuciu bezpieczeństwa mieszkańców powiatu łańcuckiego określono obszary działania programu i kierunki aktywności zaangaŝowanych podmiotów. Do najwaŝniejszych obszarów działań w ramach programu naleŝy zaliczyć: 1. Bezpieczeństwo w miejscach publicznych i w miejscu zamieszkania, 2. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, 3. Bezpieczeństwo w szkole, 4. Bezpieczeństwo w ruchu drogowym, 5. Przeciwdziałanie przestępczości, 6. Ochrona przed zagroŝeniami i ratownictwo, 7. Bezpieczeństwo sanitarno epidemiologiczne 3

OBSZARY DZIAŁANIA BEZPIECZEŃSTWO W MIEJSCACH PUBLICZNYCH I W MIEJSCU ZAMIESZKANIA. Cele: 1. Podnoszenie poczucia bezpieczeństwa w społecznościach lokalnych, 2. Zapobieganiu powstawaniu zagroŝeń bezpieczeństwa, 3. Pogłębienie wiedzy z zakresu bezpiecznych zachowań w Ŝyciu codziennym mieszkańców, 4. Wprowadzenie i realizacja programów edukacyjnych na temat zagroŝeń. Zadania: 1) Dokonanie analizy zagroŝeń bezpieczeństwa i realnych potrzeb społeczności lokalnej pod względem bezpieczeństwa. 2) Analiza stanu słuŝby prewencyjnej Policji, ze wskazaniem głównych problemów i oceną współpracy z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego. 3) Aktywny dzielnicowy, jako policjant pierwszego kontaktu, który identyfikuje lokalne problemy bezpieczeństwa i porządku publicznego, dostarcza waŝnych informacji pochodzących z rozpoznania rejonu i inicjuje lokalne inicjatywy na rzecz bezpieczeństwa. 4) Promowanie dzielnicowych wśród społeczności lokalnych poprzez publiczną informację w mieście, sołectwach oraz Internecie i lokalnych mediach. 5) Propagowanie wśród mieszkańców zasady wzajemnej pomocy. 6) Prowadzenie kontroli lokali gastronomicznych, punktów sprzedaŝy alkoholu pod względem posiadania zezwolenia na sprzedaŝ alkoholu, sprzedaŝy alkoholu osobom nieletnim, spełniania norm sanitarno-epidemiologicznych i budowlanych. 7) Przygotowanie i promowanie rozwiązań zwiększających bezpieczeństwo przestrzeni publicznych, promowanie bezpiecznej architektury, oświetlenia, oznakowania informacyjnego. 8) Wspieranie i promowanie działań podejmowanych w ramach Powiatowego Programu Profilaktycznego w Powiecie Łańcuckim na lata 2015 2020. 9) Prowadzenie właściwej gospodarki odpadami. 10) Zapewnienie bezpieczeństwa i porządku uczestnikom wypoczynku nad akwenami wodnymi. 11) Prowadzenie działań informacyjno edukacyjnych skierowanych do mieszkańców o moŝliwych zagroŝeniach i ich unikaniu (edukacja na rzecz bezpieczeństwa). 12) Wprowadzanie skutecznych metod i środków technicznego zabezpieczania mienia (np. znakowanie przedmiotów wartościowych oraz innego mienia ruchomego). 13) Monitorowanie i eliminowanie zagroŝeń związanych z organizacją imprez masowych (sportowych, artystycznych oraz rozrywkowych). 14) Integracja oraz współdziałanie powiatowych słuŝb, inspekcji i straŝy, powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego oraz pozostałych instytucji realizujących zadania w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie Powiatu Łańcuckiego. Sposoby realizacji zadań: 1) Realizacja przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie programów profilaktycznych Zgaś Ryzyko oraz Nie dla Czadu. Programy ukierunkowane są na ograniczenie liczby ofiar poŝarów oraz zatruć tlenkiem węgla. 2) Realizacja przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie programu Bezpieczne Wakacje. Program ma na celu propagowanie wśród dzieci i młodzieŝy zasad bezpiecznego zachowania podczas letniego wypoczynku w domu, na obszarach leśnych, podczas pobytu nad wodą oraz w czasie burzy. 4

3) Realizacja przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie Rządowego programu wspomagania organów prowadzących szkoły w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach pn. Bezpieczna +. Projekt ma na celu przygotowanie i wyposaŝenie w Komendzie Powiatowej Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie sali edukacyjnej pn. Ognik przeznaczonej do pracy z dziećmi. Celem projektu jest poprawa bezpieczeństwa uczniów oraz kształtowanie ich wiedzy i świadomości na temat zagroŝeń zewnętrznych, a takŝe rozwijanie ich umiejętności zachowania się w razie wystąpienia niebezpiecznych sytuacji. 4) Realizacja przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łańcucie Powiatowego Programu Profilaktycznego w Powiecie Łańcuckim na lata 2015 2020. 