ANALIZA POPULACJI BOCIANA BIAŁEGO (CICONIA CICONIA) NA OBSZARZE GMINY HAJNÓWKA W 2004 ROKU. Autor: Emilia Moroz kl. III Opiekun: mgr Alina Plis Szkoła: Zespół Szkół z DNJB w Hajnówce
S T R E S Z C Z E N I E Obserwowałam gniazda bociana białego (Ciconia ciconia) w gminie Hajnówka, która obejmuje obszar 293,2 km 2. Celem mojej obserwacji było przeprowadzenie inwentaryzacji gniazd bocianów na terenie gminy oraz zbadanie sukcesu lgowego tych ptaków. W gminie Hajnówka w roku 2004 zlokalizowałam 63 gniazda, w tym 59 zajtych. Liczebno tego gatunku wyniosła 240 osobników. Z moich bada wynikło, e 86% par bocianów miało młode zdolne do wylotu. Na kad par ptaków przypadło rednio dwoje młodych. Najczstsza liczba młodych to 2 (9 przypadków) i 3 (20 przypadków). Najchtniej preferowanym miejscem do budowy gniazd w gm. Hajnówka s słupy energetyczne (betonowe, drewniane, pojedyncze, podwójne). Stanowi one 54% wszystkich miejsc wykorzystanych do zakładania gniazd. Bocian biały podlega ochronie prawnej. Na terenie gminy Hajnówka jest spotykany czsto. Zagszczenie par tych ptaków wyniosło w 2004 roku 20 par na 00 km 2. W S T P Na wiecie yje ponad 60 tys. par bociana białego, z czego ok. 40,9 tys. zakłada gniazda w naszym kraju (wg V Midzynarodowego Spisu Gniazd z 994/5 roku). Polsk mona wic nazwa królestwem bocianów, gniazduje tu bowiem ¼ całej wiatowej populacji tego gatunku (pimiennictwo: nr 5). W Polsce wystpuje równie bocian czarny (Ciconia nigra). Jest on bliskim kuzynem bociana białego. Ten mało znany ptak unika spotka z człowiekiem. Jak wskazuje nazwa w jego ubarwieniu dominuje kolor czarny. Gatunek ten zasiedla rozleglejsze kompleksy lene w ssiedztwie podmokłych łk (literatura: nr 4). Bocian biały od niepamitnych czasów otaczany jest w Polsce sympati i szacunkiem. Swym przylotem zwiastuje wiosn. Podobno przynosi on szczcie i gniedzi si wyłcznie u ludzi dobrych, oddaje to dobrze przysłowie: Szczliwy dom, gdzie boki s. Cieszy si opini ptaka solidnego, sprawiedliwego, wiernego w małestwie i mocno przywizanego do potomstwa. Zniszczenie gniazda lub zabicie bociana uwaane jest za czyn karygodny (pimiennictwo: nr ). W moim regionie znajduje si wiele bocianich gniazd. To skłoniło mnie do bliszej obserwacji tych ptaków. Zastanawiałam si, ile wynosi liczba wszystkich osobników oraz młodych, w jakim stanie s gniazda zamieszkałe przez te ptaki oraz gdzie s najczciej zakładane. Obserwowałam gniazda bociana białego w gminie Hajnówka powiatu hajnowskiego. Gmina ta połoona jest w województwie podlaskim. Charakteryzuje si wystpowaniem wielu trenów uprawnych, łk, pastwisk, co wpływa na liczebno populacji bociana w tym regionie. W skład gminy wchodz: miasto Hajnówka oraz 38 okolicznych wsi. Ja i młody bociek niezdolny do latania ze wsi Czyyki yki. 2
M A T E R I A Ł I M E T O D Y Obieekt t obsseerrwaccj ji:: Bocian biały (Ciconia ciconia) Syysst teemat tyyka:: Gromada: Ptaki (Aves) Rzd: Brodzce (Ciconiiformes) Rodzina: Bocianowate (Ciconidae) Rodzaj: Bociany (Ciconia) Gatunek: Bocian biały (Ciconia ciconia) Biologi ia gatunku:: ok. 80 cm wysokoci, masa ciała 3-4 kg, nieznaczny dymorfizm płciowy, dominuje białe upierzenie z wyjtkiem czarnych lotek, dziób i nogi czerwone. Bociania rodzina (zaczerpnite z literatury: nr 3). Ekologia gatunku:: obszar wystpowania obejmuje Europ, Płw. Bałkaski i Pirenejski, północn Afryk (Tunezj, Algieri, Maroko), Azj Mniejsz, Armeni, Azerbejdan, zasiedla rónorodne tereny otwarte, obszary łk, pola uprawne, gniazda okrgłe, odkryte, na drzewach lub wysokich konstrukcjach człowieka, eruje chodzc po wilgotnych łkach i polach; pokarm