SPRAWOZDANIE RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH ZA 2007 ROK

SPRAWOZDANIE RZECZNIKA UBEZPIECZONYCH ZA 2007 ROK Warszawa, luty 2008 r.

SPIS TREŚCI Wykaz skrótów...4 I. Zmiany w przepisach stanowiących podstawę prawną działania urzędu Rzecznika Ubezpieczonych...6 II. Organizacja i finanse...7 1. Stan osobowy....7 2. Lokal i wyposażenie...7 3. Finanse....8 III. Działania o charakterze ogólnym....12 1. Działania z zakresu ubezpieczeń gospodarczych...12 2. Wnioski Rzecznika Ubezpieczonych do Sądu Najwyższego na podstawie art. 60 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z późn. zm.) o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie rozbieżności występujących w orzecznictwie sądów powszechnych...21 3. Działania w zakresie problematyki zabezpieczenia emerytalnego....24 IV. Opiniowanie aktów prawnych i udział w pracach legislacyjnych....25 1. Ubezpieczenia gospodarcze...26 2. Zabezpieczenie emerytalne....40 V. Analiza ogólnych warunków ubezpieczenia....43 VI. Rozpatrywanie skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych....47 1. Tematyka skarg...48 2. Zarzuty zawarte w skargach z zakresu ubezpieczeń gospodarczych....54 3. Tryb rozpatrywania skarg z zakresu ubezpieczeń gospodarczych i wyniki interwencji...55 4. Liczba skarg kierowanych na poszczególne zakłady ubezpieczeń....58 VII. Rozpatrywanie skarg dotyczących problematyki zabezpieczenia emerytalnego oraz pracowniczych programów emerytalnych....80 1. Podział skarg ze względu na podmiot, wobec którego została wniesiona skarga....80 2. Podział skarg ze względu na tematykę...84 3. Sposób załatwiania spraw wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych i wyniki interwencji...87 VIII. Kontakty z konsumentami (poradnictwo)....91 1. Dyżury telefoniczne...91 2. Listy napływające drogą elektroniczną (e maile)....109 IX. Działalność edukacyjno informacyjna....112 1. Monitor Ubezpieczeniowy...112 2. Strona internetowa Rzecznika Ubezpieczonych...113 2

3. Konkurs na najlepszą pracę doktorską, podyplomową, magisterską oraz licencjacką z zakresu problematyki ubezpieczeniowej i zabezpieczenia społecznego....115 4. Udział w konferencjach, sympozjach, seminariach itp...116 5. Współpraca z organizacjami konsumenckimi oraz powiatowymi i miejskimi rzecznikami konsumentów.121 6. Współpraca ze środowiskiem akademickim...121 7. Współpraca z mediami i publikacje...123 8. Najnowsze inicjatywy na płaszczyźnie edukacyjno informacyjnej...125 X. Sąd Polubowny...127 1. Geneza i podstawy prawne działania sądu polubownego przy Rzeczniku Ubezpieczonych...127 2. Ogólnoeuropejska sieć podmiotów prowadzących pozasądowe postępowania rozjemcze dla konsumentów usług finansowych FIN-NET....128 3. Organizacja i zasady funkcjonowania Sądu...129 4. Koszty działalności sądu polubownego przy Rzeczniku Ubezpieczonych...131 5. Arbitrzy...131 6. Wnioski kierowane do sądu polubownego...133 7. Popularyzacja pozasądowego rozstrzygania sporów wynikających z umów ubezpieczenia....135 8. Ocena stanu obecnego i perspektywy rozwoju....136 XI. Rada Ubezpieczonych...137 XII. Współpraca Rzecznika Ubezpieczonych i Biura z organami i instytucjami publicznymi...139 1. Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej...139 2. Rzecznik Praw Obywatelskich....140 3. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów...141 4. Komisja Nadzoru Finansowego...141 5. Polska Izba Ubezpieczeń....143 6. Inne podmioty....143 7. Współpraca międzynarodowa...145 XIII. Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej....148 XIV. Wnioski...151 ZAŁĄCZNIKI...159 Załącznik nr 1. Monitory Ubezpieczeniowe wydane w 2007 r...159 Załącznik nr 2. Skład Jury Konkursu na najlepsze prace doktorskie, podyplomowe, magisterskie i licencjackie z dziedziny ubezpieczeń - VI edycja...160 Załącznik nr 3. Zeszyty Naukowe Rozprawy Ubezpieczeniowe wydane w 2007 r....161 Załącznik nr 4. Lista arbitrów Sądu polubownego przy RU....162 3

Wykaz skrótów AC, autocasco ubezpieczenie pojazdów mechanicznych od zniszczenia i uszkodzeń oraz kradzieży BRU Biuro Rzecznika Ubezpieczonych Dz. U. Dziennik Ustaw FEU Fundacja Edukacji Ubezpieczeniowej IGTE Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych IGUiOR Izba Gospodarcza Ubezpieczeń i Obsługi Ryzyka k.c. kodeks cywilny k.k. kodeks karny KLZ koszty leczenia za granicą KNF Komisja Nadzoru Finansowego KNUiFE Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych k.p.c. kodeks postępowania cywilnego k.w. kodeks wykroczeń MF Ministerstwo Finansów MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej MU Monitor Ubezpieczeniowy, wydawnictwo Rzecznika Ubezpieczonych MZ Ministerstwo Zdrowia NFZ Narodowy Fundusz Zdrowia NNW Następstwa Nieszczęśliwych Wypadków OC Odpowiedzialność Cywilna OFE Otwarty Fundusz Emerytalny o.w.u. ogólne warunki ubezpieczenia PBUK Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych PIBUiR Polska Izba Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych PIPUiF Polska Izba Pośredników Ubezpieczeniowych i Finansowych PIU Polska Izba Ubezpieczeń por. porównaj poz. pozycja PPE pracownicze programy emerytalne PSBUiR Polskie Stowarzyszenie Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych PTE Powszechne Towarzystwo Emerytalne 4

roz. rozdział RP Rzeczpospolita Polska RPO Rzecznik Praw Obywatelskich RU Rzecznik Ubezpieczonych S.A. Spółka Akcyjna SN Sąd Najwyższy sygn. sygnatura akt tab. - tabela TK Trybunał Konstytucyjny TU Towarzystwo Ubezpieczeń TUiR Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji TUW Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych UFG Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny UE Unia Europejska UOKiK Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów VAT, podatek VAT podatek od towarów i usług ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych z.u. zakład ubezpieczeń 5