5) Realizacja przez Komendę Powiatową Policji w Łańcucie programów oraz akcji prewencyjnych Ograniczyć Wandalizm, Spokojna Jesień Bezpieczny Ogród, Bezpieczne Wakacje, Bezpieczne Ferie, Alkohol Ograniczona Dostępność skierowanych do całej społeczności lokalnej. 6) Propagowanie wśród społeczeństwa kampanii promujących bezpieczne zachowania w sieci, edukację w obszarze rozwaŝnego korzystania z technologii mobilnych oraz kształtowanie odpowiednich postaw rodzicielskich. 7) UwraŜliwianie młodych internautów na problem cyberprzemocy, szkodliwych treści czy niebezpiecznych kontaktów zawieranych poprzez Internet. 8) Organizacja konferencji i seminariów promocyjnych i edukacyjnych. 9) Promowanie profesjonalizmu i zaangaŝowania w słuŝbie (nagrody motywacyjne, wnioski o moŝliwości awansu i odznaczeń). 10) Budowa rzetelnego i przejrzystego partnerstwa z administracją samorządową miasta i gmin powiatu przy zachowaniu jedności, integralności i bezstronności Policji: a) budowa wspólnych programów działania na rzecz bezpieczeństwa b) nagradzanie organizatorów najlepszych lokalnych inicjatyw w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego, Podmioty realizujące: - Komenda Powiatowa Policji w Łańcucie, - Komenda Powiatowa Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie, - Starostwo Powiatowe w Łańcucie, - Urząd Miasta Łańcuta, Urzędy Gmin z terenu powiatu, - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łańcucie, - Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łańcucie, - Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Łańcucie, Podmioty współpracujące: - Organizacje pozarządowe, - Administratorzy obiektów, - Ochotnicze StraŜe PoŜarne, - lokalne media. PRZEMOC W RODZINIE Cele: 1. Przeciwdziałanie występowaniu przemocy w rodzinie, 2. Stworzenie sprawnych systemów wsparcia dla osób potrzebujących. 3. Podnoszenie poziomu wiedzy mieszkańców na temat przysługujących im praw oraz moŝliwości uzyskania pomocy. 5

Zadania: 1) Promowanie odpowiednich wzorców Ŝycia rodzinnego opartych na szacunku, partnerstwie, wzajemnej pomocy i umiejętności rozwiązywania konfliktów bez przemocy. 2) Edukowanie osób dotkniętych przemocą w rodzinie w zakresie procedury prawnej. 3) Zacieśnienie współpracy instytucji i organizacji społecznych świadczących pomoc prawną, psychologiczną i socjalną dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie. 4) Organizowanie szkoleń tematycznych dla osób pracujących nad ograniczeniem zjawiska. 5) Zwiększenie skuteczności działań związanych z realizacją procedury Niebieskiej Karty" oraz doskonalenie zasad współdziałania i wymiany informacji instytucji mogących udzielić pomocy prawnej, psychologicznej oraz socjalnej dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie. 6) Podejmowanie działań profilaktycznych mających na celu udzielanie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdraŝania prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagroŝonych przemocą w rodzinie. 7) Realizacja programów oddziaływań korekcyjno- edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie. 8) Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia i ośrodkach interwencji kryzysowej. 9) Prowadzenie działalności edukacyjnej w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 10) Prowadzenie systemów wsparcia i poradnictwa terapeutycznego dla osób i bliskich osób uzaleŝnionych. 11) Propagowanie telefonów zaufania. 12) Wspieranie lokalnych inicjatyw społecznych na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Sposoby realizacji zadań: 1) Realizacja przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łańcucie Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar w Rodzinie w Powiecie Łańcuckim na lata 2015 2020 oraz Powiatowego Programu Profilaktycznego w Powiecie Łańcuckim na lata 2015 2020. Programy adresowane są do rodzin dotkniętych przemocą, niewydolnych wychowawczo, niezaradnych Ŝyciowo oraz do osób zagroŝonych niedostosowaniem społecznym. 2) Realizacja przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łańcucie programu korekcyjno edukacyjnego Zacznij Wszystko od Nowa. Program skierowany jest do sprawców przemocy, ma na celu redukcję zachowań agresywnych, kształtowanie postawy partnerstwa i szacunku wobec innych. 