dr Władysław Kościelniak Jak zwiększyć żyzność gleby?

dr Władysław Kościelniak Jak zwiększyć żyzność gleby? Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu III Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Publikacja opracowana na zlecenie Opolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

SPIS TREŚCI 1.WSTĘP...3 2. PRÓCHNICA NAJWAŻNIEJSZA...3 2.1. Funkcje próchnicy w glebach...3 2.2. Zawartość próchnicy w glebie i jej bilans...5 3. SŁOMA JAKO NAWÓZ ORGANICZNY...7 3.1.Wartość nawozowa słomy...7 3.2.Prawidłowe zagospodarowanie słomy zbożowej...9 3.3. Sprzedaż słomy zysk czy strata?...12 4. POPLONY ŚCIERNISKOWE...14 4.1. Wpływ poplonów ścierniskowych na glebę...14 2.2. Dobór roślin...15 4.2. Zalecenia agrotechniczne...18 Opracowanie merytoryczne: dr Władysław Kościelniak Opracowanie graficzne, skład i druk: 1.WSTĘP Wprodukcji roślinnej województwa opolskiego od przeszło 20 lat nasilają się tendencje do zmniejszenia żyzności gleb i jej urodzajności. Bardzo wiele gospodarstw zlikwidowało hodowlę zwierząt domowych. Wraz z likwidacją chowu zwierząt zaprzestano nawożenia pól obornikiem bedącego do niedawna głównym źródłem materii organicznej, z której powstaje próchnica. Z pól znikły rośliny uprawiane na paszę: bobowate (daw. motylkowe) i trawy, które w uprawie polowej wzbogacają glebę w próchnicę. Uwolnione przez rośliny pastewne areały obsiewane są zbożami, do których zaliczana jest także kukurydza. W województwie opolskim, podobnie jak w całej Polsce, w strukturze zasiewów dominują zboża. Z braku dobrych przedplonów połowa areału zbóż wysiewana jest po sobie. W latach o niekorzystnym przebiegu pogody (suche lub o nadmiernej ilości opadów) spadek plonu ziarna jest jeszcze większy. Zboża negatywnie oddziaływują na środowisko glebowe, ponieważ: zmniejszają zawartość próchnicy w glebach i niszczą jej strukturę; powodują nagromadzenie w glebie zarodników wszystkich chorób grzybowych; prowadzą do kompensacji uciążliwych i trudnych do chemicznego zwalczenia chwastów oraz szkodników. Z przedstawionych powodów plony zbóż są niższe o 15-20% w porównaniu do plonów uzyskiwanych po dobrych przedplonach. Co roku z pól wywożone są znaczne ilości składników pokarmowych. Na przykład, jeżeli w 2014 roku rolnik uzyskał plon pszenicy 90 dt/ha i sprzedał słomę, to takie stanowisko zostało zubożone o: 225 kg N, 90 kg P 2 i 225 kg K 2 O i odpowiednie ilości Mg i S oraz mikroskładników. Pobranie składników pokarmowych z plonem ziarna, czy też innych ziemiopłodów jest rzeczą naturalną i nieuniknioną ale, po co je wywozić w słomie??? Później istnieje konieczność zakupu większej ilości nawozów mineralnych za duże pieniądze. Natomiast nadal pozostaje problem braku próchnicy w glebie, której nie można kupić za żadne pieniądze. www.agenda.net.pl Zdjęcia na okładce: Łan facelii na polu doświadczalnym OODR Łosiów wysianej 18.08. Zdjęcie 26.10.2009 Publikacja opracowana na zlecenie Opolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Łosiowie na podstawie Umowy Nr R.U.DOW.042.1.1.2015 zawartej w dniu 22 stycznia 2015 r. z Województwem Opolskim ISBN 