INFORMACJA O STANIE ŚRODOWISKA. POWIAT DĄBROWSKI w 2010 roku

Informacja o stanie środowiska 1 WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE DELEGATURA W TARNOWIE INFORMACJA O STANIE ŚRODOWISKA POWIAT DĄBROWSKI w 2010 roku Opracowanie: Dział Monitoringu Środowiska Autorzy: mgr inż. Maria Ogar mgr Iwona Para mgr inż. Teresa Prajsnar Teresa Reczek Zatwierdził Kierownik Delegatury w Tarnowie mgr Krystyna Gołębiowska TARNÓW, listopad 2011

2 SPIS TREŚCI: 1. PRESJE DZIAŁAJĄCE NA ŚRODOWISKO... 3 1.1. Emisje zanieczyszczeń do powietrza... 3 1.2. Presje działające na wody... 4 1.3. Odpady... 8 2. POWIETRZE... 9 2.1. Jakość powietrza... 9 2.2. Roczna ocena jakości powietrza wyniki klasyfikacji stref... 11 3. HAŁAS... 13 4. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE... 15 5. WODY POWIERZCHNIOWE... 16 5.1. Ocena jakości wód w 2010 roku... 21 5.2. Jakość wód według wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych... 33 5.3. Ocena wód według kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie substancjami biogennymi - ocena eutrofizacji wód... 33 6. WODY PODZIEMNE... 36 6.1. Monitoring stanu wód podziemnych... 36 7. OCHRONA PRZYRODY... 38 8. USUWANIE AZBESTU Z TERENU POWIATU DĄBROWSKIEGO... 40 9. Podsumowanie... 45

3 1. PRESJE DZIAŁAJĄCE NA ŚRODOWISKO Działalność ludzka kształtuje najważniejsze wskaźniki jakości środowiska, w szczególności na terenach zurbanizowanych, takie jak harmonijność i estetyka krajobrazu, poziom zapylenia i zanieczyszczenia powietrza szkodliwymi substancjami chemicznymi, klimat akustyczny, jakość wód powierzchniowych i podziemnych, różnorodność biologiczna itp. Natężenie antropopresji zależy przede wszystkim od sposobów użytkowania przestrzeni oraz natężenia procesów społeczno-gospodarczych. Na obszarze powiatu dąbrowskiego źródłami presji są: sektor gospodarki komunalnej i gospodarstw domowych, które są źródłem ścieków wymagających oczyszczania, odpadów i znaczącej ilości zanieczyszczeń powietrza (tzw. niska emisja), rolnictwo, które oddziałuje na największy powierzchniowo obszar powiatu, powodując rożnego rodzaju niekorzystne zjawiska, takie jak zakwaszanie i chemizacja gleb, erozja powierzchniowa, eutrofizacja rzek, ograniczanie bioróżnorodności itp.; transport samochodowy, który wpływa na wzrost zanieczyszczenia powietrza produktami spalania paliw, na lokalne pogorszenie klimatu akustycznego, a także na fragmentację przestrzeni i stymulowanie niepożądanych procesów urbanizacyjnych; sektor przemysłu i usług, w tym ciepłownictwo, które są źródłem istotnych zanieczyszczeń powietrza i wody, urbanizacja i suburbanizacja, powodujące m.in. zmianę dotychczasowego charakteru wykorzystania przestrzeni, pogorszenie klimatu akustycznego, lokalne zaburzenia stosunków wodny ch, a także fragmentację ekosystemów i spadek różnorodności biologicznej. Poniżej przedstawiono dane o wielkości podstawowych presji występujących na obszarze powiatu. 1.1. Emisje zanieczyszczeń do powietrza Głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza jest emisja antropogeniczna na którą składa się: emisja z sektora bytowego (powierzchniowa), emisja punktowa (ciepłownictwo i procesy produkcyjne) oraz emisja komunikacyjna (liniowa). W roku 2010 ze źródeł punktowych wyemitowano do powietrza w powiecie dąbrowskim łącznie 4 533 ton zanieczyszczeń, w tym 4 530 ton zanieczyszczeń gazowych (łącznie z dwutlenkiem węgla) oraz 2,7 ton zanieczyszczeń pyłowych. Brak ewidencji zanieczyszczeń ze źródeł powierzchniowych i liniowych.

4 Tab. Struktura emisji do powietrza ze źródeł punktowych (źródło: Baza UMWM 1 ) Rodzaj zanieczyszczeń Zanieczyszczenia gazowe ogółem: w tym: dwutlenek węgla dwutlenek siarki tlenki azotu tlenek węgla inne Zanieczyszczenia pyłowe ogółem: w tym: ze spalania paliw Ilość [t/r] 4 529,81 4 503,51 0,06 6,93 1,76 17,55 2,69 0,08 1.2. Presje działające na wody Działalność antropogeniczna prowadzona w obszarze zlewni rzecznych odzwierciedla się w stanie jakości wód powierzchniowych. Główne zagrożenia jakości wód związane są zarówno z zapotrzebowaniem na wodę i wielkością poboru wód na cele bytowe i gospodarcze oraz z odprowadzaniem zanieczyszczeń powstających w wyniku działalności człowieka. Infrastruktura gospodarki wodno-ściekowej Na 530 km 2 powierzchni powiatu dąbrowskiego położone są 81 miejscowości, w tym 2 miasta Dąbrowa Tarnowska i Szczucin. Tereny zamieszkałe na obszarach wiejskich tworzy łącznie 272 części wsi, osad, kolonii i przysiółków. Powiat dąbrowski, jako typowo rolniczy, charakteryzuje się małą gęstością zaludnienia (111 osób na km 2 ), wysokim bezrobociem i dużym udziałem osób zatrudnionych w rolnictwie. Według danych GUS, na koniec 2010 roku obszar powiatu zamieszkiwało 58 631 osób, z czego w miastach 15 721 osób tj. 26,8%, a na terenach wiejskich - 42 910 osób (dane według faktycznego miejsca zamieszkania). Wszystkie gminy powiatu wyposażone są w rozdzielczą sieć wodociągową. W rozdzielczą sieć kanalizacyjną i oczyszczalnie nie są wyposażone gminy Gręboszów i Mędrzechów. Na koniec 2010 roku sieć kanalizacyjna na obszarze powiatu stanowiła 27,1% długości sieci wodociągowej. 1 Na podstawie bazy danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego - Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska

5 Tab. Infrastruktura gospodarki wodno-ściekowej na terenie powiatu dąbrowskiego w roku 2010 (źródło: GUS Bank danych lokalnych) Jednostka terytorialna Długość czynnej sieci rozdzielczej Oczyszczalnie* wodociągowej kanalizacyjnej komunalne km szt. Powiat dąbrowski 990,3 268,4 7 Bolesław 91,1 3,4 1(b) Dąbrowa Tarnowska - miasto 50,5 81,9 1 (zpub) Dąbrowa Tarnowska obszar wiejski 121,7 60,3 1 (zpub) Gręboszów 79,9 0 0 Mędrzechów 100,2 0 0 Olesno 106,3 19,6 2 (b) Radgoszcz 170,1 64,8 1 (b) Szczucin - miasto 43,3 34,0 0 Szczucin obszar wiejski 227,2 4,4 1 (b) Objaśnienia : *(b)- oczyszczalnia biologiczna, (zpub) - oczyszczalnia z podwyższonym usuwaniem biogenów Z ogólnej liczby ludności zamieszkującej powiat dąbrowski: ok. 85,7% korzysta z rozdzielczej sieci wodociągowej ok. 36,1% korzysta z sieci kanalizacyjnej ok. 39,4% korzysta z oczyszczalni ścieków. Na obszarze powiatu dąbrowskiego wyraźnie widoczny jest problem zdefiniowany dla całego dorzecza Górnej Wisły niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich, przejawiający się wyraźnymi dysproporcjami między wyposażeniem w sieć wodociągową, kanalizacyjną, oczyszczalnie ścieków oraz liczbą ludności korzystającej z tych sieci i oczyszczalni. Z sieci wodociągowej korzysta ok. 92,3% ludności zamieszkującej w miastach i ok.83,3% ludności na terenach wiejskich, natomiast z sieci kanalizacyjnej ok.80,9% mieszkańców miast i ok.19,7% mieszkańców wsi. Najgorszy obraz gospodarki wodno-ściekowej spośród wszystkich gmin powiatu jest w gminach Gręboszów i Mędrzechów, w których funkcjonuje odpowiednio ok. 79,9 km i 100,2 km sieci wodociągowej, natomiast brak sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków. Najbardziej zrównoważone działania w zakresie sanitacji obszaru widoczne są w miastach: Dąbrowa Tarnowska i Szczucin.