I. Zmiany w przepisach stanowiących podstawę prawną działania urzędu Rzecznika Ubezpieczonych. 1. W roku 2007 dokonano dwóch nowelizacji ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr 1245, poz. 1153 z późn. zm.), stanowiącej podstawę prawną działalności instytucji RU. Były to ustawy: 1.1. z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 82, poz. 557); 1.2. z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206). Tylko jedna z tych nowelizacji bezpośrednio dotyczyła funkcjonowania RU. Chodzi mianowicie o nowelizację dokonaną ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206). Zgodnie z art. 19 tej ustawy w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr 124, poz. 1153, z późn. zm.) zmian dokonano w art. 26: 1) po ust. 4 dodany został ust. 4a w brzmieniu: 4a. Rzecznik może wytaczać powództwo na rzecz konsumentów w sprawach dotyczących nieuczciwej praktyki rynkowej dotyczącej działalności ubezpieczeniowej, jak również za zgodą powoda wziąć udział w toczącym się już postępowaniu. W takim przypadku stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze. 2) dodano również ust. 7 w brzmieniu: 7. Do Rzecznika Ubezpieczonych stosuje się odpowiednio przepis art. 63 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.). Nowelizacja ta spowodowała rozszerzenie zakresu działania i zadań RU i weszła w życie z dniem 21 grudnia 2007 r. 6

II. Organizacja i finanse. 1. Stan osobowy. 1.1. W okresie sprawozdawczym do dnia 9 listopada 2007 r. funkcję Rzecznika pełnił Pan dr Stanisław Rogowski (kadencja: od 10 listopada 2003 r. do 9 listopada 2007 r.). Od dnia 10 listopada 2007 r. funkcję Rzecznika Ubezpieczonych pełni Pani Halina Olendzka (kadencja: od 10 listopada 2007 r. do 9 listopada 2011 r.). 2.1. W roku 2007 w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych zatrudnionych było 28 osób w wymiarze pełnego etatu, 2 osoby w wymiarze 4/5 etatu, 1 osoba w wymiarze ½ etatu oraz 1 osoba w wymiarze 1/5 etatu. 21 osób z tej grupy wykonywało zadania merytoryczne, 7 osób biurowo-techniczne. RU w ramach umów o dzieło lub zlecenia współpracował z 46 ekspertami, którzy rozpatrywali sprawy indywidualne (skargi) oraz analizowali teksty ogólnych warunków ubezpieczenia, a także wykonywali niektóre czynności na płaszczyźnie edukacyjno-informacyjnej. W okresach natężenia pracy urzędu zawierano w zależności od bieżących potrzeb krótkoterminowe umowy zlecenia z 7 innymi osobami, wykonującymi zadania pomocnicze. Zarówno etatowi pracownicy merytoryczni, jak i eksperci, to osoby legitymujące się znajomością prawa, a zwłaszcza prawa ubezpieczeniowego oraz problematyki ubezpieczeń gospodarczych i społecznych. Znaczna ich część posiada również doświadczenie praktyczne w zakresie działalności ubezpieczeniowej, w zakresie funkcjonowania organów i instytucji publicznych bądź pracy naukowej i naukowo-dydaktycznej. Wśród 37 osób z wykształceniem prawniczym 18 spośród nich posiada uprawnienia radcowskie, adwokackie bądź sędziowskie. Taka struktura i sposób zatrudniania podyktowane były specyfiką zadań urzędu RU, różnym ich nasileniem, a także względami racjonalnej gospodarki finansowej (redukcji kosztów działalności Biura bez obniżenia jej jakości). 2. Lokal i wyposażenie. Siedziba Biura RU mieści się podobnie jak w latach ubiegłych przy Al. Jerozolimskich 44, zajmując powierzchnię 272 m². Powierzchnia biurowa obejmuje 240 m² / 12 pomieszczeń/ oraz dodatkowe pomieszczenie 20 m² z przeznaczeniem na archiwum. W 2007 r. zakupiono siedem zestawów komputerowych, cztery laptopy, projektor 7

multimedialny oraz uzupełniono w koniecznym zakresie wyposażenie pomieszczeń biurowych. Wykonano również niezbędne prace konserwatorskie. 3. Finanse. Źródła finansowania działalności Rzecznika Ubezpieczonych określa art. 22 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. Nr 124, poz. 1153) oraz wydane na podstawie delegacji zawartej w tej ustawie Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 grudnia 2003 r. w sprawie wpłat na pokrycie kosztów działalności Rzecznika Ubezpieczonych i jego Biura (Dz. U. Nr 222, poz. 2205 z późn. zm.). Zgodnie z dyspozycją wskazywanego przepisu działalność ta finansowana jest z wpłat z.u. oraz PTE. W roku 2007 analogicznie jak w poprzednich latach urząd RU utrzymywał się z owych wpłat oraz - w zakresie części dotyczącej działalności Sądu Polubownego przy RU - z opłat stron uczestniczących w postępowaniach przed tym Sądem (por. roz. X, pkt. 4). Dane dotyczące przychodów i kosztów zawarte są w tabelach nr 1, 2 i 3. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu środków finansowych w 2007 r. do bieżącego pokrywania zobowiązań urzędu, w sytuacji zróżnicowania miesięcznych wpłat zaliczek na poczet kosztów, w dniu 29.11.2006 r. RU zawarł umowę kredytową nr 11/I/2006 z Bankiem Gospodarstwa Krajowego I Oddział w Warszawie, który przyznał Rzecznikowi kredyt otwarty w rachunku bieżącym w kwocie 50 000,00 zł, na okres od dnia 29.11.2006 r. do dnia 28.05.2007 r. Po wygaśnięciu tej umowy i wcześniejszej spłacie wszystkich zobowiązań wynikających z tego tytułu RU zawarł nową umowę kredytową nr 11/I/2007 również z Bankiem Gospodarstwa Krajowego I Oddział w Warszawie, który przyznał Rzecznikowi kredyt otwarty w rachunku bieżącym w kwocie 200 000,00 zł, na okres od dnia 01.08.2007 r. do dnia 01.02.2008 r. Kredyt przeznaczony był na bieżącą działalność Biura RU, w przypadku, gdyby wpłaty podmiotów zobowiązanych okazały się w danych miesiącach niewystarczające. Koszty RU mają natomiast w większości charakter stały (głównie wynagrodzenia, czynsz i in.). Na dzień 31.12.2007 r. RU nie posiadał zadłużenia wobec Banku Gospodarstwa Krajowego I Oddział w Warszawie z tytułu kredytu otwartego w rachunku bieżącym, z uwagi na wystarczające wpłaty zaliczek od z.u. i PTE. Kredyt natomiast poprawił zdolność 8

