STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2016, vol. 4, no. 2 DOI: 10.18559/SOEP.2016.2.0 WPROWADZENIE Postępujące procesy globalizacji i internacjonalizacji, charakteryzujące się silną konkurencją, współzawodnictwem i walką o ograniczone zasoby, przyczyniają się do tworzenia nowych warunków prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto dynamiczne zmiany zachodzące w ogólnoświatowym otoczeniu zakłócają przebieg procesów gospodarczych oraz stwarzają sytuacje kryzysowe w działalności wielu przedsiębiorstw, sektorów i gałęzi przemysłu. Przyczyniają się do powstania szeregu problemów ważnych zarówno z punktu widzenia teoretycznego, jak i praktycznego, związanego z funkcjonowaniem skomplikowanych układów przemysłowych. Współczesne realia wymagają zatem ciągłego poszukiwania, implementacji i rozwoju nowych metod, technik i narzędzi zarządzania przedsiębiorstwem, które pozwolą dostosować określony potencjał wytwórczy do szybko zmieniających się wymogów otoczenia. Dotyczyć mogą różnych obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa, począwszy od kwestii zasobowych, poprzez procesy technologiczne, a kończąc na relacjach i więziach organizacyjnych. Istotne stają się również procesy dostosowawcze, modyfikacyjne i adaptacyjne podejmowane przez przedsiębiorstwa w celu poprawy pozycji konkurencyjnej. Procesy te, o charakterze restrukturyzacyjnym, pozwalające dokonać rekonstrukcji profilu organizacji, zmiany zakresu pełnionych funkcji oraz wdrożenia określonej polityki przyczyniającej się do redukcji kosztów, muszą być poddane ciągłej obserwacji, analizie i ocenie pod względem ich wpływu na efektywność, konkurencyjność, nowoczesność, innowacyjność i skuteczność działania. W ostatnich latach problematyce restrukturyzacji poświęca się jednak mniej uwagi, można zatem podkreślić, że podjęta w opracowaniu tematyka stanowi swoiste przypomnienie i odświeżenie ważnego z punktu widzenia konkurencyjności gospodarki tematu, ciągle aktualnego, ważnego i interesującego zarówno z naukowego, jak i praktycznego punktu widzenia. W powyższą tematykę wpisują się artykuły prezentowane w niniejszej publikacji, zarówno o charakterze teoretycznym, empirycznym, jak i te, które stanowią oryginalną refleksję autorów prezentujących własne doświadczenia wyniesione z praktyki gospodarczej. Swoistym wprowadzeniem w problematykę restrukturyzacji są trzy pierwsze artykuły, które przez pryzmat rozważań teoretycznych i ich empiryczną SOEP 2016-02 rewizja.indd 3 2016-04-06 22:55:27
4 Wprowadzenie weryfikację charakteryzują jedną ze stosunkowo mało zbadanych koncepcji zarządzania, jaką jest idea kluczowych kompetencji. Strategia oparta na filozofii wyróżniających atutów stanowi doskonałe narzędzie reorganizacji działalności przedsiębiorstwa i traktowana jest w praktyce gospodarczej jako instrument rekonstrukcji działania organizacji i siła napędowa zmian strategicznych. W pierwszym artykule pt. Kilka refleksji nad pojęciem kluczowych kompetencji dokonano przeglądu wybranych koncepcji kluczowych kompetencji, co pozwoliło uwydatnić ich dynamiczny i kreatywny charakter. Autor zwraca uwagę, że w dyskursie naukowym brak jest jednolitej koncepcji czy definicji, które w sposób kompleksowy tłumaczyłyby ideę i istotę problemu charakteryzującego się wieloaspektowym i skomplikowanym ujęciem. Polemiczne rozważania pozwoliły uwypuklić najważniejsze cechy, założenia i atrybuty poszczególnych orientacji, co może się przyczynić do popularyzacji koncepcji kluczowych kompetencji zwłaszcza w praktyce gospodarczej. Problem jest kontynuowany w drugim artykule pt. Architektura kluczowych kompetencji analiza wybranych modeli. W opracowaniu podkreśla się, że znajduje ona swoje odzwierciedlenie i zainteresowanie w wielu dyscyplinach naukowych, ponadto bark jest w literaturze jednolitej, homogenicznej koncepcji, która wyjaśniałaby wszystkie zawiłości, problemy i procedury postępowania przy ich identyfikacji. Autorzy ponadto dyskutują, polemizują i krytycznie analizują różne aspekty, kwestie i perspektywy koncepcji kluczowych kompetencji, począwszy od ujęć hierarchicznych, poprzez