to rozmaite drobne zwierzta: bezkrgowce (ddownice, limaki, chrzszcze), ryby, aby, jeden lg w cigu roku (kwiecie), po 2-5 jaj w lgu, wysiadywanie jaj trwa 33-34 dni, pisklta karmione przez ok. tygodni. (pimiennictwo: nr 2) Meet toda:: Wykorzystałam standaryzowan metod programu edukacyjnego Bocian opracowan przez polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody pro Natura. Czzass obsseerrwaccj ji:: 26 lipiec- 8 sierpie 2004r. Zakrreess obsseerrwaccj jii i sspossób jeej j j prrzzeeprrowadzzeeni ia:: W obserwacji bocianów zwróciłam uwag na: połoenie gniazda, efekt lgu danej pary bocianiej (sukces lgowy), liczb par bociana białego, sposób umieszczenia gniazd, ilo gniazd. Gniazdo we wsi Czyyki, yki, z najwiksz ksz liczb młodych (5młodych). 3
W Y N I K I I W N I O S K I Wyyni ikii obsseerrwaccj jii ssukcceessu lgoweego l bocci iana białeego w gm.. Hajnówka.. Liczba gniazd bociana białego w gminie Hajnówka 63, Wielko populacji lgowej w gm. Hajnówka 59 par, Liczba młodych 22 osobniki, Liczebno gatunku 240 osobników. Wynik kontroli Liczba gniazd Liczba par % par % gniazd Obecno 5 5 86 % 8 % młodych-lotnych Gniazdo zajte, ale 7 7 2 % % brak młodych Gniazdo na pewno 3 - - 4,8 % nie zajte Gniazdo zajte, ale 2 %,6 % nic nie wiadomo o efekcie lgu Gniazdo - -,6 % odwiedzane, ale nie zamieszkałe RAZEM 63 59 00 % 00 % Tłem tabelki jest gniazdo we wsi Nowosady, gdzie były 3 młode. Wynik kontroli Liczba przypadków Para z młodym 7 Para z 2 młodych 9 Para z 3 młodych 20 Para z 4 młodych 3 Para z 5 młodych Para bez młodych 7 Gniazdo nie zajte 3 Gniazdo zajte, ale nie wiadomo czy były młode Gniazdo odwiedzane, ale nie zajte Para z młodymi, ale nie mona ustali ich liczby Wniosski i:: ok. 86% par bocianów w gminie Hajnówka posiadała młode zdolne do wylotu, sporód 63 gniazd jedynie 4 były nie zajte, liczba młodych bociana białego w gminie Hajnówka (22): o na par z sukcesem lgowym - 2,4 (22:5), o na kad par - 2,07 (22:59). W tle zdjcie młodego bociana z uszkodzonym skrzydłem ze wsi Orzeszkowo. 4
Wyyni ikii obsseerrwaccj jii rrónyycch sspossobów umieesszzcczzani ia gniazzd i icch i lokall lizzaccj ja w gminiee Hajnówka.. 60 50 40 30 20 0 0 UDZIAŁ RÓNYCH SPOSOBÓW UMIESZCZANIA GNIAZD W GM. HAJNÓWKA NA TLE KRAJU budynek drzewo słup inne gm. Hajnówka kraj Tłem jest zdjcie gniazda umieszczonego na drzewie, co stanowi mniej preferowane miejsce zakładania gniazd (najwiksze z obserwowanych gniazd znajdujce si w miejscowoci ci Czyyki). yki). W tle zdjcie gniazda, po- łoonego onego na słupie betono- wym we wsi Nowosady. 4,30% SPOSOBY UMIESZCZANIA GNIAZD BOCIANA BIAŁEGO W GMINIE HAJNÓWKA - ROZKŁAD PROCENTOWYbudynek 28,60% komin słup drzewo 54% 3,20% Lokalizacja gniazd w gminie Hajnówka. Wniosski i:: najchtniej wykorzystywanym miejscem do zakładania gniazd przez bociany jest słup energetyczny, najwiksz ilo gniazd zaobserwowałam we wsi Pasieczniki Wielkie-0 gniazd, w rozmieszczeniu zauwayłam, e wicej gniazd znajduje si po stronie zachodniej; jest to spowodowane tym, e w czci wsch. wystpuj obszary lene - Puszcza Białowieska, zagszczenie wynosi 20 par na 00 km 2. 5