terminowego wywiązywania się RU ze zobowiązań, szczególnie publicznych (zaliczki na podatek, obciążenie na rzecz zakładu ubezpieczeń społecznych). W tabeli nr 1 przedstawione zostały przychody i koszty urzędu w stosunku rocznym, z rozbiciem na poszczególne miesiące. styczeń Tabela nr 1 Wysokość przychodów i kosztów Rzecznika Ubezpieczonych w 2007 r. miesiąc przychody 1 koszty 2 257 587,00 371 652,00 luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień 396 692,00 293 505,00 414 979,00 320 574,00 371 931,00 359 074,00-32 296,00 398 377,00 308 709,00 447 265,00 434 183,00 306 602,00 328 755,00 328 393,00 295 658,00 374 599,00 322 990,00 289 491,00 339 391,00 375 534,00 376 037,00 532 838,00 Ogółem 3 970 580,00 3 4 241 940,00 3 1 Przychody zostały zaszeregowane według deklarowanych i zrealizowanych wpłat. Ujemny wynik w tej rubryce za miesiąc sierpień jest wynikiem potrącenia w księgach rachunkowych nadpłaty ze strony z.u. i PTE za 2006 r. w wysokości 407 172,10 zł. Faktyczna wysokość wpłat należnych za ten miesiąc wyniosła 374 876,22 zł. Szczegółowe zestawienie przychodów znajduje się w tabeli nr 2. 2 Koszty uwzględniają wszystkie obciążenia RU w roku 2007. Koszty Sądu Polubownego zawarte są w wykazanych kosztach RU i ogółem wyniosły 4 010,03 zł. Szczegółowe zestawienie kosztów sądu znajduje się w tabeli nr 3. 3 Wysokość przychodów i kosztów została podana w zaokrągleniu do pełnych złotych. Możliwe są niewielkie korekty tych danych po sporządzeniu bilansu. 9

Tabela nr 2 Wysokość przychodów 4 Rzecznika Ubezpieczonych w 2007 r. przychody przychody od przychody z przychody pozostałe miesiąc przychody od zakładów powszechnych działalności Sądu finansowe przychody ubezpieczeń towarzystw Polubownego (odsetki) operacyjne 6 emerytalnych przy Rzeczniku Ubezpieczonych 5 styczeń 257 587,00 252 768,00 0,00 45,00 0,00 4 774,00 luty 396 692,00 289 111,00 104 613,00-70,00 0,00 3 038,00 marzec 293 505,00 263 577,00 29 788,00 30,00 110,00 0,00 kwiecień 414 979,00 255 209,00 159 702,00 30,00 38,00 0,00 maj 320 574,00 271 250,00 49 308,00 15,00 1,00 0,00 czerwiec 371 931,00 224 793,00 142 579,00 75,00 98,00 4 386,00 lipiec 359 074,00 246 704,00 101 828,00 60,00 0,00 10 482,00 sierpień 7-32 296,00 126 393,00-157 135,00-1 612,00 58,00 0,00 wrzesień 398 377,00 234 594,00 160 996,00 30,00 284,00 2 473,00 październik 308 709,00 243 047,00 65 422,00 30,00 210,00 0,00 listopad 447 265,00 271 700,00 173 999,00 15,00 47,00 1 504,00 grudzień 434 183,00 254 264,00 178 353,00 680,00 93,00 793,00 Ogółem 3 970 580,00 2 933 410,00 1 009 453,00-672,00 939,00 27 450,00 4 Przychody od z.u. i od PTE zostały zaszeregowane według deklarowanych i zrealizowanych wpłat. 5 Ujemne wyniki w tej rubryce za miesiąc luty i sierpień są wynikiem potrącenia w księgach rachunkowych zwrotu opłat za czynności sądu polubownego. 6 Pozostałe przychody operacyjne są wynikiem wpłat od Komisji Europejskiej na podstawie umowy PRS/2007/TA/H3/43, tytułem zwrotu kosztów uczestnictwa w forum FIN-USE, oraz wynikiem rozliczonych w 2007 r. i zwróconych przez ZUS nadpłat składek na ubezpieczenia pracowników. 7 Ujemny wynik w tej rubryce za miesiąc sierpień jest wynikiem potrącenia w księgach rachunkowych nadpłaty ze strony z.u. i PTE za 2006 r. w wysokości 407 172,10 zł. Faktyczna wysokość wpłat należnych za ten miesiąc wyniosła 374 876,22 zł. 10

Tabela nr 3 Wysokość kosztów Rzecznika Ubezpieczonych w 2007 r. 8 Lp. Treść Koszty (w złotych) A. Koszty działalności operacyjnej 4 220 023,00 1. Amortyzacja 84 702,00 2. Zużycie materiałów i energii (wydatki dotyczące wyposażenia Biura zakup mebli i małocennego sprzętu biurowego, materiały biurowe, środki czystości, eksploatacja samochodu służbowego, prasa, literatura 171 246,00 fachowa itp.). 3. Usługi obce: - czynsz, - łączność, - koszty działalności edukacyjnej (druk Monitora Ubezpieczeniowego i Rozpraw Ubezpieczeniowych, koszty wynajmu sal itp.), - naprawy, remonty, serwis sprzętu komputerowego i sieci komputerowej, wykonanie instalacji elektrycznej (i kablowej) w BRU, - inne (są to przede wszystkim koszty związane z analizą i rozpatrywaniem skarg oraz obsługą dyżurów telefonicznych, a także koszty tłumaczenia, udziału w konferencjach naukowych). 536 156,00 241 231,00 116 871,00 90 946,00 23 304,00 63 804,00 4. Podatki i opłaty (znaczki skarbowe) 38,00 5. Wynagrodzenie: - podstawowa i dodatkowa lista płac, - umowy zlecenia i o dzieło, - koszty konkursu (nagrody i wynagrodzenia członków jury dot. V edycji Konkursu na najlepsze prace doktorskie, magisterskie ). 6. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników: - koszty pracodawcy ZUS, - szkolenia (w tym szkolenie BHP), - inne świadczenia (świadczenia zdrowotne medycyny pracy, artykuły spożywcze na potrzeby pracowników Biura, inne świadczenia wynikające z przepisów o BHP), - odpisy na ZFŚS dot. pracowników. 7. Pozostałe koszty rodzajowe: - ubezpieczenia majątkowe, - usługi pocztowe, inne, - podróże służbowe, delegacje pracowników BRU, członków Rady, itp., - reprezentacja. 2 927 045,00 1 997 488,00 916 731,00 12 826,00 431 567,00 337 054,00 32 861,00 40 958,00 20 694,00 69 269,00 7 061,00 5 940,00 51 459,00 4 809,00 B. Pozostałe koszty operacyjne 9. 18 448,00 C. Koszty finansowe (prowizje i odsetki od zaciągniętych kredytów bankowych i inne odsetki stanowiące koszty finansowe). 3 469,00 8. Ogółem 4 241 940,00 10 8 Koszty uwzględniają wszystkie obciążenia RU, w tym koszty Sądu Polubownego które wyniosły 4 422,28 zł. 9 Pozostałe koszty operacyjne są wynikiem opłat za uczestnictwo w forum FIN - USE, które następnie Komisja Europejska zwraca na podstawie umowy PRS/2007/TA/H3/43 oraz rozliczonych w 2007 r. przez ZUS składek na ubezpieczenia pracowników. 10 Wysokość kosztów została podana w zaokrągleniu do pełnych złotych. 11

