Informacje dla pacjentów Język polski Podstawowe informacje na temat łagodnego Podkreślone słowa znajdują się w słowniczku. Czym jest gruczoł krokowy? Gruczoł krokowy, zwany inaczej prostatą lub sterczem, jest narządem usytuowanym w dolnej części dróg moczowych, w bezpośredniej okolicy dna pęcherza moczowego, wokół cewki moczowej (ryc. 1). Występuje tylko u mężczyzn. Odpowiada za produkcję płynu, w którym znajduje się nasienie. Miąższ gruczołu krokowego zawiera włókna mięśni gładkich, których skurcze powodują wydostanie się nasienia podczas wytrysku. Odwiedź naszą stronę w internetową! Ta ulotka informacyjna zawiera jedynie podstawowe informacje na temat łagodnego powiększenia gruczołu krokowego. Bardziej szczegółowe informacje na ten temat znajdziesz na naszej stronie internetowej: http://patients.uroweb.org/ Prawidłowy gruczoł krokowy ma objętość około 15 25 ml, czyli jest wielkości dużego orzecha włoskiego. Zwiększa się wraz ze starzeniem się mężczyzny. Łagodne powiększenie gruczołu krokowego Schorzenia prostaty zwykle dotyczą starszych mężczyzn. U mężczyzn powyżej 50. roku życia mogą one wywoływać uciążliwe objawy ze strony dolnych dróg moczowych, bardzo często spowodowane powiększeniem rozmiarów prostaty. Stan ten określa się jako łagodne powiększenie gruczołu krokowego (BPE) (ryc. 2). Powiększenie gruczołu krokowego jest powszechnym schorzeniem, które wiąże się ze zmianami hormonalnymi występującymi u starszych mężczyzn. Choroby prostaty mogą być bardzo niepokojące, ale należy pamiętać, że jej powiększenie nie jest rakiem tego narządu ani nie rozwinie się w niego, nawet jeśli nie będzie leczone. Powiększenie gruczołu krokowe- Strona 1 / 7
go i rak tego narządu mogą jednak rozwijać się jednocześnie wraz z postępującym wiekiem pacjenta i współistnieć ze sobą. W celu omówienia ewentualnych obaw zaleca się konsultację z lekarzem urologiem. Co oznaczają terminy łagodny rozrost gruczołu krokowego, łagodne powiększenie gruczołu krokowego i przeszkoda podpęcherzowa? Łagodny rozrost gruczołu krokowego inaczej łagodne powiększenie gruczołu krokowego jest powszechnie występującym niezłośliwym schorzeniem, które w różnym stopniu dotyczy wszystkich mężczyzn. Wynika ze zmian hormonalnych, które mają istotny związek ze starzeniem się mężczyzny. W połowie przypadków łagodny rozrost gruczołu krokowego może skutkować łagodnym powiększeniem gruczołu krokowego. Z kolei ten stan może utrudniać przepływ moczu i przyczynić się do wystąpienia przeszkody podpęcherzowej. Występuje ona u około połowy mężczyzn z łagodnym powiększeniem gruczołu krokowego. Przy omawianiu stanu pacjenta lekarz może posłużyć się jednym z powyższych trzech terminów, ponieważ są one ze sobą ściśle powiązane. pęcherz moczowy kość łonowa pęcherzyki nasienne gruczoł krokowy powiększony gruczoł krokowy cewka moczowa odbytnica moszna Ryc. 1. Prawidłowy gruczoł krokowy w dolnych drogach moczowych Ryc. 2. Powiększony gruczoł krokowy uciskający cewkę moczową i pęcherz moczowy Objawy Łagodne powiększenie gruczołu krokowego może wpływać na oddawanie moczu. Jest to spowodowane uciskiem, jaki na cewkę moczową przy pęcherzu wywiera powiększony gruczoł krokowy (ryc. 2). Czasami objawy mogą przybrać charakter łagodny, na przykład konieczność częstszego oddawania moczu lub utrudnione całkowite opróżnienie pęcherza. Takie mało dokuczliwe symptomy są normalną częścią procesu starzenia, podobnie jak spadek wydolności fizycznej, zaburzenia motoryki czy pamięci. Lekarz może nie zalecić leczenia tego typu objawów. Objawy niekiedy mogą być jednak bardzo uciążliwe i negatywnie wpływać na jakość życia. W takim przypadku leczenie może okazać się niezbędne. Łagodne powiększenie gruczołu krokowego może spowolnić wypływ moczu, powodować jego zacinanie lub utrudniać zapoczątkowanie jego oddawania. Strona 2 / 7
