Wpływ integracji z Unią Europejską na polski przemysł spoŝywczy prof. dr hab. Roman Urban Prezentacja na Konferencji IERiGś-PIB pt. Ekonomiczne i społeczne uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki Ŝywnościowej po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej Pułtusk, 30 listopada 2009 roku
Zakres prezentacji przyspieszenie rozwoju przemysłu spoŝywczego po wejściu do UE poprawa gospodarowania głównymi czynnikami produkcji lepsze wyposaŝenie w środki trwałe wyniki i stan ekonomiczny producentów Ŝywności przemiany strukturalne przemysłu spoŝywczego konkluzje 2
Porównanie dynamiki rozwoju przemysłu spoŝywczego i otoczenia rynkowego Wyszczególnienie Przyrost w latach 2003-2008 Średnie tempo rozwoju w proc. rocznie w latach w proc. 2003-2008 1999-2002 1993-1998 Produkcja przemysłu spoŝywczego 35,0 5,17 1,58 8,87 Produkcja rolnictwa: globalna towarowa 10,3 16,5 1,83 2,65-1,73 1,30 2,43 1,88 SpoŜycie Ŝywności, napojów i wyrobów tytoniowych Eksport produktów przemysłu spoŝywczego Import produktów przemysłu spoŝywczego 14,1 234,7 176,7 2,25 22,6 19,2 1,18 6,95 2,18 3,20 13,00 11,00 PKB 34,7 5,10 2,77 5,55 Produkcja przemysłowa 61,4 8,38 3,03 8,58 3
145 Rozwój przemysłu spoŝywczego w Polsce na tle rolnictwa w latach 2001-2009 (w cenach stałych, średnia lat 2000-2002 = 100) 140 135 130 125 120 produkcja sprzedana przemysłu spoŝywczego produkcja towarowa rolnictwa produkcja końcowa rolnictwa produkcja globalna rolnictwa 115 110 105 100 95 * wstępny szacunek 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 4
Rozwój przemysłu spoŝywczego w porównaniu z rozwojem gospodarczym Polski w latach 2001-2009 (w cenach stałych, średnia lat 2000-2002 = 100) 170 160 150 140 130 produkcja przemysłowa produkcja przemysłu spoŝywczego PKB spoŝycie Ŝywności, napojów i wyrobów tytoniowych 120 110 100 90 * wstępny szacunek 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 5
Rozwój handlu zagranicznego produktami przemysłu spoŝywczego (w mld euro) 10 9 8 7 6 5 eksport import 4 3 2 1 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 6
Rozwój głównych działów przemysłu spoŝywczego w latach 2001-2009 160 150 140 130 przerób wtórny cały przemysł spoŝywczy produkcja uŝywek przerób wstępny przerób główny (właściwy) 120 110 100 90 * wstępny szacunek 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 7
Średnie tempo wzrostu produkcji przemysłu spoŝywczego (w proc. rocznie) Wyszczególnienie 2003-2008 1999-2002 1993-1998 Przemysł spoŝywczy 5,17 1,58 8,87 w tym: przetwórstwo wtórne 6,73 3,65 11,45 przerób wstępny 3,37 5,56 2,03 przerób właściwy 1,70 2,85 3,55 produkcja uŝywek 6,67 0,96 2,08 8
PKB Rozwój sektora Ŝywnościowego w okresie kryzysu lat 2008-2009 (w procentach, w stosunku do tego samego okresu roku poprzedniego) Wyszczególnienie Spożycie indywidualne Nakłady na środki trwałe Produkcja przemysłowa b w tym: żywności, napojów i wyrobów tytoniowych Eksport towarów w tym: sektora żywnościowego Import towarów w tym: sektora żywnościowego II kw. 6,0 6,1 14,5 7,0 3,7 21,3 23,3 21,7 41,8 2008 III kw. w tym: żywności i napojów 9,0 0,1 0,4 1,6 0,2 5,9 Sprzedaż detaliczna b 11,8 8,4 4,8 0,4 1,4 3,7 5,1 5,7 4,0 2,2-0,4 19,5 9,7 22,6 36,8 IV kw. 3,0 5,7 4,5-6,3 1,5-7,5 13,7-5,4 17,4 I kw. 0,8 3,3 1,0-10,0 3,1-22,2 4,1-28,2-4,2 2009 II kw. 1,1 1,7-3,0-6,7 4,8-24,8-5,4-33,4-20,5 a lipiec i sierpień; b dotyczy tylko duŝych i średnich firm przemysłowych i handlu detalicznego III kw. -25,9 a -10,3 a -32,7 a -16,5 a 9... 1,9 4,8