D Y S K U S J A Wyniki mojej obserwacji wykazuj, e w gminie Hajnówka znajduj si 63 gniazda bociana białego (Ciconia ciconia), z czego 59 było zajtych w roku 2004. Na podstawie V Midzynarodowego Spisu Bociana Białego w latach 994/5 policzono zagszczenie bociana, które w dawnym województwie białostockim wyniosło powyej 25 par na 00 km 2.rednie zagszczenie w całym kraju w roku 994/5 to 3 par na 00 km 2 z moich oblicze wynika, e obecnie zagszczenie wynosi 20 par na 00 km 2 Zagszczenie par bocianów w gm. Hajnówka na tle kraju (literatura: nr 5). w gminie Hajnówka, która połoona jest w dawnym woj. białostockim. Zaobserwowałam niewielki spadek liczebnoci populacji, ale w porównaniu ze redni krajow nadal jest bardzo wysoka. Z rozmów z ludnoci okolicznych wsi mona było równie wywnioskowa, e liczba par bocianich jest mniejsza ni w latach poprzednich i to si sprawdziło. Ludzie z sentymentem wspominali te lata, w których boków było wicej. Wikszo par bociana białego wyprowadziła młode. Jedynie u 7 par (co stanowi 2% wszystkich par) nie stwierdziłam obecnoci młodych. Było to spowodowane rónymi czynnikami, np. we wsi Czyyki 4 nielotne młode zostały zabite przez inn par, która wczeniej brała udział w walce o dane gniazdo i przegrała (z tego powodu bociany te nie miały własnych młodych). Najczstsz przyczyn braku młodych był zbyt póny przylot lub za długi okres renowacji gniazda. Liczba młodych w gminie Hajnówka wyniosła 22, z czego wynika, e w strukturze wiekowej osobniki w wieku przedrozrodczym stanowi 5% populacji bociana białego w gminie Hajnówka, a na kad par przypadło rednio dwoje młodych zdolnych do wylotu. wiadczy to o tym, e w obecnym roku opór rodowiska był stosunkowo niewielki i nie miał decydujcego wpływu na rozwój młodych. Przeciwnie rozwojowi młodych sprzyjała pogoda - lato nie było zbyt gorce i suche, a take znaczna dostpno pokarmowa na obszarze gminy dominuj pola oraz łki, które oferuj rónorodn i obfit baz pokarmow. W 2004 roku odloty bocianów odbywały si midzy 8, a 23 sierpnia. Stwierdziłam, e młody nie odleciał na zim z powodu urazu nogi. Bocian ze wsi Czyyki yki z urazem nogi, zimujcy w Polsce. 6
Najwiksz ilo zajtych gniazd zaobserwowałam we wsi Pasieczniki Wielkie, gdzie równie bociany wyprowadziły najwiksz ilo młodych (8). Głównym miejscem umieszczania gniazd przez bociany w gm. Hajnówka jest słup energetyczny (54%). Mniej preferowanymi miejscami s: dach budynku (najczciej stodoły), drzewo, komin. Moim zdaniem wynika to z tego, e na słupach montowane s platformy - 26 gniazd na obszarze gminy umieszczonych jest na platformach zamontowanych przez pracowników zakładów energetycznych. Gniazdo na dachu stodoły jeden ze sposobów zakładania gniazd (gniazdo w Hajnówce, widoczne 2 młode). Teren gminy Hajnówka stanowi bardzo cenny obszar dla rozwoju populacji bociana białego, gdy wystpuj tu łki, pastwiska i pola, które s najcenniejszymi erowiskami bocianów (pimiennictwo: nr 3). Gmina ta ley na terenie Zielonych Płuc Polski, dlatego rodowisko naturalne jest w bardzo małym stopniu przekształcone i zdegradowane (słabo rozwinity przemysł, wiele małych gospodarstw rolnych utrzymywanych na potrzeby rodziny, blisko Puszczy Białowieskiej). erowiska tych ptaków s w bardzo dobrym stanie, nie s zaronite, nie zaniechano na nich wypasu. Charakteryzuj si du wilgotnoci oraz wystpowaniem znacznej iloci bazy pokarmowej. P I M I E N N I C T W O.. Jakubiec Z., Szymoski P., 2000, Bociany i boki Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody pro Natura, Wrocław, str.44-50 2.. Rajski A., 995, Zoologia. Tom 2.Cz systematyczna Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, str.427-428 3.. Schulz H., Kalski R., Zalech E., Laskowski S., Podsiadło J., Leoczuk J., 999, Bocian biały - Materiały sesji naukowej zorganizowanej w ramach III Spotka z Natur i Sztuk Uroczysko 98 Aleluja, Supral, str. 8 22 4.. Sterry P.,Cleave A., Clements A., Goodfellow P., 2003, Ptaki Europy. Przewodnik ilustrowany wiat Ksiki, Warszawa, str.48-49 5.. Szulc Guziak D., 2003, Program edukacyjny BOCIAN PTPP pro Natura, Wrocław, str.7 6,29,36 38,63, 77-80 7