zasobowe i kapitałowe, a kończąc na kompleksowych zależnościach obejmujących wszystkie podmioty współpracujące w ramach danej sieci. Weryfikacja rozważań teoretycznych zawartych w dwóch pierwszych artykułach przedstawiona jest w trzecim opracowaniu pt.: Identyfikacja i ocena kluczowych kompetencji w przedsiębiorstwach przemysłowych wyniki badań, w którym przez pryzmat badań empirycznych próbuje się zidentyfikować i ocenić kluczowe kompetencje polskich przedsiębiorstw zarówno w układzie kompleksowym, jak i biorąc pod uwagę wybrane kryteria. Prowadzone badania pozwoliły stwierdzić, że do istotnych atutów grupy badawczej należą dwie cechy, pierwsza związana z wytwarzaniem wysokiej jakości produktów i usług, druga dotyczyła elastyczności w procesie dostosowywania się do wymogów partnera. Istotne były również takie atrybuty, jak doświadczenie i umiejętności zarówno pracowników operacyjnych, jak i kadry menedżerskiej oraz dostosowywanie programu produkcyjnego do wymogów i żądań partnerów. Autorzy zwracają jednak uwagę na fakt, że identyfikacja kluczowych kompetencji w przedsiębiorstwach polskich napotyka istotne problemy, co przyczynia się do stosunkowo małej jej popularności. SOEP 2016-02 rewizja.indd 4 2016-04-06 22:55:40
Wprowadzenie 5 Autorzy kolejnego artykułu pt. Restrukturyzacja kreatywna jako nowy paradygmat rozwoju inteligentnej organizacji uważają, że konieczne jest dokonanie zmiany w relacjach między organizacjami, władzami samorządowymi, instytucjami pozabiznesowymi i rządem. W tym kontekście zwracają uwagę na fakt, że jedną z podstawowych ról administracji publicznej powinno być koncentrowanie się na strategicznych celach i wyzwaniach, a w tym kształtowanie warunków sprzyjających podnoszeniu poziomu innowacyjności organizacji, regionów i kraju. W konkluzji swoich rozważań podkreślają, że wybory strategiczne muszą być permanentnie poddawane modyfikacjom i ocenie, tak zatem zarządzanie rozwojem organizacji polega z jednej strony na dążeniu do wydłużania czasu zmian pozytywnych, z drugiej na zmniejszaniu bądź eliminowaniu zmian negatywnych, które składają się na proces innowacyjny. W artykule pt. Efekty restrukturyzacji przedsiębiorstw produkcyjnych w ujęciu miary wielocechowej dokonano oceny efektów restrukturyzacji przedsiębiorstw produkcyjnych w czterech głównych obszarach zmian, tj.: kosztochłonności przychodów ze sprzedaży, produktywności majątku, struktury majątkowo-kapitałowej oraz odnawiania zasobów majątku trwałego. Autor na podstawie wyodrębnionej grupy przedsiębiorstw skupił się na ocenie zmian stopnia zaawansowania restrukturyzacji dla szeregu czasowego obejmującego lata 1990 2014. Efektem badań była ocena trwałości struktury analizowanej zbiorowości oraz klasyfikacja jej mezoagregatów. Autor artykułu pt. Formy współpracy małych i średnich przedsiębiorstw wysokich technologii w Polsce ze środowiskiem naukowym wpływ charakterystyki przedsiębiorstwa oraz jego działalności założył, że najbardziej zaawansowaną formą współpracy z jednostkami naukowo-badawczymi jest realizacja wspólnych projektów badawczych. Prowadzone badania empiryczne doprowadziły do konkluzji, że taka forma współpracy częściej była wybierana przez firmy korzystające z dotacji unijnych, zaangażowane w działalność eksportową, wprowadzające innowacje o wysokim poziomie oryginalności oraz przeznaczające znaczne środki na potrzeby prowadzonych prac B+R. Z kolei Autor artykułu pt. Wykorzystanie narzędzi restrukturyzacji w procesie zarządzania efektywnością przedsiębiorstwa podkreśla, że szerokim wachlarzem narzędzi wspierających wzrost efektywności dysponuje restrukturyzacja pojmowana jako proces przebiegający stale w przedsiębiorstwie, mający na celu ciągłą poprawę jego funkcjonowania, wzrost konkurencyjności oraz doskonalenie działań w poszczególnych obszarach jego działalności. W następnym artykule pt. Wzrost wydajności pracy jako przyczyna zmniejszania skali zatrudnienia Autor wskazał na przykładzie branży budowlanej w Polsce, że wzrost skali zatrudnienia jest mniej proporcjonalny w stosunku SOEP 2016-02 rewizja.indd 5 2016-04-06 22:55:40