978-83-60304-67-9 Egzemplarz bezpłatny 2. PRÓCHNICA NAJWAŻNIEJSZA 2.1. Funkcje próchnicy w glebach Spośród wielu czynników decydujących o żyzności gleb takich jak: skład mechaniczny, odczyn gleby, zawartość przyswajalnych składników pokarmowych, zasobność w wodę na plan pierwszy bez wątpienia wybija się zawartość próchnicy w glebie. Jej rola w glebie jest wszechstronna: 1. Poprawia zdolności sorpcyjne i zasobność gleby w składniki pokarmowe. Próchnica zwiększa zdolności buforowe gleb, regulując i stabilizując odczyn gleby. 2. Jest podstawowym źródłem azotu i fosforu oraz innych składników pokarmowych w glebie. 2 3

3. Wpływa dodatnio na tworzenie się struktury gruzełkowatej, poprawiając stosunki wodno-powietrzne. W glebach piaszczystych powoduje to zwiększenie ich zwięzłości, a w glebach ciężkich zmniejszenie zwięzłości. 4. Związki próchniczne posiadają wysoką pojemność wodną. W stosunku do swojej wagi mogą zatrzymać 3 5 krotnie więcej wody dostępnej dla roślin. Ta właściwość ma szczególne znaczenie na glebach piaszczystych, ponieważ ich pojemność wodna zależy głównie od zawartości próchnicy. 5. Dzięki ciemnemu zabawieniu próchnica silnie pochłania promienie słoneczne, poprawiając właściwości termiczne gleby. Gleby próchniczne na przedwiośniu szybciej nagrzewają się i na tych glebach rośliny wcześniej rozpoczynają wegetację, szybciej rosną i wyżej plonują. 6. Próchnica wpływa na aktywność biologiczną gleby. Oddziaływuje korzystnie na mikroorganizmy glebowe i rośliny wyższe. Posiada zdolność do łączenia się z pestycydami, a zwłaszcza z herbicydami. Dezaktywacja herbicydów łączy się z przyspieszeniem ich rozkładu poprzez dostarczenie mikroorganizmom związków energetycznych. 7. Gleby zasobne w próchnicę posiadają gruzełkową strukturę i dzięki temu są łatwe do mechanicznej uprawy i na ich uprawę zużywa się mniej paliwa. 2.2. Zawartość próchnicy w glebie i jej bilans Zawartość próchnicy zależy od składu mechanicznego gleby i sposobu jej użytkowania. Przy nieprawidłowym zmianowaniu i nawożeniu ulega szybko znacznemu obniżeniu, co wiąże się ze spadkiem żyzności, a nawet degradacją gleby. Z kolei zwiększenie zawartości próchnicy jest procesem długotrwałym i wymaga wielu starań rolnika. Według IUNG-PIB Puławy optymalne zawartości próchnicy wynoszą w: glebach bardzo lekkich do 1% glebach lekkich 1,1 1,5% glebach średnich 1,6 2,5% glebach ciężkich 2,3 3,5% Główny problem w zwiększeniu zawartości próchnicy, w glebie polega na tym, że uprawa zbóż łącznie z kukurydzą, roślin okopowych oraz rzepaku powoduje naturalny ubytek materii organicznej próchnicy w glebie. Jedynie rośliny motylkowe drobnonasienne, bobowate i trawy w uprawie polowej zwiększają zwartość próchnicy. Niestety, te rośliny są uprawami marginalnymi. W 2013 roku w skali kraju zajmowały w strukturze zasiewów około 5%. Tradycyjnymi źródłami dopływu substancji organicznej do gleby w gospodarstwach hodowlanych pozostają nawozy gospodarskie: obornik, gnojowica, kompost, gnojówka, pomiot ptasi. Są one w dalszym ciągu bardzo ważnym źródłem składników pokarmowych i materii organicznej. Zmiany ilości