III. Działania o charakterze ogólnym. W 2007 r. Rzecznik Ubezpieczonych podjął szereg działań o charakterze ogólnym mających na celu ochronę interesów ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych. 1. Działania z zakresu ubezpieczeń gospodarczych. 1.1. W 2007 roku RU aktywnie uczestniczył w zainicjowanych przez KNF pracach nad przygotowaniem dokumentu zawierającego zasady ładu korporacyjnego w sektorze finansowym m.in. ubezpieczeniowym tzw. Kanonu Dobrych Praktyk Rynku Finansowego, zgłaszając postulaty rozbudowania ww. dokumentu o prokonsumenckie elementy wykraczające poza obowiązki ubezpieczycieli, określone w powszechnie obowiązujących przepisach prawa. RU wnosił m.in. o wprowadzenie w branży ubezpieczeniowej czytelnego i powszechnie dostępnego trybu reklamacyjnego, zwiększenie nacisku na dbałość o jakość obsługi i czytelność informacji przekazywanych klientom, zgodne z zasadami współżycia społecznego uwzględnianie sytuacji osobistej poszkodowanych w ramach trybu likwidacji szkód, rozbudowanie funkcji edukacyjno informacyjnej ze strony ubezpieczycieli, a także szerszego niż dotychczas wykorzystywania polubownych i mediacyjnych sposobów zakończenia sporów powstałych przy realizacji umów ubezpieczenia. 1.2. RU, odpowiadając na niepokojące sygnały płynące z rynku, wystąpił do MF w sprawie ważności dokumentów potwierdzających zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w tzw. systemie direct. Zagadnienie to budzi wątpliwości interpretacyjne w szczególności w odniesieniu do dokumentów wygenerowanych elektronicznie - polis przesyłanych za pośrednictwem Internetu oraz dowodów opłacenia składki zrealizowanych za pomocą przelewów elektronicznych. RU zwrócił się ponadto w tej sprawie o wyjaśnienia do zakładów ubezpieczeń, których klienci zgłaszają problemy, a także są w szczególny sposób narażeni na konsekwencje wynikające w związku z kontrolą spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia przeprowadzoną przez funkcjonariuszy policji i innych uprawnionych podmiotów. RU ostatecznie przedstawił zakładom ubezpieczeń jak również MF swoje stanowisko w tej kwestii, w którym wskazał m.in. na sprzeczność obowiązujących w tym zakresie przepisów. RU, w swoim stanowisku 12

podkreślił, iż przede wszystkim ze względu na dobro ubezpieczonych i dostosowanie wymogów prawnych do rozwoju cywilizacyjnego, pożądanym byłoby podjęcie stosownych decyzji w tym m.in. docelowej likwidacji sprzeczności i niejasności prawnych poprzez nowelizację ustawy i odpowiednich rozporządzeń. 1.3. RU wystąpił do KNF przedstawiając informacje dotyczące sprzedaży ubezpieczeń w systemie direct w kontekście problemów zgłaszanych w tym zakresie przez ubezpieczających. RU w swoim stanowisku zwracał uwagę, iż obok niewątpliwych ułatwień dla ubezpieczających, wobec pojawienia się możliwości sprzedaży ubezpieczeń za pośrednictwem Internetu bądź telefonu istnieje w praktyce szereg wątpliwości, szczególnie istotnych w odniesieniu do ubezpieczeń obowiązkowych. Chodzi tu m.in. o honorowanie dokumentów potwierdzających zawarcie umowy ubezpieczenia wygenerowane elektroniczne, określenie momentu zawarcia umowy oraz momentu rozpoczęcia ochrony ubezpieczeniowej oraz odstąpienia od umowy ubezpieczenia. 1.4. Istotnym problemem, który RU poruszył w szerszym gronie uczestników rynku tj. wśród zakładów ubezpieczeń, w MF oraz KNF był problem rozbieżności w interpretacji zapisów art. 31 ust. 1 w zw. z art. 28 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.). RU przedstawił tym instytucjom swoje stanowisko w kwestii interpretacji powołanych zapisów, wskazując, iż jego zdaniem: - przy zakupie pojazdu wraz z umową ubezpieczenia nabywca ma zawsze prawo do rezygnacji z usług świadczonych przez ubezpieczyciela, z którym współpracował poprzedni właściciel pojazdu i ma na to 30 dni od dnia nabycia pojazdu; - jeżeli nabywca nie wypowie umowy ubezpieczenia w terminie 30 dni od dnia nabycia pojazdu, korzysta z ochrony udzielanej przez zakład ubezpieczeń wskazany przez zbywcę pojazdu; - w każdym przypadku nabywca ma prawo skorzystać z prawa automatycznego zawarcia kolejnej umowy ubezpieczenia; - aby rozwiązać umowę ubezpieczenia po upływie 30 dni od dnia nabycia pojazdu, nabywca musi wypowiedzieć umowę nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu, na który została zawarta tj. zastosowanie mają ogólne przepisy o wypowiedzeniu umowy OC. 1.5. W III kwartale 2007 r. RU aktywnie uczestniczył w procesie ustaleń dotyczących likwidacji szkód huraganowych w okolicach Częstochowy, wskazując zakładom ubezpieczeń 13

na konieczność usprawnienia ich działań poprzez stosowanie przyspieszonych procedur likwidacyjnych, zorganizowanie punktów konsultacyjno-informacyjnych, oddelegowanie większej liczby likwidatorów na tereny dotknięte żywiołem, wydłużenie ich czasu pracy oraz udzielenie pracownikom zakładów ubezpieczeń szerszych pełnomocnictw, a także wyposażenie ich w środki przeznaczone na zaliczki na poczet odszkodowań. 1.6. Zauważając coraz częściej pojawiające się problemy w zakresie umów ubezpieczenia zawieranych w związku ze świadczonymi przez banki usługami finansowymi, RU postanowił dokonać szczegółowej analizy problemów występujących w tym kanale dystrybucji ubezpieczeń. W wyniku tej analizy powstał szeroki raport dotyczący bieżących problemów bancassurance w Polsce. Raport ten został przesłany m.in. do KNF, MF, UOKiK, PSBUiR, PIU, Arbitra Bankowego i innych instytucji związanych z rynkiem usług finansowych, jak również do prasy branżowej. RU podjął temat umów ubezpieczenia zawieranych w związku z usługami oferowanymi przez banki mając nadzieję, iż spowoduje to podjęcie szerokiej dyskusji na temat poprawnego ukształtowania sytuacji odbiorców usług ubezpieczeniowych dystrybuowanych (oferowanych) przez banki. 1.7. W dniu 21 czerwca 2007 r. podpisane zostało Porozumienie o współpracy pomiędzy KNF i RU. Mając na uwadze ustawowe zadania KNF oraz RU, a także dostrzegając możliwość ich efektywniejszej realizacji w wyniku skoordynowania działań prowadzonych w oparciu o przypisane prawem kompetencje oraz podejmowanie działań wspólnych oba podmioty zawarły porozumienie szczegółowo określające zasady współpracy. 1.8. Działając na podstawie art. 20 pkt 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. z 2003 r., Nr 124, poz. 1153 z późn. zm.) oraz Porozumienia o współpracy z dnia 21 czerwca 2007 r. RU podejmował szereg działań o charakterze ogólnym informując KNF o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działaniach zakładów ubezpieczeń. Najistotniejsze działania w tym obszarze to: a) wystąpienie dotyczące dostrzeżonych nieprawidłowości w działaniu PZU S.A. w zakresie rozliczania tzw. szkody całkowitej w sytuacji wypłaty odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Pomimo jednolitego orzecznictwa sądów oraz stanowiska RU w tej kwestii, PZU S.A. uznawał, iż sytuacja, w której przewidywany koszt naprawy pojazdu wynosi 70% wartości pojazdu sprzed zdarzenia, jest sytuacją stwarzającą nadmierne trudności bądź koszty w przywróceniu rzeczy do stanu poprzedniego i odmawiał poszkodowanym zwrotu kosztów naprawy, kwalifikując szkodę jako tzw. całkowitą. Rozliczenie takie było zazwyczaj mniej korzystne 14