3) Podjęcie prac w celu przystąpienia do realizacji zadania pn. Punkty Konsultacyjne, przeznaczone dla osób w wieku 20-60, a wykazujących problemy z kontrolowaniem emocji, szczególnie złości. 4) Świadczenie pomocy polegające na udzielaniu pomocy prawnej oraz psychologicznej osobom pokrzywdzonym przestępstwem oraz członkom ich rodzin. 5) Podjęcie prac w celu realizacji zadań z zakresu pomocy polegającej na przydzieleniu asystenta osobie pokrzywdzonej, prowadzeniu mediacji, pokrywaniu kosztów związanych z edukacją, dopłacie do bieŝących zobowiązań mieszkalnych, dostosowaniu lokalu do potrzeb pokrzywdzonego, finansowaniu przejazdów osób pokrzywdzonych w celach leczniczych, pokrywaniu kosztów zakupu odzieŝy, obuwia, środków czystości i higieny osobistej, finansowaniu bonów Ŝywnościowych. 6) Prowadzenie przez Poradnię Psychologiczno Pedagogiczną w Łańcucie warsztatów i zajęć profilaktycznych w zakresie agresji, przemocy oraz uzaleŝnień. 7) Realizacja przez Komendę Powiatową Policji w Łańcucie programu Stop Patologiom Razem Bezpieczniej mającego na celu ograniczenie zjawisk patologicznych oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa mieszkańców powiatu. 6

Podmioty realizujące: - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łańcucie, - Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Łańcucie, - Ośrodki Pomocy Społecznej z terenu powiatu, Podmioty współpracujące: - Organizacje pozarządowe działające na rzecz rodziny, - Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, - Komenda Powiatowa Policji w Łańcucie, - Szkoły oraz placówki oświatowe z terenu powiatu, - Kuratorzy sądowi, - Lokalne media. BEZPIECZEŃSTWO W SZKOLE Cele: 1. Zapewnienie bezpieczeństwa w szkołach i placówkach oświatowo wychowawczych. 2. Ograniczenie zjawisk patologicznych i niepoŝądanych wśród dzieci i młodzieŝy w szkołach i placówkach oświatowo wychowawczych. Zadania: 1) Obserwacja i analiza problemów bezpieczeństwa i zagroŝeń w szkołach i placówkach oświatowo - wychowawczych (szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, ośrodki wychowawcze) oraz w ich otoczeniu. 2) Ograniczenie liczby przestępstw i wykroczeń w szkołach, placówkach oświatowo wychowawczych oraz w bezpośrednim ich otoczeniu. 3) Wykorzystanie monitoringu dla poprawy bezpieczeństwa w placówkach oświatowych oraz w ich otoczeniu. 4) Prowadzenie działań profilaktycznych i prewencyjnych ukierunkowanych na ograniczanie dostępu do alkoholu, narkotyków, dopalaczy (środki odurzające i psychotropowe) oraz innych uŝywek. Przeciwdziałanie przemocy ze strony dorosłych i przemocy rówieśniczej wynikającej z zachowań agresywnych dzieci i młodzieŝy w środowisku szkolnym. 5) Zbudowanie skutecznego mechanizmu współpracy dyrekcji - nauczycieli uczniów - rodziców Policji w zakresie bezpieczeństwa w placówkach oświatowych. 6) Prowadzenie działań edukacyjnych informujących o skutkach i konsekwencjach (m.in. groŝących kar) wynikających z przestępczości i demoralizacji. 7) Edukacja medyczna, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszej pomocy. 8) Prowadzenie edukacji prozdrowotnej w celu kształtowania zdrowego stylu Ŝycia i bezpieczeństwa osobistego skierowane do dzieci, młodzieŝy. 9) Realizacja programów z zakresu profilaktyki uzaleŝnień (alkoholizm, narkomania), uzaleŝnień od Internetu, hazardu i itp. wśród dzieci i młodzieŝy (organizacja szkoleń, konkursów, turniejów wiedzy itp.). 10) Konsekwentne reagowanie na niewłaściwe zachowania budowanie przekonania, Ŝe nie są one tolerowane. 11) Kontrolowanie pod względem bezpieczeństwa szkół i ich okolic, w szczególności dróg do i ze szkoły (oznakowanie, oświetlenie, przejścia dla pieszych, ograniczenie prędkości, itp.). 12) Działania terapeutyczno - wychowawcze szkół i specjalistycznych poradni skierowane do dzieci i młodzieŝy z objawami zaburzeń w zachowaniu. 13) Prowadzenie w szkołach i placówkach oświatowo wychowawczych, internatach szkolnych praktycznego sprawdzania organizacji oraz warunków ewakuacji. 7