próchnicy w glebie w wyniku ich rolniczego wykorzystywania odzwierciadlają tzw. współczynniki reprodukcji i degradacji glebowej substancji organicznej. Współczynniki te mówią o tym, ile substancji organicznej nagromadziło się lub ulęgło rozkładowi w glebie na powierzchni 1 ha pod uprawą danej rośliny lub ile nagromadziło się w wyniku zastosowania 1 tony nawozów naturalnych czy słomy. Struktura gleby pod facelią na polu doświadczalnym OODR Łosiów. Zdjęcie 2008.10.26 Niestety znaczenie próchnicy dla urodzajności gleb przez niektórych rolników, zwłaszcza młodszego pokolenia jest mało doceniane. Tabela 1. Współczynniki reprodukcji i degradacji glebowej substancji organicznej Roślina Współczynniki reprodukcji (+) lub degradacji (-) dla gleb lub nawóz organiczny Jednostka lekkie średnie ciężkie czarne ziemie Okopowe 1 ha 1,26 1,40 1,54 1,02 Kukurydza 1 ha 1,12 1,15 1,22 0,91 Zboża, oleiste 1 ha 0,49 0,53 0,56 0,38 Strączkowe 1 ha + 0,32 + 0,35 + 0,38 + 0,38 Trawy w polu 1 ha + 0,95 + 1,05 + 1,16 + 1,16 Motylkowe, mieszanki 1 ha + 1.89 + 1,96 + 2,10 + 2,10 Obornik 10 t + 0,70 Gnojowica 10 t + 0,28 Słoma 10 t + 1,80 (źródło: Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, MRiRW i MŚ, W-wa, 2002) 4 5

W każdym gospodarstwie można sporządzić uproszczony bilans substancji organicznej posługując się współczynnikami reprodukcji i degradacji: Przykład 1: Zmianowanie na glebie lekkiej: ziemniak (obornik 25 t/ha kukurydza na kiszonkę jęczmień jary żyto). Bilans materii: ziemniak (-1,26 + 1,75 z obornika), kukurydza -1,12, jęczmień -0,49, żyto -0,49 = -1,61 t/ha. Bilans materii organicznej ujemny. Aby utrzymać zawartość materii organicznej, nie mówiąc już o jej wzbogaceniu należy przyorywać słomę, w której do gleby zostanie wprowadzone następujące ilości materii organicznej: z jęczmienia 3,5 t/ha x 0,18 = 0,63 t/ha i z żyta 6 t/ha x 0,18 = 1,08 t/ha, razem 1,71 t/ha. W razie zbioru słomy z pola np. na ściółkę należy po życie wysiać poplon ścierniskowy. Przykład 2: Zmianowanie na glebie ciężkiej: rzepak ozimy pszenica ozima pszenica ozima. Bilans materii organicznej: rzepak -0,56, pszenica -0,56, pszenica -0,56 = -1,68 t/ha. Do zniwelowania ujemnego bilansu materii organicznej należy przyorać rzepaczankę: 3,5 t/ha x 0,18 = 0,63 t/ha i słomę pszenną 6,5 t/ha x 0,18 = 1,17 t/ha. Razem 1,80 t/ha. Bilans materii organicznej w gospodarstwach specjalizujących się w produkcji zwierzęcej jest na ogół dodatni. Natomiast w gospodarstwach bezinwentarzowych bilans ten jest często ujemny co prowadzi do: 1. Zniszczenia struktury gleby, a co za tym idzie pogorszenia buforowość, przyswajalności składników pokarmowych, stosunków wodno-powietrznych gleb, a tym samym spadku żyzności. 2. Większej podatności roślin na okresowy brak wilgoci w glebie spowodowanej suszą lub nadmiar wody w warunkach intensywnych opadów. 3. Zwiększonych nakładów energetycznych na mechaniczną uprawę gleby. 4. Gorszych wschodów, większej podatności roślin na choroby i szkodniki. W wyniku kumulowania się wymienionych zjawisk zmniejszają się plony przy jednoczesnym wzroście nakładów. 