dla poszkodowanego, a ponadto w sposób nielegalny ogranicza jego prawo do wyboru sposobu naprawienia szkody; b) na podstawie analizy skarg dotyczących Umów Dodatkowych Ubezpieczeniowego Funduszu Inwestycyjnego z Jednostkami Uczestnictwa oferowanych przez AMPLICO LIFE Pierwsze Amerykańsko-Polskie Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie i Reasekuracji S.A., RU dostrzegł nieprawidłowości występujące w związku z wykorzystaniem niealokowanej części składki. RU wniósł o podjęcie działań nadzorczych w ramach kompetencji organu nadzoru; c) wystąpienie w sprawie dostrzeżonych nieprawidłowości w działaniu PZU S.A. polegających na nie uznawaniu przez zakład ubezpieczeń wypowiedzeń umów obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, złożonych przed działającymi w imieniu PZU S.A. agentami ubezpieczeniowymi; d) wystąpienie w sprawie dostrzeżonych nieprawidłowości w działaniu PZU S.A. w związku z nieuwzględnianiem wartości podatku VAT w odszkodowaniach z ubezpieczenia OC w przypadku rozliczeń tzw. kosztorysowych; e) wystąpienie w sprawie dostrzeżonych nieprawidłowości w działaniu niektórych zakładów ubezpieczeń poprzez błędne stosowanie zapisów art. 31 ust. 1 w zw. z art. 28 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.); f) wystąpienie w sprawie postępowania PZU S.A. w zakresie przyjętej praktyki stosowania postanowienia 8 ust 1. pkt 3 lit B ogólnych warunków ubezpieczenia autocasco, zatwierdzonych uchwałą Zarządu nr UZ/195/2000 z dnia 30 sierpnia 2000 r., w brzmieniu: ubezpieczeniem nie są objęte szkody powstałe podczas kierowania pojazdem przez właściciela lub upoważnionego kierowcę bez ważnego dokumentu uprawniającego do kierowania pojazdem (w tym świadectwa kwalifikacji). RU dostrzegł nieprawidłowości polegające na nieuzasadnionym wyłączeniu odpowiedzialności i odmowie wypłaty odszkodowań w przypadku gdy szkoda powstała podczas kierowania pojazdem, w sytuacji gdy upłynął termin ważności tego dokumentu (blankietu prawa jazdy), a kierujący nie dokonał przed upływem terminu jego wymiany; g) gdy na podstawie indywidualnej skargi, która wpłynęła do BRU, Rzecznik poinformował KNF o prawdopodobieństwie występowania szerszej praktyki polegającej na rażącym naruszaniu zapisów o.w.u. w przypadku wyliczania wysokości świadczenia 15

ubezpieczeniowego realizowanego przez Nordea Polska TU na Życie S.A. z polis przejętych przez w.w. z Heros Life Bankowego TUiR S.A.; h) gdy w związku z rozpatrywaniem indywidualnej skargi, Rzecznik Ubezpieczonych wystąpił do KNF w sprawie zaniechania przez TU Majątkowych Benefia S.A. dopełnienia ustawowo wskazanego obowiązku udzielenia RU odpowiedzi w terminie 30 dni od daty otrzymania wniosku. RU wniósł o podjęcie działań w ramach kompetencji organu nadzoru; i) gdy na podstawie indywidualnych skarg, które wpłynęły do BRU, Rzecznik poinformował KNF o nieprawidłowościach dostrzeżonych w działaniu TU COMPENSA S.A., w związku z odmową uwzględniania w kwocie odszkodowania wyliczonego metodą tzw. kosztorysową z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów, kwoty podatku VAT; j) gdy na podstawie indywidualnej skargi, która wpłynęła do BRU, Rzecznik poinformował KNF o zaobserwowanej nieprawidłowości w działaniu TUiR WARTA S.A. polegającej na nieuwzględnianiu podatku VAT w odszkodowaniach ustalonych metodą kosztorysową, wypłacanych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych; k) gdy na podstawie indywidualnych skarg, które wpłynęły do BRU, Rzecznik poinformował KNF o uporczywym nieprzestrzeganiu przez MTU Moje Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. przepisu art. 29 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.) nakładającego na zakłady ubezpieczeń obowiązek informowania Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku w przypadku otrzymania jego wniosku. 1.9. Rzecznik współpracował również z UOKiK. Wśród działań o zasadniczym charakterze należy wymienić : a) przeanalizowanie, w odpowiedzi na prośbę UOKiK przez RU, problemu podejrzenia stosowania w ramach procedur: zwrotu składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia OC, ponownej kalkulacji składki w przypadku niewypowiedzenia przez nabywcę pojazdu mechanicznego umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, zawartej przez jego zbywcę oraz wypowiadania przez konsumentów umów obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przez MTU Moje Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. UOKiK zapytywał m.in., czy zdaniem Rzecznika zakład ubezpieczeń w przypadku wypowiadania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, 16