Schorzenie to może także powodować częstomocz w ciągu dnia oraz potrzebę wybudzenia się ze snu, aby oddać mocz w nocy, tzw. nokturię. Często pojawia się również nagłe uczucie parcia na mocz, czasem prowadzące do nietrzymania moczu. Do objawów zalicza się ponadto uczucie niekompletnego opróżnienia pęcherza oraz wypływanie kropelek zamiast strumienia przy zakończeniu czynności. Niekiedy dochodzi też do wykapywania niepożądanych kropelek do bielizny już po opuszczeniu toalety. Objawy, które często są nazywane objawami z dolnych dróg moczowych, mogą być spowodowane powiększeniem gruczołu krokowego lub innymi schorzeniami, które mają wpływ na układ moczowy. Diagnostyka By rozpoznać przyczynę objawów, lekarz i pielęgniarki wykonują serię badań. Proces ten jest nazywany diagnostyką. Baczna obserwacja U pacjentów z łagodnym powiększeniem gruczołu krokowego, którzy nie doświadczają uciążliwych objawów ze strony dolnych dróg moczowych, zwykle nie jest konieczne leczenie farmakologiczne ani zabiegowe. W takich przypadkach urolog wyjaśnia, na czym polega przypadłość, jak może się ona rozwijać oraz jak można zmienić swój styl życia, by zredukować objawy i radzić sobie z nimi samemu. Przez kolejne miesiące lub lata urolog będzie bacznie obserwować dolegliwości i, w razie potrzeby, podejmie specjalistyczne leczenie. Postawa taka nazywana jest baczną obserwacją. Takie zaniechanie działań leczniczych i objęcie pacjenta stałą obserwacją jest właściwym wyborem, jeśli objawy mają charakter łagodny, a w odczuciu pacjenta jakość jego życia nie obniżyła się. Wbrew pozorom nie jest to bierna postawa, ponieważ pacjent odbywa regularne wizyty kontrolne, których celem jest wykrycie ewentualnego pogorszenia stanu. Objawy wymienione w poprzedniej części mogą wskazywać oprócz łagodnego powiększenia gruczołu krokowego na wiele innych chorób. Z tego powodu należy wykonać kilka badań, co umożliwi lekarzowi postawienie diagnozy. Lekarz (lub pielęgniarka) zaczyna od zebrania wywiadu chorobowego, a następnie przeprowadza badanie przedmiotowe. Kolejno u pacjenta mogą być wykonane badanie moczu, badanie krwi, badania obrazowe pęcherza i gruczołu krokowego, a w razie potrzeby także inne badania. Większości mężczyzn z łagodnym powiększeniem prostaty proponuje się odbycie okresu bacznej obserwacji zanim zostanie podjęte jakiekolwiek leczenie. Takie rozwiązanie jest powszechnie zalecane, ponieważ poważne powikłania na tym etapie występują bardzo rzadko. W rzeczywistości część objawów ulega samoistnej poprawie, podczas gdy inne nie wykazują zmian nawet przez lata. Słownictwo używane przez lekarzy: objawy ze strony dolnych dróg moczowych objawy wywołane łagodnym powiększeniem gruczołu krokowego mikcja oddawanie moczu nykturia oddanie moczu w nocy objętość moczu zalegającego po mikcji ilość moczu, która pozostaje w pęcherzu moczowym po oddaniu moczu parcie na mocz nagła potrzeba oddania moczu nietrzymanie moczu mimowolne, niekontrolowane oddawanie moczu Strona 3 / 7