3. SŁOMA JAKO NAWÓZ ORGANICZNY 3.1.Wartość nawozowa słomy Wartość nawozowa słomy jest podwójna: Jest źródłem materii organicznej z której w glebie tworzy się próchnica i to jest aktualnie najważniejsza jej rola; Zawiera wszystkie składniki pokarmowe potrzebne dla roślin. Składniki pokarmowe można dostarczyć do gleby w nawozach mineralnych, ale materii organicznej nie kupimy nawet w aptece. Słoma rzepakowa przy plonie nasion 3 t/ha w słomie i resztkach pożniwnych znajduje się: N 30 kg N, P 2 13 kg, K 2 O 60 kg, CaO 16 kg, S 7 kg oraz B i Cu 15 g, Zn 145 g. Słoma zbożowa zawartość poszczególnych makro i mikroskładników w słomie zależy od gatunku zboża tab.2. Składniki pokarmowe są z niej uwalniane przez kilka lat, najwięcej w pierwszym roku po przyoraniu. Słoma zbożowa zawiera dość dużo potasu, co należy uwzględnić konstruując plan nawożenia. Gatunek Pszenica ozima Pszenica jara Tabela 2. Średnia zawartość składników mineralnych w słomie zbóż Zawartość makroskładników w % suchej masy Zawartość makroskładników w mg x kg -1 suchej masy N P 2 K 2 O Mg Ca B Cu Mn Zn Mo 0,69 0,25 1,27 0,09 0,28 3,1 3,5 40 22 0,36 0,76 0,27 1,34 0,09 0,29 3,4 2,9 51 25 0,37 Żyto 0,62 0,25 1,21 0,08 0,24 2,5 3,1 55 28 0,35 Jęczmień jary 0,80 0,27 1,48 0,10 0,40 4,7 4,1 40 24 0,32 Pszenżyto 0,56 0,23 1,13 0,08 0,22 2,8 3,6 41 27 0,35 Owies 0,78 0,39 2,22 0,11 0,37 3,8 3,6 106 38 0,32 Kukurydza 1,19 0,46 1,04 0,28 0,40 5,4 6,0 55 38 0,44 6 7

Do nawożenia gleb przydatna jest słoma ze wszystkich roślin uprawnych. W skład słomy i resztek pożniwnych obok części mineralnych wchodzą składniki organiczne: monosacharydy, oligosacharydy, polisacharydy, a także lignina (polimer aromatycznych alkoholi fenolowych) oraz białka. Najliczniej występują polisacharydy (celuloza, hemicelulozy) oraz lignina. Z nich przy udziale organizmów glebowych w glebie powstaje próchnica. W nawożeniu pól znaczenie ma słoma zbożowa i rzepakowa. 3.2.Prawidłowe zagospodarowanie słomy zbożowej Słoma zbożowa zawiera dużo ligniny, (około 40%), która ulega bardzo wolnemu rozkładowi w glebie. Dlatego podczas zbioru powinna być dobrze rozdrobniona przez rozdrabniacz słomy kombajnu oraz równomiernie rozrzucona po polu. Jest to ważne, dlatego, że im drobniej będzie pocięta, tym szybciej zmineralizują ją dżdżownice i drobnoustroje glebowe. Na polu z płytko przykrytą rzepaczanką zadomowiły się dżdżownice. Zdjęcie wykonano w Jankowicach 26.08.2008 Słoma rzepakowa w przeciwieństwie do słomy zbożowej ma bardzo cenne dla środowiska glebowego właściwości: nie uczestniczy w łańcuchu pokarmowym (troficznym) chorób podstawy źdźbła, dlatego rzepak oczyszcza glebę z tych chorób; zawiera stosunkowo mało ligniny (18-20%) i szybko rozkłada się w glebie; jest bogata w łatwo dostępne dla roślin następczych składniki pokarmowe. Rzepaczanka zawiera znaczne ilości azotu i siarki, które przy spalaniu w piecach ulatniają się do atmosfery powodując skażenie środowiska. Źle pociętą słomę nie przykryje nawet najlepszy agregat uprawowy. Zdjęcie 26.08.2008 Zboża należy kosić nisko, aby ściernisko było krótkie i rozdrobniona słoma spadła na powierzchnię gleby. Przy wysokiej ścierni (powyżej 20 cm), leżąca na niej słoma tworzy matę (poduchę) i zatrzymuje 20 milimetrowy opad deszczu. Woda zamiast trafić do gleby wyparowuje do atmosfery. 8 9