6 [km] 0 200 400 600 800 1000 Powiat dąbrowski Bolesław Dąbrowa Tarnowska - miasto Dąbrowa Tarnowska - obszar wiejski Gręboszów 91,1 3,4 50,5 81,9 121,7 60,3 79,9 268,4 990,3 Mędrzechów 100,2 Olesno Radgoszcz Szczucin - miasto Szczucin - obszar wiejski 106,3 19,6 170,1 64,8 43,3 34 227,2 4,4 sieć wodociągowa sieć kanalizacyjna Wykres. Szczegółowe dane dotyczące infrastruktury gospodarki wodno-ściekowej w powiecie dąbrowskim w roku 2010 (źródło: GUS-Bank danych lokalnych) W stosunku do roku 2009 na terenie powiatu długość sieci wodociągowej wzrosła o 61,2 km, długość sieci kanalizacyjnej jedynie o 5,5 km, a liczba ludności korzystającej z oczyszczalni zwiększyła się o 597 osób. Największy przyrost sieci wodociągowej nastąpił w gminie Mędrzechów, nie towarzyszył temu jednak rozwój sieci kanalizacyjnej. Największy przyrost długości sieci kanalizacyjnej (ok.32%) odnotowano w gminie wiejskiej Dąbrowa Tarnowska. Wzrost liczby ludności korzystającej z oczyszczalni nastąpił w gminach: m. Dąbrowa Tarnowska, Radgoszcz i Olesno. W roku 2010 o 8 000 RLM (tj. o 26%) wzrosły w powiecie możliwości obsługi mieszkańców przez oczyszczalnie ścieków. Dane dotyczące zmian w infrastrukturze gospodarki wodno-ściekowej w latach 2009-2010 przedstawiono na wykresie.

7 sieć wodociągowa sieć kanalizacyjna ludność korzystająca z oczyszczalni [%] 45 40 35 37,4 31,9 41,1 30 25 20 15 10 6,6 7 5 0 Powiat dąbrowski Bolesław Dąbrowa Tarnowska - miasto Dąbrowa Tarnowska - obszar wiejski 2,1 2,6 Gręboszów 2,6 Mędrzechów 0,2 Olesno 4,2 0,4 2,3 3,2 Radgoszcz Szczucin - miasto Szczucin - obszar wiejski Wykres. Przyrost długości sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz liczby ludności korzystającej z oczyszczalni w roku 2010 w stosunku do roku 2009 w powiecie dąbrowskim (źródło: GUS-Bank danych lokalnych) Pobór wód i odprowadzanie ścieków W roku 2010 z obszaru powiatu dąbrowskiego pobrano łącznie 898 570 m 3 wody. Z ilości tej 99,4% pobrano dla zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia lub na cele socjalno-bytowe, 0,2% na potrzeby produkcji, w której woda wchodzi w skład lub bezpośredni kontakt z produktami żywnościowymi i 0,4 % na pozostałe cele. Tab. Pobór wód z terenu powiatu dąbrowskiego w roku ( źródło: Baza UMWM) Pobór wody Ogółem Zaopatrzenie ludności w wodę przeznaczoną do spożycia lub na cele socjalno-bytowe Na potrzeby produkcji, w której woda wchodzi w skład lub bezpośredni kontakt z produktami żywnościowymi i farmaceutycznymi Pozostałe cele m 3 Ogółem 898 570 892 979 1 742 3 850 w tym woda podziemna 894 720 892 978 1 742 -- woda powierzchniowa 3 850 -- -- 3 850 Miasto i gmina Dąbrowa Tarnowska jest zaopatrywana w wodę z ujęć miasta Tarnowa oraz z ujęcia wód podziemnych w Żabnie. Jednostki komunalne z terenu powiatu odprowadziły w roku 2010 łącznie 1 583 558 m 3 ścieków, z czego 1 441 121 m 3 tj. 91,0% stanowiły ścieki komunalne, a 130 812 m 3 ścieki bytowe. Procesom oczyszczania poddano 99,9%. Ścieki poddawane były biologicznym procesom

8 oczyszczania, w tym biogenów. 83% oczyszczane było z zastosowaniem podwyższonego usuwania Tab. Gospodarka ściekowa w powiecie dąbrowskim w roku 2010 ( źródło: Baza UMWM) Jednostka terytorialna Ścieki odprowadzane w roku 2010 ogółem Ścieki bytowe Ścieki komunalne inne niż ścieki bytowe wprowadzane do wód lub do ziemi Ścieki przemysłowe ścieki inne [ m 3 ] Powiat dąbrowski 1 583 558 130 812 1 442 621 0 10 125 Bolesław 0 0 0 0 0 Dąbrowa Tarnowska 1 321 300 0 1 321 300 0 0 Gręboszów 0 0 0 0 0 Mędrzechów 15 174 6 647 0 0 8 527 Olesno 42 658 0 41 060 0 1 598 Radgoszcz 80 261 0 80 261 0 0 Szczucin 124 165 124 165 0 0 0 Według danych uzyskanych z bazy danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego - Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, w roku 2010 z obszaru powiatu odprowadzono do wód: - 331,56 ton zanieczyszczeń wywierających niekorzystny wpływ na bilans tlenu w wodach, w tym 7,87 ton substancji podatnych na rozkład biologiczny, charakteryzowanych wskaźnikiem BZT 5 oraz 69,42 tony zanieczyszczeń nie biodegradowalnych charakteryzowanych wskaźnikiem ChZT-Cr, -9,39 ton zawiesin, - 244,88 ton chlorków i siarczanów. Głównym źródłem zanieczyszczeń na terenie powiatu jest gospodarka komunalna i drobny przemysł przetwórstwa spożywczego. 1.3. Odpady Jednostki sektora komunalnego z terenu powiatu w 2010 roku wytworzyły łącznie 5 516,7 ton odpadów. W strumieniu odpadów komunalnych 59,9% (ok. 3 305 ton) pochodziło z gospodarstw domowych, 33,5% z jednostek usługowych, handlowych, obiektów użyteczności publicznej, 6,6% (364 tony) stanowiły osady ściekowe, które powstały w oczyszczalniach komunalnych. Osady ściekowe w 76,6% były składowane, a w 21,7% magazynowane czasowo.

9 2. POWIETRZE 2.1. Jakość powietrza Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w 2010 roku w powiecie dąbrowskim została wykonana w oparciu o wyniki badań monitoringowych prowadzonych na stanowisku pomiarowym w Dąbrowie Tarnowskiej, ul. Zaręby 22. Pomiary stężeń zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i benzenu, wykonano z wykorzystaniem metody pasywnej (wskaźnikowej). W 2010 roku obowiązywały dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu określone w Załącznikach do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). Tab. Poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowanie ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin na terenie kraju, z wyłączeniem uzdrowisk i obszarów ochrony uzdrowiskowej, okresy dla których uśrednia się wyniki pomiarów, dopuszczalne częstości przekraczania tych poziomów Nazwa substancji (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (µg/m 3 ) Dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym 24 godziny 50 Pył zawieszony PM10 c) 35 razy g) rok kalendarzowy 40 c) - Benzen (71-43-2) rok kalendarzowy 5 c) - Ołów f) (7439-92-1) rok kalendarzowy 0,5 c) - Dwutlenek azotu jedna godzina 200 c) 18 razy (10102-44-0) rok kalendarzowy 40 c) - jedna godzina 350 c) 24 razy Dwutlenek siarki 24 godziny 125 c) 3 razy (7446-09-5) rok kalendarzowy i pora zimowa (okres 1 X - 31 III) 20 e) - Pył zawieszony PM2,5 rok kalendarzowy 25 - Tab. Poziomy docelowe dla niektórych substancji w powietrzu, okresy dla których uśrednia się wyniki pomiarów oraz dopuszczalna częstość przekraczania tych poziomów Nazwa substancji (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom docelowy substancji w powietrzu (ng/m 3 ) Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu docelowego w roku kalendarzowym Arsen b) (7440-38-2) rok kalendarzowy 6 c) - Benzo(a)piren b) (50-32-8) rok kalendarzowy 1 c) - Kadm b) (7440-43-9) rok kalendarzowy 5 c) - Nikiel b) (7440-02-0) rok kalendarzowy 20 c) - Objaśnienia: a) oznaczenie numeryczne substancji wg Chemical Abstracts Service Registry Number b) całkowita zawartość tego pierwiastka w pyle zawieszonym PM10, a dla benzo/a/pirenu całkowita zawartość benzo/a/pirenu w pyle zawieszonym PM10 c) poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi e) poziom dopuszczalny ze względu na ochronę roślin f) suma metalu i jego związków w pyle zawieszonym PM10 g) stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 μm (PM10) mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne

10 Na stanowisku pomiarowym w Dąbrowie Tarnowskiej w 2010 roku: stężenie średnioroczne dwutlenku siarki wyniosło 8,8 µg/m 3 tj. 44,0 % dopuszczalnego poziomu dla kryterium ochrony roślin i było o 2,0 µg/m 3 wyższe od poziomu stężenia notowanego w 2009 roku, Dla pory zimowej średnie stężenie wyniosło 14,4 µg/m 3 tj.72,0 % dopuszczalnego poziomu dla kryterium ochrony roślin, stężenie średnioroczne dwutlenku azotu wyniosło 16,4 µg/m 3 tj. 41,0 % dopuszczalnego poziomu dla ochrony zdrowia i było wyższe o 2,6 µg/m 3 od poziomu stężenia notowanego w 2009 roku, stężenie średnioroczne benzenu wyniosło 2,3 µg/m 3 tj.46,0 % dopuszczalnego poziomu dla ochrony zdrowia i było niższe o 0,8 µg/m 3 od stężenia notowanego w 2009 roku. Uzyskane w 2010 roku w pomiarach pasywnych średnioroczne wartości stężeń zanieczyszczeń powietrza na stanowisku w Dąbrowie Tarnowskiej nie przekroczyły wartości dopuszczalnych. SO2 NO2 Benzen średnia temperatura 30 25 [µg/m 3 ] 25 20 15 10 5 20 15 10 5 0-5 -10 temperatura [ C] 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII -15 miesiąc Wykres. Stężenia średniomiesięczne zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na stanowisku pomiarowym w Dąbrowie Tarnowskiej w 2010 roku (źródło: WIOŚ Kraków- Delegatura Tarnów, Nowy Sącz) 2009 2010 poziom dopuszczalny 45 40 40 35 30 [µg/m 3 ] 25 20 15 10 5 0 20 16,4 13,8 8,8 6,8 5 3,1 2,3 SO2 NO2 Benzen Wykres. Porównanie stężeń średniorocznych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w Dąbrowie Tarnowskiej w latach 2009-2010 (źródło: WIOŚ Kraków- Delegatura Tarnów, Nowy Sącz)