14) Propagowanie ofert aktywnego i poŝytecznego spędzania czasu wolnego m.in. poprzez wykorzystanie istniejącej bazy rekreacyjno-sportowej i potencjału edukacyjnego (kadra i obiekty), organizacja imprez sportowo turystycznych. 15) WdraŜanie i realizacja programów kierunkowych. 16) Wykorzystanie środków masowego przekazu w celu promowania prospołecznych wzorców zachowań. Sposoby realizacji zadań: 1) Realizacja przez Komendę Powiatową Policji w Łańcucie programów oraz akcji prewencyjnych Bezpieczna Droga do Szkoły, Bezpieczne Wakacje, Bezpieczne Ferie, skierowanych do całej społeczności lokalnej. 2) Promowanie skutecznych rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa szkolnego, organizowanie konkursów Bezpieczne wakacje. 3) Realizacja przez Państwowy Powiatowy Inspektorat Sanitarny w Łańcucie kampanii oraz programów edukacyjnych Trzymaj Formę, Moje Dziecko Idzie do Szkoły, Wybierz śycie Pierwszy Krok, Akcja Letnia - Bezpieczne Wakacje. Programy skierowane są do dzieci, młodzieŝy oraz rodziców, ich celem jest zwiększenie świadomości dotyczącej wpływu Ŝywienia i aktywności fizycznej na zdrowie, propagowanie oraz kształtowanie bezpiecznych zachowań oraz podniesienie poziomu wiedzy w zakresie profilaktyki zdrowotnej. 4) Organizacja szkoleń oraz narad w zakresie wdraŝania, realizacji i popularyzacji programów edukacyjnych oraz interwencji nieprogramowych. 5) Prowadzenie monitoringu działań w zakresie działalności oświatowo zdrowotnej i promocji zdrowia. 6) Prowadzenie przez Poradnię Psychologiczno Pedagogiczną w Łańcucie warsztatów profilaktycznych, oraz warsztatów psychoedukacyjnych z zakresu zwiększania kompetencji społecznych, umiejętności radzenia sobie z trudnościami, stresem oraz konfliktami. Prowadzenie treningów komunikacji i asertywności, warsztatów świadomego planowania swojej przyszłości w kolejnych etapach edukacyjnych i zawodowych. 7) Prowadzenie przez Poradnię Psychologiczno Pedagogiczną w Łańcucie warsztatów grupowych oraz indywidualnych spotkań interwencyjnych w sytuacjach nagłych zdarzeń kryzysowych. 8) Prowadzenie szkoleń dla rodziców oraz Rad Pedagogicznych podnoszących kompetencje wychowawcze z zakresu postępowania w sytuacjach konfliktowych, radzenia sobie z agresją, przemocą oraz z zakresu zapobiegania uzaleŝnieniom wśród młodzieŝy. 9) Diagnozowanie trudności edukacyjnych, wychowawczych i rozwojowych u dzieci i młodzieŝy. 10) Prowadzenie zajęć terapeutycznych dla dzieci i młodzieŝy rozwijających postawy prospołeczne i zapobiegającym niepoŝądanym zachowaniom. 11) Udział i merytoryczny nadzór Komendy Powiatowej Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie w przeprowadzaniu próbnych ewakuacji organizowanych w placówkach oświatowych. 12) Inicjowanie i prowadzenie badań dotyczących bezpieczeństwa szkolnego (np. przy pomocy anonimowych ankiet). 13) UwraŜliwianie młodych internautów na problem cyberprzemocy, szkodliwych treści czy niebezpiecznych kontaktów zawieranych poprzez Internet. Propagowanie wśród dzieci, młodzieŝy kampanii promujących bezpieczne zachowania w sieci, edukację w obszarze rozwaŝnego korzystania z technologii mobilnych. 14) Stała współpraca z organizacjami pozarządowymi, stowarzyszeniami i instytucjami na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa w szkole i jej okolicy. 15) Propagowanie spędzania wolnego czasu w sposób wolny od patologii. 16) WdraŜanie i realizacja programów kierunkowych. 8

Podmioty realizujące: - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Łańcucie, - Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Łańcucie, - Szkoły oraz placówki oświatowe z terenu powiatu, - Komenda Powiatowa Policji w Łańcucie, - Komenda Powiatowa Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie, - Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Łańcucie, Podmioty współpracujące: - Urząd Miasta Łańcuta, Urzędy Gmin z terenu powiatu, - Starostwo Powiatowe w Łańcucie, - Ochotnicze StraŜe PoŜarne, - Lokalne media. BEZPIECZEŃSTWO W RUCHU DROGOWYM Cele: 1. Poprawa bezpieczeństwa pieszych. 2. Poprawa bezpieczeństwa w ruchu kołowym. 3. Stała analiza zagroŝeń. 4. Wzmocnienie nadzoru na drogach. 5. Ograniczenie liczby kolizji i wypadków drogowych. 6. Działania edukacyjne. 7. Zastosowanie środków obniŝających zagroŝenie. Zadania: 1) BieŜąca analiza zagroŝeń ruchu drogowego. 2) Typowanie miejsc szczególnie niebezpiecznych, naraŝonych na występowanie zdarzeń drogowych. 3) Poprawa bezpieczeństwa pieszych uczestników ruchu. 4) Prowadzenie akcji kontroli stanu technicznego pojazdów i kierujących, a w szczególności dowoŝących uczniów do szkół, wiozących na wycieczki oraz na zimowy i letni wypoczynek. 