Liczba pracujących w przemyśle spoŝywczym (tys. osób) 600 550 500 450 400 570 503 480 475 1992 1998 2002 2008 Wydajność pracy w przemyśle spoŝywczym (ceny stałe) a) w tys. zł produkcji sprzedanej b) w tys. zł wartości dodanej 350 300 250 200 150 100 50 0 121 179 226 307 80 70 60 50 40 30 20 10 0 48 51 51 72 1992 1998 2002 2008 1992 1998 2002 2008 10
Wydajność pracy w przemyśle spoŝywczym na tle innych działów w 2007 roku a) w tys. zł produkcji sprzedanej b) w tys. zł wartości dodanej 350 100 300 250 200 303 297 259 80 60 72 80 96 75 150 173 40 100 50 39 20 19 0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5 1 przemysł spoŝywczy 2 przemysł 3 budownictwo 4 gospodarka narodowa 5 rolnictwo 11
400 Wydajność pracy w polskim przemyśle spoŝywczym na tle innych krajów UE (w tys. euro produkcji sprzedanej w cenach porównywalnych) 350 372 300 250 200 150 100 136 167 186 211 213 50 0 Polska Niemcy UE-27 UE-15 Francja Holandia 12
ZuŜycie czynników energetycznych w przemyśle spoŝywczym Wyszczególnienie 1992 1998 2002 2007 ZuŜycie całkowite bezpośrednie energii (w tys. TJ) 94,3 128,3 92,0 88,2 wody (w hm 3 ) 180,9 133,4 98,4 101,4 Na 1 mld zł produkcji sprzedanej w cenach 2007 roku bezpośrednie energii (w tys. TJ) 1,53 1,25 0,84 0,60 wody (w hm 3 ) 2,93 1,30 0,90 0,70 13
Inwestycje przemysłu spoŝywczego Jednostka 1996- -1999 2000- -2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 W mld zł w cenach bieŝących 4,88 4,74 5,71 6,76 6,19 7,15 7,21 7,60 w cenach stałych 5,80 4,87 5,71 6,60 5,99 6,81 6,82 7,15 Stopa inwestowania w proc. 8,0 6,2 6,5 7,3 6,7 7,3 7,0 6,9 14
Poziom inwestowania w głównych działach przemysłu spoŝywczego (w mld zł rocznie w cenach 2003 roku) Wyszczególnienie 1992- -1994 1996- -1998 2000- -2002 2003 2004 2006- -2008 Przetwórstwo wtórne 0,69 1,29 1,15 1,33 1,42 1,82 Przetwórstwo produktów zwierzęcych 0,71 1,24 1,27 1,81 2,88 2,27 Przetwórstwo produktów roślinnych 0,67 0,98 0,65 0,87 1,32 1,22 Produkcja uŝywek 0,72 1,28 1,05 1,01 0,91 1,23 15
Majątek trwały przemysłu spoŝywczego Wyszczególnienie 1995 1998 2002 2007 Wartość w cenach stałych 2003 roku (w mld zł) 31,1 40,5 49,8 66,7 Majątkochłonność produkcji w zł/zł 0,42 0,44 0,51 0,515 w tys. zł/1 pracownika 57,3 71,1 103,7 140,0 16
mld zł 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 Wartość dodana przemysłu spoŝywczego (w mld zł) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008* w cenach bieŝących w cenach stałych 2003 roku udział przemysłu spoŝywczego w PKB (w proc.) * wstępny szacunek 17 % 5 4 3 2 1 0
Wartość dodana brutto producentów Ŝywności, napojów i wyrobów tytoniowych oraz rolnictwa i łowiectwa (w mld zł, ceny bieŝące) 45 40 35 30 rolnictwo przemysł spoŝywczy 25 20 15 10 * wstępny szacunek 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008* 18
Wyniki finansowe przemysłu spoŝywczego Lata Zysk netto (w mln zł) ceny bieŝące ceny stałe Rentowność przychodów w proc. Płynność bieŝąca 1995-1998 795 1 207 1,43 1,29 1999-2000 -50-71 -0,07 1,20 2001-2003 1 497 1 511 1,60 1,17 2004 4 649 4 490 3,87 1,22 2005 4 366 4 130 3,54 1,27 2006 5 065 4 746 3,86 1,30 2007 6 480 5 923 4,25 1,30 2008 4 123 3 617 2,64 1,23 I-VI 2008 2 500 2 193 3,33 1,24 I-VI 2009 3 492 2 960 4,45 1,29 19
mld zł 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Stan finansowy przemysłu spoŝywczego po wejściu Polski do Unii Europejskiej 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 50 % 45 40 35 30 25 20 15 10 5 kapitał własny w mld zł * I półrocze zadłuŝenie długoterminowe (poŝyczki, kredyty) w procentach kapitału własnego środki własne w obrocie w procentach majątku obrotowego udział w obrotach firm nierentownych ROE, tj. zysk netto w procentach kapitału własnego 20