11 olkuski miechowski chrzanowski proszowicki dąbrowski oświęcimski wadowicki m.kraków krakowski brzeski bocheński m.tarnów [ug/m3] Mapa. Rozkład stężeń maksymalnych benzenu dla województwa małopolskiego w 2010 roku (źródło: WIOŚ) suski myślenicki nowotarski tatrzański limanowski nowosądecki tarnowski gorlicki 11.0 10.0 9.0 8.0 7.0 6.0 5.0 2.2. Roczna ocena jakości powietrza wyniki klasyfikacji stref Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2010 roku została wykonana według zasad określonych w art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska z uwzględnieniem wymogów dyrektywy 2008/50/WE i dyrektywy 2004/107/WE. Ocenę wykonano w nowym układzie stref, określonym w założeniach do projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (przygotowanych w związku z planowaną transpozycją, do prawa polskiego, Dyrektywy 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy). W nowym układzie, dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie: SO 2,NO 2, NOx, CO, C 6 H 6, O 3, pyłu PM10, zawartości ołowiu (Pb), arsenu (As), kadmu (Cd), niklu (Ni) i benzo(a)pirenu ( B(a)P) w pyle PM10 oraz dla pyłu PM2,5, strefę stanowią: - aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., - miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., - pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Ocena polegała na zaliczeniu strefy do określonej klasy (A, B, C), która zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Powiat dąbrowski należy do strefy pozostały obszar województwa małopolskiego, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców tzw. małopolska.

12 Tab. Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia według jednolitych kryteriów w skali kraju, zgodnych z kryteriami UE (źródło:wioś) Nazwa strefy (kod strefy) Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla całej strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 * As Cd Ni B(a)P PM2,5 Strefa małopolska A A C A A A A A A A C C (PL1203) * wg poziomu docelowego Tab. Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin według jednolitych kryteriów w skali kraju, zgodnych z kryteriami UE (źródło: WIOŚ) Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla całej strefy Nazwa strefy (kod strefy) SO2 NOx O3 Strefa małopolska (PL1203) A A A Zgodnie z wykonaną klasyfikacją powiat dąbrowski został za rok 2010 zakwalifikowany do klasy C, ze względu na ponadnormatywne stężenia benzo(a)pirenu, pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5. Oznacza to, że poziomy stężeń 24- godzinnych pyłu zawieszonego PM10 przekraczają wartości dopuszczalne w ciągu roku częściej niż 35-razy, poziom stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM2,5 oraz poziom stężenia średniorocznego benzo(a)pirenu przekracza poziom docelowy w roku kalendarzowym. Zakwalifikowanie do klasy C wymaga podejmowania Mapa. Klasyfikacja stref dla pyłu PM10, PM2,5 i benzo(a)pirenu szczególnych działań (planów i kryterium ochrona zdrowia w 2010 roku w województwie programów naprawczych). Wiąże małopolskim (źródło: WIOŚ) się to z określeniem obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń oraz wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji i podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza opracowanie i skuteczne wdrożenie programu ochrony powietrza (POP). Nadal istotnym problemem dla strefy małopolska są wysokie stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10, należącego do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Stężenia benzo(a)pirenu przekraczają poziom docelowy, który ma być osiągnięty w 2013 roku.

13 3. HAŁAS Hałas w środowisku, na który narażeni są ludzie reguluje Dyrektywa 2002/49/WE z dnia 25 czerwca 2002 roku 2. Dyrektywa wprowadziła ujednolicone i stosowane w krajach UE wskaźniki oceny hałasu. Wskaźniki te są stosowane do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony środowiska przed hałasem (L N i L DWN 3 ) oraz do ustalenia i kontroli warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby (L AeqD i L AeqN ). Kryteria oceny hałasu zróżnicowane w zależności od rodzajów terenu, rodzaju obiektu lub działalności będącej źródłem hałasu oraz w zależności od pory dnia lub nocy są określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku 4. Stan środowiska akustycznego w powiecie dąbrowskim oceniany jest w oparciu o prowadzone badania uciążliwości akustycznej źródeł hałasu. Głównymi źródłami zagrożenia hałasem na obszarze powiatu jest komunikacja (w szczególności hałas drogowy) i przemysł. W 2010 roku, w ramach Wojewódzkiego Programu Monitoringu Środowiska dla województwa małopolskiego, przeprowadzono długookresowe badania monitoringowe poziomu hałasu drogowego w jednym punkcie na obszarze powiatu i w ramach kontroli wykonano pomiary poziomu hałasu w trzech obiektach przemysłowych. Tab. Wyniki pomiarów hałasu drogowego w Dąbrowie Tarnowskiej w 2010 roku wartości średniego poziomu długookresowego L DWN i L N (źródło: WIOŚ Kraków Delegatura Tarnów) Nazwa punktu pomiarowego Dąbrowa Tarnowska ul. Kościuszki 9 Charakterystyka drogi/punktu Droga krajowa nr 73 ul. Kościuszki 9, teren płaski z luźną zabudową jednorodzinną i z obiektami usługowymi. Punkt zlokalizowany w odległości około 8 m od krawędzi jezdni, na wys. 4 m npt. Data pomiaru okres wiosenno-letni 25.06-29.06.2010 i okres jesienno-zimowy 21.10-25.10.2010 Długookresowy średni poziom dźwięku (A) w [db] LDWN pora dziennowieczorno-nocna LN pora nocna 74.7 67.3 Dopuszczalny poziom hałasu w db określony dla dróg i linii kolejowych z tabeli nr 3 z Załącznika do rozp. MŚ z dn. 14 czerwca 2007r. 60 50 Z przeprowadzonych 2010 roku pomiarów poziomu hałasu drogowego wynika, że w punkcie pomiarowym w Dąbrowie Tarnowskiej wystąpiły przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku. Przekroczenie we wskaźniku L N (dla pory nocnej) wyniosło 17,3 db a we wskaźniku L DWN (dla pory dzienno-wieczorno-nocnej) - 14,7 db. 2 Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 25 czerwca 2002 roku w sprawie oceny i zarządzania hałasem w środowisku 3 L N długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach, wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku (przedział czasu od godz.22 00 do 6 00 ); L DWN - długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach, wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem pory dnia (przedział czasu od godz. 6 00 do 18 00 ), pory wieczoru (przedział czasu od godz. 18 00 do 22 00 ) oraz pory nocy (przedział czasu od godz. 22 00 do 6 00 ) 4 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz.826).

14 okres wiosenno-letni okres jesienno-zimowy 75 73 sobota- niedziela 71 Poziom dźwięku [db] 69 67 65 63 61 59 57 55 06:00 14:00 22:00 06:00 14:00 22:00 06:00 14:00 22:00 06:00 14:00 22:00 06:00 14:00 22:00 06:00 godzina czwartek - piątek poniedziałek - wtorek Wykres. Zmiany równoważnego poziomu dźwięku L Aeq w funkcji czasu, dla dwóch okresów pomiarowych w punkcie pomiarowym w Dąbrowie Tarnowskiej w 2010 roku Uzyskane w 2010 roku wyniki pomiarów wskazują na zróżnicowanie poziomu hałasu w poszczególnych porach dnia i nocy, a także w poszczególnych badanych dniach tygodnia. Wyraźny spadek poziomu hałasu przypadał na porę nocną sobotnio-niedzielną. W pozostałych dniach tygodnia obserwujemy podobieństwo zmian. Najwyższy poziom hałasu notowany był w godzinach południowych, zarówno w dni robocze, jak i w weekendy oraz we wczesnych godzinach rannych w dni robocze. Poziom hałasu w okresie jesienno zimowym był wyższy od poziomu hałasu zmierzonego w porze wiosenno-letniej. [db] 80 70 60 50 40 LDWN L LNL N dopuszczalny poziom LDWN L dopuszczalny poziom LNL N 75,5 74,7 67,8 67,3 2009 2010 W okresie pomiarowym 2009-2010 wartości długookresowych poziomów średnich hałasu drogowego w punkcie pomiarowym w Dąbrowie Tarnowskiej utrzymywały się znacznie powyżej poziomów dopuszczalnych, we wskaźniku dzienno-wieczornonocnym jak również we wskaźniku dla pory nocnej. Poziom przekroczeń był wysoki i zawierał się w przedziale 14,7-17,8 db. Wykres. Porównanie wskaźników oceny hałasu L DWN i L N w Dąbrowie Tarnowskiej w latach 2009-2010 (źródło: WIOŚ Kraków- Delegatura Tarnów)