Źle pocięta duża ilość słomy pszennej utworzyła matę. Zdjęcie 26.08.2008 Według zaleceń z literatury słoma zbożowa przed wymieszaniem z glebą powinna być nawieziona dawką azotu; od 5 do 10 kg N/ha na 1 tonę słomy, po to, aby zawęzić stosunek węgla do azotu (C: N). Jest to konieczne, ponieważ bogata jest ona w węgiel, a uboga w azot. Stosunek C: N w słomie kukurydzianej wynosi jak 40 : 1, w pszennej 80 : 1 i żytniej 100 : 1. Mikroorganizmy glebowe, które w trakcie rozkładu słomy intensywnie mnożą się, pobierają azot mineralny z gleby i staje się on niedostępny dla roślin następczych. Skutkiem pobrania azotu przez drobnoustroje jest zgubny niekiedy głód azotowy rośliny następczej. Wydaje mi się, że na słomę pszenną nawożoną wysokimi dawkami azotu wystarczy wysiać 5 kg N na tonę słomy. Prof. Stanisław Pietr z UP we Wrocławiu proponuje, aby zamiast nawozu azotowego na rozdrobnioną słomę zbożową wysiać 500-1000 kg CaO/ha w formie węglanowej. Wapno neutralizuje szkodliwe substancje powstające w trakcie mineralizacji. Sprzyja rozwojowi pożytecznych dla rolnika mikroorganizmów glebowych. Słoma powinna być dobrze wymieszana z glebą na odpowiednią głębokość. Im większy jest plon przyorywanej słomy, to tym głębiej należy ją wprowadzać i mieszać, przy czym nie można tego robić zbyt głęboko, ponieważ słomę rozkładają mikroorganizmy tlenowe, a brak tlenu powoduje jej długie zaleganie. Przy plonie słomy 5 t/ha musi być przerobiona-wymieszana z glebą na głębokość co najmniej 7,5 cm (1,5 cm na każdą tonę słomy). Ściernisko po kombajnie powinno być natychmiast zerwane i wmieszane z glebą agregatem uprawowym, broną talerzową lub innym narzędziem uprawowym. Jest to bardzo istotna sprawa, ponieważ tempo rozkładu słomy przez organizmy glebowe jest szybsze w wyższych temperaturach i w warunkach dobrego uwilgotnienia gleby. Im wcześniej nastąpi mineralizacja resztek pożniwnych i słomy, tym szybciej ulegną rozkładowi zarodniki (przetrwalniki) sprawców wielu chorób grzybowych zbóż w tym powodujących choroby podstawy źdźbła. Ma to bardzo duże znaczenie dla utrzymania zdrowotności upraw. Natychmiastowe podoranie ścierniska po omłocie kombajnem powoduje zatrzymanie wilgoci w glebie. W podoranym ściernisku szybko kiełkują obsypane nasiona chwastów, a wyrosłe z nich siewki ulegają zniszczeniu podczas przedsiewnej uprawy roli. Jest to sprawdzona i praktykowana przez światłych rolników od wielu pokoleń wysoce skuteczna metoda walki z chwastami. Niestety w ostatnich latach jest coraz częściej zapominana. Chwasty niszczy się glifosatem, który nie jest obojętny dla środowiska glebowego. Osobnego omówienia wymaga sposób postępowania ze słomą kukurydzy uprawianej na ziarno. Otóż, przy jej przyorywaniu powinniśmy pamiętać, że w dolnych partiach łodyg i w węźle krzewienia zimują larwy omacnicy prosowianki. Szkodnik ten, co roku powoduje znaczne obniżki plonów ziarna i jego pogorszenie, ponieważ sprzyja porażeniu ziarna przez grzyby z rodzaju Fuzarium. Aby ograniczyć do minimum liczebność larw zimujących w łodygach słoma w trakcie omłotu powinna zostać rozdrobniona. Po omłocie pozostałości łodyg rozdrobnić rozdrabniaczem łętów. Przed orką można zastosować bronę talerzową. Pole zaorać głęboko pługiem z przedpłużkami. Larwy omacnicy prosowianki zimują u podstawy łodyg. Zdjęcie 26.09.2005. w Ligocie Krapkowickiej 10 11