Struktury produkcyjne przemysłu spoŝywczego (w procentach wartości produkcji w cenach bazowych) 100% 9,8 12,3 10,8 9,8 10,3 produkcja uŝywek 80% 60% 15,1 28,9 23,8 33,4 33,4 38,5 przerób wtórny 40% 26,7 23,2 22,6 19,0 przerób główny 20% 46,2 37,2 32,6 34,2 32,2 przerób wstępny 0% 1987 1992 1998 2002 2008 21
Liczba czynnych firm przemysłu spoŝywczego Wyszczególnienie 1988 1992 1998 2003 2007 Liczba firm 26 768 26 233 25 487 19 517 16 727 w tym: mikro i małe 25 910 24 979 23 822 17 992 15 207 w tym: małe 9 910.. 5 353 4 738 średnie 315 807 1 266 1 255 1 232 duże 543 447 399 270 288 22
100% Struktura podmiotowa przemysłu spoŝywczego (w procentach krajowej produkcji) 80% 48,5 43,5 51,5 52,1 51,5 60% 73,0 68,5 firmy duŝe 40% 20% 0% 24,0 31,0 średnie 27,6 26,0 26,7 4,5 12,0 małe 17,5 17,0 12,5 16,5 14,7 15,1 14,8 5,0 7,0 10,5 9,0 6,2 mikro 6,8 7,0 1988 1992 1998 2003 2007 2003 2005 Polska UE-15 UE-25 23
Konkluzje (1) 1. Wejście do UE przyspieszyło rozwój polskiego przemysłu spoŝywczego. Jest to niewątpliwy efekt integracji, gdyŝ jej skutkiem było: otwarcie dla polskich producentów Ŝywności duŝego, zamoŝnego rynku europejskiego i dobre przygotowanie tych producentów do integracji z UE, czego wynikiem był trzykrotny wzrost eksportu, przyspieszenie rozwoju gospodarczego kraju, sprzyjające przebudowie modelu wyŝywienia w kierunku droŝszego modelu europejskiego z większym spoŝyciem białka zwierzęcego oraz Ŝywności wysoko przetworzonej i urynkowieniem tego modelu. 24
Konkluzje (2) 2. W okresie integrowania z UE osiągnięto dalszy znaczący postęp w zakresie sprawności i efektywności przetwórstwa rolno-spoŝywczego. Firmy sektora przyspieszyły wzrost wydajności pracy i kontynuowały proces zmniejszania zuŝycia energii i wody. Postęp w tych dziedzinach opłacono tylko nieznacznie wyŝszą majątkochłonnością produkcji. 3. Kolejne oŝywienie inwestycyjne, wywołane integracją z UE, przyspieszyło modernizację procesów produkcyjnych i infrastruktury tych procesów. Efektem tego jest dobre dostosowanie producentów Ŝywności do działania w warunkach gospodarki rynkowej i do integracji z UE oraz do konkurowania na wspólnym rynku europejskim. 25
Konkluzje (3) 4. Kontynuowano przemiany struktur produkcyjnych w kierunku dalszego zwiększania udziału produktów wtórnego przetwórstwa, tj. Ŝywności wysoko przetworzonej, deserów, przekąsek i napojów. Nowym zjawiskiem jest powrót procesów koncentracji, czego wynikiem jest wzmocnienie pozycji firm duŝych i silnych ekonomicznie. Struktura podmiotowa polskiego przemysłu spoŝywczego jest juŝ prawie identyczna, jak struktura tego przemysłu w Unii przed jej poszerzeniem. 5. Efektem integracji jest poprawa wyników i stanu ekonomiczno-finansowego przedsiębiorstw przemysłu spoŝywczego. Zwiększyła się wartość dodana tego sektora (o 50%), zyski przedsiębiorstw (trzykrotnie), wartość kapitału własnego (o ponad 50%) i środków własnych w obrocie, przy względnej stabilizacji zadłuŝenia długoterminowego, a stopa zysku z kapitału własnego wzrosła do ok. 12-15%. 26
Konkluzje (4) 6. Wejście do UE zwiększyło wraŝliwość sektora Ŝywnościowego na zjawiska globalne, ale jest on dość odporny na zjawiska kryzysowe. Światowy kryzys finansowy i ekonomiczny wywołał jedynie spowolnienie rozwoju przemysłu spoŝywczego, a nie jego głębokie załamanie. Obecnie moŝna juŝ twierdzić, Ŝe najbliŝsze 2-3 lata będą okresem spowolnienia rozwoju (podobnego jak w latach 1999-2002), a nie recesji. 27
Dziękuję za uwagę 28