15 W 2010 roku, w ramach cyklu kontrolnego ograniczenie uciążliwości związanych z ponadnormatywną emisją hałasu skontrolowano w powiecie 3 podmioty gospodarcze. Przeprowadzone pomiary nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu. Wyniki pomiarów hałasu drogowego w 2010 roku w województwie małopolskim dostępne również na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl. 4. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE W środowisku naturalnym promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące pochodzi zarówno ze źródeł naturalnych (ziemskie pole magnetyczne, promieniowanie kosmiczne, wyładowania atmosferyczne) jak i związanych bezpośrednio z działalnością człowieka. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na utrzymaniu wartości pól na poziomie nie przekraczającym dopuszczalnego, a w przypadku ich przekroczenia - obniżenie wartości tych pól do wartości dopuszczalnych. Źródłem promieniowania elektromagnetycznego na terenie województwa małopolskiego są stacje i linie energetyczne, stacje radiowo-telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej, urządzenia radiolokacyjne oraz różnego rodzaju urządzenia zasilane energią elektryczną. W 2010 roku zakończono trzyletni cykl pomiarowy poziomów pól elektromagnetycznych (PEM), na który składały się badania pól elektromagnetycznych w 135 punktach w województwie, po 45 punktów pomiarowych dla każdego roku. Zgodnie z obowiązującym od 2007 roku wymogiem prawnym 5 monitoring pól elektromagnetycznych był prowadzony w centralnych dzielnicach lub osiedlach miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., w pozostałych miastach oraz na terenach wiejskich. Rozporządzenie wskazuje na prowadzenie badań w zakresie natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziale częstotliwości od 3MHz do 3GHz, dla której dopuszczalny poziom pól elektromagnetycznych 6 wynosi 7 V/m. Z badań przeprowadzonych w okresie 2008-2010 przez WIOŚ w Krakowie wynika, iż w żadnym punkcie na terenie województwa małopolskiego nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych. Pomiary pól elektromagnetycznych w powiecie dąbrowskim prowadzono w 2 punktach pomiarowych zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludności. Średnie wartości natężenia promieniowania elektromagnetycznego uzyskane w mieście i na terenach wiejskich w powiecie dąbrowskim są znacznie niższe od krajowych wartości dopuszczalnych. 5 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221 poz. 1645). 6 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzenia dotrzymania tych poziomów (Dz.U. 192, poz. 1882,1883)

16 0,8 wartość dopuszczalna - 7[V/m] 0,6 [V/m] 0,4 0,2 0 Dąbrowa Tarnowska /16.11.2010 Olesno /12.11.2010 wartość średnia [V/m] 0,68 0,29 Wykres. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w punktach pomiarowych w powiecie dąbrowskim w 2010 roku (źródło: WIOŚ) Wyniki badań pól elektromagnetycznych w województwie małopolskim dostępne również na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl. 5. WODY POWIERZCHNIOWE Z chwilą przystąpienia do Unii Europejskiej tj. od 1 maja 2004 r. Polska zobowiązana jest wdrożyć zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) z dnia 23 października 2000 roku 7 dokumentu uznawanego za jeden z najbardziej kompleksowych pakietów dotyczących celów i zobowiązań w zakresie gospodarki wodnej. Głównym celem wdrażania zapisów Dyrektywy jest osiągnięcie do 2015 roku dobrego stanu wód powierzchniowych oraz dobrego stanu wód podziemnych. Narzędziem służącym do osiągnięcia celów RDW jest monitoring wód, którego celem jest dostarczenie spójnej i pełnej informacji o stanie ekologicznym i chemicznym wód w obrębie każdego obszaru dorzecza. Zgodnie z harmonogramem wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej w roku 2010 rozpoczęła się realizacja I Planu gospodarowania wodami w dorzeczach podstawowego narzędzia krajowej i wspólnotowej polityki wodnej. Wdrożenie działań zawartych w planach dla poszczególnych obszarów dorzeczy ma zapewnić poprawę jakości wszystkich wód oraz poprawę stanu całego środowiska wodnego. Uzupełnieniem Planów jest opracowany w roku 2010 Projekt Polityki Wodnej Państwa 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016). W trakcie opracowywania dokumentów planistycznych dokonano: - przeglądu i nowego wydzielenia jednolitych części wód, - oceny zmian hydromorfologicznych w jednolitych częściach wód i nadania im statusu wód naturalnych sztucznych lub silnie zmienionych, - przeglądu wykazów obszarów chronionych. Zgodnie z definicjami zawartymi w RDW oraz w ustawie Prawo Wodne: - sztuczna część wód oznacza część wód powierzchniowych powstałą na skutek działalności człowieka, - silnie zmieniona część wód oznacza część wód powierzchniowych, której charakter został w 7 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej

17 znacznym stopniu zmieniony na skutek fizycznego oddziaływania człowieka, wyznaczonej przez Państwo Członkowskie zgodnie z przepisami RDW, - wody silnie zmienione to części wód, które uległy fizycznemu przekształceniu na skutek działalności człowieka, a przekształcenia fizyczne powodują zmiany hydromorfologiczne, które trzeba byłoby odwrócić dla osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego. Czynnikami, które decydują o zaliczeniu wód do silnie zmienionych są: - liczne stopnie, jazy i zapory przeciwrumowiskowe zbudowane w korytach rzecznych, uniemożliwiające wędrówki ryb i zmieniające warunki życia dla bezkręgowców, - zabudowa podłużna brzegów zmniejszająca różnorodność siedlisk, - zaburzenia reżimu hydrologicznego nadmiar lub spadek SNQ 8 w rejonie zbiorników wodnych. W wyniku przeglądu zmian i warunków hydromorfologicznych na obszarze powiatu dąbrowskiego wyznaczono 14 jednolitych części wód, z czego 4 jcw uznano za sztuczne (elementy systemu melioracyjnego), a 3 jcw za silnie zmienione. Czynnikami, które zdecydowały o zaliczeniu wód do silnie zmienionych są: - w 3 jcw - zabudowa poprzeczna i podłużna koryt utrudniająca migrację ryb, obwałowania zmieniające warunki życia organizmów biologicznych, - dodatkowo w 2 jcw - oddziaływanie zbiorników wodnych. Naturalne, sztuczne i silnie zmienione części wód powierzchniowych powiatu dąbrowskiego przedstawiono na mapie. W odniesieniu do wykazu obszarów chronionych w całym kraju: - przyjęto zasięg występowania obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzenia komunalnego jako obszar całego kraju, - nie określono nowych wykazów wód przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach naturalnych, - nie sporządzono wykazu obszarów przeznaczonych do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym z uwagi na brak ekonomicznego znaczenia gatunków występujących w wodach poza urządzeniami specjalnie do tego wyznaczonymi (stawy hodowlane). Zgodnie z projektem Polityki wodnej Państwa, obszary takie zostaną wyznaczone po roku 2012, w którym zakończone mają zostać prace udrażniające koryta rzek i przywracające możliwość przemieszczania się ryb. 8 SNQ średnia z najmniejszych przepływów rocznych z wielolecia

18 Mapa. Identyfikacja naturalnych, silnie zmienionych i sztucznych części wód powierzchniowych w powiecie dąbrowskim

19 W 2010 roku klasyfikację jakości wód powierzchniowych dla powiatu dąbrowskiego przeprowadzono w oparciu o wyniki badań monitoringowych wód w 5 punktach pomiarowokontrolnych, zlokalizowanych w 5 jednolitych częściach wód powierzchniowych na 4 rzekach: Wisła, Dunajec, Breń, Żabnica. Jednolita część wód Wisła od Raby do Dunajca, na której zlokalizowany jest punkt Wisła Opatowiec wprowadza wody Wisły na teren powiatu dąbrowskiego, z tego względu oceny z tego punktu zostały ujęte w poniższym opracowaniu. Badania ukierunkowano głównie na: - ocenę stanu ekologicznego i chemicznego wód, - ocenę jakości wód według kryteriów ich przydatności do bytowania ryb w warunkach naturalnych, - ocenę zagrożenia wód powierzchniowych eutrofizacją. Wykonawcą badań było Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatura w Tarnowie oraz Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach. Ocenę jakości wód przeprowadzono zgodnie z metodykami zawartymi w rozporządzeniach Ministra Środowiska: z dnia 22 lipca 2009 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych ( Dz. U. Nr 122, poz. 1018), z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz.1008), z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). Monitoring wód powierzchniowych w roku 2010 prowadzony był w warunkach, w których terminy badań musiały być dostosowywane do występowania ulewnych i długotrwałych opadów. Fale powodziowe przeszły przez obszar powiatu dąbrowskiego w maju i czerwcu. Wyniki badań odbiegające od notowanych przeciętnie w jednolitych częściach wód, uzyskane w warunkach odbiegających od normalnych i związane z przejściem fal powodziowych lub wezbraniowych, zostały wyłączone ze zbioru danych, na podstawie których dokonano klasyfikacji wód. Zakres i częstotliwość badań monitoringowych oraz sposób oceny wód, zależny jest od sposobu ich użytkowania. W zależności od ustalonego dla danego punktu programu badawczego, ocena obejmuje analizę zmienności parametrów fizykochemicznych, biologicznych (fitobentos, makrofity) oraz parametrów mikrobiologicznych (liczba bakterii coli, liczba bakterii grupy coli typu kałowego, liczba paciorkowców kałowych). Istotną rolę w monitoringu wód powierzchniowych odgrywają elementy biologiczne, którym przypisano dominującą rolę w ocenie stanu wód. Badania wskaźników fizykochemicznych i hydromorfologicznych są elementami wspierającymi badania biologiczne.