żąda od konsumentów potwierdzenia zawarcia umowy OC z innym zakładem ubezpieczeń i czy taka praktyka może być uznana za niezgodną z prawem bądź naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Wątpliwości UOKiK budziło ponadto iż, przedłożenie potwierdzenia zawarcia umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych z innym zakładem ubezpieczeń, w sytuacji gdy konsument złożył wypowiedzenie umowy OC np. po terminie wskazanym w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, nie przesądza o udzieleniu przez zakład ubezpieczeń zgody na rozwiązanie umowy na podstawie porozumienia stron. Rzecznik Ubezpieczonych przedstawił szczegółowe stanowisko w tej kwestii, wskazując również na inne pojawiające się problemy konsumentów związane z wypowiedzeniem umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych z MTU Moje Towarzystwo Ubezpieczeń S.A., takie jak np. błędne określanie przez zakład ubezpieczeń daty wypowiedzenia umowy, nieuznawanie za skuteczne wypowiedzenia złożonego przed agentem zakładu ubezpieczeń, a także nieprofesjonalna obsługa klienta; b) zawiadomienie przez RU o podejrzeniu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów poprzez stosowanie niedozwolonych wzorców umownych przez następujących przedsiębiorców: - Grupę Finansowo Inwestycyjną Odszkodowania sp. z o.o. z siedzibą w Legnicy; - Centrum Odszkodowań S.A. z siedzibą we Wrocławiu; - Europejskie Centrum Odszkodowań sp. z o.o, z siedzibą w Legnicy. Dodatkowo, RU przekazał UOKiK kopie umów, w których zawarto budzące zastrzeżenia zapisy. RU zakwestionował następujące postanowienia umowne: 1. Wzorzec umowy Grupy Finansowo Inwestycyjnej Odszkodowania sp. z o.o. (GFI) w zakresie: - 3 ust 3 i 4 ustala rażąco wysokie wynagrodzenie na rzecz GFI, czym biorąc pod uwagę brak doświadczenia poszkodowanych wypełnia hipotezę art. 388 k.c. Ponadto, wynagrodzenie to stanowi określoną część świadczenia przyszłego, niepewnego; - 3 ust 5 ustala domniemanie, że każde świadczenie uzyskane przez poszkodowanego jest wynikiem działań GFI, niezależnie od rzeczywistych działań Zleceniobiorcy i wiąże z tym obowiązek stosownego wynagrodzenia dla GFI; - 4 ust 1 wyłącza możliwość wypowiedzenia umowy przez zleceniodawcę w określonym terminie, co w ocenie Rzecznika jest sprzeczne z art. 746 k.c.; 17

- 4 ust 2 ustala odstępne, w sposób sprzeczny z art. 396 k.c., który stanowi, że odstępne powinno być oznaczone sumą pieniężną. Zapis ten stanowi klauzulę abuzywną wymienioną w art. 385³ pkt 17 i 19 k.c.; - 4 zawiera klauzule abuzywne wymienione w art. 385³ pkt 15 i 16; - 5 ust 7 statuuje rażąco wysoką karę umowną. Sposób ustalenia wysokości kary nasuwa wątpliwości co do jego zgodności z prawem. RU zauważył, iż zapis ten można uznać za sprzeczny z art. 483 k.c. i z uwagi na wysokość kary umownej za klauzulę abuzywnę wymienioną w art. 385³ pkt 17 k.c., a ze względu na sposób określenia wysokości kary umownej za klauzulę abuzywną określoną w art. 385³ pkt 19 k.c. 2. Wzorzec umowy Centrum Odszkodowań S.A. w zakresie: - 2 ust 3 i 4 ustala rażąco wygórowane wynagrodzenie na rzecz Centrum Odszkodowań S.A., czym biorąc pod uwagę brak doświadczenia poszkodowanych, wypełnia hipotezę art. 388 k.c. Ponadto wynagrodzenie to stanowi część świadczenia przyszłego, niepewnego; - 5 ust 2 i 6 statuuje rażąco wysoką karę umowną oraz nieprawidłowy sposób ustalania jej wysokości. Zapisy te w opinii RU, należy uznać za sprzeczne z art. 483 k.c. oraz za klauzule abuzywaną określoną w art. 385³ pkt 19 k.c. 3. Wzorzec umowy Europejskiego Centrum Odszkodowań sp. z o.o. (ECO) w zakresie: - 2 ust 3 i 4 ustala rażąco wysokie wynagrodzenie na rzecz zleceniobiorcy, czym biorąc pod uwagę brak doświadczenia poszkodowanych wypełnia hipotezę art. 388 k.c. Ponadto, wynagrodzenie stanowi część świadczenia przyszłego, niepewnego; - 3 ust 5 ustala domniemanie, że każde świadczenie uzyskane przez Poszkodowanego jest wynikiem działań ECO, niezależnie od rzeczywistych działań zleceniobiorcy i wiąże z tym obowiązek stosownego wynagrodzenia dla ECO. Zdaniem RU, zapis ten może wypełniać hipotezę art. 388 k.c., a także stanowić klauzulę abuzywną określoną w art. 385³ pkt 22 k.c.; - 5 statuuje rażąco wysoką karę umowną oraz nieprawidłowy sposób ustalania jej wysokości. Zapisy te w opinii RU, należy uznać za sprzeczne z art. 483 k.c. oraz za klauzule abuzywaną określoną w art. 385³ pkt 19 k.c. c) poinformowanie UOKiK o niewłaściwym postępowaniu PZU S.A., polegającym na nie uznawaniu skuteczności wypowiedzeń umów obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych złożonych za pośrednictwem działających w imieniu PZU S.A. agentów ubezpieczeniowych. Zdaniem Rzecznika, takie postępowanie 18

ubezpieczyciela prowadzi do naruszenia praw ubezpieczających poprzez ograniczenie możliwości wypowiedzenia umowy ubezpieczenia. W opinii RU, takie działanie może zostać zakwalifikowane jako naruszające zbiorowe interesy konsumentów; d) przedstawienie przez RU zestawienia statystycznego dotyczącego skarg kierowanych do jego Biura w roku 2006. 1.10. W okresie sprawozdawczym Rzecznik podejmował także inne czynności o charakterze ogólnym, które zasługują na omówienie, jak np: a) wystąpienie w pierwszej połowie roku do STU ERGO HESTIA S.A. w związku z otrzymywanymi informacjami o przypadkach naruszenia przepisów prawa przy likwidacji szkód realizowanych z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. RU podniósł, iż poszkodowani skarżą się na procedury likwidacji szkody w tym zakładzie ubezpieczeń, m.in, iż nie są informowani o tym jakie dokumenty są potrzebne do ustalenia odszkodowania, a w likwidacji szkód osobowych dochodzi do nieterminowej realizacji należności oraz zaniżania wysokości realizowanego świadczenia, bez wskazania okoliczności uzasadniających odmowę lub ograniczenie jej wysokości. Sytuacje takie mają najczęściej miejsce w związku z przyznawaniem zadośćuczynienia realizowanego na podstawie art. 445 k.c. Takie działania zakładu ubezpieczeń, w opinii RU, stanowią naruszenie przepisów ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U Nr 124, poz 1152 z późn. zm.); b) ponowne wystąpienie do STU ERGO HESTIA S.A., w związku z coraz poważniejszymi i liczniejszymi skargami konsumentów, w związku z nieprawidłową działalnością infolinii telefonicznej. RU zwrócił uwagę, iż system infolinii ogranicza kontakt z osobami odpowiedzialnymi za likwidację szkodę, co najczęściej prowadzi do tego, iż konsument nie może uzyskać istotnych dla sprawy informacji ani oczekiwanej pomocy. Konsumenci coraz częściej zgłaszają, iż konsultanci infolinii obiecują, iż osoba kompetentna oddzwoni w danej sprawie, jednak ostatecznie nie ma to miejsca. Konsumenci podnoszą również problem, iż proszą konsultantów o konkretną pomoc (np. przyspieszenie terminu oględzin) jednak te prośby pozostają bez odzewu lub termin odpowiedzi przedstawicieli zakładu ubezpieczeń jest bardzo odległy. RU podjął działania zmierzające do bardziej szczegółowej niż dotychczas rejestracji takich problemów celem podjęcia dalszych działań sprawie; c) wystąpienie do TUiR WARTA S.A. w związku z informacjami o przypadkach naruszania przez ubezpieczyciela przepisów ustawowych przy likwidacji szkód realizowanych z obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy 19