5) Podejmowanie działań mających na celu zapewnienie bezpiecznej drogi do placówek oświatowo wychowawczych dla dzieci, młodzieŝy i dorosłych. 6) Wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań w organizacji ruchu drogowego poprawiających bezpieczeństwo ruchu drogowego. 7) Prowadzenie działań mających na celu poprawę istniejącego stanu infrastruktury drogowej. 8) Monitorowanie i kontrola przewozu materiałów niebezpiecznych oraz pojazdów cięŝarowych pod względem dopuszczalnej ładowności. 9) Opiniowanie projektów zmian w ruchu drogowym przez Powiatową Komisję do spraw Bezpieczeństwa w Ruchu Drogowym. 10) Prowadzenie działań edukacyjno prewencyjnych wśród dzieci i młodzieŝy w zakresie bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Edukacja w celu kształtowania świadomego i kulturalnego uczestnika ruchu drogowego, respektującego prawo i szanującego prawa innych uczestników tego ruchu. 11) Promowanie elementów odblaskowych dla pieszych i rowerzystów. 12) Realizacja programu Karta ratownicza w pojeździe. 13) Upowszechnianie zasad postępowania w przypadku wystąpienia zagroŝeń drogowych, w tym udzielania pierwszej pomocy. 9

Sposoby realizacji zadań: 1) Realizacja przez Komendę Powiatową Policji w Łańcucie akcji prewencyjnych Bezpieczna Droga do Szkoły, Bezpieczne Wakacje, Bezpieczne Ferie, skierowanych do całej społeczności lokalnej, a mających na celu podniesienie poziomu bezpieczeństwa dzieci, jako pieszych uczęszczających do szkoły oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa w okresach wolnych od zajęć szkolnych. 2) Promowanie bezpieczeństwa w ruchu drogowym poprzez organizację konkursów oraz turniejów Bezpieczna Droga do Szkoły, Bezpieczne Wakacje, Turniej Bezpieczeństwa w Ruchu Drogowym. 3) Realizacja Powiatowego Programu Poprawy Bezpieczeństwa Pieszych na lata 2015 2016. 4) Prowadzenie pogadanek oraz szkoleń w zakresie działań edukacyjno prewencyjnych dotyczących bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Edukacja w celu kształtowania świadomego i kulturalnego uczestnika ruchu drogowego, respektującego prawo i szanującego prawa innych uczestników tego ruchu. 5) Realizacja przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie programu Karta ratownicza w pojeździe, skierowanego do całej społeczności lokalnej, mającego na celu dostarczenie dla słuŝb ratowniczych na miejscu zdarzenia informacji o schemacie pojazdu z zaznaczonymi najwaŝniejszymi elementami, takimi jak umiejscowienie wzmocnień karoserii, rozmieszczenia poduszek bezpieczeństwa, czy teŝ napinaczy pasów. 6) Upowszechnianie przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w placówkach oświatowych i podczas imprez o charakterze powszechnym, zasad postępowania w przypadku wystąpienia wypadków i katastrof drogowych, w szczególności z zakresu alarmowania słuŝb ratowniczych, zabezpieczenia miejsca zdarzenia oraz udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej. 7) Prowadzenie akcji kontroli stanu technicznego pojazdów i kierujących, a w szczególności dowoŝących uczniów do szkół, wiozących na wycieczki oraz na zimowy i letni wypoczynek w ramach akcji Bezpieczne Wakacje, Bezpieczne Ferie oraz Bezpieczna Droga do Szkoły. 8) Sukcesywne dąŝenie przez zarządców dróg do podejmowania działań mających na celu poprawę stanu infrastruktury drogowej (nowe nawierzchnie, oświetlenia uliczne, chodniki, bezpieczne przejścia dla pieszych oraz bezpieczne miejsca do czynności kontrolnych). 9) Na podstawie przeprowadzonych analiz wyznaczanie miejsc niebezpiecznych i dostosowanie dyslokacji słuŝby do realnych zagroŝeń. 10) Zbieranie informacji o występujących brakach oraz nieprawidłowościach w wyposaŝeniu i oznakowaniu dróg. Informowanie odpowiednich zarządców dróg o zauwaŝonych usterkach i brakach w oznakowaniu. 14) Uczestniczenie w pracach Powiatowej Komisji do spraw Bezpieczeństwa w Ruchu Drogowym. 15) WdraŜanie i realizacja programów kierunkowych. Podmioty realizujące: - Komenda Powiatowa Policji w Łańcucie, - Komenda Powiatowa Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie, - Zarządcy dróg, Podmioty współpracujące: - Szkoły oraz placówki oświatowe z terenu powiatu, - Powiatowa Komisja ds. Bezpieczeństwa w Ruchu Drogowym, - Urząd Miasta Łańcuta, Urzędy Gmin z terenu powiatu, - Starostwo Powiatowe w Łańcucie, - Ochotnicze StraŜe PoŜarne, - Lokalne media. 10