20 Mapa. Jednolite części wód powierzchniowych wraz z siecią monitoringu wód powierzchniowych, w oparciu o którą przeprowadzono klasyfikację jakości wód dla powiatu dąbrowskiego w 2010 roku

21 Tab. Zestawienie punktów pomiarowych monitorowanych w 2010 roku, w oparciu o które przeprowadzono klasyfikację jakości wód powierzchniowych dla powiatu dąbrowskiego w 2010 roku Nazwa JCW Dorzecze: Górna Wisła kod: 2000 Kod JCW Zlewnia: Wisła od Przemszy do Dunajca; kod: 213 Ilość punktów w JCW Nazwa rzeki Nazwa punktu pomiarowego Kod punktu Wisła od Raby do Dunajca PLRW200021213999 1 Wisła Opatowiec PL01S1001_1492 160,0 Zlewnia: Dunajec; kod: 214 Dunajec od Zb. Czchów do ujścia PLRW20001921499 1 Dunajec Ujście Jezuickie PL01S1501_1828 0,1 Zlewnia: Wisła od Dunajca do Wisłoki; kod: 217 Breń-Żabnica do Żabnicy PLRW200017217419 1 Łężce PL01S1501_1830 27,5 Breń-Żabnica od Żymanki Breń PLRW200019217499 1 Słupiec PL01S1501_1831 2,4 do ujścia Żabnica do Żymanki PLRW200017217427 1 Żabnica Grądy PL01S1501_1829 4,9 km biegu rzeki 5.1. Ocena jakości wód w 2010 roku Na podstawie rozporządzeń Ministra Środowiska 9,10 dokonano klasyfikacji elementów biologicznych, fizykochemicznych i chemicznych z grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych, stanu/potencjału ekologicznego, stanu chemicznego wód oraz ocenę stanu jednolitych części wód. Klasyfikacji stanu wód dokonano dla badanych punktów pomiarowo-kontrolnych oraz dla jednolitych części wód. Ocena jakości wód w zakresie elementów biologicznych Wynikiem klasyfikacji elementów biologicznych jest przypisanie im jednej z 5 klas, stanowiących określenie stanu lub potencjału tych elementów. W roku 2010 ocena jakości wód w zakresie elementów biologicznych wykazała I klasę jakości wód w punkcie Wisła Opatowiec, III klasę jakości wód w punkcie pomiarowym Żabnica Grądy oraz IV klasę jakości wód w punktach: Breń Łężce i Breń Słupiec. W punkcie Wisła-Opatowiec, ze względu na brak metodyki badań elementów biologicznych dla wielkich rzek we wskaźniku fitobentos, badania prowadzono we wskaźniku chlorofil a. 9 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162/2008 poz.1008). 10 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 lipca 2009 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 122/2009 poz.1018).

22 Ocena jakości wód w zakresie elementów fizykochemicznych oraz specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych polega na określeniu stężeń substancji fizykochemicznych i stężeń substancji specyficznych syntetycznych i niesyntetycznych oraz porównaniu ich ze standardami określonymi w cytowanym powyżej rozporządzeniu (załączniki nr 1 i 5). Elementy fizykochemiczne obejmują grupy wskaźników charakteryzujących: stan fizyczny, warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie, substancje biogenne. W roku 2010 ocena jakości wód w zakresie elementów fizykochemicznych w punkcie pomiarowym: Dunajec Ujście Jezuickie wykazała II klasę jakości wód. W pozostałych punktach pomiarowych: Wisła Opatowiec, Breń Łężce, Breń Słupiec, Żabnica Grądy stwierdzono stan poniżej dobrego. Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne w badanych punktach nie przekraczały wartości granicznych dla stanu dobrego i wyższego niż dobry.

23 Mapa. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych w punktach pomiarowo-kontrolnych w 2010 roku

24 Ocena stanu lub potencjału ekologicznego W celu wykonania klasyfikacji stanu lub potencjału ekologicznego wód dokonuje się interpretacji wyników badań wskaźników jakości wód dla elementów biologicznych i wskaźników fizykochemicznych wspierających elementy biologiczne oraz wskaźników chemicznych z grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych. Klasyfikacja elementów biologicznych polega na nadaniu im jednej z pięciu klas jakości wód, stanowiących określenie stanu tych elementów. Klasyfikacja elementów fizykochemicznych polega na przypisaniu każdemu z nich jednej z dwóch klas jakości. Schemat klasyfikacji stanu ekologicznego jednolitych części wód Oceny stanu ekologicznego dokonano w punktach należących do naturalnych jednolitych części wód, w których istniała możliwość oceny zarówno elementów biologicznych jak i elementów fizykochemicznych. Zgodnie z tym w 2010 roku dokonano klasyfikacji stanu ekologicznego w 3 punktach pomiarowo-kontrolnych: Breń Łężce, Breń Słupiec, gdzie stwierdzono słaby stan ekologiczny wód oraz w punkcie Żabnica Grądy, w którym stwierdzono umiarkowany stan ekologiczny wód.

25 Potencjał ekologiczny odnosi się do silnie zmienionej lub sztucznej części wód, która została tak przekształcona przez człowieka, że niemożliwe jest przywrócenie jej do stanu naturalnego. Mechanizm klasyfikacji potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych przedstawiono na schemacie poniżej. Warunki hydromorfologiczne osiągają maksymalny potencjał MEP (I klasa- bardzo dobry potencjał) Wartości biologicznych elementów jakości osiągają maksymalny potencjał (I klasa- bardzo dobry potencjał) NIE Wartości biologicznych elementów jakości nieznacznie odbiegają od wartości dla maksymalnego potencjału ekologicznego (II klasa-dobry potencjał) TAK TAK Wartości elementów fizykochemicznych odpowiadają I klasie i wartości wskaźników z grupy zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych nie przekraczają wartości granicznych dla stanu dobrego i stanu wyższego niż dobry NIE Wartości elementów fizykochemicznych odpowiadają II klasie i wartości wskaźników z grupy zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych nie przekraczają wartości granicznych dla stanu dobrego i stanu wyższego niż dobry TAK TAK NIE Maksymalny potencjał ekologiczny (I klasa) Dobry potencjał ekologiczny (II klasa) Dobry i wyższy niż dobry potencjał ekologiczny (I-II klasa) NIE Wartości biologicznych elementów odbiegają od wartości dla dobrego potencjału ekologicznego osiągają umiarkowany potencjał (III klasa) TAK Umiarkowany potencjał ekologiczny (III klasa) NIE osiągają słaby potencjał (IV klasa) TAK Słaby potencjał ekologiczny (IV klasa) NIE osiągają zły potencjał (V klasa) TAK Zły potencjał ekologiczny (V klasa) W celu wykonania klasyfikacji potencjału ekologicznego wód dokonano interpretacji wyników badań wskaźników jakości wód dla elementów biologicznych i wskaźników fizykochemicznych wspierających elementy biologiczne oraz wskaźników chemicznych z grupy specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych. Oceny potencjału ekologicznego dokonano w punktach należących do silnie zmienionych jednolitych części wód, w których istniała możliwość oceny zarówno elementów biologicznych jak i elementów fizykochemicznych. Zgodnie z tym w 2010 roku dokonano klasyfikacji potencjału ekologicznego w punkcie pomiarowo-kontrolnym Wisła Opatowiec i stwierdzono umiarkowany potencjał ekologiczny wód.

26 Ocena stanu chemicznego wód Klasyfikacja stanu chemicznego polega na określeniu stężeń substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających, stanowiących zagrożenie dla środowiska wodnego (grupa wskaźników chemicznych charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego) i porównaniu ich ze standardami określonymi w cytowanym powyżej rozporządzeniu (załącznik nr 8). Klasyfikacja stanu chemicznego wód obejmuje 2 stany jakości wód (stan dobry i stan poniżej dobrego). Woda osiąga stan dobry jeśli: - stwierdzone w wyniku badań stężenia wskaźników charakteryzujących jakość chemiczną wód nie przekraczają ustalonych dla nich wartości dopuszczalnych, - wody obszarów chronionych (m.in. wody przeznaczone do zaopatrzenia ludności lub dla bytowania ryb) spełniają w zakresie wskaźników chemicznych warunki określone dla nich w odrębnych przepisach. W 2010 roku stan chemiczny wód badano w 5 punktach pomiarowo-kontrolnych. W punktach zlokalizowanych na rzekach: Dunajec, Breń, Żabnica stan elementów chemicznych odpowiadał stanowi dobremu. Ocena stanu chemicznego wód w punkcie Wisła Opatowiec wykazała stan poniżej dobrego (PSD), ze względu na ponadnormatywne stężenie sumy benzo(b)fluorantenu i benzo(k)fluorantenu oraz sumy benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu.