pojazdów mechanicznych, szczególnie w odniesieniu do szkód osobowych w zakresie nieterminowej realizacji odszkodowania oraz zaniżania wysokości realizowanego świadczenia, bez wskazania okoliczności uzasadniających odmowę lub ograniczenie wysokości przyznanego świadczenia. Sytuacje te głównie dotyczyły, podobnie jak w odniesieniu do STU ERGO HESTIA S.A. przyznawania zadośćuczynienia na podstawie art. 445 k.c.; d) wystąpienie do Towarzystwa Ubezpieczeń Europa S.A. w związku ze skargami konsumentów odnośnie formularza stosowanego przy zawieraniu ubezpieczenia kredytu hipotecznego. Formularz wskazuje możliwość regresu zakładu ubezpieczeń do kredytobiorcy w przypadku wypłaty przez zakład ubezpieczeń odszkodowania na rzecz banku i zobowiązuje do natychmiastowego zwrotu wypłaconego odszkodowania pomimo, iż to kredytobiorca finansuje składkę ubezpieczeniową; e) wystąpienie do HDI Asekuracja TU S.A. w związku z przypadkami naruszenia przepisów prawa przy obsłudze szkód prowadzonych w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Przedstawione nieprawidłowości miały związek ze sprawami, w których zobowiązania ubezpieczyciela wynikały z obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. RU wskazał na naruszenia przepisów art. 14 ust 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U Nr 124, poz 1152 z późn. zm.) tj. naruszenie ustawowych terminów wypłaty odszkodowań i świadczeń; f) wystąpienie do GENERALI TU S.A. w związku ze stosowanym przy likwidacji szkód komunikacyjnych drukiem zwanym wnioskiem o rozliczenie szkody komunikacyjnej. Omawiany druk nie określając rodzaju ubezpieczenia, którego dotyczy zawierał informacje, a także oświadczenia, które przesądzają o przebiegu likwidacji szkody już na etapie jej zgłoszenia. Zastosowanie niektórych postanowień zakwestionowanego druku przy likwidacji szkody z ubezpieczenia OC posiadacza pojazdu, np. narzucanie cen części zamiennych pomimo stwierdzenia fakturą faktycznie poniesionych kosztów, powoduje przerzucanie części kosztów naprawy na poszkodowanego. Ten sam zarzut RU podniósł w odniesieniu do ustalania opłacalności naprawy na poziomie 70%, jak również zastrzeżenia, iż w przypadku ustalania odszkodowania metodą kosztorysową, odszkodowanie nie będzie obejmowało podatku VAT; g) poinformowanie Prezesa TU Compensa S.A. o zaobserwowanej, niepokojącej tendencji dotyczącej wzrostu liczby pisemnych skarg, kierowanych do BRU z zakresu 20

ubezpieczeń gospodarczych. Takie sygnały otrzymywali również eksperci udzielający porad podczas dyżurów telefonicznych w BRU. 1.11. RU wystąpił do Ministra Edukacji Narodowej celem zwrócenia uwagi na potrzeby kompleksowych zmian w obecnym systemie oświaty. Zdaniem Rzecznika, zmiany te powinny polegać na podniesieniu znaczenia edukacji ekonomicznej, jako pełnoprawnej dziedziny odpowiadającej za harmonijny rozwój młodzieży i nieodzownej w przygotowaniu młodego pokolenia do życia w warunkach gospodarki rynkowej, w tym umiejętności sprawnego poruszania się po rynku ubezpieczeniowym i zabezpieczenia emerytalnego. 2. Wnioski Rzecznika Ubezpieczonych do Sądu Najwyższego na podstawie art. 60 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z późn. zm.) o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie rozbieżności występujących w orzecznictwie sądów powszechnych. 2.1. Ważnym elementem działalności RU jest kierowanie wniosków do SN o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcia rozbieżności orzecznictwa sądowego (jego ujednolicenie). Warto zaznaczyć, iż na podstawie art. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U z 2005 r. Nr 143, poz. 1204) utracił moc art. 28 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U z 2003 r. Nr. 124, poz. 1153) pozwalający Rzecznikowi na kierowanie wniosków do SN o podjęcie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości. Tym samym znacznie zawężono podstawę umożliwiającą wystąpienie RU do SN, co powoduje opóźnienia interwencji z wykorzystaniem tej prerogatywy w stosunku do pojawiających się na rynku problemów gdyż do przygotowania, a następnie skierowania wniosku konieczne jest pozyskanie rozbieżnego orzecznictwa sądów powszechnych, na pojawienie się którego okres oczekiwania pozostaje na ogół dosyć długi. 2.2. RU z uwagi na występujące rozbieżności w wykładni prawa w orzecznictwie sądowym, zwrócił się w okresie sprawozdawczym do SN z wnioskiem o podjęcie uchwały mającej na celu udzielenie odpowiedzi na pytanie: czy ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność gwarancyjną wynikającą z umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody na osobie wyrządzone przez kierującego pojazdem każdemu pasażerowi, w tym osobie bliskiej, będącemu współposiadaczem pojazdu, w związku z ruchem, którego wyrządzono szkodę? 21