PRZECIWDZIAŁANIE PRZESTĘPCZOŚCI Cele: 1. Ograniczenie zjawisk kryminogennych, wandalizmu oraz chuligaństwa. 2. Sukcesywne wypieranie przestępczości i zjawisk patologicznych. 3. Systematyczne monitorowanie zagroŝeń. Zadania: 1) Określanie miejsc sprzyjających popełnianiu przestępstw i wykroczeń, 2) Przeciwdziałanie i skuteczne ściganie sprawców cięŝkich i brutalnych przestępstw (rozboje, pobicia, wymuszenia), 3) Zwalczanie przestępczości pospolitej (kradzieŝe, włamania), 4) Eliminowanie chuligaństwa i wandalizmu, 5) Ograniczenie przestępczości nieletnich, 6) WdraŜanie i realizacja programów kierunkowych. Sposoby realizacji zadań: 1) Realizacja przez Komendę Powiatową Policji w Łańcucie programu prewencyjnego Ograniczyć Wandalizm, kierowanego do całej społeczności lokalnej, a ukierunkowanego na przeciwdziałanie niszczeniu mienia prywatnego i publicznego (graffiti). 2) Prowadzenie prelekcji skierowanych do uczniów szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych w zakresie odpowiedzialności prawnej związanej ze zjawiskiem wandalizmu. 3) Objęcie szczególnym nadzorem prewencyjnym miejsc, w których moŝe dochodzić do przejawów wandalizmu. 4) Ograniczenie czynów przestępczych dokonywanych przez pseudokibiców poprzez realizację przez Komendę Powiatową Policji w Łańcucie programu prewencyjnego Pseudokibic kierowanego głównie do młodzieŝy oraz osób dorosłych fanów piłki noŝnej. 5) Przy współpracy z władzami klubów sportowych organizowanie spotkań mających na celu wypracowanie sposobów poprawy bezpieczeństwa na stadionach. Uświadamianie szkodliwości, jaka wynika z kryminalnej działalności grup pseudokibiców. 6) KolportaŜ materiałów informacyjnych z zakresu pomocy ofiarom przestępstw. Patrole i obserwacja miejsc publicznych, dystrybucja broszur i ulotek dotyczących tej problematyki. Podmioty realizujące: - Komenda Powiatowa Policji w Łańcucie, Podmioty współpracujące: - Szkoły oraz placówki oświatowe z terenu powiatu, - Urząd Miasta Łańcuta, Urzędy Gmin z terenu powiatu, - Starostwo Powiatowe w Łańcucie. - Lokalne media. OCHRONA PRZED ZAGROśENIAMI I RATOWNICTWO Cele: 1. Poprawa stanu bezpieczeństwa poŝarowego oraz innych zagroŝeń w powiecie. 2. Zapobieganie moŝliwościom powstawania zagroŝeń. 3. Podnoszenie świadomości społeczeństwa o mogących wystąpić sytuacjach kryzysowych i zagroŝeniach. 11

Zadania: 1) Stałe doskonalenie współpracy i koordynacji działań słuŝb, inspekcji, straŝy oraz innych uczestników działań ratowniczych na terenie powiatu (ćwiczenia, treningi). 2) Analiza moŝliwości powstawania róŝnych zagroŝeń przez słuŝby, inspekcje i straŝe z terenu powiatu. 3) Stały monitoring i właściwe reagowanie na zagroŝenia poŝarowe w tym poŝary kompleksów leśnych, wypalanie traw, pozostałości po zboŝach oraz na inne pojawiające się zagroŝenia. 4) Prowadzenie działań profilaktycznych prowadzących do ograniczenia lub likwidacji przyczyn występujących zagroŝeń poprzez prowadzenie czynności kontrolno rozpoznawczych obiektów w zakresie przestrzegania przepisów przeciwpoŝarowych. 5) Podejmowanie działań na rzecz modernizacji bazy technicznej oraz sprzętowej jednostek straŝy poŝarnej w celu zwiększenia standardów i skuteczności podejmowanych działań ratowniczych. 6) Prowadzenie doskonalenia przygotowania jednostek Państwowej StraŜy PoŜarnej i Ochotniczej StraŜy PoŜarnej do usuwania skutków występujących zagroŝeń (ćwiczenia, szkolenia). 7) Organizowanie gminnych i powiatowych zawodów sportowo- poŝarniczych. 8) Przygotowanie dzieci i młodzieŝy do właściwego postępowania w momencie zagroŝenia poprzez organizowanie i przeprowadzanie prelekcji, turniejów wiedzy poŝarniczej, konkursów plastycznych oraz pokazów działań ratowniczych. 9) Prowadzenie działań związanych z właściwym informowaniem ludności o zagroŝeniach. 10) Edukacja społeczeństwa dotycząca zasad postępowania i zachowania się na wypadek wystąpienia róŝnego rodzaju zagroŝeń. 11) WdraŜanie i realizacja programów kierunkowych. Sposoby realizacji zadań: 1) Opracowywanie i coroczna aktualizacja przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie analizy zagroŝeń, mającej na celu identyfikowanie i ocenę stopnia zagroŝeń występujących na terenie gmin oraz powiatu. 