27 Tab. Klasyfikacja elementów jakości wód w punktach pomiarowo-kontrolnych badanych w roku 2010 Klasyfikacja wskaźników i elementów jakości wód Lp 1 2 3 4 5 Nazwa jcw klasyfikowanej Wisła od Raby do Dunajca Dunajec od Zb. Czchów do ujścia Breń-Żabnica do Żabnicy Breń-Żabnica od Żymanki do ujścia Żabnica do Żymanki Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Wisła - Opatowiec Dunajec Ujście Jezuickie Typ abiotycz ny Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N) Ppk zamyka jcw (T/N) Elementy biologiczne Klasa elementów biologicznych 21 T T I PPD Elementy fizykochemiczne i chemiczne wspierające elementy biologiczne Ocena substancji Klasa elementów szczególnie fizykochemicznych szkodliwych (grupa 3) (grupa 4.3) STAN/ POTENCJAŁ EKOLOGICZNY III (umiarkowany) STAN CHEMICZNY 19 T T II II 1) DOBRY 1) Breń - Łężce 17 N T IV PSD II 1) Breń - Słupiec 19 N T IV PSD II 1) Żabnica - Grądy 17 N T III PSD II 1) IV (słaby) IV (słaby) III (umiarkowany) PSD 1) DOBRY 1) DOBRY 1) DOBRY 1) STAN ZŁY ZŁY ZŁY ZŁY Objaśnienia: Typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty, 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta, 21 wielka rzeka nizinna 1) badania w zakresie wybranych wskaźników chemicznych w tabelach cyfra rzymska oznacza klasę jakości wód PSD/ PPD - poniżej stanu/potencjału dobrego pola kreskowane - dotyczą oceny potencjału ekologicznego dla jcw silnie zmienionych

28 Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych Jednolita część wód oznacza oddzielny i znaczący element, który można w sposób jednolity scharakteryzować i opisać. Jednolitą cześć wód może tworzyć jeden lub więcej cieków (rzek, potoków). Ocena jednolitej części wód dotyczy wszystkich cieków wchodzących w jej skład. Stan jednolitych części wód powierzchniowych ocenia się, porównując wyniki klasyfikacji potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych sztucznych lub silnie zmienionych z wynikami klasyfikacji stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych. Klasyfikacja stanu wód w przypadku braku badań któregokolwiek z elementów oceny potencjału ekologicznego jest możliwa wtedy, gdy elementy biologiczne lub fizykochemiczne lub chemiczne osiągają stan poniżej dobrego. Stan wód jest wypadkową potencjału ekologicznego i chemicznego, a określa go gorszy ze stanów. Oceny dla jednolitej części wód, jeśli zlokalizowanych jest w niej więcej niż jeden punkt, dokonuje się w punkcie położonym najbliżej zamknięcia lub na zamknięciu jednolitej części wód. Tab. Sposób oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych Stan ekologiczny/ Potencjał ekologiczny Stan chemiczny dobry poniżej dobrego bardzo dobry stan ekologiczny dobry stan wód zły stan wód dobry stan ekologiczny/potencjał ekologiczny dobry lub powyżej dobrego dobry stan wód zły stan wód umiarkowany stan ekologiczny/ umiarkowany potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód słaby stan ekologiczny/ słaby potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód zły stan ekologiczny/ zły potencjał ekologiczny zły stan wód zły stan wód W wyniku przeprowadzonej w 2010 roku klasyfikacji jednolitych części wód dla powiatu dąbrowskiego stwierdzono, że: w jednolitej części wód Wisła od Raby do Dunajca, przy umiarkowanym potencjale ekologicznym i stanie chemicznym poniżej dobrego, stan wód był zły, w jednolitej części wód Żabnica do Żymanki, stan ekologiczny określono jako umiarkowany, stan chemiczny jako dobry, a stan wód był zły, w jednolitych częściach wód: Breń Żabnica do Żabnicy oraz Breń Żabnica od Żymanki do ujścia, stan ekologiczny określono jako słaby, stan chemiczny jako dobry, a stan wód był zły, stan chemiczny w jednolitej części wód Wisła od Raby do Dunajca był poniżej stanu dobrego (PSD), a w pozostałych badanych jednolitych częściach wód stan chemiczny wód był dobry. Szczegółowe informacje dotyczące klasyfikacji stanu jednolitych części wód udostępnione są na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl.

29 Tab. Klasyfikacja stanu jednolitych części wód w 2010 roku Nr jcw na mapie Nazwa jcw klasyfikowanej Kod jcw klasyfikowanej Kod punktu pomiarowokontrolnego Nazwa punktu pomiarowokontrolnego Typ abiotyczny Silnie zmieniona lub sztuczna jcw (T/N) Ppk zamyka jcw (T/N) Klasa elementów biologicznych Klasa elementów fizykochemicznych (grupa 3.) Ocena substancji szczególnie szkodliwych (grupa 4.3) STAN/ POTENCJAŁ EKOLOGICZNY STAN CHEMICZNY STAN 1 Wisła od Raby do Dunajca 2 3 4 5 Dunajec od Zb. Czchów od ujścia Breń-Żabnica do Żabnicy Breń-Żabnica od Żymanki do ujścia Żabnica do Żymanki PLRW200021213999 PLRW20001921499 PL01S1001_1492 PL01S1501_1828 Wisła - Opatowiec Dunajec Ujście Jezuickie 21 T T I PPD III (umiarkowany) 19 T T II II 1) DOBRY 1) PLRW200017217419 PL01S1501_1830 Breń - Łężce 17 N T IV PSD II 1) PLRW200019217499 PLRW200017217427 PL01S1501_1831 PL01S1501_1829 Breń - Słupiec Żabnica - Grądy PSD IV (słaby) DOBRY 1) 19 N T IV PSD II 1) IV (słaby) DOBRY 1) III 17 N T III PSD II 1) (umiarkowany) DOBRY 1) ZŁY ZŁY ZŁY ZŁY Objaśnienia: Typ abiotyczny 17 potok nizinny piaszczysty, 19 rzeka nizinna piaszczysto-gliniasta, 21 wielka rzeka nizinna 1) badania w zakresie wybranych wskaźników chemicznych w tabelach cyfra rzymska oznacza klasę jakości wód PSD/PPD - poniżej stanu/potencjału dobrego pola kreskowane - dotyczą oceny potencjału ekologicznego dla jcw silnie zmienionych

30 Mapa. Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych w 2010 roku

31 Mapa. Ocena stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych w 2010 roku

32 Mapa. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych w 2010 roku

33 5.2. Jakość wód według wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych W roku 2010 monitorowano w tym zakresie wody Dunajca w punkcie pomiarowym Dunajec Ujście Jezuickie. Zgodnie z wykazami wód, sporządzonymi przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie z 2007 roku, wody Dunajca od Brzozowianki do ujścia przeznaczone są do bytowania ryb karpiowatych. Określenie Wody będące środowiskiem życia ryb karpiowatych 11 - oznacza wody, które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji ryb należących do rodziny karpiowatych (Cyprinidae) lub innych gatunków, takich jak szczupak (Esox lucius), okoń (Perca fluviatilis) oraz węgorz (Anguilla anguilla). Ocena przydatności wód do bytowania ryb, wykonana na podstawie badań monitoringowych wód w 2010 roku, wykazała, że wody Dunajca nie spełniały wymagań przydatności do bytowania ryb, ze względu na ponadnormatywne stężenia substancji biogennych. Tab. Ocena przydatności wód dla bytowania ryb w wodach monitorowanych w 2010 roku. Punkt pomiarowy Przydatność wód do bytowania ryb Nazwa jcw Rzeka Nazwa Km biegu rzeki wymagana stwierdzona Wskaźniki decydujące o jakości wody Dunajec od Zbiornika Czchów do ujścia Dunajec Ujście Jezuickie 0,5 dla karpiowatych nie spełniają wymagań dla bytowania ryb zawiesina ogólna, azotyny 5.3. Ocena wód według kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie substancjami biogennymi - ocena eutrofizacji wód Eutrofizacja oznacza wzbogacenie wody składnikami odżywczymi, szczególnie związkami azotu i fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Ocenę zagrożenia eutrofizacją jednolitych części wód przeprowadzono na podstawie wyników badań monitoringowych z okresu 2008-2010 w oparciu o Wytyczne w sprawie dokonania oceny stopnia eutrofizacji wód powierzchniowych, opracowane przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Ocena dotyczy występowania zjawiska eutrofizacji wód, bez identyfikacji jego pochodzenia. 11 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176/2002, poz. 1455).