6 Wprowadzenie do wzrostu skali działania całego przedsiębiorstwa, a większe przedsiębiorstwa korzystają głównie z efektu skali, rezygnując ze zwiększania zatrudnienia. Celem artykułu pt. Etapy przedinwestycyjnej fazy procesu inwestycyjnego w polskich przedsiębiorstwach wyniki badań empirycznych była identyfikacja procedury przygotowania inwestycji w mikroprzedsiębiorstwach. Autor dokonał charakterystyki etapów realizowanych przez mikroprzedsiębiorstwa w przedinwestycyjnej fazie procesu inwestycyjnego. Przeprowadzone badania wykazały, że proces przygotowania inwestycji w mikroprzedsiębiorstwach charakteryzuje się niskim stopniem sformalizowania. Zarówno podejmowanie decyzji inwestycyjnych, jak i planowanie oraz ocena projektu inwestycyjnego opierają się w większym stopniu na intuicji, wiedzy oraz doświadczeniu przedsiębiorców, niż wnikliwie zaplanowanych oraz zanalizowanych danych. Zdaniem Autora kolejnego artykułu pt. Skala wykorzystania narzędzi controllingu strategicznego w przedsiębiorstwach działających w Polsce uzasadnieniem wprowadzenia tego obszaru do badań była potrzeba zdobycia wiedzy na temat stopnia zaangażowania pracowników w budowę i monitorowanie strategii. W artykule postawiono tezę, że najefektywniejsze narzędzia udostępnione controllerowi to te, które pozwalają planować strategię przedsiębiorstwa i kontrolować stopień jej realizacji poprzez ocenę wykonania zadań taktycznych i operacyjnych. W konkluzji Autor podkreśla, że w 94% analizowanych firm istnieje sformalizowany dokument dotyczący strategii, jednak ponad połowa badanych podmiotów nie wykorzystuje narzędzi controllingu strategicznego. W artykule pt. Tendencje rozwojowe sektora turystycznego szczególnej analizie poddano przedsiębiorstwa touroperatora oraz produkt turystyczny jako podstawową ofertę. W ramach omawianego problemu przybliżono zagadnienia dotyczące znaczenia sektora turystycznego dla gospodarki i jego tendencji rozwojowych, a następnie dokonano syntetycznej analizy produktu turystycznego. W artykule pt. Restrukturyzacja publicznych zakładów opieki zdrowotnej (szpitale) prowadzona w latach 1991 2013, przyczyny i skutki w sposób spójny i logiczny przedstawiono rozważania dotyczące działalności ZOZ. W głównej mierze skupiono się na analizie zasadniczych przyczyn trudnej sytuacji ekonomiczno-finansowej publicznych ZOZ (głównie szpitali) oraz dokonano analizy skuteczności działań restrukturyzacyjnych podejmowanych przez państwo w stosunku do tych zakładów, obejmujących przede wszystkim wprowadzanie systemowych zmian zasad funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej oraz oddłużanie. Autorka ostatniego artykułu pt. Centra usług wspólnych jako forma restrukturyzacji zatrudnienia poprzez centrum usług wspólnych rozumie wydzieloną SOEP 2016-02 rewizja.indd 6 2016-04-06 22:55:40
Wprowadzenie 7 jednostkę z wnętrza przedsiębiorstwa, świadczącą na rzecz organizacji macierzystej usługi w zakresie funkcji pomocniczych i powiązaną z nią kapitałowo. W tym kontekście prowadzi rozważania dotyczące restrukturyzacji zatrudnienia poprzez segmentację organizacji i wydzielenie jednostek biznesowych bądź też outsourcing. Szczególna uwaga została zwrócona na tworzenie centrów usług wspólnych jako nowego trendu w restrukturyzacji zatrudnienia, którego celem jest nie tylko redukcja kosztów, ale także standaryzacja procesów biznesowych. Rozważania teoretyczne zostały wzbogacone charakterystyką sektora centrów usługowych działających w Polsce, posiadających zasięg międzynarodowy. Zamieszczone w pracy opracowania stanowią syntezę dotychczasowych rozważań Autorów zajmujących się problemami restrukturyzacji i naprawy przedsiębiorstwa. Powstały na podstawie krytycznej analizy literatury, badań empirycznych, a także dyskusji i polemik prowadzonych na konferencjach, sympozjach i kongresach. Mamy nadzieję, że opracowanie spotka się z zainteresowaniem Czytelników i będzie stanowić inspirację do dalszych badań i rozwoju dyskursu naukowego. Dariusz Nowak, Henryk Sobolewski SOEP 2016-02 rewizja.indd 7 2016-04-06 22:55:40
SOEP 2016-02 rewizja.indd 8 2016-04-06 22:55:40