Tabela 3. Wartość makrosładników w 1 t słomy pszennej wg cen nawozów z 01.03.2015 r. Składnik pokarmowy Zawartość w 1 t słomy (kg) Cena 1 kg czystego składnika w nawozie (zł) Wartość (zł) N 6,90 Saletra amonowa ZAKsan 32% 4,59 31,67 P 2 2,50 Superfosfat prosty granul 19% 4,72 11,79 K 2 O 12,7 Sól potasowa 60% 2,62 33,26 Razem 76,72 Do wyliczonej wartości NPK należałoby dodać jeszcze wartość Ca i Mg oraz mikroskładników. Wydaje się, że ich wartość można oszacować na 10 zł (cena 1 l nawozu mikroskładnikowego na zboża). Łączna wartość składników pokarmowych wyniosła 86,72 zł w 1 tonie. Cena rynkowa za 1 t słomy w 2014 roku była około 50% niższa. Rozdrabianie łodyg kukurydzy w Charbielinie 24.10.2008 Słoma zbożowa, jako nawóz organiczny ma również wady: Niewłaściwie pocięta i źle przykryta powoduje nadmierne rozluźnienie gleby, co doprowadza do przerwania podsiąkania wody gruntowej i nadmiernego przesuszenia. W miejscach, w których jest jej nadmiar w glebie wschody rzepaku i zbóż są niepełne, a ich dalszy rozwój ulega zakłóceniu; Nierozłożona słoma jest żywicielem sprawców chorób grzybowych zbóż; Powstające w trakcie jej rozkładu związki fenolowe są trujące dla siewek zbóż. 3.3. Sprzedaż słomy zysk czy strata? Sprzedaż słomy w województwie opolskim staje się coraz popularniejsza. Czy to się opłaca? Można to łatwo obliczyć posługując się zawartością składników pokarmowych w słomie (tab. 2) i aktualną ceną 1 kg czystego składnika w nawozach mineralnych i ceną otrzymywaną za słomę. Przykład wyliczenia podano w tab. 3. Ze słomą z pola zostanie zabrana próchnica i składniki mineralne. Zdjęcie 9.08.2014 Słoma to nie tylko źródło wszystkich składników pokarmowych, ale przede wszystkim surowiec dla powstania w glebie próchnicy. Składniki pokarmowe można dostarczyć do gleby w nawozach mineralnych, ale materii organicznej nie kupimy. Na podstawie wieloletnich obserwacji mogę stwierdzić, że w kilku gospodarstwach, które systematycznie przyorywuję słomę gleby są łatwiejsze do uprawy niż u sąsiadów, a uzyskiwane plony wszystkich upraw wyższe. 12 13

4. POPLONY ŚCIERNISKOWE 4.1. Wpływ poplonów ścierniskowych na glebę Brakujące ilości materii organicznej w glebie można uzyskać z roślin uprawianych na zielony nawóz w poplonach ścierniskowych, z tzw. międzyplonów. Prawidłowo uprawiane wytwarzają dużą ilość suchej masy z której tworzy się próchnica i pozostawiają po sobie znaczne ilości składników odżywczych, co potwierdzają miedzy innymi badania autora tabela 4 i 5. 3. Tworzą okrywę gleby od połowy lata do późnej jesieni. Chronią ją przed ujemnym wpływem opadów atmosferycznych, wiatru i słońca. Dzięki temu gleba szybko odbudowuje strukturę gruzełkowatą. 