34 W ocenie stopnia eutrofizacji wód w latach 2008-2010 dla powiatu dąbrowskiego przyjęto wyniki badań z 8 punktów pomiarowych, zlokalizowanych w ośmiu jednolitych częściach wód. Tab. Ocena wód według kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na eutrofizację w latach 2008-2010 Nr jcw na mapie 1 2 3 4 5 6 7 8 Okres objęty oceną 2009 2010 2008 2009 2008 2009 2008 2009 2008 2009 2010 2008 2009 2010 2008 2009 2008 2009 2010 Nazwa/Kod jcw Wisła od Raby do Dunajca PLRW200021213999 Wisła od Dunajca do Wisłoki PLRW20002121799 Dunajec od Zb. Czchów do ujścia PLRW20001921499 Kanał Zyblikiewicza PLRW20002621729 Breń-Żabnica do Żabnicy PLRW200017217419 Żabnica do Żymanki PLRW200017217427 Upust PLRW200017217449 Breń-Żabnica od Żymanki do ujścia PLRW200019217499 Dane o punkcie pomiarowo - kontrolnym Czy punkt jest Czy punkt jest objęty objęty Współrzędne monitoringiem monitoringiem Nazwa punktu operacyjnym jakości operacyjnym wód narażonych na jakości wód eutrofizację ze narażonych na długość szerokość źródeł eutrofizację ze komunalnych? źródeł rolniczych? Wisła - Opatowiec 20,727220 50,242030 TAK NIE Wisła Gliny Małe 21,313250 50,421583 TAK NIE Dunajec Ujście Jezuickie 20,728991 50,242108 TAK NIE Kanał Zyblikiewicza Zagórskie 20,938190 50,298330 TAK NIE Błonie OGÓLNA OCENA Breń - Łężce 20,993440 50,244580 TAK NIE eutrofizacja Żabnica - Grądy 20,944210 50,246130 TAK NIE eutrofizacja Upust Suchy Grunt 21,110861 50,259444 TAK NIE eutrofizacja Breń - Słupiec 21,216670 50,335780 TAK NIE eutrofizacja W latach 2008-2010 w wodach rzek: Breń, Żabnica oraz Upust występowało zjawisko eutrofizacji. W wodach Wisły, Dunajca oraz Kanału Zyblikiewicza nie stwierdzono eutrofizacji. Na osiem badanych jednolitych części wód w czterech stwierdzono występowanie zjawiska eutrofizacji. Informacje dotyczące oceny stopnia eutrofizacji zamieszczone są również na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl.

35 Mapa. Ocena eutrofizacji jednolitych części wód powierzchniowych za okres 2008-2010

36 6. WODY PODZIEMNE Wody podziemne stanowią najbardziej wrażliwe i największe zasoby słodkiej wody w Unii Europejskiej, a przede wszystkim główne źródło zaopatrzenia w wodę pitną. Są zasobem naturalnym, który powinien być chroniony przed pogorszeniem stanu i zanieczyszczeniem chemicznym. Dostępność wody dla potrzeb ludności i gospodarki wynika z naturalnych zasobów związanych z obiegiem wody w przyrodzie. Na wielkość zasobów wodnych mają wpływ m.in. - czynniki hydrometeorologiczne i geologiczne: wielkość opadów atmosferycznych, zdolności retencyjne zlewni, warunki infiltracji, środowisko sedymentacyjne, które uwarunkowało powstanie horyzontów wodonośnych wód podziemnych, - czynniki antropogeniczne: melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, w tym głównie wyrąb lasów i zadrzewień, urbanizacja i związany z nią przyrost powierzchni trudno przepuszczalnych, wielkość poboru wody, ilość wprowadzanych do wód i do ziemi zanieczyszczeń. Obszar województwa małopolskiego cechują słabe i średnio korzystne warunki infiltracji, stąd też większość zbiorników wód podziemnych cechuje się niską i średnią odnawialnością zasobów, przy średniej i małej retencyjności zlewni. Średni współczynnik retencji strefy aktywnej wymiany dla całego obszaru szacuje się na 1-2%, przy zróżnicowaniu dla poszczególnych regionów: od 4-6% dla zlewni tatrzańskich do 0,2-0,3% dla zlewni nizinnych, natomiast tempo odnawialności wód określa się na: - 5-10 lat dla zbiorników położonych w dolinach Raby i Wisły, dolnym biegu Dunajca oraz w rejonie tatrzańskim - 10-15 lat dla zbiorników pozostałych 6.1. Monitoring stanu wód podziemnych Niezbędnym elementem sprawnej ochrony wód jest monitoring jej stanu. Dostarcza on danych o aktualnym stanie wód oraz pozwala też oceniać skutki stosowanej polityki ekologicznej i podejmowanych w jej ramach działań ochronnych, przewidywać zmiany zachodzące w wyniku zamierzonych działań. Przedmiotem monitoringu są jednolite części wód podziemnych (w tym części uznane za zagrożone nieosiągnięciem dobrego stanu), ze szczególnym uwzględnieniem obszarów narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzenia rolniczego oraz jednolitych części wód podziemnych przeznaczonych do poboru wody dla potrzeb zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Polega on na prowadzeniu w wybranych, charakterystycznych punktach (otworach obserwacyjnych, źródłach) powtarzalnych pomiarów i badań stanu zwierciadła wód podziemnych i jakości oraz interpretacji ich wyników w aspekcie ochrony środowiska wodnego. Celem monitoringu jest dostarczanie informacji, które mają pomóc w osiąganiu celów środowiskowych, dotyczących: - wód powierzchniowych, związanych hydraulicznie z wodami podziemnymi - ekosystemów lądowych, bezpośrednio zależnych od wód podziemnych W wyniku monitoringu oceniany jest stan chemiczny (jakość) wód oraz stan ilościowy. Ocena stanu ilościowego polega na ocenie kształtowania się poziomu zwierciadła i stopnia sczerpywania dostępnych zasobów wód podziemnych. Ocena stanu chemicznego jest oceną aktualnej jakości wód, w oparciu o zestaw wskaźników fizykochemicznych i chemicznych, oraz trendu zmian dotyczących stężeń poszczególnych wskaźników, a w szczególności biogenów.

37 Sieć obserwacyjno-badawczą wód podziemnych tworzą: - sieć stacjonarnych obserwacji wód podziemnych, - sieć monitoringu stanu chemicznego wód podziemnych funkcjonująca w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska. Tab. Charakterystyka punktów pomiarowych wód podziemnych w roku 2010 (źródło: PMŚ/WIOŚ Kraków) PUWG 1992 PUWG 1992 Lp. Nr ppk Miejscowość Gmina JCWPd Stratygrafia X Y 1 II/832/1 Lubasz Szczucin 139 Q 647954,19 270337,33 2 S-2* Żabno Żabno 139 Q 633808,48 253072,24 Objaśnienia: * punkt monitoringu regionalnego; JCWPd jednolita część wód podziemnych; Q czwartorzęd; PUWG-Państwowy Układ Współrzędnych Geodezyjnych oparty na elipsoidzie GRS 80(WGS 84) W roku 2010 badania wód podziemnych dla powiatu dąbrowskiego prowadzono w ramach sieci monitoringu krajowego i regionalnego w dwóch punktach pomiarowych. Monitoringiem objęto stan jakościowy wód. Monitoring regionalny jest rezultatem realizowanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w latach 2008-2010 projektu PL 0302 pn. Wzmocnienie kontroli przestrzegania prawa w zakresie ochrony i wykorzystania zasobów wodnych w województwie małopolskim współfinansowanego ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego. W ramach sieci regionalnej prowadzono badania na czynnych ujęciach wód podziemnych, które nie leżą na obszarze powiatu, ale są źródłem wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności powiatu dąbrowskiego. Stan chemiczny wód Ocenę stanu chemicznego wód podziemnych przeprowadzono według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008r. 12 Zgodnie z metodyką oceny określoną w cytowanym rozporządzeniu, stan chemiczny wód klasy I, II i III określa się jako stan dobry, natomiast klasy IV i V stan zły. Na podstawie wyników badań wód podziemnych przeprowadzonych w 2010 roku w powiecie dąbrowskim stwierdzono dobry stan chemiczny wód (klasa III wody zadowalającej jakości). Jakość wody przeznaczonej do spożycia Ocena jakości wód podziemnych według wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi 13 dla powiatu dąbrowskiego w 2010 roku wykazała przekroczenia wymagań jakości wody do spożycia w badanych punktach pomiarowych. 12 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143 poz. 896). 13 według Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z p.zm.)