Dziennik mikcji Lekarz może poprosić pacjenta o prowadzenie dziennika mikcji. Należy w nim zapisywać, jak dużo się pije, jak często i wydala się moczu. Prowadzenie takiego dziennika jest niezwykle ważne, ponieważ zawarte w nim informacje pomogą lekarzowi lepiej zrozumieć objawy. Program bacznej obserwacji obejmuje: ocenę objawów, badanie fizykalne, badanie krwi i moczu, edukację na temat choroby, wsparcie psychologiczne, porady dotyczące stylu życia i radzenia sobie z objawami. Leczenie farmakologiczne Leczenie farmakologiczne jest stosowane, gdy objawy są uciążliwe i wpływają negatywnie na jakość życia. W leczeniu łagodnego powiększenia gruczołu krokowego stosuje się kilka grup leków. Warto porozmawiać o nich z lekarzem, aby wspólnie zadecydować, która terapia jest najlepsza. Czynniki, które mają wpływ na tę decyzję, to: objawy, rozmiar prostaty, historia choroby, leki dostępne w kraju pacjenta, osobiste preferencje i system wartości pacjenta. W leczeniu objawów w przebiegu łagodnego stosuje się kilka grup leków. Są to: leki ziołowe, alfa-blokery, inhibitory 5-alfa-reduktazy, antagoniści receptorów muskarynowych, inhibitory fosfodiesterazy typu 5, kombinacja wyżej wymienionych leków. Każda z tych grup ma inne działanie, a co za tym idzie inne skutki. Leczenie chirurgiczne Głównym celem leczenia chirurgicznego jest zmniejszenie objawów spowodowanych łagodnym powiększeniem gruczołu krokowego i poprawienie przepływu moczu. Dostępnych jest wiele metod leczenia chirurgicznego. Warto porozmawiać o nich z lekarzem, aby wspólnie zadecydować, która terapia jest najlepsza. Czynniki, które mają wpływ na tę decyzję: nasilenie objawów oraz jakość życia, rozmiar prostaty, historia choroby, rodzaj leczenia dostępnego w danym szpitalu oraz opinia lekarza prowadzącego. Pacjenta zachęca się, aby zapytał urologa o doświadczenie w proponowanej metodzie leczenia. Pacjent ma ponadto prawo dowiedzieć się, jak często dochodzi do powikłań przy zabiegach przeprowadzanych przez danego chirurga. preferencje pacjenta dotyczące leczenia i jego system wartości. Nie ma jednej metody leczenia, która odpowiadałaby wszystkim pacjentom. Kiedy należy rozważyć leczenie operacyjne? Leczenie operacyjne należy rozważyć, gdy: pomimo leczenia farmakologicznego objawy nasilają się, występują powikłania łagodnego powiększenia gruczołu krokowego lub istnieje ryzyko ich poja- Strona 4 / 7
wiania się. Potencjalne powikłania to: - niewydolność nerek, - powiększenie nerek, - utrudnienie mikcji (zastój moczu), - nawracające infekcje dróg moczowych, - kamica pęcherza moczowego, - nawracający krwiomocz. pacjent nie toleruje leczenia farmakologicznego, pacjent preferuje leczenie operacyjne od farmakologicznego. Podczas operacji lekarz usuwa powiększoną część gruczołu krokowego, zwaną gruczolakiem. Dostępne są różne metody leczenia operacyjnego. Są to: należytą uwagą należy traktować kwestie osobistych odczuć i jakości życia. Są to czynniki równie ważne, jak testy diagnostyczne czy wyniki leczenia. Jakość życia oddziałuje zarówno na zdrowie fizyczne, jak i psychiczne. Ważne jest nie tylko poczucie komfortu, ale również brak presji psychologicznej z powodu schorzenia. Istnieje wiele sposobów, aby kontrolować objawy. Objawy te nie powinny wpływać na życie codzienne i szczęście rodzinne mężczyzny, ani ograniczać go w sferze społecznej. Jeśli jednak tak się dzieje, należy skorzystać z pomocy lekarza rodzinnego bądź specjalisty urologa. przezcewkowa elektroresekcja gruczołu krokowego (TURP), przezcewkowe nacięcie gruczołu krokowego (TUIP), otwarta prostatektomia, leczenie laserowe, stenty wewnątrzcewkowe, przezcewkowa ablacja igłowa (TUNA), przezcewkowa termoterapia mikrofalowa (TUMT). Każda metoda leczenia posiada swoje zalety i wady. Wybór określonej metody leczenia zależy od indywidualnej preferencji i sytuacji pacjenta. Życie z powiększonym gruczołem krokowym Wielu mężczyzn z powiększonym gruczołem krokowym musi pogodzić się z dolegliwościami ze strony dolnych dróg moczowych, które nasilają się wraz z wiekiem. Dla niektórych są one dokuczliwym problemem, natomiast inni doświadczą jedynie niewielkiego dyskomfortu. Ponadto poszczególni mężczyźni mogą odczuwać te same objawy w odmienny sposób. Na przykład nocne wstawanie w celu oddania moczu dla jednego mężczyzny będzie bardzo kłopotliwe, a dla innego może mieć niewielkie znaczenie. Właśnie dlatego z Strona 5 / 7