4. Pozostawione na okres zimy, jako mulcz na terenach pagórkowatych i górzystych chronią glebę przed erozją wodną z jesiennych ulew i roztopów wiosennych. W niektórych rejonach Polski, (np. Wielkopolska) także przed erozją wietrzną. 5. Uprawiane na mulcz przyczyniają się do poprawy bilansu wodnego gleby. Tabela 4. Plony suchej masy roślin poplonowych na polu doświadczalnym, WODR Łosiów (dt/ha) Roślina i warunki uprawowe Rok 1995 1996 1997 Gorczyca biała 101,1 39,8 58,7 Rzodkiew oleista 91,8 37,4 63,4 Facelia 61,8 35,2 64,7 Kompleks glebowo-rolniczy 2 2 4 Dawka N kg/ha na słomę 63 72 63 Data siewu 12.08.1995 23.08.1996 16.08.1997 Tabela 5. Składniki pokarmowe w roślinach poplonowych w 1997 r. (kg/ha) Roślina N P 2 K 2 O CaO MgO Rzodkiew oleista 143 89 415 147 22 Gorczyca biała 125 113 348 180 25 Facelia 118 97 376 264 24 Rośliny poplonowe spełniają wiele ważnych dla środowiska glebowego funkcji: 1. Pobierają i zatrzymują azot, fosfor i inne składniki pokarmowe z gleby w okresie lata i jesieni. To zapobiega ich wypłukaniu do wód gruntowych, a następnie do zbiorników podziemnych, strumieni, rzek, jezior i ich skażeniu. Rośliny bobowate wiążą wolny azot z powietrza. 2. Wydzieliny korzeni przyśpieszają rozkład resztek pożniwnych i słomy zbóż, powodując znaczną redukcję zarodników chorób podstawy źdźbła. Tak wyglądał groch w Różynie 17.10.2014, który wysiano 23.08.2014 Obserwując od kilku lat uprawę roślin poplonowych (ścierniskowych) w niektórych gospodarstwach w ramach programu rolno-środowiskowego mogę stwierdzić, że nie spełniały one podstawowego warunku, jakim było ograniczenie wymywania z gleb związków azotu, fosforu i innych do wód gruntowych, nie mówiąc już o wzbogacaniu gleby w materię organiczną. Wysiewano je niejednokrotnie bardzo późno tuż przed 30 września, do źle przygotowanej gleby. Przed zimą nie były w stanie wyrosnąć i pobrać z gleby azot mineralny, zgromadzić dużej ilości suchej masy i ocieniać glebę. Przy takim postępowaniu zamiast poprawy następowała degradacja gleby. 2.2. Dobór roślin R ośliny poplonowe uprawia się po zbożach, najlepiej po wcześnie schodzących z pola. Na poplony ścierniskowe można uprawiać kilkanaście gatunków roślin. Jednak moim zdaniem praktyczne znaczenie ma tylko: gorczyca biała, facelia błękitna, 14 15

groch, bobik, łubin żółty i wąskolistny, seradela. Na gleby słabsze poleca się: łubin żółty, seradelę i facelię. Na lepsze: groch, łubin wąskolistny, gorczycę białą, facelię. Jestem przeciwnikiem wysiewu w poplonach ścierniskowych i ozimych zbóż, ponieważ koliduje to z zasadami integrowanej ochrony roślin i zdrowym rozsądkiem. Najpopularniejsza do tej pory była gorczyca biała, między innymi z uwagi na niski koszt nasion. Charakteryzuje się dużą odpornością na niekorzystne warunki środowiska. Ma małe wymagania wodne, rośnie szybko i można ją wysiewać najpóźniej. Natomiast jej dużą wadą jest fakt, że atakuje ją kiła kapustnych i nie powinna być uprawiana w gospodarstwach produkujących rzepak. Pozostawiona na mulcz nie okrywa gleby w okresie zimy i przedwiośnia. Wysiana wczesne na mocnych