38 Tab. Zestawienie punktów sieci monitoringu wód podziemnych, w których stwierdzono przekroczenia wymagań dla wód przeznaczonych do spożycia (źródło: PMŚ/WIOŚ Kraków) Nr punktu Miejscowość JCWPd Przekroczenia wymagań dla jakości wody do spożycia II/832/1 Lubasz 139 Mn,NH4,Fe S-2* Żabno 139 ogólny węgiel organiczny (TOC) W punkcie pomiarowym Lubasz występowały ponadnormatywne stężenia we wskaźnikach: NH 4, Mn, Fe. Stwierdzone zanieczyszczenia miały pochodzenie zarówno geogeniczne (Mn, Fe), jak i antropogeniczne (NH 4 ). Badania prowadzone w ramach monitoringu regionalnego na ujęciu w Żabnie wykazały ponadto wysokie stężenia potasu, co może wskazywać na zagrożenie tych wód zanieczyszczeniami ze źródeł rolniczych. 7. OCHRONA PRZYRODY Województwo małopolskie charakteryzuje duża różnorodność rzeźby terenu, budowy geologicznej, warunków klimatycznych, hydrologicznych i glebowych. Stwarza to dogodne warunki bytowania wielu gatunków flory i fauny o różnorodnych wymaganiach siedliskowych i decyduje o dużej, rzadko spotykanej w skali kraju różnorodności biologicznej. System ochrony przyrody tworzą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe z otulinami, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, pomniki przyrody, korytarze ekologiczne, obszary Natura 2000. Obszary sieci Natura 2000 stanowią 20% powierzchni województwa. Utworzone zostały dla ochrony zagrożonych w skali europejskiej gatunków i siedlisk przyrodniczych. W granicach obszarów Natura 2000 chronione są siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt rzadkie w skali europejskiej. Na terenie województwa wyznaczono 88 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOO - 10% powierzchni województwa tj. 150 tys. ha) 14 i 11 Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO - 8,8% powierzchni województwa tj. 134 tys. ha). W tym jako obszary ochrony siedlisk i gatunków wyznaczono 22 obszary wodne - rzeki i ich doliny, stawy, starorzecza. Sieć NATURA 2000 to główne narzędzie ochrony różnorodności biologicznej na terytorium Unii Europejskiej. Sieć ma zabezpieczyć zagrożone i reprezentatywne siedliska oraz zagrożone i rzadkie gatunki roślin i zwierząt. Naczelną ideą programu jest ochrona zagrożonych siedlisk i gatunków, godzenie ochrony siedlisk i gatunków z gospodarczym użytkowaniem terenu, zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju. Obszary te mają własne plany pod kątem potrzeb zachowania siedlisk i gatunków. Włączenie obszaru do sieci decyduje o tym, że na danym terenie ochronie ma podlegać nie całość przyrody a jedynie jej wybrane elementy czyli siedliska i gatunki, dla których ten obszar został wyznaczony. Ustanowienie obszaru świadczy o wysokiej wartości przyrodniczej terenu i jest rodzajem rekomendacji oraz promocji regionu i to na skalę europejską. Powiat dąbrowski, zgodnie z fizycznogeograficzną regionalizacją Polski wg Kondrackiego 15, położony jest w prowincji: Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem, podprowincji: Podkarpacie Północne, makroregionie: Kotlina Sandomierska i obejmuje mezoregiony: Nizina Nadwiślańska i Płaskowyż Tarnowski. 14 Wg danych RDOŚ Kraków, www.krakow.rdos.gov.pl 15 Podział wg Jerzego Kondrackiego (Geografia regionalna Polski, Warszawa PWN 2002)

39 Obszary objęte systemem ochrony przyrody w powiecie dąbrowskim stanowią około 10% powierzchni powiatu. Są to: użytki ekologiczne (Wola Szczucińska), obszary chronionego krajobrazu (Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wisły, Jastrząbsko - Żdżarski Obszar Chronionego Krajobrazu) oraz liczne pomniki przyrody. Na terenie powiatu dąbrowskiego nie wydzielono obszarów należących do sieci Natura 2000, przy czym zachodnia granica powiatu styka się z obszarem sieci Natura 2000, znajdującym się na liście Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOO): PLH120085 Dolny Dunajec. Mapa. Formy ochrony przyrody w powiecie dąbrowskim (wg RDOŚ w Krakowie - stan na koniec 2010 r.)

40 8. USUWANIE AZBESTU Z TERENU POWIATU DĄBROWSKIEGO Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. 16 o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest reguluje w Polsce problemy związane z produkcją wyrobów zawierających azbest, wprowadzaniem na terytorium Rzeczypospolitej Polski azbestu i wyrobów zawierających azbest oraz ich obrotem. 14 lipca 2009r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Program zastępuje dotychczasowy Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Do głównych celów Programu należą: usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych powodowanych kontaktem z włóknami azbestu, likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Podstawowym warunkiem terminowego oczyszczenia kraju z azbestu jest zapewnienie odpowiednich środków finansowych na prowadzenie prac związanych z bezpiecznym usuwaniem wyrobów azbestowych oraz stworzenie regulacji prawnych stymulujących efektywne współdziałanie właścicieli zanieczyszczonych obiektów budowlanych z władzami lokalnymi. Ogólnopolskie instrumenty wspierające bezpieczne eliminowanie z użytkowania wyrobów azbestowych stanowią instrumenty oferowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Bank Ochrony Środowiska S.A. oraz Bank Gospodarki Żywnościowej we współpracy z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, adresowane do potencjalnych beneficjentów z wszystkich powiatów. Baza wyrobów i odpadów zawierających azbest Wyroby zawierające azbest na terenie kraju są bardzo rozproszone i nie jest znana ich dokładna ilość. Szacunki wykonane w 2003 roku wskazywały na użytkowanie w Polsce ok.15,5 mln Mg wyrobów zawierających azbest. W województwie małopolskim szacuje się użytkowanie 940,73 tys. Mg wyrobów zawierających azbest. Przewidywana ilość odpadów zawierających azbest 17 powstających w wyniku usuwania wyrobów z azbestem w perspektywie lat 2003-2032 przedstawia się następująco: dla województwa małopolskiego: w latach 2003-2012 około 35% odpadów (329,255 tys. Mg) w latach 2013-2022 około 40% odpadów (376,292 tys. Mg) w latach 2023-2032 około 25% odpadów (235,183 tys. Mg) Tempo usuwania wyrobów zawierających azbest utrzymuje się w Polsce na niskim poziomie 18. W latach 2003-2008 usunięto w kraju około 1 mln Mg wyrobów zawierających azbest. 16 Dz.U. nr 101 z 1997r., poz. 628 z p.zm. 17 Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, na lata 2003-2032, przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 14 maja 2002roku. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 18 Na podstawie Informacji o realizacji w latach 2009-2010 Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, Ministerstwo Gospodarki, maj 2011

41 Zbiór informacji o zinwentaryzowanych, unieszkodliwionych i pozostałych do unieszkodliwienia ilościach azbestu w Polsce zawiera Baza wyrobów i odpadów zawierających azbest, przygotowana i prowadzona na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, zamieszczona pod adresem www.bazaazbestowa.pl. Baza stanowi narzędzie monitoringu realizacji wieloletniego i podstawowego zadania zapisanego w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, jakim jest usuwanie tych wyrobów i oczyszczanie kraju z azbestu. W powiecie dąbrowskim na koniec 2010 roku czynnie w bazie azbestowej pracowało 3 gminy (Dąbrowa Tarnowska, Gręboszów, Radgoszcz). Dane pochodziły jedynie od osób fizycznych. Według danych zgromadzonych w bazie 19 do końca 2010 roku zinwentaryzowano w powiecie dąbrowskim 2765,093 Mg wyrobów i odpadów zawierających azbest. W 2010 roku nie unieszkodliwiano w powiecie odpadów azbestowych. Największe ilości wyrobów i odpadów zawierających azbest zinwentaryzowano w gminie Dąbrowa Tarnowska. pozostałe do unieszkodliwienia zinwentaryzowana na koniec 2010 roku Powiat dąbrowski Radgoszcz Gręboszów 374,0 730,4 2 765,1 Dąbrowa Tarnowska 1 660,7 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 Odpady azbestowe [Mg] Wykres. Masa wyrobów i odpadów zawierających azbest zinwentaryzowana w powiecie dąbrowskim na koniec 2010 roku (źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego) Tab. Masa wyrobów i odpadów azbestowych w powiecie dąbrowskim zinwentaryzowanych na koniec 2010 roku Masa wyrobów i odpadów azbestowych Gmina pozostała do zinwentaryzowana unieszkodliwiona w 2010 roku unieszkodliwienia Kod nazwa [Mg] 1204023 Dąbrowa Tarnowska 1660,673 0 1660,673 1204032 Gręboszów 730,432 0 730,432 1204062 Radgoszcz 373,988 0 373,988 1204 powiat dąbrowski 2765,093 0 2765,093 Województwo małopolskie 98 106,111 3 456,493 94 649,619 19 Na podstawie danych zagregowanych w bazie azbestowej na dzień 31.03.2011r - Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego

42 Mapa. Rozkład ilości wyrobów i odpadów zawierających azbest zinwentaryzowanych na koniec 2010 roku w województwie małopolskim wg powiatów wraz ze strukturą unieszkodliwiania w 2010 roku (źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego) Charakterystyka azbestu i jego zastosowanie Azbest jest nazwą handlową włóknistych minerałów. Azbesty (6 odmian), niezależnie od różnic chemicznych i wynikających z budowy krystalicznej, są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie. Ich występowanie jest dość powszechne, ale tylko w niektórych miejscach na kuli ziemskiej azbest był i jeszcze jest eksploatowany na skalę przemysłową. Pod względem chemicznym azbesty są uwodnionymi krzemianami metali, zawierającymi w swoim składzie magnez, sód, wapń lub żelazo. Największa ilość azbestu, ponad 80%, głównie chryzotylu zużywane było do produkcji azbestowo-cementowych wyrobów budowlanych. Wśród tych wyrobów dominowały płyty azbestowo-cementowe płaskie, faliste oraz płyty karo. Do pozostałych grup produktów, do których zużyto znaczne ilości azbestu należą: - wyroby izolacyjne stosowane do izolacji kotłów parowych, wymienników ciepła, zbiorników, przewodów rurowych, - wyroby uszczelniające: tektury, płyty azbestowo-kauczukowe, szczeliwa plecione, - wyroby cierne, -wyroby hydroizolacyjne (lepiki asfaltowe, kity uszczelniające).