2) Opracowywanie i aktualizacja przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie planu ratowniczego, zawierającego narzędzia niezbędne do skutecznego prowadzenia działań ratowniczych przez podmioty krajowego systemu ratowniczogaśniczego i pozostałe jednostki ochrony przeciwpoŝarowej. 3) Prowadzenie przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy w Łańcucie czynności kontrolnych w obiektach przemysłowych, uŝyteczności publicznej oraz obszarach leśnych, mających na celu rozpoznawanie zagroŝeń, realizację nadzoru nad przestrzeganiem przepisów przeciwpoŝarowych oraz przygotowania do działań ratowniczych. 4) Opracowywanie i aktualizacja przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie planu operacyjnego zabezpieczenia powiatu, mającego na celu bieŝącą analizę wyposaŝenia podmiotów ochrony przeciwpoŝarowej w sprzęt ratowniczy i ochronny, koordynacja zakupów sprzętu dofinansowanego ze środków Komendanta Głównego Państwowej StraŜy PoŜarnej oraz współpraca z samorządami gminnymi w zakresie modernizacji istniejącej bazy technicznej. 5) Organizacja przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie szkoleń członków ochotniczych straŝy poŝarnych, mających na celu przygotowanie do sprawnego i bezpiecznego wykonywania zadań ratowniczo-gaśniczych w zakresie podstawowym i specjalistycznym ratowników jednostek ochotniczych straŝy poŝarnych z terenu powiatu. 6) Koordynacja i nadzór Komendy Powiatowej Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie realizacji przez jednostki Ochotniczych StraŜy PoŜarnych szkoleń z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy. 12

7) Organizacja przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie ćwiczeń szczebla międzypowiatowego, powiatowego i gminnego, a takŝe ćwiczeń doskonalących Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej PSP w Łańcucie, mających na celu doskonalenie taktyki i techniki prowadzenia działań ratowniczych oraz doskonalenie współpracy między słuŝbami i podmiotami w zakresie likwidacji zagroŝeń. 8) Organizacja przez Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie pogadanek oraz pokazów sprzętu w placówkach oświatowych z terenu powiatu. 9) Dokonywanie corocznych analiz z zaistniałych na terenie powiatu zagroŝeń. 10) Organizowanie przez Zarządy Gminne i Zarząd Powiatowy Związku Ochotniczych StraŜy PoŜarnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie przy współudziale Urzędów Gmin i Starostwa Powiatowego w Łańcucie Zawodów Sportowo-PoŜarniczych Ochotniczych StraŜy PoŜarnych oraz MłodzieŜowych Zawodów Sportowo- PoŜarniczych. Celem zawodów jest przede wszystkim mobilizowanie do stałego doskonalenia obsługi sprzętu, ocena stanu wyszkolenia poŝarniczego, kształtowanie świadomości ratowniczej wśród młodzieŝy, a takŝe popularyzacja wśród społeczeństwa zagadnień ochrony przeciwpoŝarowej. 11) Coroczne organizowanie przez Zarządy Gminne i Zarząd Powiatowy Związku Ochotniczych StraŜy PoŜarnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz Komendę Powiatową Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie Ogólnopolskiego Turnieju Wiedzy PoŜarniczej MłodzieŜ Zapobiega PoŜarom szczebla gminnego i powiatowego. Turniej ma na celu popularyzowanie wśród dzieci i młodzieŝy znajomości przepisów przeciwpoŝarowych, zasad postępowania na wypadek poŝaru, praktycznych umiejętności posługiwania się podręcznym sprzętem gaśniczym, wiedzy na temat techniki poŝarniczej, organizacji ochrony przeciwpoŝarowej oraz historii i tradycji ruchu straŝackiego. 12) Coroczne organizowanie przez Zarządy Gminne i Zarząd Powiatowy Związku Ochotniczych StraŜy PoŜarnych Rzeczypospolitej Polskiej przy współudziale szkół Ogólnopolskiego Konkursu Plastycznego Zapobiegajmy PoŜarom. Konkurs ma na celu zainteresowanie dzieci, młodzieŝy i twórców nieprofesjonalnych ochroną przeciwpoŝarową, tradycją i Ŝyciem straŝackich środowisk oraz rozwój uzdolnień plastycznych. 13) BieŜące umieszczanie informacji mających na celu informowanie społeczeństwa o przewidywanych zagroŝeniach oraz o zasadach postępowania w przypadku ich zaistnienia. Podmioty realizujące: - Komenda Powiatowa Państwowej StraŜy PoŜarnej w Łańcucie, - Ochotnicze StraŜe PoŜarne, - Starostwo Powiatowe w Łańcucie, - Urząd Miasta Łańcuta, Urzędy Gmin z terenu powiatu, Podmioty współpracujące: - Komenda Powiatowa Policji w Łańcucie, - Szkoły oraz placówki oświatowe z terenu powiatu, - Lokalne media. BEZPIECZEŃŚTWO SANITARNO EPIDEMIOLOGICZNE Cele: 1. Sprawowanie zapobiegawczego i bieŝącego nadzoru sanitarnego, prowadzenie działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, a takŝe prowadzenie działalności oświatowozdrowotnej. 13