stanowiskach wytwarza dużo słomy utrudniając przygotowanie roli pod zasiew rośliny jarej. Do uprawy na mulcz, w który wiosną będą wsiewane buraki lub kukurydza najlepszą rośliną jest facelia. Wysiana wcześnie po 15-20 sierpnia na jesieni całkowicie okrywa glebę zagłuszając chwasty, a po przemarznięciu ochrania ją przed parowaniem wody. Po przemarznięciu łodygi łatwo się kruszą nie stwarzając żadnych utrudnień przy siewie bezpośrednim. Facelia należy do rodziny ogórecznikowatych i nie uczestniczy w rozwoju troficznym chorób występujących na zbożach, rzepaku i innych. Jest rośliną fitosanitarną. Bardzo cenne na poplony są rośliny bobowate: łubin żółty, łubin wąskolistny, groch siewny, a na glebach zwięzłych, dobrze uwilgotnionych bobik. Wadą ich jest to, że wymagają wczesnego siewu pierwsza połowa sierpnia za wyjątkiem grochu, który może być wysiewany nieco później. Ich siew koliduje ze żniwami i siewem rzepaku. Nasiona bobowatych podczas kiełkowania, pęcznieją i pobierają 1,5 razy więcej wody, niż same ważą, co w warunkach suszy letniej może powodować utrudnione wschody roślin lub w skrajnych warunkach ich brak. Ponadto wymagają dużej ilości wysiewu nasion, co podraża uprawę. Aby obniżyć koszt zakupu nasion można je wyprodukować we własnym gospodarstwie. Nasiona przed siewem należy zaszczepić bakteriami brodawkowymi, np. nitraginą. Niewątpliwą zaletą roślin bobowatych jest to, że współżyją z bakteriami brodawkowymi i pozostawiają w glebie znacznie ilości azotu i innych składników pokarmowych, które są łatwo przyswajalne przez rośliny następcze. Dla przykładu w Arendzie Charbielin, w 2009 r. groch wysiany 15 sierpnia pod koniec października wytworzył 270 dt/ ha zielonej masy, w której znajdowało się 154 kg N, 39 kg P 2 i 108 kg K 2 O. Groch jest rośliną fitosanitarną. Groch w Charbielinie po 73 dniach wegetacji. Plon zielonej masy 270 dt/ha. Zdjęcie 27.10.2007 Bakterie brodawkowe na korzeniach grochu w Różynie. 17.10.2014 Uprawy poplonów ścierniskowych nie polecam na polach zasiedlonych przez ślimaki polne, ponieważ pod ich okrywą znajdują doskonałe warunki do rozmnażania się. 16 17

4.2. Zalecenia agrotechniczne Aby uzyskać dobre efekty z poplonów ścierniskowych gleba musi być starannie przygotowana do siewu, tak jak pod zasiew rzepaku. Dawki P i K przewidziane pod roślinę następczą wysiać na ściernisko zbożowe pod orkę siewną. Orientacyjny termin siewu i ilość wysiewu w woj. opolskim: Bobik na początku sierpnia, 220-250 kg/ha. Groch około 15 sierpnia. Przy zbyt wczesnym terminie silnie atakuje go mączniak. Ilość wysiewu: 100 nasion/m 2. W kg/ha: odmiany pastewne 140-160, ogólnoużytkowe 200-220. Facelia 10-25 sierpnia, 10-15 kg/ha; Gorczyca biała 15-30 sierpnia, 15-20 kg/ha. W mieszance: gorczyca biała 10 kg/ha + facelia 5 kg/ha. Facelia wysiana na początku września w źle przygotowana role do siewu. Zdjęcie 13.11.2014 Tak wyglądał groch 24 10.2008 w Arendzie Charbielin wysiany 16.08. 2008 18 19

Wydawca: Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego ul. Główna 1, 49-330 Łosiów e-mail: oodr@oodr.pl www.oodr.pl ISBN 978-83-60304-67-9