Słowniczek pojęć cewka moczowa narząd w kształcie przewodu, który umożliwia przepływ moczu z pęcherza na zewnątrz ciała fizyczny fizykalny; odnoszący się do ciała gruczolak powiększona część gruczołu krokowego (zob. prostata) łagodny rozrost wzrost komórek w organizmie, który nie jest wzrostem nowotworowym objawy ze strony dolnych dróg moczowych termin stosowany na określenie objawów wywoływanych łagodnym powiększeniem gruczołu krokowego; mogą również wskazywać na inne choroby układu moczowego (zob. układ moczowy); ang. LUTS pęcherz moczowy narząd, który magazynuje mocz produkowany w nerkach prostata psychologiczny inaczej gruczoł krokowy, stercz; gruczoł produkujący wydzielinę, która odpowiada za przenoszenie nasienia; zlokalizowany u mężczyzn w dolnych drogach moczowych, poniżej pęcherza moczowego i wokół cewki moczowej (zob. pęcherz moczowy, dolne drogi moczowe, cewka moczowa) odnoszący się do umysłu lub mający na niego wpływ ultrasonografia jedna z technik obrazowania, w której wykorzystywane są fale dźwiękowe wysokiej częstotliwości (ultradźwięki); pozwala na uzyskanie obrazów wnętrza ciała; w skrócie USG układ moczowy jeden z układów systemowych ciała; jego zadaniem jest produkcja i transport moczu, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz ciała; w jego skład wchodzą: dwie nerki, dwa moczowody, pęcherz moczowy oraz cewka moczowa; układ moczowy mężczyzny różni się od układu moczowego kobiety jedynie dłuższą cewkę moczową urolog lekarz specjalizujący się w chorobach układu moczowego i męskich narządów płciowych Strona 6 / 7
Informacje tu zawarte zostały po raz ostatni uaktualnione w październiku 2013 roku. Prezentowana ulotka jest częścią programu informowania pacjentów na temat łagodnego realizowanego przez Europejskie Towarzystwo Urologiczne (European Association of Urology, EAU). Zawiera ona ogólne informacje na temat łagodnego. Z ewentualnymi pytaniami dotyczącymi własnego przypadku należy zwrócić się do swojego lekarza lub innego pracownika służby zdrowia. Niniejsze informacje zostały opracowane przez EAU we współpracy z działającą w ramach EAU Sekcją Urotechnologii (EAU Section of Uro-Technology, ESUT), organizacją Europa Uomo oraz Europejskim Towarzystwem Pielęgniarek Urologicznych (European Association of Urology Nurses, EAUN). Treść tej ulotki jest zgodna z wytycznymi EAU. naszej stronie internetowej: http://patients.uroweb.org Twórcy serii: prof. Thorsten Bach prof. Alexander Bachmann prof. Louis Denis dr Günter Feick prof. Stavros Gravas dr Hashim Hashim prof. Rolf Muschter dr. Cosimo De Nunzio Hans Ransdorp prof. Jens Rassweiler Maria Russo dr Roman Sosnowski prof. Andrea Tubaro Hamburg, Niemcy Basel, Szwajcaria Antwerpia, Belgia Gehrden, Niemcy Larisa, Grecja Bristol, Wielka Brytania Rotenburg, Niemcy Rzym, Włochy Bussem, Holandia Heilbronn, Niemcy Orbassano, Turyn, Włochy Warszawa, Polska Rzym, Włochy Polska wersja opracowana przez Roman Sosnowski oraz studentów CMUJ. we współpracy z PTU: Więcej informacji na temat łagodnego powiększenia gruczołu krokowego oraz innych chorób urologicznych można znaleźć na Strona 7 / 7