Zadania: 1) Zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych i zawodowych. 2) Kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne dotyczące: higieny środowiska, higieny w zakładach pracy, higieny procesów nauczania i wychowania, higieny wypoczynku i rekreacji oraz warunków zdrowotnych Ŝywności, Ŝywienia i przedmiotów uŝytku. 3) Nadzór nad warunkami higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne. 4) Nadzór, nad jakością wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi oraz nadzór nad urządzeniami wykorzystywanymi do zbiorowego zaopatrzenia w wodę. 5) Nadzór, nad jakością zdrowotną Ŝywności oraz warunkami zdrowotnymi produkcji i obrotu przedmiotami uŝytku, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z Ŝywnością, kosmetykami oraz innymi wyrobami mogącymi mieć wpływ na zdrowie ludzi. 6) Organizacja, prowadzenie oraz promowanie działalności oświatowo zdrowotnej, w celu podnoszenia kultury zdrowotnej społeczeństwa poprzez upowszechnianie wiedzy o zdrowiu i edukację ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieŝy. Sposoby realizacji zadań: 1) Realizacja przez Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Łańcucie Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu, Nie Pal Przy Mnie, Proszę oraz Czyste Powietrze Wokół Nas, których celem jest zmniejszenie zachorowań, inwalidztwa i zgonów wynikających z palenia tytoniu, oraz wzrost świadomości rodziców w zakresie ochrony dzieci przed ekspozycją na dym tytoniowy. 2) Czynne włączanie się w realizację ogólnopolskich kampanii społecznych Światowy Dzień Bez Tytoniu czy Światowy Dzień Rzucania Palenia Tytoniu. 3) Organizacja pogadanek, debat oraz akcji informacyjno edukacyjnych w placówkach oświatowych z terenu powiatu, a dotyczących upowszechniania wiedzy o zdrowiu oraz przestrzegania higieny. 4) Realizacja kampanii społecznej Nie Pozwól Odlecieć Swojemu Szczęściu, której celem jest zwiększenie wiedzy na temat skutków zdrowotnych uŝywania substancji psychoaktywnych, a takŝe ograniczenie ich stosowania. 5) Prowadzenie działań mających na celu zwalczanie reklamy, produkcji i obrotu środkami odurzającymi tzw. dopalaczami. 6) Promowanie zdrowego stylu Ŝycia poprzez informowanie i edukowanie o szkodliwości środków i substancji, których uŝywanie moŝe prowadzić do narkomanii. Podmioty realizujące: - Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Łańcucie, Podmioty współpracujące: - Szkoły oraz placówki oświatowe z terenu powiatu, VI. MONITOROWANIE I OCENA REALIZACJI PROGRAMU Starosta Łańcucki oraz Komisja Bezpieczeństwa i Porządku koordynuje realizację Programu na poziomie powiatu. Podmioty wskazane, jako realizatorzy zadań w niniejszym Programie zobowiązane są do współdziałania pomiędzy sobą i do współdziałania z podmiotami współpracującymi, a takŝe do wymiany informacji mającej na celu efektywniejsze wykonanie planowanych przedsięwzięć. W ramach Programu proponuje się wdraŝanie i realizowanie programów oraz akcji kierunkowych zawierających m.in. przedsięwzięcia edukacyjne, 14

informacyjne, profilaktyczne, prewencyjne, kontrolne, szkoleniowe, udział w organizowanych kampaniach społecznych, programach i planach krótkookresowych i wieloletnich w odniesieniu do konkretnych działań czy teŝ zagroŝeń wskazanych w poszczególnych blokach programowych. Ze względu na duŝy zakres przedsięwzięć zawartych w Programie oraz ich długofalowość Program naleŝy traktować, jako zadanie ciągłe, rozłoŝone na kolejne lata. Podmioty będące realizatorami zadań Programu, które ich dotyczą, w swoich sprawozdaniach rocznych dokonują podsumowania realizacji zadań ujętych w poszczególnych blokach programowych. W/W sprawozdania poszczególne jednostki przesyłają Staroście Łańcuckiemu. Podsumowanie realizacji programu będzie zawarte w Sprawozdaniu z działalności Komisji Bezpieczeństwa i Porządku składanym przez Starostę Łańcuckiego Radzie Powiatu Łańcuckiego do dnia 31 stycznia kaŝdego roku. 15