W związku ze stwierdzeniem przez RU licznych przypadków, gdzie w toku postępowania likwidacyjnego prowadzonego na podstawie umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów problemem jest odmowa uznania roszczeń zgłaszanych przez osobę bliską posiadacza pojazdu mechanicznego (w szczególności małżonka), która wskutek wypadku doznała szkody na osobie, Rzecznik uznał za zasadne zbadanie podejścia sądów do tej problematyki. W wyniku kwerendy orzecznictwa Rzecznik dostrzegł, że niejednorodna praktyka zakładów ubezpieczeń jest w dużej mierze spowodowana rozbieżnościami w rozstrzygnięciach sądów powszechnych. We wniosku do SN Rzecznik zawarł przykłady orzeczeń sądowych, w których przedmiotem rozważań sądów była kwestia ustalenia kręgu osób, wobec których istnieje odpowiedzialność gwarancyjna wynikająca z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Zdaniem Rzecznika prezentowane niejednolite orzecznictwo rodzi w praktyce liczne problemy w odniesieniu do odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody na osobie wyrządzane przez kierującego, posiadaczowi (współposiadaczowi) pojazdu, w szczególności osobom bliskim tj. małżonkowi będącemu jednocześnie współposiadaczem pojazdu, a czasami także jego dzieciom, w związku z ruchem, którego wyrządzona została szkoda. Rozbieżności wyraźnie występują między dwiema grupami orzeczeń. Do pierwszej - przyznającej prawo uzyskania z umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych odszkodowania za szkody na osobie wyrządzone przez kierującego pojazdem każdemu pasażerowi, w tym osobie bliskiej będącej współposiadaczem pojazdu zaliczyć należy wyrok SN z dnia 26 lipca 2001 r., sygn. akt II CKN 72/99, niepubl., wyrok SN z dnia 5.09.2003 r., sygn. akt II CKN 454/01, niepubl., uchwałę SN z dnia 19 stycznia 2007 r., sygn. akt III CZP 146/06, niepubl., częściowo także uchwałę z dnia 29 listopada 1996 r., sygn. akt III CZP 118/96, publ. OSNC 1997, nr 3, poz. 26. W drugiej grupie negującej przede wszystkim prawo do uzyskania odszkodowania od zakładu ubezpieczeń sprawcy szkody przez jego małżonka, będącego współposiadaczem pojazdu, którym wyrządzono szkodę należy wymienić wyrok SN z dnia 15 kwietnia 2004 r., sygn. IV CK 232/03, niepubl., uchwałę SN z dnia 14 września 2000 r., sygn. akt V CKN 113/00, publ. OSNC 2001, nr 6, poz. 85, wyrok SN z dnia 10 stycznia 1963 r., 3 CR 111/62 publ. OSPiKA 1964, nr 3, poz. 39. Należy zaznaczyć, że mimo, iż podstawą wyrokowania w poszczególnych sprawach były czasami różne akty prawne, to podstawowe zasady odpowiedzialności gwarancyjnej zakładu 22

ubezpieczeń, jak w szczególności zasada akcesoryjności w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych od szeregu lat pozostają niezmienne. W toku dalszych rozważań natury prawnej obrazującej rozbieżności w orzecznictwie Rzecznik przytoczył przykłady orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości, które w ocenie Rzecznika pozostają wyjątkowo istotne dla omawianej problematyki (orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 14.09.2000 r., C-348/98, ECR 2000/8-9A/I-06711, LEX nr 82967, wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30.06.2005 r. w sprawie C-537/03, LEX nr 221685) Rzecznik stwierdził, iż analizując europejskie prawodawstwo wydaje się, że Dyrektywy Unii Europejskiej wyraźne określają zasady odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń w zakresie ww. szkód, które powinny zagwarantować Państwa Członkowskie w swoim prawodawstwie krajowym, rozszerzając znacznie odpowiedzialność ubezpieczyciela w stosunku do zasad ogólnych odpowiedzialności cywilnej. W świetle powyższego RU wyraził stanowisko, że w przypadku obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, w zakresie naprawienia szkód na osobie istnieje odpowiedzialność gwarancyjna zakładu ubezpieczeń wobec wszystkich pasażerów pojazdu, którym wyrządzono szkodę, oczywiście poza kierującym będącym sprawcą szkody. W ocenie Rzecznika Ubezpieczonych regulacje ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych nie zwalniają zakładu ubezpieczeń z obowiązku zapłaty odszkodowania, gdy dojdzie do powstania szkody osobowej, za którą odpowiedzialny jest posiadacz pojazdu lub kierujący pojazdem. Rzecznik zaznaczył także, że podobne w konkluzji poglądy w odniesieniu do odpowiedzialności względem siebie małżonków można odnaleźć w najnowszej doktrynie prawa ubezpieczeniowego, gdzie znaczna część autorów przychyla się do stanowiska, w świetle którego w przypadku wyrządzenia szkód na osobie przez współmałżonka, zakład ubezpieczeń ponosi odpowiedzialność z tytułu ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Z uwagi na powyższe, RU uznał za zasadne wniesienie do SN wniosku o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa występujących w istniejącej linii orzecznictwa przekładających się na niejednolitą praktykę w postępowaniach likwidacyjnych prowadzonych przez zakłady ubezpieczeń. Do końca okresu sprawozdawczego SN nie rozpoznał wniosku RU, a jego rozstrzygnięcie planowane jest w lutym 2008 r. 23

3. Działania w zakresie problematyki zabezpieczenia emerytalnego. 11 Do najważniejszych działań ogólnych w zakresie zabezpieczenia emerytalnego należy zaliczyć następujące wystąpienia Rzecznika Ubezpieczonych: 3.1. Wystąpienie z dnia 6 marca 2007 r. do MPiPS w sprawie konieczności uregulowania wypłaty świadczeń emerytalnych z II filara polskiego systemu emerytalnego. RU niekorzystnie ocenił fakt, iż pomimo wdrożenia przepisów regulujących fazę gromadzenia środków i opłacania składek emerytalnych, w dalszym ciągu brakuje prawnych rozwiązań regulujących wypłatę emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. Podkreślił konieczność pilnego uregulowania tej części systemu emerytalnego z uwagi na rozpoczęcie wypłat z nowego systemu już w roku 2009. Jako pożądaną formę wypłaty świadczeń RU wskazał rentę dożywotnią, której wysokość zależy od wieku emerytalnego i wielkości zgromadzonego w OFE kapitału. RU zadeklarował ponadto gotowość do uczestnictwa przedstawicieli urzędu w pracach i niezbędnych spotkaniach uzgodnieniowych w przedmiotowym zakresie. 3.2. Wystąpienie do RPO z 7 marca 2007 r. informujące o stanowisku RU w sprawie emerytur kapitałowych skierowanym do MPiPS, 6 marca 2007 r. W odpowiedzi, RU otrzymał informacje o stanowisku RPO w sprawie zasad uregulowania emerytur pomostowych oraz przyspieszenia prac nad regulacją ustawową emerytur ustawowych i zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. 3.3. Wystąpienie z dnia 19 lipca 2007 r. do MPiPS w sprawie wprowadzenia emerytury małżeńskiej jako jednej z możliwych form wypłaty świadczeń emerytalnych. RU popiera szeroko rozumiane rozwiązania o charakterze prorodzinnym, socjalnym i umacniające stabilność emeryckich gospodarstw domowych. Ostateczne stanowisko RU w sprawie emerytur małżeńskich i innych propozycji adresowanych do małżonków przechodzących na emeryturę zostało przedstawione w piśmie do MPiPS z 20 grudnia 2007 r. 3.4. W 2007 r. RU kontynuował współpracę z ZUS mającą na celu sprawne usuwanie problemów, jakie napotykają członkowie otwartych funduszy emerytalnych. W dniu 8 października 2007 r. miało miejsce spotkanie przedstawicieli Rzecznika z przedstawicielami ZUS dotyczące problemu nieprzekazywania składek emerytalnych na rachunki ubezpieczonych w OFE. W trakcie spotkania omówiono stopień zaawansowania procesu 11 RU reprezentuje interesy członków funduszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych na postawie art. 5 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz. U. z dnia 16 lipca 2003 r. Nr 124 poz. 1153 z późn. zm.). W dalszej części sprawozdania omówione są działania RU we wskazanym zakresie. 24